Zjazd Międzynarodowego Instytutu Konserwacji IIC, Rzym, 25-29 września 1961

Hanna Jędrzejewska

Zjazd Międzynarodowego Instytutu

Konserwacji IIC, Rzym, 25-29

września 1961

Ochrona Zabytków 14/3-4 (54-55), 119-122

Zjazd Międzynarodowego

In stytu tu Konserwacji IIC

R zym ,

25— 29

września

1961

W dn iach 25— 29 w rześn ia odbył się w R zym ie p ierw szy Zjazd M ięd zy­ n arod ow ego In stytu tu K on serw acji „The I n tern a tio n a l I n s tit u te fo r th e Con­ s e r v a t i o n of H istorie a n d A r t i s t i c W o r k s “ (IIC) z sied zib ą w L ondynie; In stytu t jest p rzezn aczon y d la in d y w id u a ln y ch człon k ów , osób zajm u jących s ię c z y n ­ n ie lub in teresu ją cy ch zagad n ien iam i konserw acji. Z jazd m ia ł charakter k o n ­ feren cji n a u k o w ej, p ośw ięcon ej n a jn o w szy m p ostęp om w k on serw acji („Recent a d v a n c e s in c o n se r v a tio n “) N ajrozm aitsze d zied zin y k o n ser­ w a cji, m u zea ln ictw a i nauk przyrod n iczych b y ły rep rezen tow an e p rzez około d w u stu u czestn ik ó w z przeszło d w u d ziestu krajów świaita, w ty m p rzez trzy osoby z P olsk i: prof. В. M arconi, m gr J. L eh m a n n a i doc. d r H. Jęd rzejew sk ą .

Z jazd w R zy m ie b ył zd arzeniem szczeg ó ln ie w ażn ym , p o n iew a ż b y ł z w ią ­ z a n y z d ziesięcio leciem istn ien ia IIC i b y ł p ierw szą tego rodzaju im p rezą po trzyd ziestu la ta ch przerw y. O brady tr w a ły p ięć d n i. W sesja ch przed - i p o ­ p ołu d n iow ych w y g ło szo n o szereg krótkich referatów ; zw ied zo n o ró w n ież I n s ti­ tu t o C en tra le dei R esta uro o raz I n s titu to di P atologia del L ib ro w R zym ie, w y k o p a lisk a w O stia A ntica, w y k op alisk a i m u zeu m w V illa H adriana, oraz m u zea i grob ow ce etru sk ie (V illa G iu lia w R zym ie i m iasteczk o T arquinia w p ro w in cji V iterbo). T reść r efera tó w w ob szern ych streszczen iach zo sta ła p o­ w ie lo n a i p rzesłan a u czestn ik om k o n feren cji n a k ilk a ty g o d n i przed Z jazdem . W w ięk szo ści p rzy p a d k ó w w c z a sie k o n feren cji n ie p o w ta rza n o już w refera ­ tach spraw , które zn a jd o w a ły się w p o w ielo n y ch tekstach, a jed y n ie rozw ijan o p roblem y dalej i ilu stro w a n o p rzezroczam i. W ten sposób zn aczn ie skrócony został czas tr w a n ia p oszczególn ych referatów , c o u m o żliw iło d o p u szczen ie do głosu w ię k sz e j ilości sp ecja listó w , zam iast o gran iczenia zakresu referatów ty lk o do jed n ego p relegenta n a d an y tem at. T o n ie w ą tp liw ie słu szn e z a ło ż e ­ n ie program ow e zo sta ło — szczeg ó ln ie w n iek tó ry ch se sja c h — n ie c o zn ie­ k ształcon e, p o n iew a ż p releg en ci p rzed łu ża li czasy sw oich w y p o w ied zi, u n ie­ m o żliw ia ją c p rzep row ad zen ie sw obodnej d ysk u sji w czasie obrad. N iem n iej, o ży w io n e d yskusje, w bardziej sp ecja listy czn y ch grupach, b y ły p row ad zon e w e w szy stk ich w o ln y ch c h w ila ch , w przerw ach m ięd zy obradam i, w cza sie w y cieczek , sp o tk a ń oficja ln y ch itp. W szystk ie t e rozm ow y w y k a z y w a ły z u p e ł­ n ie ja sn o p alącą p otrzeb ę częstszy ch sp otk ań i d ysk u sji na w szy stk ich k o le j­ n y ch „szczeb lach “ k on serw atorsk ich o ra z k on ieczn ość bardziej in ten sy w n eg o p u b lik ow an ia w y n ik ó w w czasop ism ach o g ó ln ie d ostęp n ych , a także w y m ia n y pub lik acji i dośw iad czeń m iędzy p oszczególn ym i sp ecja lista m i w różnych krajach.

