R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X I X N R 3 W A R S Z A W A 1988 S. 21-32
S T A N IS Ł A W B R O Ż E K , T A D E U S Z F IG U R A
POROW ATOŚĆ I N A SIĄK LIW O SC WODNA
SZK IELETU GLEBOW EGO
W YTW ORZONEGO Z TATRYTU I W A PIEN IA *
Z a k ła d E k o lo g ii L a s u A k a d e m ii R o ln ic z e j w K ra k o w ie
W S T Ę P I C E L B A D A Ń
Szkielet glebow y i jego ro la w kształto w aniu rete n cji w odnej gleb
górskich był przedm iotem w cześniejszych prac. D otyczyły one w y b ra
n ych właściwości fizycznych, zwłaszcza porow atości i nasiąkliw ości szkie
letu glebow ego w ytw orzonego z utw orów isteb niańsk ich i podm agurskich
[2] oraz godulskich [3]. Celem nin iejszy ch badań było poznanie ty ch cech
w szkielecie gleb tatrza ń sk ic h w ytw orzonych z ta tr y tu i w apien ia dolo-
m itycznego.
Z A K R E S I M E T O D Y K A B A D A Ń
O dkryw ki glebow e zlokalizow ano w T atrzań sk im P a rk u N arodow ym .
B adano bielice żelaziste (odkryw ka n r 1 i 2) w ytw orzone z ta try tu , w ze
spole góm oreglow ego boru św ierkow ego
(P i c e e t u m ta tr ic u m )
oraz rędzi
nę b ru n a tn ą (odkryw ka 3) i rędzinę w łaściw ą (odkryw ka 4), w ytw orzone
z w apienia dolom itycznego, w m o no k ultu rze św ierkow ej n a siedlisku b u
c z y n y
k arp ack iej
(D entario g la n d u lo sa e-F a g e tu m ).
Oznaczono n astęp u jące podstaw ow e w łaściw ości gleb: skład g ran u lo -
m etry cz n y m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji C asagrande’a i P ró szy ń
skiego, odczyn p otencjom etrycznie, zaw artość w ęgla organicznego (C) —
m etodą T iurina, azotu całkow itego (N) — m etodą K jeldah la, pojem ność
so rp cy jn ą — m etodą K appena oraz k a p ila rn ą pojem ność w odną części
ziem istych przez zalew anie w odą n a lejkach.
* P r a c a je s t k o n ty n u a c ją b a d a ń n a d h y d ro lo g ic z n ą f u n k c ją s z k ie le tu g le b o w e g o w K a rp a ita c h , w y k o n a n y c h w la ta c h 1983-1985 w r a m a c h p ro b le m u M R .II.18.
2 2 S. Brożek, T. Figura
Szkielet glebow y do badań pobrano w ycinając b ry łę gleby o w y m ia
rac h 20 X 30 X 100 cm. Po w ysuszeniu próbkę rozdzielono na frak cje w e
dług grubości ziaren. M etodą w agow ą oznaczono całkow itą zaw artość
szkieletu i części ziem istych oraz p rocentow y udział poszczególnych fra k
cji szkieletu. We fra k c ja c h szkieletu oznaczono: gęstość pozorną- i rze
czyw istą, nasiąkliw ość w odną w podciśnieniu oraz obliczono porow atość
i szczelność. Oznaczenia gęstości i nasiąkliw ości w ykonano m etodam i w e
dług PN-66/B-04100 oraz PN-67/B-04101. P ró b k ą do badań nasiąkliw ości
była naw ażka danej fra k c ji szkieletu od 300 do 1000 g. Zachow ano cią
głość m etodyczną z poprzednim i opracow aniam i [2, 3].
