STEFAN SKIBA, TOMASZ KOMORNICKI
GLEBY ORGANICZNO-SUFOZYJNE W TATRACH POLSKICH
Katedra Gleboznawstwa Akademii Rolniczej w Krakowie
WSTĘP
W dnach głównych dolin tatrzańskich, zasypanych głazowiskiem morenowym, w obrębie regla górnego występują gleby, które genezę swą zawdzięczają, dzięki klimatowi, procesom geomorfologicznym.
Na mapie gleb Tatrzańskiego Parku Narodowego [2] określono te gleby jako ini cjalne, kamienisto — rumoszowe, biologicznie głębokie. Gleby te należą do osobli wości przyrodniczych Tatr, podobnie jak gleby kriogeniczne [4, 5], tangel-rankery
[6] i tangel-rędziny [3]. Oryginalność tych gleb przez nietypowe warunki ich pow stawania (procesy degradacji — sufozją, akumulacja substancji organicznej) dają podstawę przedstawienia bliższych danych genetyczno — morfologicznych tych gleb.
OBIEKT BADAŃ
Omawiane utwory glebowe, jak już wspomniano, występują w górnych częściach glacjalnych dolin tatrzańskich. Występują w granitowych Tatrach wschodnich, m.in. dolinach Rybiego Potoku, Roztoki, Waksmundzkiej, Gąsienicowej, Suchej Kaspro- wej, Suchej Kondrackiej. Występują także w górnym częściach Doliny Kościeliskiej (Pyszna) i Chochołowskiej (Chochołowska Wyżnia, Jarząbcza, Starorobociańska).
Grubookruchowy materiał morenowy, częściowo przesegregowany przez procesy peryglacjalne [8], jest obecnie przedmiotem silnej penetracji wód spływających z wyż szych partii gór (topniejące śniegi, opady). Procesy sufozyjne powodują odpro wadzenie części ziemistych (frakcje poniżej 1 mm), w ich miejscu pozostają puste przestrzenie między blokami skalnymi.
N a takich głazowiskach rosną dorodne drzewostany świerkowe o wieku ponad 100 lat. Runo jest ubogie, mszyste (Polytrichum sp., Dicranum sp., Sphagnum sp. i in.) udziałem Vaccinium myrtillus. Mchy wraz z częścią obumarłą tworzą 10-20 centy metrową warstwę darni, leżącą bezpośrednio na nie zwietrzałych blokach granito- idów. Poniżej ’’kożucha“ darni występują różnej wielkości i kształtu puste przestrze nie po mechanicznie odprowadzonych częściach ziemistych (rys. 1). Przestrzenie te
Szkic sytuacyjny i profil glebowy Situation and soil profile
są częściowo zapełnione substancją organiczną odpadającą od warstwy stropowej mchodarni. Są to obumarłe tkanki mchów, słabo rozłożonego igliwia, kłęby grzybni, niekiedy wszystko to jest wymieszane z białawymi ziarnami kwarcu bizarnego. W przewężeniach pustych szczelin spotyka się także materiał silnie scementowauy związkami próchniczo — żelazistymi w postaci tzw. zlepieńców kwarcowo-próchni- czno-żelazistych. Spotyka się także ślady białawego poziomu eluwialnego (A2).
Opisywane utwory występują w największym nagromadzeniu w Dolinie Rybiego Potoku i w Dolinie Roztoki, dlatego przedstawiany materiał dokumentacyjny (opisy profilów glebowych, dane analityczne) pochodzi z tych terenów.
SZCZEGÓŁOWA CHARAKTERYSTYKA BADANYCG GLEB
D o lin a R y b ie g o P o to k u — u podnóża Żabiego. Na pagórzastych terenach moreny bocznej i dennej w towarzystwie licznych stawków (tzw. wole oczka) rosną stare drzewostany oraz w niewielkich skupieniach limba Pinus cembra. Runo repre zentowane jest przez zbiorowiska mszyste z udziałem borówki Vaccinium myrtillus. W takich uroczyskowych terenach występują gleby bielicoziemne (bielice próchnicz- ne, próchniczno — żelaziste) pospołu z glebami inicjalnymi kamienisto — rumoszo wymi. Dokładniej profil takich gleb przedstawiają dwie odkrywki glebowe z tego terenu.