Z p ełn y m u zn an iem n a leży p odkreślić d oskonałą organ izację c a łej im ­ prezy, zarów n o od strony nau k ow ej jak i tow arzysk iej. /

W k rótk im sp raw ozd an iu n ie jest o czy w iście m o żliw e jak ieś bardziej szc z e g ó ło w e o m ó w ie n ie sesji n au k ow ych , m ożna jed n ak próbow ać p o d su m o ­ w a ć n a św ieżo w ra żen ia i n ajbardziej is to tn e prob lem y, poruszone i d y sk u to ­ w a n e n a Z jeździe, w oparciu o program y p oszczególn ych se sji (n agłów k i r e fe ­ ratów pod an o w brzm ieniu orygin aln ym , p o n iew a ż tłu m a czen ie w w ie lu p rzy­ padkach n ie m ogłob y w iern ie oddać in ten cji tytu łu )

K l i m a t m u z e a l n y : „ E valu atio n of sp e c tra l ra d ia tio n h a zards in w i n d o w li g h te d g a lle rie s“ (L. S. H arrison, U SA ); „The influ ence o f light on m u s e u m o b j e c t s “ (J. L odew ijks, H olandia); „So m e s tu d ies on th e p r o t e c ti o n of w o r k s of art du rin g t r a v e l “ (N. S tolow , K anada); „ M e t h o d s of p a c k in g in the V ictoria an d A l b e r t m u s e u m “ (H. W ak efield , A nglia). W szystk ie refera ty w y k a z a ły bardzo w yraźn ie, ja k d a le k o jesteśm y w n a szej co d zien n ej prak tyce m u zealn ej od za p ew n ien ia d zieło m sztuki w galeriach i m agazynach., a ta k że w c z a sie transportu, n iezb ęd n ego m in im u m o ch ron y i b ezp ieczeń stw a.

F i z y c z n e i c h e m i c z n e m e t o d y a n a l i z y : „L es m é t h o d e s d ’ana ly s e a p p li q u é e s a u x o e u v r e s d ’a r t et a u x a n t i q u i t é s “ (S. A ugusti, W łochy); „Proposal for a h a n d b o o k on a n a ly s is of m a t e r i a ls of p a in t in g s “ (R. J. G ettens, U SA ); „ M eth o d s of a n a ly s is (p h y s ic a l an d m i c r o -c h e m ic a l ) a p p li e d to p a in tin g s and a n ti q u it ie s “ (E. T. H all, A nglia); „ A p p li c a ti o n o f the ele c tr o n m i c r o b e a m p ro b e an d micro X - r a y s in n o n - d e s tr u c t iv e a n a ly s is “ (W. J. Y oung, U SA). R eferaty w tej se sji o b ejm o w a ły bardzo szerok i zak res

za-gadnien. P o p ierw szy m refera cie o ch arak terze bardziej ogólnym , m etodycznym , przedstaiw iane zo sta ły fra g m en ty p ro p o n o w a n ej książki o a n a liz ie m ateria­ łó w m alarsk ich . R. J. G ett en s p od ał w z o r c e te k s tó w d la b ieli o ło w io w e j, azu - rytiu i z ie le m szm aragd ow ej (virid ian ), a J. P lesters podała w z o r c e d la b ieli cy n k o w ej, aurypiigm entu i ultram aryn y. K olejn o, w sz y stk ie in n e m ateriały m ają być op racow yw an e w p o d o b n y sposób, a n a stę p n ie p rzesy ła n e d o oceny do lab oratoriów sp e c ja listy c z n y c h , i fr a g m e n ta m i d ru k ow an e w .,S tu d i e s in C o n se rv a tio n “. Jaik w y k a z a ły d w a o sta tn ie referaty, za sto so w a n ie n ajn ow szych m etod badań fizyczn ych m a w ie lk ą p rzyszłość w d z ie d z in ie d z ie ł szifcuki. B a ­ d an ia te jednak m ogą być p ro w a d zo n e ty lk o p rzez w y so k o sp ecja lizo w a n y ch p rzed staw icieli n auk ścisły ch , n ie ty le z e w zg lęd u n a aparaturę, c o ze w zględ u na trudności w p ra w id ło w ej in terp reta cji w y n ik ó w .