W Y N IK I B A D A Ń
C h a ra k te ry sty k a szk ieletu b adanych gleb obejm uje jego całkow itą za
w artość w profilu oraz procen to w y udział poszczególnych frak cji, a ta k
że gęstość rzeczyw istą i pozorną, porow atość i nasiąkliw ość (tab. 1). P ro
centow y udział fra k c ji szk ieletu jest zróżnicow any zarów no n a podłożu
ta try to w y m , jak i w ap ien n ym (rys. 1). W glebach w ytw orzonych z ta tr y -
tu fra k c ja szkieletu o cząstkach 1-5 m m skład a się głów nie z ziaren k w a r
cu i dom ieszki skaleni, n ato m iast grubsze fra k c je stanow ią w w iększoś
ci lub całkow icie o k ru ch y ta tr y tu [4]. W p rofilach gleb w ytw orzonych
z w apienia dolom itycznego w szystkie fra k c je szkieletu to ok ru ch y w a
pienne. Z w raca jedynie uw agę dom ieszka ziaren k w arcu oraz okruchów
ta tr y tu w e frak cjach 1-5 i 5-10 m m w pro filu 3 do głębokości 55 cm.
Je st to spow odow ane g raw ita cy jn y m tra n sp o rte m zw ietrzałego m ate ria łu
skalnego z w yższych p a rtii m asyw u, zbudow anych z ta try tu .
Gęstość rzeczyw ista w szkielecie ta try to w y m w aha się od 2,64 do
2,89 g/cm 3 i n ie w y k azu je zw iązku z grubością ziaren. W szkielecie w a
pienn ym gęstość rzeczyw ista w ynosi 2,81-2,93 g/cm 3 i rów nież nie w y
k azuje zw iązku z grubością ziaren (tab. 2).
Gęstość pozorna w szkielecie ta try to w y m w aha się od 2,29 do 2,62
g/cm 3 i nie m a zw iązku z grubością ziaren. N atom iast w szkielecie w a
piennym gęstość pozorna rośnie w raz z grubością okruchów (r = 0,91)
i w ah a się od 2,61 g/cm 3 we fra k c ji 5-10 m m do 2,80 g/cm 3 w e fra k c ji
50-100 mm.
Z gęstości rzeczyw istej i pozornej szkieletu-obliczono jego porow atość.
W p rzy p ad k u szkieletu tatry to w eg o porow atość zm ienia się w raz z g ru
bością okruchów i ich rodzajów . We fra k c ji cząstek 1-5 m m w ah a się
ona od 3,0 do 11,1% i spada w raz z głębokością zalegania w profilu gle
bowym . F ra k c ja ta składa się przede w szystkim z ziaren k w arcu i do
m ieszki skaleni. W grubszych frak cjach (cząstki 5-10 i 10-20 m m) po
row atość rośnie i w aha się od 4,4 do 20,4%. Je st to spow odow ane spad
kiem udziału ziaren kw arcu i rów noczesnym w zrostem udziału okruchów
W ybrane właściwości gleb — Selected properties of soils T a b e l a 1 N r profilu Profile No. Głębokość D epth cm Poziom Horizon
Procentowa zawartość cząstek o średnicy w mm Per cent of particles of mm in dia
С org. N całkowity Total N C /N pH V % Gęstość pozorna A pparent density g/cm 3 > 1,0 1,0-0,1 0,1-0,02 < 0,02 j1 < 0,002 °//o
