Artur Cieślak
XX Międzynarodowy Festiwal
Muzyki Sakralnej "Gaude Mater" w
Częstochowie " (Częstochowa, 30
kwietnia - 6 maja 2010 r.)
Seminare. Poszukiwania naukowe 30, 305-308
Wiktorowicza MSF (Hiszpania) - „Europa ludzi w drodze - przezwyciężyć lęki i nakreślić perspek tywy. VIII Kongres Biskupów Europy w Maladze, jego przesłanie i realia pracy duszpasterskiej w dzisiejszej Hiszpanii” ; o. Marcina Lisaka OP (Rzym) - „Rodzinne plany i codzienność polskich katolików w Dublinie” ; dr Jadwigi Plewko (Lublin, KUL) - „Strategie migracji rodzinnych - pro blemy i konsekwencje” ; ks. dra Stanisława Hajkowskiego TClir (Irlandia Północna) - „Rekonstruk cja polskiej rodziny emigracyjnej w Stanach Zjednoczonych w latach 30. XX w.” ; ks. Jana Za lewskiego (Dania) - „Mazurek Dąbrowskiego - pieśń przez wieki jednocząca Polaków na świecie” ; ks. dra Zdzisława Malczewskiego TClir (Brazylia, Rektor PMK) - „Duszpasterstwo polskie w Bra zylii”; dra Pawła Sieradzkiego (Ośrodek Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym - OBPDP, Lublin, KUL) - „Relacje ojciec - syn w kontekście emigracyjnym” ; ks. Wiesława Wójcika TChr, Moderatora Krajowego RAE - „25 lat działalności Ruchu Apostolańi Emigracyjnego” . Po zakoń czonej części wystąpień, nastąpił czas podsumowania konferencji, którego dokonał ks. Krzysztof Grzelak TChr - Wikariusz Generalny Towarzystwa Chrystusowego.
W części komunikatów zabrali głos: Małgorzata Garstka, Warszawa - „Spotkania Rodzin Polonijnych”; ks. Mariusz Krawiec SSP, Warszawa, red. nacz. „Magazynu Familia” ; O. Marek Grubka OP, duszpasterz z Dublina; ks. Zbigniew Stefaniak, kapelan Lotniska F. Chopina w Warszawie.
Konferencja o duszpasterstwie rodzin na emigracji, zorganizowana przez Instytut Duszpaster stwa Emigracji (IDE) prowadzony przez Towarzystwo Chrysńisowe, wpisała się w bardzo aktualne i żywe zagadnienie poruszane często w kręgach duszpasterstwa emigracyjnego w całej Europie i poza nią. Inicjatywa ta koresponduje z oddolnymi oczekiwaniami polskich emigrantów poszuku jących wsparcia i pomocy w kontynuacji wewnętrznego rodzinnego życia także w sytuacji przeby wania na emigracji - z wszystkimi zewnętrznymi konsekwencjami tego faktu. Rodzinny klimat wiary, przechowywany i pielęgnowany w Kościele Domowym (o którym pisał Jan Paweł II w ad- hortacji „Familiaris consortio” - jak przypomniał w swym wystąpieniu ks. dr A. Pryba z UAM), jest owocem głębokiego pragnienia budowania życia na wartościach ewangelicznych i rozwijania wspól noty, która staje się środowiskiem przygotowującym do ewangelizowania innych. Jeśli takie prze słanie będzie realizowane w codziennym życiu polskich emigrantów i ich duszpasterzy, to założe nia konferencji zostaną wypełnione treścią.
Ks. Mariusz Chamarczuk SDB
XX MIĘDZYNARODOWY FESTIWAL MUZYKI SAKRALNEJ
G A U D Ę M A T E R
(Częstochowa, 30 kwietnia - 6 maja 2010 r.)