O d k ry w k a 1
Położenie: omszone głazowisko poniżej drogi na Żabie, przed lawiniskiem żlebu Żandarmerii, około 1350 m n.p.m., mikroreliew pagórzasty, tu spad 35-40° NW.
Podłoże skalne: głazowisko moreny bocznej (granitoidy).
Roślinność : Piceetum tatricum myrtilletosum. Świerczyna różnowiekowa, runo:
Polytrichum sp., Sphagnum sp., Dicranum scoparium, pojedynczo Vaccinium myrtillus, Lycopodium sp., Homogyne alpina i in.
Profil :
A Lm — 0-10 cm, mchościółka (żywy mech wymieszany ze słabo rozłożonym igliwiem)
wilgotna, pH 3,9;
Afh — 10-15/20 cm, brunatna (7/5 YR 2/3) butwina włóknista, przerośnięta korze niami idącymi po głazach tworząc tzw. pilśń. Na styku z kamieniem wystę pują luźne ziarna mineralne (kwarzec, skalenie, łyszczyki). Całość wilgotna, pH 3,9;
V 1 — 15/20-110 cm, głazowisko z pustymi przestrzeniami i szczelinami. Głazy
o średnicy 30-100 cm; w tym:
— 15/20 cm, A ff-n29 brunatnoczarna (10 YR 2/1) substancja organiczna, wil gotna, pH 4,0;
— 60-100 cm, Ah/A 2, szczeliny są coraz węższe i wypełnione brunatnoczarną
(10 YR 3/1) substancją organiczno — mineralną (około 40 % ziaren kwarcu, skaleni i muskowitu), ziarna mineralne o średnicy 2-3 mm, wilgotna, pH 4,3 ; — od 110 cm, głazowisko morenowe dość szczelnie wypełnione drobniejszymi okruchami (głaziki o średnicy 2-5 cm,), części ziemiste — glina piaszczysta, pH 4,4.
O d k ry w k a 2
Położenie : terasa moreny dennej, omszone głazowisko pod Żabiem, około 1360m n.p.m.
Podłoże skalne: morenowe głazowisko (granitoidy).
Roślinność: Piceetum tatricum myrtilletosum, świerczyny różnowiekowe, poje dynczo limba Pinus cembra, runo m szyce : Polytrichum sp. Sphagnum sp.„ pojedynczo
Vaccinium myrtillus, Homogyne alpina, Lycopodium sp.
Profil:
A Lm — 0-8 cm, mchościółka (żywe mchy wymieszane z igliwiem) przerośnięta ko
rzeniami, pH 3,4;
A FH — 8-16 cm, brunatna (7,5 YR 2/1) butwina włóknisto — mazista (mor/moder),
przy głazach tworząca pilśń korzeniową, na granicy z głazem wymieszaną z ziarnami kwarcu i skaleni pochodzących z biologicznego wietrzenia granitu. Całość wilgotna, pH 3,7;
1 Z angielskiego — Void — próżnia, stąd symbol V.
2 Substancja organiczna oderwana od stropowych tzw. mostów mszystych, wiszących nad szczelinami, stąd symbol wtórnego AH_u
V — 16-120 cm, głazowisko pozbawione drobnoziarnistej zwietrzeliny, głazy o średnicy 30-100 cm,
w tym:
— 16-80 cm, Л я-ш czarnordzawa (5 YR 3/6) butwina, włóknista, wilgotna, pH 3,6 (prawdopodobnie osadziła się w szczelinach butwiejącego powyżej drzewa) ;
— 80-90 cm, AHj A2, stalowociemna (10 YR 4/1) substancja organiczno — — mineralna, wilgotna, z dużą domieszką ziaren kwarcu o średnicy 2-3 mm, pH 4,1.
