Wykorzystanie crowdfundingu w bfinansowaniu dzia ïalnoĂci gospodarczej

(1)

* Dr Angelika KÚdzierska-Szczepaniak – Wydziaï ZarzÈdzania, Katedra Finansów ibRyzyka Finansowego, Uniwersytet Gdañski.

Adres do korespondencji: Wydziaï ZarzÈdzania, Katedra Finansów ibRyzyka Finansowego, Uniwersytet Gdañski, ul. Armii Krajowej 101, p.129, 81-824 Sopot; e-mail: a.szczepaniak@ug.edu.pl.

Wykorzystanie crowdfundingu w bfinansowaniu dzia ïalnoĂci gospodarczej

Angelika K Údzierska-Szczepaniak

^*

Celem autorki jest prezentacja ibanaliza poszczególnych modeli crowdfundingu zbuwzglÚd- nieniem roli, jakÈ mogÈ odegraÊ wbfinansowaniu dziaïalnoĂci gospodarczej. Finansowanie spoïecznoĂciowe zbroku na rok staje siÚ coraz czÚĂciej wykorzystywanÈ formÈ finansowania.

Jest to szansa zarówno dla przedsiÚbiorstw dopiero rozpoczynajÈcych swojÈ dziaïalnoĂÊ, akcji charytatywnych, jak ibosób fizycznych, które majÈ pomysïy biznesowe, ale brakuje im Ărodków na ich realizacjÚ. Polscy przedsiÚbiorcy teĝ coraz czÚĂciej zb niego korzystajÈ, roĂnie liczba ibwartoĂÊ transakcji, ale równieĝ liczba portali crowdfundingowych. Dostosowanie rozwiÈzañ prawnych do potrzeb rynku prawdopodobnie spowoduje jeszcze wiÚksze zainteresowanie takÈ formÈ finansowania.

Sïowa kluczowe: finansowanie spoïecznoĂciowe, przedsiÚbiorcy, inwestycje, finansowanie MMSP.

Nadesïany: 29.05.2016 | Zaakceptowany do druku: 23.09.2016

The use of crowdfunding in the financing of economic activity The aim of the article is to present and analyze the different models of crowdfunding, inclu- ding the role they can play in the financing of economic activity. Crowdfunding is becoming increasingly used form of financing from one year to another. This is an opportunity for entrepreneurs just starting their business, charities, and individuals who have business ideas but lack of the funds for their implementation. Polish entrepreneurs are also increasingly using it. Not only the number and value of transactions but also the number of crowdfunding platforms is growing up. Adapting legal solutions to the needs of the market is likely to cause even greater interest in this form of financing.

Keywords: crowdfunding, start-ups financing, investment, entrepreneur, small business finance.

Submitted: 29.05.2016 | Accepted: 23.09.2016

JEL: G00, G02, G24, G32, L21

Studia ibMateriaïy, 2/2016 (21), cz. 1: 31– 41 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2016.21.3

(2)

1. Wprowadzenie

Jednym zbwiÚkszych problemów, zbktó- rym muszÈ zmierzyÊ siÚ przedsiÚbiorstwa na poczÈtku swojej dziaïalnoĂci gospodarczej, jest pozyskanie kapitaïu. Z jednej strony moĝna sÈdziÊ, ĝe ěródeï finansowania jest wiele, zbdrugiej zaĂ dostÚp do wiÚk- szoĂci zb nich jest ograniczony dla przed- siÚbiorstw, które stojÈ na poczÈtku swojej drogi, nie majÈ historii, zagwarantowanych kontraktów ib stabilnych przychodów. Jed- nym zbmoĝliwych do wykorzystania ěródeï finansowania staje siÚ tzw. finansowanie 3F (ang. family, friends, foolhardly inve- stors – rodzina, przyjaciele ib nieroztropni inwestorzy) (O’Gorman, 2006). Wiadomo jednak, ĝe ěródïa te sÈ ograniczone – Ărodki pozyskane wbrodzinie mogÈ okazaÊ siÚ nie- wystarczajÈce, przyjaciele równieĝ mogÈ nie posiadaÊ wymaganego kapitaïu lub zwyczaj- nie nie chcieÊ wspóïfinansowaÊ ryzykow- nego przedsiÚwziÚcia, abinwestorów trudno jest znaleěÊ. Finansowanie dziaïalnoĂci nowo powstajÈcych przedsiÚbiorstw moĝe odbywaÊ siÚ równieĝ przy wykorzystaniu Ărodków pochodzÈcych zbprogramów unij- nych (w poprzednich latach przede wszystkim zbprogramu Innowacyjna Gospodarka) ib funduszy poĝyczkowych, np. Jeremie.

PrzedsiÚbiorcy mogÈ staraÊ siÚ równieĝ obĂrodki zbfunduszy VC (ang. venture capi- tal) czy od anioïów biznesu (ang. BA – busi- ness angels). DodatkowÈ alternatywÈ staje siÚ teĝ coraz bardziej popularny na caïym Ăwiecie crowdfunding¹, przetïumaczony na jÚzyk polski jako „finansowanie spoïeczno- Ăciowe”.

Celem autorki jest prezentacja ib ana- liza poszczególnych modeli crowdfundingu zbuwzglÚdnieniem roli, jakÈ mogÈ odegraÊ wbfinansowaniu dziaïalnoĂci gospodarczej.

W artykule wykorzystane zostanÈ informacje pochodzÈce zbKomisji Europejskiej, Polskiej Agencji Rozwoju PrzedsiÚbior- czoĂci, platform crowdfundingowych oraz zagranicznej ibkrajowej literatury.

2. Rodzaje finansowania spoïecznoĂciowego

Pozyskanie kapitaïu, czyli funduszy powierzonych przedsiÚbiorstwu przez jego wïaĂcicieli ibwierzycieli (Duliniec, 2001), to jedna zbnajwaĝniejszych kwestii, zbktórymi musi poradziÊ sobie osoba prowadzÈca (lub pragnÈca prowadziÊ) dziaïalnoĂÊ gospodar-

czÈ, szczególnie we wczesnej fazie rozwoju.