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej G a u d ę M a t e r w Częstochowie obchodzi w tym
roku dwudziestolecie swojego istnienia. Powstał w 1991 roku jako pierwsza w Polsce, po obaleniu komunizmu, impreza w całości poświęcona promocji muzyki sakralnej. Inicjatorem i twórcąarty- styczno-organizacyjnego kształtu był Krzysztof Pośpiech. Do jego najbliższych współpracowni ków należeli: ks. Lucjan Nowakowski, Małgorzata Zuzanna Nowak, która przejęła później dyrek cję festiwalu i kieruje nim do dziś, ks. prof, dr Kazimierz Szymonik i ks. prof, dr hab. Jerzy Pikulik. W latach następnych, w Radzie Artystyczno-Programowej znaleźli się m.in.: Henryk Mikołaj Gó recki, Wojciech Kilar, Andrzej Koszewski, Juliusz Łuciuk, Józef Świder, Romuald Twardowski, Marian Borkowski, Krzesimir Dębski, Marek Jasiński i Paweł Łukaszewski1.
1 Por. M.T. Łukaszewski, F e s t i w a l ,, G a u d ę M a t e r " j a k o p r o m o t o r m u z y k i p o l s k i e j i n o w y c h d z i e l s a k r a l n y c h , w: K s i ą ż k a p r o g r a m o w a X X M F M S G a u d ę M a t e r , red. M.Z. Nowak, M.T. Łuka
Głównym założeniem festiwalu jest prezentacja „sacrum w jego wielowymiarowym znacze niu”2. W centrum zainteresowania pozostaje muzyka, zwłaszcza ta związana z trzema największy mi religiami monoteistycznymi: chrześcijaństwem, judaizmem i islamem. Prezentowane są utwory współczesne oraz wybitne kompozycje epok minionych. Dialog odmiennych kultur i tradycji pro wadzony jest także na innych płaszczyznach. Odbywająsię koncerty muzyki jazzowej oraz różnych form tzw. muzyki rozrywkowej. Towarzyszą im wystawy i przedstawienia teatralne3.
Organizatorzy G a u d ę M a t e r przywiązują wielką wagę do polskiej muzyki współczesnej. W cią
gu minionych dwudziestu lat na estradach festiwalowych zabrzmiało m.in. R e q u i e m Romana Ma
ciejewskiego, C r e d o , T e D e u m i P a s j a w g iw. Ł u k a s z a Krzysztofa Pendereckiego, B e a t u s V ir Hen
ryka Mikołaja Góreckiego, E x o d u s i M i s s a p r o p a c e Wojciecha Kilara oraz wiele wybitnych kom
pozycji Mariana Borkowskiego, Marka Jasińskiego, Andrzeja Koszewskiego, Juliusza Łuciuka, Pawła Łukaszewskiego, Stanisława Moryty, Mariana Sawy, Józefa Świdra i Romualda Twardowskiego4. Wiele dzieł zostało przez Festiwal zamówionych.
Kompozytorzy zawsze podkreślali doniosłe znaczenie takiej polityki repertuarowej. Marian Borkowski stwierdza: „(...) Festiwal, stwarzając kompozytorom szerokie możliwości twórczo-rozwo- jowe w obszarze kreacji sakralnego dzieła muzycznego, staje się prawdziwie wielkim świętem pięknej oraz głęboko symbolicznej i ekspresyjnej muzyki o ponadczasowej nośności artystycznej i ducho wej . W tym wymiarze przyczynia się do wzbogacenia dorobku i rozwoju polskiej i światowej kultu ry muzycznej”5. Marek Jasiński dodaje: „Z inspiracji festiwalu powstał cały szereg moich utworów sakralnych (...). Część z nich doczekała się w Częstochowie prawykonań, co poczytuję sobie za zaszczyt i wyróżnienie. Każda prezentacja kompozycji w tym szczególnym miejscu to autentyczne przeżycie z pogranicza metafizyki. Uważam, iż z pominięciem festiwalowych inspiracji moja twór czość byłaby znacząco uboższa i niepełna”6.