— 90-120 cm, А2[Вы> w bardzo wąskich szczelinach, przy ścianach głazu występuje popielata glina piaszczysta (około 40 % ziaren kwarcu o średnicy 2-5 mm). Miejscami występuje tzw. zlepienie* kwarcu bizamego o lepiszczu próchniczno — żelazistym, pH 4,1.
D o lin a R o z t o k i. Wąska i Słęboka dolina glacjalna, około 4,5 km długości, ciągnąca się między Wołoszynem a Roztocką Czubą i Opalonem. Największe powie rzchnie opisywane utworów glebowych występują w środkowej części Doliny, w miej scu największego spłaszczenia, na wysokościach około 1200-1300 m n.p.m. Charak terystyczne (typowe) dla tego terenu profile glebowe prezentują odkrywki 3 i 4. O d k ryw k a 3
Położenie: lewobrzeżne dno doliny, około 100 m od potoka, około 1240 m n.p.m. Podłoże skalne: rumowisko moreny dennej (granitoidy).
Roślinność: Piceetum tatricum myrtilletosum (starodrzew z młodnikowymi prze jaśnieniami), runo : kępy bardzo starej borówki Vaccinium myrtilłus, mchy — Spha
gnum sp., Polytrichum sp., Dicranum scoparittm, Hylocomium splendens, pojedynczo Lycopodium sp. Oxalis acetosella i in.
Profil :
A Lm — 0-9 cm, mchościółka (igliwie wymieszane z łodyżkami żywego mchu), wil-
tna, pH 4,4;
A H — 9-12 cm, czarniawobrunatna (7,5 YR 2/2) butwina, mazista, liczne korzonki.
Na powierzchni głazu (około 0,5 cm) występuje tzw. pilśń korzeniowa z włókienkami grzybni i pojedynczymi ziarenkami kwarcu i skaleni, pH 3,9;
V — 12-100 cm, grubookruchowe głazowisko morenowe pozbawione zwietrzeliny. Między głazami korzenie drzew i puste przestrzenie — szczeliny. W przewę żeniach tych szczelin występuje substancja organiczna i organiczno-mine- ralna, w tym:
— 12-60 cm, Aa -n , czarna (7,5 Y R 2/1) butwina, osadzona prawdopodobnie wskutek oderwania się od wiszącej górą warstwy darniowo — mszystej. Całość wilgotna, pH 3,9.
— 60-80/85 cm, AI{/ A2, beżowy (7,5 1YR 3/4) utwór piaszczysto — gliniasty, górą przysypany kłębami grzybni, około 30% ziaren kwarcu o średnicy 2-3 mm, liczne korzonki, pH 3,8;
— 85-100 cm, A 2/Bn9 szczeliny wypełnione dość dokładnie ciemnobrunatnym (7,5 YR 3/4) utworem piaszczysto — gliniastym, wilgotnym, pH 3,9.
O d k ryw k a 4
Położenie: prawa strona środkowej części doliny, około 1180 m n.p.m., rumowi sko moreny bocznej łączące się ze stokami Czuby Roztockiej.
Podłoże skalne: głazowisko morenowe (granitoidy).
Roślinność : Piceetum tatricum myrtilletosum (wysoki i stary bór świerkowy), runo mszyste : Polyîrichum sp., Sphagnum sp., Dicranum sp., Vaccinium myrtillus, pojedyn czo Homogyne alpina, Deschampsia flexuosa, Lycopodium sp., i in.