Bielice żelaziste wytworzone z usypiska tatrytowego — Ferruginous podzols developed from tatrite debris
1 0-5 A 0F butwina — raw humus — — 36,59 2,05 17,8 3,8 16,3 0,137
5-12 A 0H butwina — raw humus — — 15,38 1,24 12,4 3,6 17,9 0,471
12-19 A 1 Ą . 2 70 52 26 22 13 10,32 0,65 15,9 4,1 11,8 0,777
19-38 ^Fe 69 57 21 22 10 — — — 4,6 14,0 1,178
38-70 BFftC 72 64 12 24 10 — — — 4,9 25,4 1,578
70-100 С 79 66 10 24 12 - - - 5,1 27,4 1,625
2
0-2 AoF butwina — raw humus — — 36,35 1,75 20,8 3,9 20,6 0,106
2-20 A o H A 1+2 n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. 12,68 0,83 4 15,3 3,8 16,6 0,776
20-40 Bfc 61 60 23 17 10 5,08 0,24 21,1 4,7 13,2 1,333
40-80 B FcC 72 64 18 18 6 — — — 5,4 37,4 1,776
80-120 С 86 73 15 12 4 - - - 5,5 55,4 1,879
Rędzina brunatna (profil 3) i właściwa (profil 4) wytworzone z wapienia dolomitycznego Brown (profile 3) and typical (profile 4) rendzina formed on dolomitic limestone
3 0-2 A 0F butwina — raw humus — — 25,54 1,02 25,0 5,2 C aC O j 0,180
2-20 A ! 52 38 34 28 10 14,03 0,74 18,9 6,4 °//0 0,871
20-35 л т 70 16 33 51 18 4,08 0,62 6,6 7,6 36,24 1,288
35-55 (B)C 81 14 42 44 15 — — — 7,8 51,53 1,893
55-100 С 90 19 50 31 12 - - - 8,0 59,90 1,975
4 1-6 AqH butwina — raw humus — — 22,34 1,29 17,3 5,0 n.o. 0,563
6-30 A i 63 23 29 48 15 4,15 0,46 9,0 7,6 30,65 1,573
30-60 c t 63 19 33 48 10 — — — 8,2 70,97 1,887
60-120 c 2 56 27 29 44 15 - - - 8,2 50,77 1,924
T a b e l a 2
Wybrane właściwości szkieletu glebowego Selected properties of soil skeleton
N r profilu Profile No. Głębokość D epth cm Ilość całkowita Total quantity Frakcje Fractions Gęstość -rzeczywista actual - Density pozorna apparent Porowatość całkowita Total porosity о/ /0 Szczelność Tightness Nasiąkliwość wodna % obj. W ater imbibition capacity, vol. % Poziom H orizon °//0 mm g/'cm3 1 2
3
14
5 L 6____
1 7 8 9 5-12 42 1-5 n.o. in.o. n.o. n.o. 1,3
A 0H 5-10 n.o. n.o. Il.O. n.o. 12,7
10-2.0 n.o. n.o. n.o. n.o. 17,0
20-50 n.o. n.o. n.o. n.o. 13,4
50-100 2,68 2,50 6,72 0,93 5,9
12-19 70 1-5 2/70 2,40 11,1 0,89 6,5
A i +2 5-10 n.o. n.o. n.o. n.o. 12,0
10-20 n.o. n.o. n.o. n.o. 18,0
20-50 2,65 2,29 13,6 0,86 12,9 50-100 2,81 2,58 8,2 0,92 5,0 19-38 69 1-5 2,64 2,38 9,8 0,90 7,6 1 В Fe 5-10 2,66 2,37 10,9 0,89 8,7 10-20 2,69 2,41 10,4 0,90 8,0 20-50 2,67 2,46 7,9 j 0,92 6,0 50-100 2,74 2,55 6,9 0,93 3,3 38-70 72 1-5 2,66 2,51 5,6 0,94 4,1 B FeC 5-10 2,66 2,51 5,6 0,94 3,8 10-20 2,71 2,51 7,4 0,93 4,0 20-50 2,73 2,55 6,6 0,93 3,1 50-100 2,67 j 2,60 2,6 0,97 2,3 100-200 2,67 !! 2,56 4,1 0,94 1,3