W każdej edycji odbywa się specjalny koncert poświęcony nowo powstałym polskim kompo zycjom. Tym razem, ze względu na jubileuszowy charakter festiwalu, program wieczoru 3 maja w kościele seminaryjnym był przypomnieniem najważniejszych prawykonań z historii festiwalu. Usłyszeliśmy kolejno: C a n t i c u m C a n t i c o r u m Romualda Twardowskiego, M i s s a A n g e l i c a Józefa
Świdra, M a g n i f i c a t Pawła Łukaszewskiego, H y m n u s Mariana Borkowskiego, fragmenty oratorium S a n c t u s A d a l b e r t u s F l o s P u r p u r e u s Juliusza Łuciuka oraz P s a l m 1 5 0 Marka Jasińskiego. Utwory te
wykonali: Katarzyna Suska-Zagórska (mezzosopran) - C a n t i c u m C a n t i c o r u m i S a n c t u s A d a l b e r tu s , Marta Wróblewska (sopran) - M i s s a A n g e l i c a , Paweł Gusnar (saksofon) - M a g n i f i c a t , Bartło
miej Jan Łoclmicki (tenor), Dawid Dubec (baryton) - P s a l m 1 5 0 , Dariusz Siedlik (baryton) - S a n c t u s A d a l b e r t u s oraz Chór i Orkiestra Opery i Filharmonii Podlaskiej pod dyrekcją Szymona Bywal
ca (dyrygent). Najbardziej wyrazistym utworem okazał się H y m n u s Mariana Borkowskiego, utwór
o wielkiej skali ekspresji, skonstruowany na zasadzie bardzo dużych kontrastów, doskonale repre- zenńijący charakterystyczny idiom wyrazowy swojego twórcy. M a g n i f i c a t Pawła Łukaszewskiego
przyciągał uwagę pięknie brzmiącym połączeniem barwy saksofonu solo (świetny Paweł Gusnar!) z chórem i orkiestrą. Wykonanie P s a l m u 1 5 0 Marka Jasińskiego miało szczególny charakter. Cały
bowiem koncert poświęcony był pamięci tego niedawno zmarłego szczecińskiego twórcy. W ramach promocji polskiej współczesnej muzyki religijnej organizowany jest Międzynaro dowy Konkurs Kompozytorski M ú s i c a S a c r a dla młodych kompozytorów. Jego pomysłodawcą był
Paweł Łukaszewski. Dotychczas odbyło się 9 edycji ogólnopolskich i 6 międzynarodowych. Wśród laureatów znajdują się m.in. Bartosz Kowalski-Banasewicz, Miłosz Bembinow, Marcel
Chyrzyń-2 Tamże, s. 90. 3 Por. tamże, s. 91. 4 Por. tamże, s. 93-94. 5 Tamże, s. 14.
ski, Weronika Ratusińska, Wojciech Widłak i Maciej Zieliński . W tym roku zdobywcami nagród zostali: Aldona Nawrocka (I nagroda), Hylary Jocelyn Campbell (Π nagroda), Alexander Campkin (ΠΙ nagroda).