Ś r o d k i g r z y b o- i o w a d o b ó j c z e ; k o n s e r w a c j a m a t e r i a ł ó w a r c h i w a l n y c h : „ The a p p li c a ti o n o f c h e m ic a l an d p h y sic a l m e t h o d s to c o n s e r v a tio n o f a r c h i v a l m a t e r i a ls“ (L. S an tu cci, W łochy); .,P r o b le m s i n th e u se o f in s e c ti c id e s on o c c u p ie d p r e m i s e s “ (P. G a llo W łochy); „Biological a g e n ts w h i c h d a m a g e p a p e r m a t e r i a l s i n lib ra rie s a n d a r c h i v e s “ (F. G allo, W łochy); „M i c ro b io lo g ic a l ch a n g es in fr e sc o e s“ (A. T onolo i C. G ia- cobini, W łochy); „T he c o n s e r v a tio n of w o r k s of a r t i n tr o p ic a l a n d s u b ­ tropic al z o n e s “ (W. B ou stead . A u stralia). P o referatach n a stą p iło z w ied za n ie pracow ni bad aw czych i k o n serw a to rsk ich w I n s titu to di P ato lo g ia d e l L ib ro oraz m uzeum szk o d n ik ó w i zn iszczeń pap ieru . O bejrzano z w ie lk im z a in tere­ sow an iem aparaturę d o la m in a e ji o r a z p okaz sam ego zabiegu. O żyw ion a d y ­ sk u sja n a tem at m etod k on serw a to rsk ich w p oszczególn ych krajach i p ra co w ­ niach oraz lic z n e p ytan ia, k iero w a n e d o n a u k o w y ch p rzed sta w icieli In stytu tu , św ia d czy ły o zn aczn ym za in tereso w a n iu u czestn ik ó w Zjazdu tem atyk ą sesji.

Z a s t o s o w a n i e m e t o d n a u k o w y c h w s p o s o b a c h c z y s z c z e n i a o b r a z ó w : „The e ff e c t of agin g a n d r e - f o r m in g on th e ease of s o l u b il it y o f ce r t a in r es in s“ (E. H. Jones, U SA ); ,,A p p l i c a t i o n of scien ce to clea n in g m e t h o d s : s o l v e n t a c ti o n st u d ie s on p i g m e n t e d an d u npig - m e n t e d li n se e d oil f i l m s “ (N. S to lo w , K anada). O brady tej bardzo sp e c ja listy c z ­ nej sesji o d b y w a ły się r ó w n o leg le z in n ą sesją (jed y n y w y ją tek w cza sie Zjazdu), stąd — m n iejsza ilo ść u czestn ik ó w , a le za to bardziej z w a rta i o ż y ­ w io n a dyskusja. O becni na sesji byli pi-zede w szy stk im kon serw atorzy obrazów .

B a d a n i e i z a b i e g i t e c h n i c z n e ли o b i e k t a c h m e t a l o w y c h b y ło tem a tem sesji ró w n o leg łej d o poprzedniej, i sk u p iło przede w sz y stk im p r zed sta w icieli n au k ścisły ch . T em aty: „M in era l alteratio n pro d u cts on an c ie n t m e t a l o b j e c t s “ (R. J. G etten s, U SA ); „Le p r o b l è m e de la con se r v a tio n d e s a n ti q u it é s m é t a l l i q u e s en F rance“ (A. F rance-L anord, Francja); „La r e s ta u ra tio n e t la c o n s e r v a t i o n de g r a n d s o b je c t s d e b ro n z e“ (A. France-L anord, F rancja); ,,A d v a n c e d m e t h o d s f o r the m e ta llu rg ic a l e x a m i ­ nation of a rch aeological m e t a l o b j e c t s “ (M. Leoni, W łochy); „T h e e x a m in a tio n and t r e a t m e n t of b ro n z e a n t i q u i t i e s “ (R. W. Organ, A nglia); „A p p lic a tio n a l’è tu d e des p ièce s de co lle c tio n en m e t a l d e q u e lq u e s m é t h o d e s n o n d e ­ s t r u c ti v e s u tilisé e s en m é t a l l u r g i e “ (A. R. W eill, Francja). B ardzo żyw a, a le n iestety p rzed w cześn ie sk ró co n a d y sk u sja d o ty czy ła p r a w ie w y łą c z n ie bardzo sp ecjaln ych zagad n ień fiz y k i i ch em ii. W y k a za ła o n a w y ra źn ie, ż e z a g a d n ie­ nia n ie ty lk o badania, a le i k o n serw a cji o b iek tó w m eta lo w y ch leżą p ra w ie w y ­ łą czn ie w d o m en ie nauk ścisły ch .