Profil :
ALm — 0-2 cm, mchościółka (igliwie wymieszane z łodyżkami żywego mchu), wil
gotna, pH 4,0;
AM — 2-8 cm, czarnobrunatna (7,5 YR 2/1) butwina mazista, wilgotna, liczne ko
rzonki, na powierzchni głazu pilśń korzeniowa z pojedynczymi ziarnami kwarcu i skaleni, pH 3,8;
V — 8-120 cm, grubookruchowe rumowisko skalne (bloki 15-50 cm) z pustymi przestrzeniami i szczelinami. W przewężeniach szczelin występuje substancja organiczna i organiczno — mineralna,
w tym:
— 8-50 cm, A H_U, czarna (7,5 YR 4/2) substancja organiczna, butwina, mazi sta, wilgotna, pH 3,8;
— 50-70 cm, A2, ciemnobeżowa substancja organiczno — piaszczysta. Wypeł
nia tylko największe zwężenia szczelin. Na niektórych fragmentach drobno ziarnistej zwietrzeliny są widoczne ślady akumulacji związków próchniczno- żelazistych (Bhf\ pH 4,2;
— 70-120 cm, szczeliny bardzo wąskie, wypełnione ciemnordzaw>m utworem żwirowym, pH 3,9.
PODSUMOWANIE
Przedstawione gleby mają w proiilu dwie części genetycznie różne:
— stropową warstwę organiczną, powstałą z żywej i obumierającej roślinności mszystej i torfowej wymieszanej z butwiejącym igliwiem świerków,
— morenową, okruchową skałę twardą (granitoidy), trudno wietrzejącą, ze ślada mi powierzchniowego wietrzenia biologiczno-chemicznego (rozpuszczanie skaleni, wypadanie ziaren kwarcu).
W stratygrafii profilu glebowego brakuje mineralnej części drobnoziarnistej — — części ziemistych. Ich miejsce jest nie wypełnione i stanowi tzw. puste przestrzenie i szczeliny, co oznaczono symbolem V (z angielskiego Void — próżnia). W przewę żeniach tych szczelin występuje substancja oiganiczna (butwina), która znalazła się tam przez grawitacyjne odpadanie od wiszącej nad szczelinami warstwy torfowo- -organicznej.
Butwina ta (oznacza w opisie profilu glebowego symbolem AH_ U) jest często wymieszana z ziarnami kwarcu, skaleni, łyszczyków (głównie muskowitu), odpadają cych z powierzchni wietrzejących bloków granitowych.
Hiektöre właściwości сheaiezne gleby Sobs choisie a l p ro p e rtie s o f s o ils