70-100 79 1-5 2,64 2,56 3,0 0,97 2,7 С 5-10 2,66 2,56 3,8 0,96 2,7 10-20 2,81 2,60 7,5 0,93 2,3 1 20-50 2,66 2,58 3,0 0,97 1,9 ! 50-100 2,74 2,58 5,8 0,94 1,0 100-200 2,71 2,58 4,8 0,95 1,5 2-20 41 1-5 2,71 2,47 8,9 0,91 5,8 AqH A\+2 5-10 2,89 2,30 20,4 0,80 11,5 10-20 2,80 2,29 18,2 0,82 16,6 20-50 2,65 2,33 12,1 0,88 12,0 20-40 61 1-5 2,70 2,53 6,3 0,94 2,6 , ^ F e 5-10 2,74 2,53 7,7 0,92 5,3 10-20 2,67 2,52 5,6 0,94 3,6 20-50 2,68 2,55 4,8 0,95 3,7 j 2 50-100 2,64 2,60 1,5 0,98 1,2. 40-80 72 1-5 2,69 2,51 6,7 0,93 4,1 ВреС 5-10 2,70 2,54 5,9 0,94 3,7 10-20 2,70 2,58 4,4 0,96 3,4 20-50 2,74 2,59 5,5 0,96 2,5 ! 50-100 2,74 2,61 4,7 0,95 i,* ! 80-120 86 1-5 2,73 2,58 5,5 0,94 2 ,1 1 С 5-10 2,75 2,62 4,7 0,95 2,3 j 10-20 2,75 2,58 6,2 0,96 2,5 1 20-50 2,69 2,60 3,4 0,97 2,2 i 50-100 2,73 2,62 4,0 0,96 1,8 ! 2-20 52 1I 5 п.о. п.о. п.о. п.о. 4,0 A i 5-10 п.о. п.о. п.о. п.о. 7,2 10-20 п.о. п.о. п.о. п.о. 3,9 ! 20-50 2,86 2,73 4,5 0,95 3,4 3 50-100 2,89 2,78 3,8 0,96 1,6 20-35 70 1-5 п.о. п.о. п.о. п.о. 7,3 Aj. (В) 5-10 2,87 2,65 7,7 0,92 6,2 10-20 2,87 2,67 7,0 0,93 5,0 20-50 2,84 2,67 6,0 0,94 4,5 50-100 2,87 2,75 4,2 0,96 2,7
cd. tabeli 2 (continued) 1 2 1
3
4
5 1 6 7 1 « 1 9 3 35-55 81 1-5 2,83 2,62 7,4 0,93 5,4 w 5-10 2,83 2,70 4,6 0,95 3,9 10-20 2,83 2,71 4,2 0,96 3,6 20-50 2,87 2,74 4,5 0,95 3,6 50-100 2,85 2,75 3,5 0,96 1,8 100-200 2,86 2,77 3,2 0,97 1,8 55-100 90 1-5 2,90 2,63 9,3 0,91 4,9 С 5-10 2,81 2,67 5,0 0,95 4,8 10-20 2,83 2,72 3,9 0,96 3,1 20-50 2,86 2,79 2,5 0,97 1,6 50-100 2,86 2,77 3,1 0,97 1,66-30 63 1-5 n.o. n.o. n.o. 11.0. 16,0
~ Ä 7 ~ 5-10 2,93 2,61 10,9 0,89 7,5 10-20 2,84 2,66 6,3 0,94 6,1 20-50 2,86 2,68 6,3 0,94 5,9 50-100 2,83 2,70 4,6 0,95 3,4 30-60 63 1-5 2,81 2,62 6,8 0,93 6,0 4 Ci 5-10 2,85 2,65 7,0 0,93 5,6 10-20 2,84 2,70 4,9 0,95 4,8 20-50 2,86 2,71 5,2 0,95 4,1 50-100 2,82 2,74 2,8 0,97 2,0 60-120 56 1-5 2,88 2,67 7,3 0,93 3,0 c 2 5-10 2,90 2,68 7,6 0,92 5,7 10-20 2,87 2,69 6,3 0,94 5,5 20-50 2,91 2,70 7,2 0,93 5,4 50-100 2,89 2,80 3,1 0,97 2,2
P orow atość szk ieletu g leb z ta try tu i w a p ie n ia
27
R ys. 1. P ro c e n to w y u d z ia ł f r a k c ji w sz k ie le c ie g le b w y tw o rz o n y c h z t a t r y t u (p ro f il 1 i 2) i w a p ie n ia (p ro fil 3 i 4)
F ig . 1. P e r c e n ta g e of f r a c tio n s of soil s k e le to n d e v e lo p e d f r o m t a t r i t e (p ro file s 1 a n d 2) a n d lim e s to n e (p ro file s 3 n a d 4)
ta try tu , k tó re dom inują już w e fra k c ji cząstek 10-20 mm. W k olejnych
grubszych frak cjach ta tr y tu porow atość system atycznie spada (tab. 2).