DziaïalnoĂÊ przedsiÚbiorstwa (zarówno bieĝÈca, jak ib rozwojowa) finansowana jest zb reguïy kapitaïem wïasnym ib obcym (Szyszko, 2000). ¥rodki pozyskane poprzez crowdfunding, wb zaleĝnoĂci od modelu finansowania, który zostaï wykorzystany, mogÈ przyjmowaÊ cechy kapitaïu zarówno wïasnego, jak ibobcego.

Crowdfunding to otwarte zaproszenie do wsparcia finansowego okreĂlonego pomysïu przy wykorzystaniu platformy internetowej.

Wsparcie to moĝe przybieraÊ formÚ daro- wizny lub gwarantowaÊ finasujÈcemu okre- ĂlonÈ korzyĂÊ (Kleeman ib in., 2008, Cun- ningham, 2012). Kaĝdorazowo cel projektu, przeznaczenie Ărodków ib efekty wydatko- wania sÈ jasno okreĂlone (Kozioï-Nadolna, 2015). DziÚki internetowej formie przekazu pomysïodawca trafia ze swoim projektem do wielu podmiotów, które mogÈ byÊ potencjalnie zainteresowane ulokowaniem Ărodków wb jego przedsiÚwziÚciu. Tym, co odróĝnia crowdfunding, jest koniecznoĂÊ wykorzystania Internetu do pozyskania kapitaïu. W tym celu tworzone sÈ specjalne platformy internetowe, których gïównym zadaniem jest poĂredniczenie pomiÚdzy przedsiÚbiorcami-pomysïodawcami, którzy poszukujÈ kapitaïu ab podmiotami, które tym kapitaïem dysponujÈ (darczyñcami, inwestorami, poĝyczkodawcami). Niejed- nokrotnie platformy crowdfundingowe wspomagajÈ równieĝ strony wb zakresie obsïugi prawnej, marketingowej, technicz- nej iborganizacyjnej.

Wynikiem skierowania oferty do spoïe- czeñstwa przez portal internetowy jest to, ĝe projekt angaĝuje zdecydowanie wiÚcej uczestników niĝ tradycyjne ěródïa finansowania (Belleflamme, Lambert ibSchwienba- cher, 2014). Dostawcy kapitaïu mogÈ ocze- kiwaÊ okreĂlonych Ăwiadczeñ wbzamian za powierzone Ărodki. Wb przeciwieñstwie do innych metod finansowania, nie muszÈ one jednak przyjmowaÊ formy pïatnoĂci pieniÚĝ- nej. KorzyĂciÈ, którÈ otrzymuje dostawca kapitaïu, moĝe byÊ moĝliwoĂÊ zakupu produktu koñcowego wb przedsprzedaĝy (np.bpïyta, gra, ksiÈĝka), zakupu po promo- cyjnej cenie, zakupu produktu zb autogra- fem czy teĝ nagroda wb postaci darmowej pïyty czy biletu na koncert (Król, 2011).

W zaleĝnoĂci od tego, jakÈ korzyĂÊ otrzyma dostawca kapitaïu, moĝna wyróĝ- niÊ kilka form crowdfundingu. Ich podziaï nie jest jednolity – Belleflamme (2014)

(3)

wyróĝnia tylko dwie formy pozyskania Ărodków na sfinansowanie przedsiÚwziÚ- cia – przedsprzedaĝ ib udziaïy wb zyskach, natomiast Hemer (2011) wymienia ich aĝ siedem: dotacje, sponsoring, przedsprze- daĝ, skïadki czïonkowskie, kredytowanie, poĝyczki ib udziaïy wb zyskach. Podziaï na cztery gïówne rodzaje (rysunek 1) ibich dal- sze podtypy rozróĝniajÈ Lambert, Schwien- bacher (2010), Kuppuswamy (2013) oraz Mollick (2014).

Dwa pierwsze modelu crowdfundin- gowego dotyczÈ finansowania zwrotnego, wb którym potencjalny dostawca kapitaïu otrzymuje okreĂlony zwrot zb zainwesto- wanego kapitaïu. Model inwestycyjny (czasem moĝna spotkaÊ siÚ zbokreĂleniem – udziaïowy; ang. crowdinvestment/equ- ity crowdfunding) dotyczy sytuacji, wb któ- rej po zainwestowaniu Ărodków wb projekt inwestorzy oczekujÈ udziaïu wb zyskach.

Dostawca kapitaïu staje siÚ wspóïwïaĂcicie- lem przedsiÚbiorstwa proporcjonalnie do swojego wkïadu. Druga forma, tj. model poĝyczkowy (ang. lending), polega na tym, ĝe finansujÈcy otrzymujÈ zwrot zainwe- stowanego kapitaïu wraz zb odsetkami.

Zb jednej strony przypomina to klasyczne poĝyczki, zbdrugiej jest jednak zdecydowanie ïatwiejsze do pozyskania ibpochodzi od wielu róĝnych poĝyczkodawców. Platforma crowdfundingowa peïni funkcjÚ poĂrednika miÚdzy dostawcami kapitaïu ab podmiotami, które potrzebujÈ finansowego wsparcia. Inaczej niĝ wb przypadku banków, nie gromadzi aktywów, nie tworzy depozytów ibnie zapewnia dostawcom kapitaïu takich samych gwarancji jak banki. Ponadto, inaczej niĝ wb przypadku banków, platformy poĂredniczÈce pozwalajÈ kapitaïodawcom na wybór projektu, który chcÈ wspóïfinan-

sowaÊ ib ewentualnie wybór, jak wysokie ryzyko chcÈ podjÈÊ (Murray, 2015).