P r o f i l n r P r o f i l e No. P o z i o a . S a a p lin g d e p th СП Symbol poziomu. H o riz o n pH S u b s ta n c j a o r g a n ic z n a O rg a n ie s u b s ta n c e % С o r g . % H ogółem T o t a l К % O i ï H2° KCl 1 0 -1 0 AIm 3 ,9 3 ,1 8 0 ,5 1 4 6 ,7 0 1 ,8 8 26 1 0-20 AJPH 4>.°. 2 ,8 7 3 ,9 4 4 2 ,8 9 1 , 6 1 27 20*60 * H - I I 4 , 0 2 ,9 7 4 ,8 2 4 3 ,4 0 2 ,0 4 21 60 -1 0 0 Vl 4 ,3 3 ,5 3 1 ,1 8 1 3 ,0 8 1 ,0 5 19 2 0 -8 AIa 3 , 4 2 ,6 7S ,51 4 6 ,1 2 1 ,6 7 24 8 -1 б fPH 3 , 7 2 ,6 74*88 4 3 ,4 3 1 ,8 2 24 1 6 -8 0 ^ H - I I 3 ,6 2 ,9 6 3 ,6 4 3 6 , $1 1 ,9 4 19 8 0 -9 0 V, Ая/А з 4*1 3 ,1 5 1 ,8 2 3 0 ,0 5 0 ,5 9 13 90 -1 2 0 VI A2 /Bh f 4 ,1 3 ,1 1 1 ,2 3 6 ,5 1 - -3 0 - 9 * 1 * 4 *4 3 ,2 7 7 ,6 9 4 5 ,0 6 1 ,4 0 32 9 -1 2 h . 3 ,9 3 ,0 6 8 ,3 3 3 9 ,6 3 1 ,6 8 24 1 2 -6 0 71 * H - I I 3 ,9 2 ,9 5 8 ,9 6 3 4 ,2 0 1 ,8 8 18 6 0 -8 5 11 3 ,8 3 .1 1 8 ,7 2 1 0 ,8 5 * -8 5 -1 0 0 T l a2 /bü 3 , 9 3 , 3 2 0 ,9 1 1 1 ,8 0 - -4 0 -2 Al * 4 , 0 3 , 0 7 8 ,6 2 4 5 ,6 0 1 ,3 4 34 2 -8 3 , 8 2 , 9 6 9 ,3 7 4 0 ,2 4 1 ,6 5 .24 8 -5 0 Vl *Я-1Х З . в 3 , 0 5 3 ,2 8 3 0 ,9 1 1 ,6 1 19 5 0 -7 0 Vi A 2 4 , 2 3 , 4 1 ö ,0 4 9 ,7 7 - -70 -1 2 0 v ‘ Bh f 4 ,1 3 , $ 1 8 ,7 2 1 0 ,8 5 -
-Na głębokościach około 90-120 cm w wąskich szczelinach spotyka się także sub stancję organiczno — mineralną, która stanowi lepiszcze izw. ’’zlepieńców próchni- czno — żelazistych“, które są spoiste i twarde. Genezę tych zlepieńców łączyć należy z wodą przepływającą i bogatą w rozpuszczalne kwasy próchnicowe i związki żelaza. Dowodem na to jest występowanie tych form w szczelinach, w których płynie okre sowo woda.
Właściwości chemiczne substancji organicznej opisywanych utworów glebowych i ich szczątkowych poziomów organiczno — mineralnych (tab. 1-3) określają bielico- wy kierunek procesu glebotwórczego, co ma swój wyraz na mapie gleb tego terenu [2]. W przypadku tych utworów glebowych chłodny i wilgotny klimat, jak i wcześniej sze procesy peryglacjalne wytworzyły inny wariant gleb górskich, a mianowicie: organiczno — sufozyjnych.
Ta b « l a 2
S t r a t a ż a r o w a -1 n i e k t ó r e s k ł a d n i k i o h o a lo s n e g l e b y . L o ss on i g n i t i o n and some c h e m ic a l com ponents o f s o i l s
P r o f i l n r p r o f i l e l o . S t r a t a • h2° h y g r . * S u b s ta n c j a m in e ra ln a M in e r a l . s u b s ta n c e % P r o c e n ty wagowo - P e r c e n t by w e ig h t H o riz o n on L o ss on ' i g n i t i o n % S i 0 2
A12°3 Р е 2° з CaO MgO