Zależność porow atości szkieletu tatry to w eg o ( ) od grubości okruchów
(X)
aproksym ow ano fu n k cją
у г
= 6,5 •
x°>125
• e - 0-00™* (ry s . 2) [1]. P o ro w a
tość szkieletu w apiennego w różnych fra k c ja c h jest in n a niż w szkiele
cie tatry to w y m . N ajw iększą porow atość stw ierdzono w e fra k c ji cząstek
1-5 m m (7,3-9,3%). W raz ze w zrostem śred n icy fra k c ji porow atość m a
leje (r
0,79) (tab. 2). W szkielecie w ap iennym zależność porow ato
ści (y2) od grubości okruchów
(x)
aproksym ow ano fu n k cją
y 2
= 4,3 +
+ (12,l)/x (rys. 2).
ba-28 S. Brożek, T. Figura
Fr akcja — F ra ct io n
R ys. 2. P o ro w a to ś ć (y) i n a s ią k liw o ś ć (n) w ró ż n y c h f r a k c ja c h (cc) s z k ie le tu : 1 — ta try to w e g o , 2 — w a p ie n n e g o
Fig. 2. P o ro s ity (y) a n d im b ib itio n c a p a c ity (n ) in p a r t ic u l a r fr a c tio n s (x) of: 1 — t a t r i t e , 2 — lim e s to n e s k e le to n
danych fra k c ji jest fu n k cją porow atości. W szkielecie ta try to w y m n a
siąkliw ość
щ =
— 1Д + 0,82
y,
a w spółczynnik ko relacji ty ch cech
r nly
rów na się 0,82. W szkielecie w ap ien n y m nasiąkliw ość n 2 = — 0,1 + 0,75
y,
a w spółczynnik korelacji
r n2y
= 0,88 (rys. 3). W szkielecie ta try to w y m
zw iązek nasiąkliw ości (n) i grubości fra k c ji (æ) aproksym ow ano fu n k cją
щ =
3,4 • X0'318 • e_0’019-x, n ato m iast w w ap ien n y m —
n 2 =
3,5 + (6,l)/x
(rys. 2).
U zyskane w y n iki dotyczące nasiąkliw ości szkieletu porów nano z k a
p ila rn ą pojem nością w odną części ziem istych w badanych glebach. Z po
rów n ania w ynika, że nasiąkliw ość w odna szkieletu tatry to w eg o jest ok.
14-krotnie m niejsza niż nasiąkliw ość części ziem istych w ytw orzonych
z ty ch skał. N asiąkliw ość szkieletu w apiennego jest ok. 12-krotnie m n ie j
sza niż nasiąkliw ość części ziem istych w ty ch p rofilach (tab. 3).
K a p ila rn a pojem ność w odna części ziem istych i nasiąkliw ość w odna
szkieletu posłużyły do obliczenia możliwości m agazynow ania w ody przez
badane gleby. Bielice żelaziste w ytw orzone z ta tr y tu m ogą zatrzym ać
od ok. 180 do 219, średnio 199 dm 3 w ody n a 1 m 3 gleby. N atom iast r ę
dziny w ytw orzone z w apienia z a trzy m u ją od 135 do 189, średnio 162 dm 3
w ody n a 1 m 3 gleby.