Dwa kolejne modele dotyczÈ sytuacji, wb której dostawcy kapitaïu nie oczekujÈ zwrotu zbinwestycji wbrozumieniu finanso- wym. W przypadku modelu bonusowego, tïumaczonego równieĝ na jezyk polski jako oparty na nagrodach (ang. reward crowdfun- ding), finansujÈcy wbzamian za przekazane Ărodki otrzymujÈ upominki, które mogÈ mieÊ znaczenie wymierne (np.bbilet, pïyta, gra czy teĝ moĝliwoĂÊ zakupu finalnego produktu wbpromocyjnie cenie, zbokreĂlonÈ zniĝkÈ lub wbformule przedsprzedaĝy) lub czysto symboliczne, np. autograf, zdjÚcie artysty. Warto jednak podkreĂliÊ, ĝe czÚsto ta przekazywana nagroda ma niĝszÈ war- toĂÊ niĝ wkïad finansowy wb przedsiÚwziÚ- cie. Takie wsparcie moĝe wb szczególnoĂci znaleěÊ uzasadnienie wb produkcji towaru czy produktu lub Ăwiadczeniu usïugi, na której bardzo zaleĝy potencjalnym klien- tom (przykïadowo organizacja koncertu muzycznego, wydanie gry komputerowej).

Model donacyjny (tïumaczony siÚ rów- nieĝ jako dotacyjny; ang. donation/non-re- ward) polega przede wszystkim na wspiera- niu róĝnego rodzaju akcji charytatywnych, które sïuĝÈ pomocÈ ludziom potrzebujÈcym (ze wzglÚdu na chorobÚ, trudnÈ sytuacjÚ materialnÈ itp.) lub sÈ realizowane dla dobra publicznego. Dla przedsiÚbiorstw znaczenie modelu donacyjnego wb finansowaniu ich podstawowej dziaïalnoĂci jest minimalne, jednak ze wzglÚdu na jego wielkoĂÊ ib rolÚ wb rozwoju crowdfundingu ten model jest waĝnym elementem caïego rynku finansowania spoïecznoĂciowego.

Wedïug podziaïu stosowanego wbzesta- wieniu Crowdfunding Industry Report (2013) wyróĝnia siÚ jeszcze model oparty

Rysunek 1. Rodzaje crowdfundingu

Crowdfunding

model inwestycyjny

model pożyczkowy

model bonusowy

model donacyjny

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Lambert ibSchwienbacher (2010); Dziuba (2012).

(4)

na tantiemach (ang. royalty financing lub revenue-based financing) ib hybrydowy.

Pierwszy zb nich dotyczy sytuacji, wb której finansujÈcy majÈ okreĂlony udziaï wbprzy- chodach zb dziaïalnoĂci spóïki do osiÈ- gniÚcia zaïoĝonego zb góry puïapu. Model hybrydowy, nazywany równieĝ mieszanym, polega na poïÈczeniu przynajmniej dwóch form crowdfundingu równoczeĂnie.

3. Rozwój finansowania

spoïecznoĂciowego na Ăwiecie Dynamiczny rozwój crowdfundingu na Ăwiecie obserwuje siÚ od 2008 roku.

Podobny sposób finansowania znany byï jednak juĝ wb1885 roku, kiedy naród francu- ski ufundowaï dla narodu amerykañskiego StatuÚ WolnoĂci. Joseph Pulitzer ogïosiï zbiórkÚ pieniÚdzy na budowÚ podstawy dla Statuy WolnoĂci wbgazecie New York World (Best ib Neiss, 2014). W zamian za datki obiecywaï wydrukowanie nazwiska kaĝdego zb darczyñców. Akcja Pulitzera spotkaïa siÚ zb ogromnym zainteresowaniem Ame- rykanów. Pomimo upïywu lat przesïanki, które wówczas zachÚciïy spoïeczeñstwo do sfinansowania projektu sÈ wbduĝej mierze takie same jak obecnie. Ludzie bardzo czÚ- sto chcÈ uczestniczyÊ wbczymĂ waĝnym, staÊ siÚ czÚĂciÈ historii.

Zainteresowanie finansowaniem spo- ïecznoĂciowym wzrosïo dopiero po wybu- chu kryzysu finansowego, który wb duĝej mierze ograniczyï dostÚp do kapitaïu nowym przedsiÚbiorcom. Banki nie udzielaïy kredytów inwestycyjnych nawet zyskownym firmom, które odniosïy sukces (Kleeman, Voss ibRieder, 2008). Wydarze- niem, które wpïynÚïo na rozpowszechnienie informacji ob finansowaniu spoïecznoĂcio- wym, byïa zbiórka Ărodków na zakoñczonÈ sukcesem kampaniÚ prezydenckÈ Baracka Obamy, realizowanÈ wb2008 roku (Kappel, 2009). Poprzez stronÚ internetowÈ barako- bama.com zgromadziï on 600 mln dolarów od ponad 3 milionów darczyñców, którzy wpïacali Ărednio po 86b dolarów amery- kañskich (http://www.danmarom.com/, dostÚp 20.10.2015). Cztery lata póěniej, kiedy Barack Obama staraï siÚ obreelekcjÚ, kapitaï na finansowanie kampanii równieĝ pozyskaï wbduĝej mierze od spoïeczeñstwa amerykañskiego. Uzyskaï wtedy 631 mln dolarów, wbtym 214 mln od tzw. drobnych darczyñców (http://www.crowd101.com/

dostÚp zbdnia 8.03.2016).

Znaczenie finansowania spoïecznoĂcio- wego wzrastaïo wraz zbrozwojem Internetu ibróĝnego rodzaju platform spoïecznoĂcio- wych. Pierwsza platforma internetowa, Art- sistShare, sïuĝÈca pozyskiwaniu Ărodków finansowych na wydanie pïyt od fanów, zostaïa zaïoĝona wb2003 roku przez Briana Camelio, bostoñskiego muzyka ibinforma- tyka (Freedman ibNutting, 2015). W 2005 roku zostaïa zaïoĝona organizacja Kiva, której zadaniem byïo poĂredniczenie ibprze- kazywanie mikropoĝyczek przedsiÚbiorcom wbkrajach rozwijajÈcych siÚ, pochodzÈcych od mieszkañców Stanów Zjednoczonych (Best ibNeiss, 2014).