1 0 -1 0 8 1 ,5 4 8 ,3 2 1 0 ,1 4 n .o * n . o . n . o . n . o . n . o . 1 0-2 0 7 7 ,6 8 7 ,9 9 1 4 ,3 3 n . o . n .o * n . o . n . o . n . o . 2 0 -6 0 7 3 ,8 6 7 ,3 0 1 8 .8 4 n . o . n , o . n .o * n . o . n . o . 6 0 -7 0 3 6 ,0 6 3 ,9 4 6 0 ,00 43 ,4 1 1 3 ,6 2 3 ,2 6 0 ,8 3 0 ,7 0 100-110 2 0 ,1 5 2 ,5 0 7 7 ,3 5 5 0 ,1 2 1 4 ,5 5 4 ,1 5 1*12 0 ,9 0 2 0 -8 8 3 ,3 1 7 ,7 3 8 ,5 6 n . o . n . o . n . o . n . o . n * o . 8 -1 6 7 2 ,0 9 6 ,1 0 2 1 ,8 1 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 1 6 -8 0 7 7 , S4 7 ,8 3 1 4 ,2 3 n .o * n .o * n . o . n . o . n . c . 8 0 -9 0 5 1 ,8 1 3 ,1 2 4 5 ,0 7 2 8 ,5 5 8 ,9 4 1 ,1 7 0 ,8 3 0 ,7 0 90 -120 1 3 ,7 8 0 ,6 5 9 2 ,5 7 6 1 ,3 7 1 6 ,7 5 3 ,1 8 0 ,9 7 0 ,8 0 3 0 -9 8 2 ,8 2 8 ,2 0 8 ,9 8 n . o . n * o . n . o . n .o * n . o . 9 -1 2 7 3 ,9 3 7,0 6 19,01 n , o . n .o * n . o . n .o * n . o . 12-60 6 9 ,0 0 5 ,6 2 2 5 ,3 8 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 6 0 -8 5 1 9 ,8 6 2 ,4 6 7 7 ,6 8 6 0 ,1 8 1 4 ,4 0 2 ,9 2 0 ,5 6 0 ,6 0 8 5 -1 0 0 2 1 ,9 4 3 ,1 0 7 4 ,9 6 5 4 ,5 6 1 2 ,5 6 4 ,4 1 1 .1 2 0 ,3 0 4 0 -2 8 0 ,8 9 6 ,6 0 1 2,51 n .o * n .o * n . o . n . o . n . o . 2 -8 7 2 ,6 8 6 ,6 5 2 0 ,6 7 n .o * n . o . n . o . n .o * n . o . 8 - 5 0 5 7 ,2 0 5 ,8 7 3 6 ,9 3 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 50-7 0 18 ,1 5 2 ,4 6 8 1 ,3 9 50,0 1 1 6 ,2 5 4 ,0 9 1 ,3 9 0 ,8 0 7 0 -1 2 0 1 0 ,1 0 2 ,5 0 8 7 ,4 0 6 0 ,0 5 1 6 ,3 5 3 ,9 7 1 ,8 2 0 ,7 0 n . o . «■ n * d .
Wydaje się, że w genezie tych form dużą rolę odegrały procesy geomorfologiczne, a mianowicie sufozją. Jest to bowiem teren moreny dennej i bocznej o urozmaiconej mikrorzeźbie (pagórki, dolinki, stare zarastające stawki, liczne potoczki). Pokryty jest on różnowiekowym drzewostanem świerkowym z niewielką domieszką limby
Pinus cembra. Wiatry halne i lawiny śnieżne powodują ubytki w drzewostanie,
a także w glebie przez wykroty.
Materiał glebowo — zwietrzelinowy, przemieszczany wskutek saltacji wykrotowej, jest przemywany przez opady, a drobne frakcje są odprowadzone. Saltację wykrotową ułatwia ponadto wcześniejsza sufozją, która w tych terenach jest procesem wiodącym w degradacji rumowisk morenowych. W okresie roztopów oraz deszczów sufozją
mechaniczna powoduje odprowadzenia drobnego materiału, stąd w obrębie rumowi ska skalnego pod warstwą darniowo — korzeniową występują opisywane puste prze strzenie, kanały, komory i szczeliny.