* u y w u
Porównanie potencjalnych możliwości magazynowania wody przez części ziemiste i szkielet (dm3 wody na 1 m3 gleby oraz w rozbiciu na poszczególne poziomy genetyczne) — Comparison of potential water storage capacity of fine earth and skeleton (dm3 per 1 m3 of soil and with separation into horizons)
Nr profilu Profile N o. Głębokość Depth cm Poziom Horizon Szkielet Skeleton о/ /0 A — kapilarna pojemność wod na części ziemistych Capillary water capacity of fine earth, %
Bielice żelaziste wytworzone z usypiska tatrytowego —
5-12 А 0Н \1 42 12-19 ^ 1 4- 2 70 19-38 ^Fe 69 38-70
BjrcC
72 70-100 С 79 т о о średnie ważone j weighed means 711
2-20 AoH A 1+2 1 41 20-40 ^Fe Î 6 1 40-80 BFcC 72 80-120c
86 1-120 średnie ważone weighed means 70 67,61 68,36 61,39 50,80 51,56 55769В — nasiąkli- Ilość zatrzymywanej wody przez
wość wodna Water amount retained by
szkieletu
Water imbibi A/B części ziemiste szkielet razem
tion of skeleton fine earth skeleton sum
°//о
dm3 — Ferruginous podzols developed from tatrite debris
6,42 10,5 27,45 1,89 29,34 7,94 8,6 14,36 3,89 18,25 5,28 11,6 36,16 6,92 1 43,08 3,10 16,4 45,52 7,14 52,66 1,86 27,7 32,48 4,41 36,89 3,75 18,0 S = 155,97 S = 24,25 E = 180,22 71,12 64,28 49,79 46,70 54,45 11,04 3,36 2,92 2,18 3,98 6,4 19.1 17.1 21,4 17,3 75,53 50,14 55,76 13,08 2 = 194,51 8,15 4,10 8,41 3,75 E = 24,41 83,68 54,24 64,17 16,83 L = 218,92
Rędzina brunatna (profil 3) i właściwa (profil 4) wytworzone z wapienia dolomitycznego Brown (profile 3) and typical (profile 4) rendzina developed from dolomitic limestone
3 2-20 20-35 35-55 55-100 A i л т (B)C С 52 70 81 90 62,78 52,12 44,09 46,44 3,19 4,24 3,04 1,79 19,7 12,2 14,5 25,9 54,24 23,45 16,75 20,90 2,99 4,45 4,92 7,25 57,23 27,90 21,67 28,15
1-100
średnie ważone weighed means 78 49,83 2,68 20,4 S = 115,34 S = 19,61 S = 134,95 4 6-30 A t 63 67,67 5,74 I 11,8 60,098,68
68,77 30-60Сl
63 35,75 4,69 7,6 39,688,86
48,54 60-120 c 2 56 34,16 4,97 6,9 60,12 11,13 71,25 1-120 średnie ważone weighed means 59 41,63 5,06 8,1 S = 159,89 S = 28,67 2 = 188,56”
1 ’ 230 S. Brożek, T. Figura
Rys. 3. Z ależn o ść n a s ią k liw o ś c i s z k ie le tu ta try to w e g o (rii) i w a p ie n n e g o (n2) od ich p o ro w a to ś c i (y)
F ig . 3. D e p e n d e n c e of im b ib itio n of t a t r i t e (щ) a n d lim e s to n e (n2) s k e le to n o n th e i r p o ro s ity (у )
R etencja w odna gleb tatrza ń sk ic h w ytw orzonych z ta tr y tu i w apien ia
jest więc zdecydow anie m niejsza niż re te n c ja w odna gleb beskidzkich
w ytw orzonych z fliszu karpackiego. P o ten cjaln a re te n c ja w odna gleb fli
szow ych w a h a się od 254 dm 3/m 3 w u tw orach istebniańskich, 342 dm 3/m 3
w u tw o rach godulskich, do 539 dm 3/m 3 w u tw o rach podm agurskich [2, 3].
W N IO S K I
Z przeprow adzonych badań w y n ik a ją n a stę p u jąc e wnioski:
1. W badanych rędzinach poszczególne frak cje szkieletu są o k ru cha
m i w apienia, w bielicach zaś, w m iarę w zrostu stopnia rozd rob n ien ia
szkieletu, zwiększa się udział pojedynczych ziaren m inerałów , zwłaszcza
k w arcu i skaleni, a m aleje udział okruchów ta try tu .
2. W szkielecie w ap ien n ym w raz ze stopniem ro zdrob nien ia rośnie
jego porow atość i nasiąkliw ość, a m aleje gęstość pozorna. W szkielecie
ta try to w y m w zasadzie b rak tak ich zależności.