Juĝ po sukcesie Baracka Obamy, wb2009 roku rozpoczÚïa dziaïalnoĂÊ jedna zb naj- wiÚkszych platform crowdfundingowych na Ăwiecie – Kickstarter. Platforma wbpoczÈt- kowej fazie swojej dziaïalnoĂci sïuĝyïa przede wszystkim do odkrywania ibfinanso- wania talentów muzycznych (www.kickstarter.com). Zaïoĝyciel sam byï artystÈ ibwie- dziaï, jak trudne jest przebicie siÚ ibzdobycie Ărodków na sfinansowanie pïyty. Na platformie daï muzykom, artystom moĝliwoĂÊ zaprezentowania siÚ, aby fani mogli wspie- raÊ finansowo ich dziaïania. W zamian za to otrzymywali pïytÚ, koszulkÚ, plakat zbpod- pisem. Otwarcie Kickstartera byïo niejako poczÈtkiem istnienia tzw. mikropatronów sztuki. Do rozwoju crowdfundingu przyczy- niï siÚ równieĝ rozwój mediów spoïeczno- Ăciowych, takich jak MySpace, Facebook, Instagram czy Twitter, gdzie ludzie mogli wymieniaÊ informacje, przekazywaÊ sobie pomysïy, zachÚcaÊ siÚ nawzajem do podejmowania pewnych dziaïañ, niejednokrotnie bez koniecznoĂci poznawania siÚ osobiĂcie.

Zainteresowanie crowdfundingiem wzrasta zb roku na rok, co przedstawiono wbtabelib1. W 2011 roku wartoĂÊ transakcji wzrosïa ob64% wbporównaniu zbrokiem 2010, natomiast wb2012 roku odnotowano wzrost wartoĂci transakcji na Ăwiecie obblisko 81%

wbstosunku do roku 2011 ibob164% wbporów- naniu zb rokiem 2010. NajwiÚkszy procentowy wzrost, wynoszÈcy ponad 165%, miaï miejsce wbroku 2014, jednakĝe wartoĂciowo rekordowy byï rok 2015, kiedy wartoĂÊ transakcji wzrosïa ob ponad 18,2 mld USD do 34,4bmld USD (Crowdfunding Industry Report, 2015).

NajwiÚcej transakcji, aĝ 72% ogóïu, dokonywanych jest na rynku amerykañ- skim. Jednak najbardziej dynamiczny rozwój transkacji crowdfundingowych ma

(5)

miejsce wbAzji. W 2013 roku Chiny zajmo- waïy drugie (po Stanach Zjednoczonych) miejsce na Ăwiecie, jeĝeli chodzi ob liczbÚ zarejestrowanych transakcji udziaïowych lub poĝyczkowych. W 2014 roku wartoĂÊ caïkowita finansowania spoïecznoĂciowego wb Azji wzrosïa aĝ ob 320% wb porównaniu zbrokiem 2013 ibtym samym Azja staïa siÚ drugim kontynentem po Ameryce Póï- nocnej zb najwiÚkszÈ wartoĂciÈ transakcji (wyprzedzajÈc jednoczeĂnie EuropÚ). Jest to najbardziej spektakularny wzrost wb2014 roku. Dane dotyczÈce wartoĂci transakcji przedstawiono wbtabeli 2.

Blisko 80% wszystkich realizowanych transakcji przypada na AmerykÚ PóïnocnÈ ibAzjÚ. Udziaï Europy wbĂwiatowym finansowaniu spoïecznoĂciowym wynosi niewiele ponad 20%. Najmniejszy udziaï wb rynku

crowdfundingowym majÈ Oceania ibAfryka – pierwsza ze wzglÚdu na to, iĝ jest to rejon geograficzny, wb którego skïad wchodzi najmniejszy kontynent – Australia, drugi ze wzglÚdu na poziom rozwoju gospodar- czego. StrukturÚ rynku finansowania spo- ïecznoĂciowego ksztaïtuje przede wszystkim rynek Stanów Zjednoczonych, Azji (gïównie Chin) ibEuropy (gïównie Wielkiej Brytanii).

Wykorzystanie poszczególnych modeli crowdfundingowych na Ăwiecie ulega zmia- nom. PoczÈtkowo przedsiÚwziÚcia doty- czyïy przede wszystkim akcji charytatywnych ibpasjonackich. Najmniejsze znaczenie miaï model inwestycyjny. Wynika to przede wszystkim zb braku precyzyjnych uregulo- wañ prawnych zwiÈzanych zb tym ěródïem finansowania wbwielu krajach ibtym samym zbjego nieobecnoĂciÈ na rynkach. Modele, wb których dostawcy kapitaïu nie oczekujÈ wymiernych korzyĂci finansowych (donacyjny iboparty na nagrodach) stanowiïy do 2012 roku wiÚkszoĂÊ wszystkich inicjatyw finansowania spoïecznoĂciowego. Ma to zwiÈzek zb poczÈtkami rozwoju crowdfundingu, które dotyczyïy przede wszystkim akcji charytatywnych, organizowanych dla dobra publicznego, gdzie darczyñcy nie oczekiwali ĝadnych Ăwiadczeñ wb zamian, zadowalaï ich sam fakt realizacji ib powo- dzenia przedsiÚwziÚcia. W 2010 roku dona- cje stanowiïy prawie 55% wszystkich tego typu transakcji (tabela 3).

Wraz zb rozwojem rynku na znaczeniu zaczÈï zyskiwaÊ przede wszystkim model poĝyczkowy crowdfundingu ib to on jest obecnie najwaĝniejszym filarem finansowania spoïecznoĂciowego na Ăwiecie, sta-

Tabela 1. WartoĂÊ transakcji crowdfundingowych na Ăwiecie wblatach 2010–2015

Rok WartoĂÊ (mld USD)

Wzrost procentowy rok do roku (%)

2010 0,90 –

2011 1,48 64,40

2012 2,67 80,40

2013 6,10 128,50

2014 16,20 165,60

2015 34,40 112,34

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Crowdfunding Industry Report (2013; 2015).

Tabela 2. WartoĂÊ transakcji crowdfundingowych na Ăwiecie wb2014 roku

Kontynent WartoĂÊ (mld USD) Wzrost wbporównaniu zbrokiem 2013 (%)

Ameryka Póïnocna 9,46 145

Azja 3,40 320

Europa 3,26 141

Ameryka Poïudniowa 57,20 167

Oceania 43,20 59

Afryka 12,00 101

Razem 16,23 129

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Pais (2015).