T a b e l a 3 Z aw a rto ść t z v . w olnych f e r n k r r e n i o n k i , g l i n u i ż e l a z a w o r g a n i c z n o - a i n s r a l n y c h c z ę ś c i a c h g le b y C o n te n t o f во- c a l l e d f r e e f o r a s o f e i l i c a , a lu n in iu ia and i r o n in th e o r g a n i c - a i n e r a i s o i l f r a c t i o n P r o f i l n r P ro -f i l e No. P o z ic u H o riro n cœ SiO 2 A ł2°3 F e 2°3 c a łk o w ite t o t a l с wolne f r e e w | . 1 0 0 o a łk o w ite t o t a l с w olne f r e e w e • 10° c a ł k o w i te t o t a l с w olne f r e e w £ .1 0 0 1 2 0 -6 0 43,41 0 ,7 6 1 ,7 5 1 3 ,6 2 0 ,1 5 1 ,1 0 3 ,2 6 1 .1 5 3 5 ,2 7 6 0 -1 0 0 50,1 2 2 ,5 7 5 ,1 2 1 4 ,5 5 0 ,5 4 3,71 4 ,1 5 2 ,8 6 68,91 2 8 0 -9 0 2 8 ,5 5 1 ,18 4 ,1 3 ö ,9 4 0 ,1 5 1 ,6 7 2 ,1 7 1 ,4 8 6 8 ,2 0 90-1 2 0 6 1 ,3 7 0 ,7 6 1 ,2 4 1 6 ,7 5 1 ,0 5 6 ,2 6 3 ,1 8 2 ,7 0 8 4 ,9 0 3 6O-0 5 6 0 ,1 8 3 ,1 5 5 ,2 3 1 4 ,4 0 0 ,6 9 4 ,7 9 2 ,9 2 1 ,1 3 3 0 ,6 9 8 5 -1 0 0 54 ,5 6 2 ,4 5 4 ,4 9 12,5 6 1 ,0 9 8 ,6 7 4 ,4 1 1 ,3 7 3 1 ,0 6 4 5 0 -7 0 50,11 2 t 62 5 ,2 2 1б,2б 0 ,4 0 2 ,4 6 4 ,0 9 1 ,2 0 2 9 ,3 3 7 0 -1 0 0 6 0 ,0 5 2 ,0 6 3 ,41 16 ,3 5 I 0 ,9 5 I— -5,81 3 ,9 7 1 ,1 7 2 9 ,4 7
Przypuszczać należy, że proces degradacji tego terenu rozpoczął się już w czasie peryglacjalnej segregacji materiału morenowego (mrozowe pęcznienie, zamarzająca woda przepływowa, lód włóknisty). Pozostająca na powierzchni rumowiska skalnego warstwa organiczna mszystego runa jest często zawieszona nad próżniami post — — sufozyjnymi, tworząc tzw. torfowe i mszyste mosty, które pod własnym ciężarem odrywają się i spadają w szczeliny tworząc wtórne poziomy butwinowe AH_U.
Zawieszone nad próżniami runo mszysto — torfowe korzysta z wody opadowej oraz z nasyconego parą wodną powietrza, osłonięty bowiem lokalnie teren wykazuje zdecydowanie większą jej kondensację niż tereny stokowe.
Podkreślić należy i tak już chłodne i humidowe warunki klimatyczne całych Tatr. Według H e ss a [1] średnia roczna temperatura dla górnego regla wynosi od 0°C do +2°C, średnie roczne opady są w granicach 1600-1800 mm, zaś współczynnik wilgotności waha się w granicach 5,8-6,2. W takich warunkach klimatycznych dzia łalność procesów mikrobiologicznych jest ograniczona; prowadzi to do zwiększonej akumulacji substancji organicznej, niekiedy torfiastej i murszastej.
Prezentowane tu profile glebowe na tle warunków geograficzno — przyrod niczych są zbliżone w swej genezie do gleb górskiej tajgi południowosyberyjskiej Chenteju [7]. Ich wspólną ccchą jest geneza, a więc procesy degradacji (sufozją) oraz powierzchniowa akumulacja mszystotorfowej substancji organicznej. Dlatego proponuje się zaliczenie tych utworów glebowych do klasy gleb inicjalnych, W celu
pełniejszego podkreślenia ich genezy wnioskuje się nazwę gleby organiczno — sufo- zyjne : gleby organiczne — ze względu na warstwę mszysto — torfową powstałą wsku tek dużej kondensacji pary wodnej i dużej ilości opadów, sufozyjne — puste przes trzenie po mechanicznym odprowadzeniu materiału glebowego.
LITERATURA
[1] H ess M.: Piętra klimatyczne w Polskich Karpatach Zachodnich. Zesz. nauk. UJ. Pr. geogr. 1965, 11, 267.