Ogłoszenie wyników, wręczenie nagród i wykonanie nagrodzonych utworów nastąpiło 2 maja w kościele seminaryjnym. Wystąpi! Wileński Chór Kameralny J a m a M a z i k a pod dyrekcją Vaclovasa
Augustinasa. N a wstępie, usłyszeliśmy A d o r a m u s te, C h r i s i e Alexandra Campkina, O l u x b e a t a tr i n i- t a s Hylary Jocelyn Campbell oraz A s p e r g e s m e , D o m i n e Aldony Nawrockiej. Potem, litewski zespół
zaśpiewał U b i C a r i t a s e t A m o r Mortena Lauridsena, O i g n i s S p i r i t u s P a r a c l i t i Jurgity Mieżelyte, H o n o r , V ir tu s e t P o t e s t a s Gabriela Jacksona, N u n c d i m i t í s Pawła Łukaszewskiego, S l e e p Erica
W hitacre’a oraz L o b e t d e n H e r r n Svena-Davida Sandstroma. Wśród konkursowych utworów swój
prymat potwierdziło A s p e r g e s m e , D o m i n e Aldony Nawrockiej. Była to kompozycja najciekawsza
pod względem harmonicznym, wszechstronnie ukazująca możliwości faktury chóralnej. W pozostałej części programu bardzo dobrze zabrzmiały utwory, w których zastosowane były różne odmiany polichóralności: N u n c d i m i t í s Łukaszewskiego oraz L o b e t d e n H e r r n Sandstroma. Umiejętne wyko
rzystanie przestrzeni pomieszczenia, w którym odbywa się koncert, należy zresztą do największych walorów litewskiego zespołu. J a u n a M u z i k a dysponuje ponadto bardzo szlachetnym, ciepłym brzmie
niem, umożliwiającym wykonanie zarówno soczystego forte, jak i najbardziej subtelnego piano. Ważne miejsce w programach festiwalowych zajmuje muzyka epok minionych. 1 maja w ko ściele seminaryjnym wykonano jedno z najwybitniejszych i najbardziej znanych dzieł sakralnych: oratorium M e s j a s z Jerzego Fryderyka Haendla. Wykonawcami byli: Gillian Keith (sopran), Iestyn
Davies (kontratenor), James Gilchrist (tenor), Andrew Foster Williams (bas), Retrospect Ensemble oraz Matthew Halls (dyrygent). Oratoria Haendla określa się często jako pewnego rodzaju kontynu ację jego twórczości operowej, rodzaj teatru muzycznego obywającego się bez sceny, wzbogacone go za to o inne środki kompozytorskie, w operze Haendlowskiej spotykane dość rzadko (partie chóralne). Ten właśnie dramaturgiczny aspekt M e s j a s z a został znakomicie uwypuklony. Był wyraź
nie dostrzegalny nie tylko w przebiegu warstwy muzycznej, lecz także w swoistym „ruchu scenicz nym” solistów i chóru. Soliści nie zajmowali tradycyjnego miejsca obok dyrygenta, pozostawali na drugim planie, wychodząc przed chór jedynie w momencie wykonywania swojej partii. Te „wej ścia” były często równie sugestywne jak sama muzyka, a szczególne słowa uznania w tym wzglę dzie należą się Jamesowi Gilchristowi.
W ramach festiwalowego nurtu historycznego istotną rolę odgrywaj ąkoncerty i sesj e muzyko logiczne poświęcone kompozytorom związanym poprzez swoją działalność lub twórczość z Kapelą Jasnogórską. Dotychczas byli to: Eryk Brykner, Józef Elsner, Jan Engel, Cyryl Florian Gieczyński, Amando Ivancié, Władysław Leszczyński, Jan Ponikowski, Jan Rutha i Marcin Józef Żebrowski7 8. W tym roku utwory najwybitniejszych twórców muzyki jasnogórskiej zabrzmiały 5 maja w Bazyli ce Jasnogórskiej, w interpretacji Aleksandry Zamojskiej (sopran), Jolanty Kowalskiej (sopran), Eweliny Rakocy (mezzosopran), Jamesa Oxley’a (tenor), Piotra Szewczyka (tenor), Marcina Wola ka (bas), Chóru Kameralnego C a n t o r e s M i n o r e s W r a t i s l a v i e n s e s oraz Polskiej Orkiestry XVIII Wieku
pod dyrekcją Paula Esswooda.
Inauguracja liturgiczna festiwalu odbywa się zazwyczaj 2 maja. Podczas mszy wspólnie mo dlą się organizatorzy, zaproszeni goście, władze miasta, wykonawcy, kompozytorzy i publiczność. Oprawę muzyczną liturgii stanowi cykl mszalny napisany przez polskiego kompozytora. Zazwy czaj jest to prawykonanie utworu współczesnego (m.in. Łuciuk, Łukaszewski, Twardowski, Jasiń ski), czasami jednak organizatorzy sięgają do epok minionych (Pękiel, Żebrowski, Moniuszko, Nowowiejski)9. W tym roku, podczas nabożeństwa, Chór Uniwersytetu Kardynała Stefana Wy