(6)

nowiÈc wb2015 roku blisko 73% wszystkich transakcji. Pomimo malejÈcego udziaïu finansowania opartego na nagrodach ib donacjach, nadal stanowiÈ one waĝny element crowdfundingu. Duĝe koncerny Ăwiatowe niejednokrotnie biorÈ aktywny udziaï wb pozyskiwaniu tÈ drogÈ Ărodków finansowych, które majÈ wspieraÊ ochronÚ Ărodowiska, poprawÚ warunków bytowych ludnoĂci czy sïuĝyÊ realizacji innych celów spoïecznych. Koncerny te nie wykorzystujÈ pozyskanego kapitaïu do wïasnej dziaïal-

noĂci, abudziaï wbtakich przedsiÚwziÚciach ma dla nich przede wszystkim wymiar wize- runkowy. Przykïadem moĝe byÊ firma Coca Cola Company, która zbieraïa Ărodki na budowÚ studni wbrejonach ubogich wbwodÚ wbMeksyku. Innym przykïad to Microsoft, który zbieraï Ărodki na udoskonalenie swojego oprogramowania dla potrzeb maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw (Bedigian, 2014).

Niewielkie zainteresowanie przedsiÚ- biorców dotyczy modelu inwestycyjnego.

EkonomiĂci uwaĝajÈ, ĝe jest on niedosza-

Tabela 3. Struktura procentowa udziaïu poszczególnych modeli wbcrowdfundingu ogóïem wblatach 2010–2015 (w %)

Model 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Donacyjny 54,65 48,93 36,81 22,05 11,96 8,28 Bonusowy 1,86 4,45 14,41 11,95 8,20 7,79 Inwestycyjny 5,92 6,44 4,35 6,50 6,84 7,44 Poĝyczkowy 37,57 40,18 43,97 56,61 68,31 72,95 Mieszany 0,00 0,00 0,47 2,90 4,69 3,53

Razem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: Crowdfunding Industry Report 2013 ib2015 (Massomedia) ibhttp://www.biia.com/crowdfunding-peer-to-peer-lending-expect-to-triple-in-2015 (24.02.2016).

Tabela 4. Wybrane przedsiÚwziÚcia finansowane wbformie crowdfundingu wblatach 2012–2015

Firma PrzedsiÚwziecie Platforma wartoĂÊ

wbUSD Model crowdfundingu

1. Pebble Smartwatch/inteligenty

zegarek Kickstarter.com 20 338 986 bonusowy

2. Ouya Konsola do gier Kickstarter.com 8 500 000 bonusowy 3. Pono PrzenoĂny cyfrowy odtwarzacz

multimedialny Kickstarter.com 6 000 000 bonusowy 4. Bitvore Analizator danych Fundable.com 4 500 000 inwestycyjny 5. Oculus

VR Zestaw sïuchawkowy Kickstarter.com 2 437 429 bonusowy 6. Rayton

Solar Inc. Solar Fundable.com 2 830 000 inwestycyjny

7. Mass Fidelity

Bezprzewodowy gïoĂnik –

Core Wireless Speaker Indiegogo.com 1 516 506 bonusowy 8. POND adowarka bezprzewodowa

POND Fundable.com 1 000 000 inwestycyjny

½ródïo: opracowanie wïasne.

(7)

cowany ib wb kolejnych latach moĝna spo- dziewaÊ siÚ wzrostu znaczenia wïaĂnie tej formy crowdfundingu. Wedïug Mollicka (2014) model inwestycyjny moĝe zmieniÊ caïkowicie rynek finansowania zalÈĝko- wego na Ăwiecie ib stanowiÊ powaĝnÈ kon- kurencjÚ dla anioïów biznesu czy teĝ fundu- szy private equity. W tabeli 4 przedstawiono przykïadowe przedsiÚwziÚcia zrealizowane wbformule finansowania spoïecznoĂciowego na Ăwiecie.

Pebble to firma, która juĝ kilkakrotnie pozyskaïa Ărodki na sfinansowanie produk- tów (zegarki) poprzez finansowanie spo- ïecznoĂciowe. W 2012 roku uzyskaïa dziÚki zbiórce na platformie Kickstarter kwotÚ ponad 10 mln USD, podczas gdy wb 2015 roku staraïa siÚ zebraÊ 500 tys. USD, abzainteresowani darczyñcy wpïacili ponad 20 mln USD. Zanim firma zdecydowaïa siÚ na pozyskanie kapitaïu wbformule finansowania spoïecznoĂciowego, próbowaïa zain- teresowaÊ swoim pomysïem potencjalnych inwestorów, jednak nie byli oni chÚtni do angaĝowania kapitaïu wbto przedsiÚwziÚcie.

4. Finansowanie spoïecznoĂciowe wbPolsce

Zainteresowanie crowdfundingiem wbPolsce systematycznie wzrasta. Za pierw- szÈ zbiórkÚ zorganizowanÈ wb formule finansowania spoïecznoĂciowego, choÊ bez udziaïu platformy crowdfundingowej, moĝna uznaÊ kampaniÚ zorganizowanÈ na wyprodukowanie krótkometraĝowego filmu Wszystko przez absolwenta Wyĝszej Szkoïy Filmowej (wszystko.net, dostÚp zb dnia 12.03.2016). Zwróciï siÚ on zbapelem do spo- ïecznoĂci internetowej obwsparcie projektu, wb zamian oferujÈc umieszczenie nazwiska darczyñcy wb napisach koñcowych ib kopiÚ filmu na DVD (po zakoñczeniu jej dystry- bucji wb kinach). PrzedsiÚwziÚcie wsparïo 688 osób, od których pozyskano ïÈcznie ponad 28 tysiÚcy zïotych. Nie byïa to kwota wystarczajÈca na zrealizowanie pomysïu, jednak dziÚki tym Ărodkom, nagrodzie uzy- skanej przez reĝysera wbPolskim Instytucie Sztuki Filmowej ibĂrodkom wïasnym udaïo siÚ wb2007 roku rozpoczÈÊ produkcjÚ filmu, który miaï premierÚ wb2009 roku.