3. Porow atość szkieletu w apiennego w aha się w zależności od g ru
bości frak cji, a śred nia w ażona dla b ad an ych profilów w ynosi 5,5°/o..
Średnia w ażona porow atości szk ieletu tatry to w eg o w ynosi 6,9%.
4. N asiąkliw ość w odna szkieletu w apiennego zależy od grubości fra k
cji. Ś red n ia w ażona nasiąkliw ości w odnej w szystkich frak cji badanych
profilów w ynosi 3,9% i jest ok. 14 razy m niejsza od pojem ności w odnej
k a p ila rn e j części ziem istych w ty ch profilach. Ś redn ia w ażona n asiąk li
wości w badanym szkielecie ta try to w y m w ynosi 4,0% i jest ok. 12 razy
Porowatość szkieletu gleb z tatrytu i wapienia 31
m niejsza niż pojem ność w odna k a p ila rn a części ziem istych w ty ch p ro
filach.
5.
P o te n cja ln a re te n c ja w odna b adanych gleb tatrzań sk ich , w ytw o
rzonych z w apienia dolom itycznego, w ynosi średnio ok. 162 dm 3/m 3 gle
by, a gleb w ytw orzonych z ta tr y tu — średnio ok. 199 dm 3/m 3. J e st to
więc przeciętnie od 1,5 do 3,0 razy m niej niż w glebach beskidzkich w y
tw orzonych z u tw oró w fliszow ych.
L IT E R A T U R A [1] B r o n s z t e j n I. N., S i e m i e n d i a j e w K . A. M a te m a ty k a . P o r a d n ik e n c y k lo p e d y c z n y . P W N , W a rs z a w a 1986. [2] B r o ż e k S., C h m i e l e w s k i L. P o ro w a to ś ć i n a s ią k liw o ś ć w o d n a s z k ie le t u g le b o w e g o w y b r a n y c h g ó rs k ic h g le b le ś n y c h . Rocz. G leb o zn . 1986 37, 4 s. 23-34. [3] B r o ż e k S., W ł o d e k P . P o ro w a to ś ć i n a s ią k liw o ś ć w o d n a s z k ie le tu g le b o w eg o w y tw o rz o n e g o z p ia s k o w c ó w g o d u ls k ic h . R ocz. G leb o zn . 1988 39, 3 s. 33-43, [4] F i g u r a T. N ie k tó r e w ła śc iw o ś c i g le b le ś n y c h g ó rs k ic h ze sz c zeg ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m s z k ie le tu g leb o w eg o . (P r a c a m a g is te rs k a , m aszy n o p is). Z a k ła d E k o lo g ii L a s u A k a d e m ii R o ln ic z e j. K r a k ó w 1985. С. БРОЖЕК, Т. ФИГУРА П О РО ЗН О С ТЬ И В ЛА ГО ЕМ КО СТЬ П О Ч В ЕН Н О ГО С КЕЛ ЕТА О БРА ЗО ВА НН О ГО ИЗ ТА ТРИ ТА И И ЗВЕСТНЯКА Кафедра экологии леса Сельскохозяйственной академии в Кракове Р е з ю м е Исследовали гранулометрический состав, действительную и мнимую плотность, а также порозность и влагоемкость скелета в почвах Татр образованных из татрита и долом итного известняка. В татритном скелете фракция 1-5 м м составлена главным образом из зерен кварца и примесей полевых ш патов, тогда как более крупные фракции составлены в большинстве или исключительно из обломков татрита. В известняковом скелете все фракции составлены из обломков известняка. Действительная плотность в обоих исследуемых скелетах не обнаруживает связи с круп ностью фракций. М нимая плотность в известняковом скелете увеличивается с увеличением диам етра обломков, тогда как в татритном скелете указанная зависимость отсутствует (табл. 2). В известняковом скелете связь порозности и влагоемкости со степенью его раздробле ния определяли в приближении уравнением гиперболы, а в татритном скелете эту зависи мость уравнивали с помощ ью показательной функции (рис. 2). Средняя взвешенная порозность всех фракций известнякового скелета составляет 5,5%, а татритного — 6,9%. Влагоесмость составляет соответственно 3,9% и 4,0%.