W ł o s k i e m e t o d y p r z e n o s z e n i a f r e s k ó w : „M ethods u sed in Ita ly for d eta ch in g fresco es“ (L. T intori, W łochy); „Som e ob serv a tio n s on m ural p a in tin g s“ (P. M ora, W łochy). P o zak oń czen iu r e fera tó w uczestnicy Zjazdu z w ie d z ili p ra co w n ie i w y s ta w ę prac w I n s titu to C e n tra le d e i Restauro. D uże z a in tereso w a n ie b u d ziły n o w e, b a rd zo c ie k a w e rozw iązan ia tech n iczn e, d osk on ale p odana d o k u m en tacja, p ra co w n ie n a u k o w o -b a d a w cze i fotograficzn e, oraz sp ecja ln a salk a d o cza so w ej ek sp o zy cji o b iek tów , k tó re św ie ż o o p u ściły p racow n ie ‘k o n serw a to rsk ie. N o w e m eto d y p rzen o szen ia fresk ó w (a w ła śc iw ie polichrom ii ścien n ej) o ra z m a la rstw a na d rew n ie n a n o w e p od łoże w y w o ła ły ożyw ioną d y sk u sję m erytoryczn ą m ięd zy zw o len n ik a m i i p rzeciw n ik am i p o zb a ­

w ia n ia d zieła sztu k i jeg o organ iczn ych sk ła d n ik ó w . D ysk u sja była k on tyn u o­ w a n a w c z a sie w y cieczk i d o T arq u in ii, g d zie m iano o k a z ję zap ozn an ia s ię ze sta n em p olich rom ii w św ieżo o tw a rty ch grob ow cach etru sk ich . (W ilgotność przed otw a rciem grob ow ca 100°/o, po o tw arciu — z n a c z n ie spada). P olich rom ii w tych w aru n k ach grozi zagład a o ile n ie z o sta n ie p rzen iesio n a d o in n ych w a ru n k ó w i p od d an a k on serw a cji. W m u z e u m w T arq u in ii obejrzan o p o li­ ch rom ię p r zen iesio n ą na n o w e p odłoża w sp ecja ln y ch m a k ieta ch grobow ców . W z m a c n i a n i e k r u c h y c h o b i e k t ó w : „ C o n so lid a tio n o f fragile o b j e c t s “ (A. E. W erner, A nglia); „ The c o n s o l id a t io n o f m e t a l l i c fr a g ile o b je c t s “ (R. M. Organ, A nglia); „ N e w m e t h o d s f o r t h e c o n so lid a tio n o f fr a g ile o b j e c t s ­ w o o d , iv o r y , m e t a ls etc .“ (A. M. R o sen q v ist, N o rw egia); „ S o m e n e w e x p e r i ­ m e n t s in the c o n s e r v a tio n of a n c ie n t b r o n z e s “ (H. Jęd rzejew sk a , P olska). D w a p ierw sze referaty d o ty czy ły d o św ia d czeń L ab oratoriu m B a d a w czeg o B ritish M useum w L ondynie. R eferat trzeci z a jm o w a ł s ię p rzed e w sz y stk im m ech a­ n izm em nasycan ia oraz w ła śc iw o śc ia m i i rodzajem n o w y c h p olim erów , jako p od staw ą d la dob ieran ia n a jw ła ś c iw sz e g o środ k a zab ezp ieczającego. N ow e m etod y k on serw acji brązów sto so w a n e w L aboratorium B a d a w czy m przy D z ia le S ztu k i Starożytn ej M u zeu m N arod ow ego w W a rsza w ie p o k a za ły ro z­ w ią z a n ia k on serw a to rsk ie za sa d n iczo p rzeciw n e rozw iązan iom w B ritish M u­ seum , jeżeli id zie o sto so w a n ie p rocesów e le k tr o liz y do sta b iliz a c ji o b iek tów , i w w ie lu przypadkach w y d a ją się ibyć b ardziej zb liżo n e do rozw iązań k o n ­ serw a to ró w w ło sk ich i am eryk ań sk ich . D ysk u sja na ten tem a t jest p row a­ dzona nadal.