PierwszÈ platformÈ crowdfundingowÈ wb Polsce jest istniejÈca od 2007 roku wytwórnia muzyczna MegaTotal.pl. Jest to portal poĂwiÚcony muzykom, który zreali- zowaï juĝ ponad 80 muzycznych projektów,

wb tym wydaï 60 pïyt ob ïÈcznym nakïadzie przekraczajÈcym 50 tysiÚcy egzemplarzy.

Wedïug danych na 2016 portal ten ma juĝ ponad 100 tys. fanów ib wykorzystuje go okoïo 5000 artystów (www.megatotal.pl, dostÚp zbdnia 20.02.2016).

Finansowanie spoïecznoĂciowe spotyka siÚ zb zainteresowaniem polskich sportow- ców. Jedna zb platform crowdfundingowych zbieraïa wb 2014 roku pieniÈdze dla ïyĝwiarza Zbigniewa Bródki, aby mógï doskonaliÊ swoje umiejÚtnoĂci ib wystar- towaÊ wb Igrzyskach Olimpijskich wb Soczi, na których ostatecznie zdobyï zïoty medal (polakpotrafi.pl/dla-mediow, dostÚp zbdnia 16.03.2016).

Polacy, którzy chcÈ braÊ udziaï wbfinansowaniu spoïecznoĂciowym (bÚdÈc podmiotami poszukujÈcymi lub dostarczajÈcymi kapitaï), mogÈ korzystaÊ zbplatform inter- metowych zakïadanych zarówno wbPolsce, jak ib wb innych krajach. NajwiÚkszym polskim sukcesem jest zbiórka zorganizowana na platformie Kickstarter dla polskiego projektu oprogramowania Sher.ly, gdzie ocze- kiwany kapitaï wb wysokoĂci 69 tys.b USD zebrano juĝ po szeĂciu dniach. Ècznie na projekt zebrano ponad 154 tys.b USD od 896 osób (https://www.kickstarter.com dostÚp zb dnia 12.03.2016). PoczÈtkowo wiÚksze projekty realizowane byïy gïównie poza granicami kraju, jednak coraz czÚĂciej uznaniem cieszÈ siÚ równieĝ krajowe por- tale. Wedïug danych Komisji Europejskiej na koniec 2014 roku wb Polsce istniaïo 16 platform finansowania spoïecznoĂciowego (European Commission Crowdfunding, 2015). Warto jednak zaznaczyÊ, ĝe oprócz liderów rynkowych, którzy funkcjonujÈ na rynku od kilku lat, systematycznie powstajÈ nowe platformy, inne zbkolei koñczÈ swojÈ dziaïalnoĂÊ. WĂród portali funkcjonujÈcych wbPolsce wystÚpujÈ zarówno donacyjne, jak ibbiznesowe (tabela 5).

Przykïadowe przedsiÚwziÚcia zrealizowane wb Polsce przy wykorzystaniu finansowania spoïecznoĂciowego przedstawiono wbtabeli 6.

W Polsce dominujÈcÈ rolÚ odgrywajÈ modele donacyjne ib bonusowe (oparte na nagrodach), które stanowiïy ïÈcznie wb2014 roku ponad 90% wszystkich tego typu transakcji. Oznacza to, ĝe zainteresowanie poszczególnymi modelami crowdfundingu wbPolsce róĝni siÚ od Ăwiatowej tendencji.

Pomimo rosnÈcego zainteresowania domi- nujÈ przede wszystkim transakcje charyta-

(8)

Tabela 5. Wybrane platformy crowdfundingowe wbPolsce wedïug modeli

Model donacyjny Model oparty na nagrodach Model inwestycyjny ibpoĝyczkowy damnasport.pl

domore.pl fanimani.pl fundujesz.pl ideowi.pl megatotal.pl mintu.me odpalprojekt.pl polakpotrafi siepomaga.pl stworzmista.pl wspieramkulture.pl wspolnyprojekt.pl zamieszani.pl zrzutka.pl

ideowi.pl megatotal.pl odpalprojekt.pl polakpotrafi stworzmistrza.pl wspieramkulture.pl zamieszani.pl zrzutka.pl

beesfund.pl crowdangels.pl crowdcube.pl ideowi.pl mzurici.pl wspolnicy.pl

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie wymienionych stron.

Tabela 6. Wybrane przedsiÚwziÚcia finansowane crowdfundingiem wbPolsce wblatach 2013–2015 Firma PrzedsiÚwziÚcie Platforma WartoĂÊ

wbPLN Model crowdfundingu 1. Inne beczki Akcja browar Beesfund.pl 400 000 inwestycyjny 2. SpoïecznoĂÊ WstÚga pamiÚci –

pomnik u stóp Wawelu Polakpotrafi.pl 385 615 bonusowy 3. Osoby prywatne Reaktywacja magazynu

Secret Service Polakpotrafi.pl 284 110 bonusowy 4. In Pay Platforma obrotu

wirtualnym pieniÈdzem Beesfund.pl 200 000 inwestycyjny 5. Allcool.pl Sp.z.o.o. Portal sprzedaĝowy piw

regionalnych Crowdangels.pl 76 750 inwestycyjny

6.

Modular Analog Research Station M.A.R.S.

Baza ksiÚĝycowa pod

Krakowem Polakpotrafi.pl 69 230 donacyjny

7. Osoba prywatna Zatrzymajmy wbPolsce

polskich naukowców Zrzutka.pl 25 937 donacyjny 8. Chór Centrum

MyĂli Jana Pawïa II Pïyta koïysankowa

Dobrej nocy ibsza Odpalprojekt.pl 21 903 donacyjny

½ródïo: opracowanie wïasne.

(9)

tywne ib spoïeczne, ab nie poĝyczkowe czy inwestycyjne, które mogÈ staÊ siÚ realnÈ alternatywÈ dla innych ěródeï finansowania przedsiÚbiorstw. Model poĝyczkowy stano- wiï niewiele ponad 8% wszystkich transakcji (tabela 7).