7 Por. tamże, s. 101. 8 Por. tamże, s. 96. 9 Por. tamże, s. 95.
szyńskiego oraz Zespół Instrumentów Dętych pod dyrekcją ks. Kazimierza Szymonika wykonali
M s z ę op. 22 Józefa Elsnera, dopełnioną ze względów liturgicznych kompozycjami Stanisława Mo-
ryty i Mariana Sawy. Doceniając rangę wykonania prapremierowego oraz zachowując uznanie dla dorobku Józefa Elsnera, muszę jednak przyznać, że jego opus 22 wzbudziło we mnie mieszane uczucia. Być może utwór ten lepiej zabrzmiałby w sali koncertowej.
Ciekawym punktem festiwalu był koncert muzyki synagogalnej (4 maja, Teatr im. Adama Mickiewicza). Wystąpił Joseph Malovany, najsłynniejszy współczesny kantor żydowski, towarzy szył mu Chór Synagogi pod Białym Bocianem z Wrocławia oraz Orkiestra Filharmonii Często chowskiej pod dyrekcją Stanisława Rybarczyka. Artyści zaprezentowali m.in. utwory Chayima Kir- scha, Meyera Machtenberga, Meira Finkelsteina, Mordechaia Gebirtiga, Abrahama Nadała, a także pieśni chasydzkie.
Z przyczyn obiektywnych, piszący te słowa nie mógł być obecny na całym festiwalu. Z tego też powodu, szczegółowe omówienie dotyczy tylko wybranych koncertów. Mimo to już samo ze stawienie pozostałych wydarzeń festiwalu zdumiewa swoją różnorodnością, budzi wielki szacunek i uznanie. Na festiwalowych estradach wystąpili: Bobby McFerrin i Morphing Vienna Chamber Orchestra pod dyrekcją Tomasza Wabnica, zespół Rozaneh z Iranu, Schola Gregoriana Pragensis, zespół DeCaelis z Francji, Sakala Brothers z Zambii, Zespół Staroruskiej Muzyki Cerkiewnej S i r i n ,
Ensemble Al-Kindi (Syria/Turcja) oraz Wirujący Derwisze z Aleppo. Z okazji obchodów Roku Chopinowskiego, odbył się spektakl muzyczny C h o p i n . Zaprezentowano także widowisko L o g o s -
Międzynarodowy Projekt Różnych Kultur. W trakcie festiwalu odbyło się seminarium naukowe oraz III Międzynarodowa Konferencja Naukowa z cyklu C z ł o w i e k - W ia r a - K u l t u r a . Jej główne
hasło brzmiało W p o s z u k i w a n i u p r a w d y . C h r z e ś c i j a ń s k a E u r o p a - m i ę d z y w i a r ą a p o l i t y k ą . W Ga
lerii Ośrodka Promocji Kultury G a u d ę M a t e r można było oglądać wystawę cyklu obrazów Stani
sława Rodzińskiego D r o g a K r z y ż o w a .
Godnym ukoronowaniem jubileuszowej edycji G a u d ę M a t e r był koncert finałowy, w progra
mie którego znalazło się S i e d e m B r a m J e r o z o l i m y Krzysztofa Pendereckiego. W wykonaniu tego
monumentalnego dzieła udział wzięli: Iwona Hossa (sopran), Sandra Trattingg (sopran), Ewa Wo lak (alt), Rafał Bartmiński (tenor), Tomasz Konieczny (bas), Jerzy Trela (narrator), Chór Polskiego Radia, Chór Opery i Filharmonii Podlaskiej, Polski Chór Kameralny S c h o l a C a n t o n a n G e d a n e n s i s ,
Zespół Śpiewaków Miasta Katowice C a m e r a t a S i l e s i a , Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskie
go Radia, całość poprowadził sam Krzysztof Penderecki.
Artur Cieślak (Akademia Sztuki, Szczecin)