32 S. Brożek, T. Figura Н а основании количества скелета и его влагоемкости исчисляли потенциальное влаго- задержание исследуемых почв. В рендзинах образованных из долом итного известняка она составляет 162 д м 3 воды в 1 м 3 почвы, а в подзолистых почвах образованных из татрита — 199 д м 3 в 1 м 3 почвы. Указанные значения в почвах Татр таким образом в 1,5—3,0 раза мень ше, чем в почвах Бескид образованных из карпатского флиша. S . B R O Ż E K , Т . F IG U R A P O R O S IT Y A N D W A T E R IM B IB IT IO N O F T H E S O IL S K E L E T O N D E V E L O P E D F R O M T A T R IT E A N D L IM E S T O N E D e p a r tm e n t of F o r e s t E cology A g r ic u ltu r a l U n iv e rs ity of C ra c o w S u m m a r y
G ra n u lo m e tr ic c o m p o sitio n , r e a l a n d b u lk d e n sity , p o ro s ity a n d im b ib itio n of th e s k e le to n in T a tr y soils d e v e lo p e d fro m t a t r i t e a n d d o lo m itic lim e s to n e w e re in v e s tig a te d .
I n th e t a t r i t e s k e le to n th e 1-5 m m f r a c tio n c o n sists m a in ly of q u a r tz g ra in s w ith a d m ix tu r e of fe ls p a rs , w h ile c o a rs e r f r a c tio n s c o n s titu te m a in ly t a t r i t e f r a g m e n ts. I n th e lim e s to n e s k e le to n all fr a c tio n s c o n s titu te lim e s to n e f r a g m e n ts .
B u lk d e n s ity in b o th sk e le to n s u n d e r s tu d y does n o t sh o w an y c o n n e c tio n w ith th e size of fr a g m e n ts . B u lk d e n s ity in th e lim e s to n e s k e le to n in c re a s e s alo n g w ith in c r e a s in g d ia m e te r of f r a g m e n ts , w h e re a s th e r e is a la c k of su c h a d e p e n d e n c e in th e t a t r i t e s k e le to n (T ab le 2).
I n th e lim e s to n e s k e le to n th e r e la tio n s h ip b e tw e e n p o ro s ity a n d im b ib itio n on th e o n e h a n d a n d its c o m m in u tio n d e g re e on th e o th e r w a s a p p ro x im a te d w ith th e h y p e rb o la e q u a tio n , w h ile in th e t a t r i t e s k e le to n th is r e la tio n s h ip w as e q u a liz e d w ith th e e x p o n e n tia l f u n c tio n (Fig. 2).
W e ig h te d m e a n of p o ro s ity of a ll th e lim e s to n e s k e le to n f r a c tio n s a m o u n ts to 5.5% a n d of th e t a t r i t e s k e le to n — to 6.9%> w h e re a s im b ib itio n is 3.9°/o a n d 4.0%.
O n th e b a sis of th e a m o u n t of s k e le to n a n d its im b ib itio n th e p o te n tia l w a te r r e t e n ti o n of th e soils u n d e r s tu d y w a s c a lc u la te d . I n re n d z in a s d e v e lo p e d fro m d o lo m itic lim e s to n e it a m o u n ts to a b o u t 162 d m 8 of w a te r a n d in p o d zo l soils d e v e lo p e d fro m t a t r i t e — to 199 d m 3 of w a te r p e r 1 m 8. of soil. T h e se v a lu e s in T a tr a soils a re th u s 1.5-3.0 tim e s lo w e r th a n in B e sk id soils d e v e lo p e d f r o m C a r p a th i a n fly sh . D r i n Ż. S t a n i s ł a w B r o ż e k Z a k ł a d E k o l o g i i L a s u A R 31-425 K r a k ó w , A l. 29 L i s t o p a d a 45 P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w k w i e t n i u 1987