W Polsce wb2014 roku przeprowadzono tylko 5 transakcji opartych na modelu inwe- stycyjnym, które stanowiïy niespeïna 2%

wszystkich transakcji. Spowodowane to byïo przede wszystkim brakiem jasnych przepi- sów prawnych dotyczÈcych jego wykorzystania. Z jednej strony brak odpowiedniego ustawodawstwa daje pewnÈ swobodÚ moĝli- woĂci wykorzystania. Z drugiej zaĂ – niesie ze sobÈ ryzyko, ĝe podejmowane dziaïania mogÈ zostaÊ inaczej zinterpretowane przez instytucje nadzorujÈce (przede wszystkim KomisjÚ Nadzoru Finansowego). Najnow- sze zmiany wbKodeksie spóïek handlowych, które mogÈ wbjakimĂ stopniu uïatwiÊ funk- cjonowanie modelu inwestycyjnego, zostaïy wprowadzone wbĝycie 1 kwietnia 2016 roku.

Od tego dnia zaczÈï obowiÈzywaÊ paragraf 2 art. 180, okreĂlajÈcy, iĝ moĝliwe bÚdzie zbycie udziaïów wb systemie teleinforma- tycznym pod warunkiem wykorzystania wzorca umowy ib zastosowania bezpiecz- nego podpisu elektronicznego (Kodeks spóïek handlowych, art. 180, §2). Przed tÈ zmianÈ jakiekolwiek zbycie udziaïów wb spóïce musiaïo byÊ dokonane wb formie pisemnej, abpodpisy powinny byÊ poĂwiad- czone przez notariusza, co wïaĂciwie wyklu- czaïo model crowdfundingu udziaïowego.

Szczegóïowo zagadnienia zwiÈzane ze zmianami wb Kodeksie spóïek handlowych opisali Wojdyïo ib Czarnecki (2015). Prze- pisy prawno-podatkowe zwiÈzane zb trans- akcjami finansowania spoïecznoĂciowego wbPolsce naleĝÈ do najbardziej skompliko-

wanych elementów tego rodzaju umów, co moĝe zniechÚcaÊ potencjalnych inwestorów ibpomysïodawców do podejmowania decy- zji ob zainteresowaniu finansowaniem spo- ïecznoĂciowym (KÚdzierska-Szczepaniak ibSzczepaniak 2015).

5. Zakoñczenie ibwnioski

ObserwujÈc rozwój crowdfundingu, moĝna stwierdziÊ, iĝ jest to jeden zb najbardziej dynamicznie rozwijajÈcych siÚ sposobów prywatnego finansowania pro- jektów biznesowych na wczesnym etapie rozwoju. NajwiÚkszym zainteresowaniem potencjalnych inwestorów ib darczyñców na rynku amerykañskim cieszÈ siÚ maïe firmy zb nowatorskimi pomysïami, które potrzebujÈ dofinansowania. Zdecydowa- nie trudniej pozyskaÊ taki kapitaï wiÚkszym przedsiÚbiorstwom czy instytucjom badaw- czym (Crowdfunding Industry Report, 2013). Warto jednak braÊ pod uwagÚ to, ĝe jest to stosunkowo nowatorska forma finansowania ibwraz zbjej rozwojem, moĝe staÊ siÚ atrakcyjnÈ ibdostÚpnÈ formÈ pozyskania kapitaïu równieĝ dla duĝych firm.

Dla przedsiÚbiorstw znaczenie ma przede wszystkim crowdfunding poĝyczkowy ib inwestycyjny. Model poĝyczkowy, jak przedstawiono wb artykule, jest modelem dominujÈcym wĂród transakcji crowdfundingowych na Ăwiecie. Model inwestycyjny, idealny dla inwestorów indywidualnych, systematycznie siÚ rozwija; obecnie szacuje siÚ go na poziomie 500 mld USD.

W Polsce crowdfunding znajduje siÚ na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Obecnie dominujÈ przede wszystkim zbiórki niezwiÈ- zane zbdziaïalnoĂciÈ gospodarczÈ, abmajÈce znaczenie charytatywne. Zmiany dotyczÈce

Tabela 7. Liczba ibwartoĂÊ transakcji crowdfundingowych wbPolsce wb2014 roku Model

crowdfundingu Liczba transakcji Èczna wartoĂÊ transakcji (w EUR)

Udziaï procentowy wartoĂci transakcji (%)

Inwestycyjny 5 80b000 1,95

Poĝyczkowy 2 145 331b000 8,05

Bonusowy 398 1b650b000 40,14

Donacyjny 386 2b050b000 49,87

Razem 2 934 4 111 000 100,00

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie European Commission Crowdfunding (2015).

(10)

dostosowania przepisów prawnych, coraz wiÚksza ĂwiadomoĂÊ rynku wĂród potencjalnych inwestorów oraz dziaïania podejmowane na poziomie nie tylko kraju, ale ib Unii Europejskiej pozwalajÈ przypusz- czaÊ, ĝe bÚdzie siÚ on rozwijaï. Dziaïania te dotyczÈ przede wszystkim monitorowania rozwoju rynku finansowania spoïecznoĂcio- wego wraz zbanalizÈ barier, na które mogÈ natknÈÊ siÚ uczestnicy rynku. Nadzór powi- nien dotyczyÊ gïównie crowdfundingu inwestycyjnego ib poĝyczkowego, poniewaĝ to wïaĂnie te formy mogÈ staÊ siÚ alternatywÈ dla innych ěródeï finansowania dziaïalnoĂci przedsiÚbiorstw. Naleĝy jednak pamiÚtaÊ, aby wbpoczÈtkowej fazie rozwoju (a wbtakiej wïaĂnie znajduje siÚ crowdfunding wbUnii Europejskiej) nie stawiaÊ zbyt sztywnych ram ibprzepisów, które mogÈ spowodowaÊ zmniejszenie zainteresowania takÈ formÈ pozyskania kapitaïu.

Przypisy

1 OkreĂlenie crowdfunding powstaïo zbpoïÈczenia dwóch sïów: crowd, rozumianego jako tïum, ibfun- ding, jako fundowanie, finansowanie. Wb jÚzyku polskim przyjÚïo siÚ tïumaczenie „finansowanie spoïecznoĂciowe”, uĝywane zarówno przez prak- tyków, jak ib instytucje rzÈdowe ib pozarzÈdowe, wb tïumaczeniach tekstów Komisji Europejskiej.