[2] K om orn ick i T. i in.: Gleby Tatrzańskiego Parku Narodowego. Cz. I. Obszar wschodni od Doliny Białej Wody po Kopieńce. Studia Ośr. Dokum. Fizjogr. 1975, 4, 101-1304-mapa. [3] K om orn ick i T.: Tatrzańskie rędziny strefy leśnej. Rocz. glebozn. 28, 1, 277-291.
[4] O leksynow a K., Skiba S.: Geochemical characterization of a polygonal soil on the flattening of Krzyżne pass in the Tatra Mts. Studia Geomorph. Carpat. — Balcan. 10, 1976, 27-47. [5] O lek syn ow a K, Skiba S.: Charakterystyka niektórych gleb kriogenicznych w Tatrach.
Rocz. glebozn.* 28, 1977, 1, 293-311.
[6] O lek syn ow a K., S kib a S., M iechów ka A.: Gleby wytworzone z granitoidów w zbioro wiskach Pinetum mughi w Tatrach. Rocz. glebozn. 33, 1983, 1/2.
[7] Skiba S.: The soils of the Mountain Taiga of the Western Khentei Mts (Mongolia) and Chief Directions of Pedogenesis. Bull, de L’Acad. Polon, des Sei. ser. de la Terr. No. 2-3, 1980,223-231. [8] Strom q uist L.: Geomorfologiska studier av Blockhav och Blockfält i Norra Skandinavien
(Geomorphological studies of Block fields in Borthem Scandinavia). 1973, Uppsala UNGI Rapport 22, s. 199. С. СКИБА, Т. КОМОРНИЦКИ ОРГАНИЧЕСКО-СУФФОЗИОННЫЕ ПОЧВЫ В ТАТРАХ Кафедра почвоведения Сельскохозяйственной академии в Кракове Р езю м е На глациальных подошвах главных долин в Татрах встречаются почвенные формации образовавшиеся под влиянием геоморфологических процессов (суффозии) в условиях холод ного й влажного горного климата. Рассматриваемые в настоящем труде почвенные профили составлены £з двух генетических различных частей. Кровельный мпшсто-органйческий слой нависает над пустыми послесуффозионными пространствами или лежит непосредственно на невыветренной твердой скале (моренные глыбы гранитоидов). Часть профиля, в которой выступают пустые пространства (после суффозионного отвода мелкоземных частиц), определяли знаком V (от английского void — пустота), а гравитационно осажденный в щелях сырой гумус — знаком Лн _и . Химические свойства органического вещества и рудиментарных органическо-мине- ральных горизонтов определяют тенденцию почвообразовательного процесса этой площади к оподзолению (табл. 1-3). Описываемые формации были названы инициальными органическо-суффозионными почвами, учитывая около 20-сантиметровый минерально-органический слой и пустые про странства после отвода мелкоземных частиц.
S. SKIBA, T. KOMORNICKI
ORGAN IC-SUFFUS ION SOILS IN THE TATRA MTS
Department of Soil Science, Agricultural University, Kraków
Summary
In the bottoms of some chief glacial valleys of the Tatra Mts. there occur soil forms which originated as a results of geomorphological processes (suffusion) in the conditions of a cool and moist mountain climate. The soil profiles presented in the present paper are made up of two gene tically different parts. The superficial mossy-organic layer hangs over empty spaces resulting from suffusion or rests directly on unweathered, massive rock (granitoid moraine boulders).
The part of the profile where the empty spaces occur (originating by evacuation of the fine earth by suffusion) was designated by the symbol V (from the word “void”), and the symbol AH_U was used to describe the raw humus sedimented by gravitation in the voids.
The chemical properties of the organic substance and those of the vestigial organic-minera* horizons denote a podzolic soil-forming process in this area (Tables 1-3).
The described units were called initial organic-suffusion soils because of the mossy organic 1 ayer (measuring about 20 cm) and of the voids caused by the removal of the fine earth.
Dr Stefan Skiba Katedra Gleboznawstwa AR Kraków, al. Mickiewicza 21