N a u k o w e b a d a n i e i k o n s e r w a c j a s z к J a: ,„The elec tro n b e a m p r o b e m icroan alysis of a n c ie n t g la s s “ (R. H. B rill, U SA ); „R e p a ir and reprodu ction of an c ie n t gla s s“ (R. W ihr, N iem cy ). N ow a m etod a b a d a n ia sk ła ­ du sz k ła w sp o só b n ie niszczący, na bardzo m aleń k iej p ow ierzch n i, przynosi w ie le ciek a w y ch w y n ik ó w , których w in n y sposób n ie m o żn a by uzyskać. R efe­ rat drugi d o ty czy ł zagadnień tech n iczn ych , g łó w n ie p ew n y ch m a teria łó w i m e­ tod ich użycia.

P r a k t y c z n e m e t o d y w z m a c n i a n i a i p r z e n o s z e n i a n a n o w e p o d ł o ż e o b r a z ó w n a d e s k a c h : „Som e ap p lica tio n of m echanics to th e t r e a t m e n t o f panel p a i n t i n g s “ (R. D. B uck, U S A )“ ; referat b ez tytu łu , o d o św ia d czen ia ch w N R F (Ch. W olters, N iem cy); „The tra n sfer o f e a se l p a in tin g s“ (A. W. L ucas, A n glia); refera t bez ty tu łu , d y sk u ­ syjn y, o m etodach B u ck ’a i L u ca s’a (G. U rbani, W łochy. R efera ty w y ra źn ie Wy­ kazały za sa d n icze różnice w pogląd ach , z a r ó w n o jeżeli id zie o za ch o w a n ie a u ten ty czn eg o p odłoża jako części o rg a n iczn ie zw ią za n ej z ca ło śc ią obiektu lub zn iszczen ia podłoża dla z a p e w n ie n ia w a r stw ie m alarsk iej ja k n a jlep szy ch w a ru n k ó w egzysten cji, ja-к i w p rzypadkach zap ob iegan ia od k ształcen iom i chorobom podłoża.

N o w e w e r n i k s y d o o b r a z ó w : „ N e w sp i r it v a r n i s h e s “ (R. L. F e l­ ler, U SA ); „N ete pictu re v a r n i s h e s “ (G. T hom son, A nglia). W p ierw szy m re­ fera cie o m ó w io n e zostały n o w e p rod u k ty sy n te ty c z n e i n o w e rozpuszczal­ n ik i, k tó r e m o g ły b y m ieć za sto so w a n ie do w ern ik só w , sk ła d a ją cy ch s ię z lo t ­ n eg o rozp u szczaln ik a i su b stan cji w n im rozpuszczonej (spirit varnish). W re­ fera cie d ru gim om ów ion a zo sta ła a k tu a ln a sy tu a cja d otycząca problem u n o ­ w y c h w e r n ik só w d o obrazów . P o szu k iw a n eg o „ id ea ln eg o w e r n ik su “ c o praw da d otych czas n ie zn alezion o, a le p ro w a d zo n e b ad an ia z n a czn ie p o su n ę ły naprzód m etod yczn e op racow an ie tem atu , a ta k ż e p ro b lem a ty k ę zasto so w a n ia żyw ic sy n tety czn y ch do k o n serw a cji obrazów .