Nie oddaje ono wb peïni znaczenia crowdfundingu, ab czasem moĝe wprowadzaÊ wb bïÈd, jednakĝe wb niniejszym opracowaniu okreĂlenia

„crowdfunding” ib „finansowanie spoïeczno- Ăciowe” bÚdÈ traktowane zamiennie.

Bibliografia

Bedigian, L. (2014). Coke, Microsoft And 3 Other Big Companies That Have Used Crowdfund- ing. Benziga, Pozyskano z: http://www.benzinga.

com/general/crowdsourcing/14/08/4802231/coke- microsoft-and-3-other-big-companies-that-have- used-crowdfun (28.04.2016).

Belleflamme, P., Lambert, T. i Schwienbacher, A.

(2014). Crowdfunding. Tapping the right crowd, Journal of Business Veturing, 29(5), http://dx.doi.

org/10.1016/j.jbusvent.2013.07.003

Best, J. ib Neiss, S. (2014) Crowdfunding: A His- torical Perspectice. W: S. Dresner, Crowdfunding.

Ab Guide to Raising Capital on the Internet. New Jersey: John Wiley&Sons.

Business Information Industry Association (2015), Crowdfunding: Peer-to-Peer Lending Expects to Triple in 2015. Pozyskano z: http://www.biia.com/

crowdfunding-peer-to-peer-lending-expect-to- triple-in-2015 (24.02.2016).

Crowdfunding Industry Report (2013, 2015). Mas- solution.

Cunningham, W.M. (2012). The Jobs Act Crowd- funding for Small Businesses and Startups. New York: Apres.

Duliniec, A. (2001). Struktura ibkoszt kapitaïu. War- szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dziuba, D.T. (2012). Rozwój systemów crowdfundingu – modele, oczekiwania ib uwarunkowania.

Problemy ZarzÈdzania, 3(10), 83–103.

European Commission Crowdfunding (2015).

Mapping EU markets and events study. Pozyskano z: http://ec.europa.eu/finance/general-policy/docs/

crowdfunding/20150930-crowdfunding-study_

en.pdf (12.03.2016).

Freedman, D.M. ib Nutting, M.R. (2015). Equity Crowdfunding for Investors: A Guide to Risks, Returns, Regulations, Funding Portals, Due Diligence and Deal Terms. John Wiley and Sons.

Kappel, T. (2009). Ex ante crowdfunding and the recording industry: A model for the U.S. Loyola of Los Angeles Entertainment Law Review, 29(3), 375–385.

KÚdzierska-Szczepaniak, A. ib Szczepaniak, K.

(2015). Podatkowe aspekty crowdfundingu. ZarzÈ- dzanie ibFinanse, 13(4/1), 19–30.

Kleeman, F., Gunter Voss, G. ib Rieder, K. (2008).

Un(der)paid Innovators: The Commercial Utiliza- tion of Consumer Work Throuh Crowdsour cing, Science, Technology & Innovation Studies, 4(1), 5–26.

Kodeks spóïek handlowych, Dz.U. 2000 Nr 94 poz.

1037 zbpóěn.zm.

Kozioï-Nadolna, K. (2015). Crowdfunding jako ěró- dïo finansowania innowacyjnych projektów. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciñskiego nrb 854, Finanse, Rynki Finansowe ib Ubezpieczenia nr 73, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciñ- skiego, Szczecin, 671–683.

Król, K. (2011). Finansowanie spoïecznoĂciowe jako ěródïo finansowania przedsiÚwziÚÊ wbPolsce. Poznañ:

Wydawnictwo Crowdfunding.pl.

Kuppuswamy, V. ibBayus, B.L. (2013). Crowdfund- ing Creative Ideas: The Dynamics of Project Back- ers in Kickstarter, SSRN Electronic Journal, http://

dx.doi.org/10.2139/ssrn.2234765

Lambert, T. ibSchwienbacher, A. (2010). An Empiri- cal Analysis of Crowdfunding. Pozyskano z: http://

ssrn.com/abstract=1578175 (08.12.2015).

Marom, D. (2012). A Framework for Politi- cal Crowdfunding. The Crowdfunding Revolu- tion. Pozyskano z: http://www.danmarom.com/

post/35627344098/a-framework-for-political-crowdfunding-lessons (20.10.2015).

Mollick, E. ib Kuppuswamy, V. (2014). After the Campaign: Outcomes of Crowdfunding; Social Science Research Network. Pozyskano z: http://papers.

(11)

ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2376997 (13.03.2016), http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2376997 Murray, J. (2015). Equity Crowdfunding and Peer-to-peer lending in New Zaeland, JASSA The Finsia Journal of Applied Finance, 2. Pozyskano z:

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_

id=2595354 (11.03.2016).

O’Gorman, C. ibTerjesen, S. (2006). Financing the Celtic Tigress: Venture Financing and Informal Investment in Ireland. Venture Capital, 8(1), 69–88, http://dx.doi.org/10.1080/13691060500453742 Pais, I. (2015). I cinesi hanno scoperto il crowd- funding. Corriere de la serra, 31.03.2015. Pozyskano z: http://nuvola.corriere.it/2015/03/31/i-cinesi- hanno-scoperto-il-crowdfunding/?refresh_ce-cp (20.02.2016).

Portal Kickstarter. Pozyskano z: https://www.kickstarter.com/projects/sherly/ (12.03.2016).

Portal Megatotal. Pozyskano z: http://www.megatotal.pl (20.02.2016).

Portal Polakpotrafi. Pozyskano z: http://polakpotrafi.pl/dla-mediow (16.03.2016).

Portal Wszystkonet. Pozyskano z: http://wszystko.

net (12.03.2016).

Szyszko, I. (red.) (2000). Finanse przedsiÚbiorstwa.

Warszawa: PWE.

Wojdyïo, K. ib Czarnecki, J. (2015). Nowe ib pla- nowane regulacje crowdfundingu inwestycyjnego.

Pozyskano z: http:// www.wardynski.com.pl/biule- tyn_nowych_technologii/2015-04/B03_PL_ Crowd- funding.pdf (2.02.2016).