O b c h o d z e n i e s i ę z t k a n i n a m i i o b i c i a m i i i c h n a p r a ­ w a: „ R e sto r a tio n an d p r e s e r v a t i o n o f an c ie n t t e x t il e s a n d n a tu r a l sc ien ce“ (J. E. L eene, H olandia); „Basic h a b its of t e x t i l e f i b e r s “ (L. B ellin g er, U SA ); „ P r e ­ s e r v a t i o n of t e x t i l e o b j e c t s “ (A . G eijer, S zw ecja ); „R ein forcin g w e a k e n e d t e x ­ tile s w i t h s y n t h e t i c fi b r e n e t “ (E. R. B eech er, A nglia). (Jak o k o m u n ik a t w d y­ sk u sji — H. J ęd rzejew sk a p o d a ła n o w ą m eto d ę w zm a cn ia n ia lu źn y ch strzęp ów tkanin, zasto so w a n ą przez nią przy k o n serw a cji sztandaru w M uzeum Wo-jska

P o lsk ieg o w W arszaw ie). W k o n serw a cji tk an in zazn aczają s ię w yraźn ie d w a zasad n icze k ieru n k i: starom odnej n a p ra w y z a pom ocą dgły i n itk i o r a z m etod n ow oczesn ych — p rzez n a k le ja n ie n a p o d ło ż e w zm acn iające. M etoda p olsk a — jest ro zw ią za n ie m 'pośrednim , p o n iew a ż o gran icza s ię je d y n ie d o n a k leja n ia bardzo cien k ich n ici jed w a b n y ch w pop rzek strzęp ów , w o d leg ło ścia ch k il­ ku cen tym etrow ych , a n a stęp n ie u żyw a ju ż n ici i igły. O żyw ion a d ysk u sja m ięd zy sp ecja lista m i n a d a l trw a.

K s z t a ł c e n i e i s z k o l e n i e k o n s e r w a t o r ó w i r e s t a u ­ r a t o r ó w : „La f o r m a ti o n d e s c o n s e r v a te u r s e t des re s ta u r a t e u r s “ (P. R otondi, W łochy); „T rain ing fo r e ngin eers in c o n s e r v a tio n “ (S. K eck, U SA ); „ The tr ain in g of res to r e r s “ (H. R uhem ann, A nglia); „ P r o g r a m m e of t h e fa c u l t y o f c o n s e r v a ­ ti o n a t th e A c a d e m y o f Fine A r t s in W a r s a w “ (B. M arconi, P olska); „ A n ah in itio cours e i n th e c o n s e r v a tio n o f a n ti q u it ie s “ (H. H odges, A nglia). B ardzo różnorodne p o g lą d y zarów n o na p rogram y szk olen ia, jak i n a p o d sta w o w ą sp ecja liza c ję k o n serw a to ra (czy ty lk o a r ty s tó w n a le ż y k szta łcić n a komser- waitorów d zieł sztu k i? ) n ie s te ty nie m ogły być r o z w in ię te z p ow od u braku czasu n a dyskusję. J e s t jed n ak sp ra w ą n ie w ą tp liw ą , ż e k o n serw a cja szyb k o p rzestaje być dom eną zręczn eg o am atora, a s ta je się p o w a żn ą in d y w id u a ln ą nauką, i zarów n o 'kształcenie p rzyszłych p rofesorów , jak i p rzyszłych k o n ­ serw a to ró w m u si u lec p o d sta w o w y m reform om i p ew n ej n orm alizacji.

P l a n y n a p r z y s z ł o ś ć w 1IC: om aw ian o zm ia n y p rop on ow an e w

„lic

W o sta teczn y m p od su m ow an iu w ra żeń z k on feren cji m ożna b y jeszcze poruszyć bardzo siln ie zaznaczającą się sp r a w ę p ew n eg o „d u alizm u “ p o g lą ­ d ów i rozw iązań k on serw atorsk ich . Ź ródłem tego zja w isk a je s t p rzy p u szcza l­ n ie sam o dzieło sztuki, k tó re z p om ocą środ k ów m aterialnych sp e łn ia sw o ją rolę estetyczn ą. Stąd — zarów n o h u m an istyczn e, jak i m ateirialistyczne cech y d zieła sz tu k i dochodzą w różnych m om en tach d o głosu. To ma szczeg ó ln ie in te n sy w n e n a tę ż e n ie w k on serw acji, g d zie w ła śn ie strona m ateriałow a o b iek tó w bardzo s iln ie s ię u w ydatnia. D ysk u sja — czy artysta c z y chem ik m a

tę

serw acji. •

doc. d r Hanna J ę d r z e j e w s k a