16) omawia ideę walki Polaków „za wolność naszą i waszą” na przykładzie działalności Legionów Polskich we Włoszech, z uwzględnieniem postaci: Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Wybickiego, Napoleona I,
Polacy u boku Napoleona (Legiony Polskie)
W roku 1795 nastąpił trzeci rozbiór państwa polskiego, Polska zniknęła z mapy Europy. Jeszcze rok wcześniej (1794 r.) Polacy pod dowództwem naczelnika Tadeusza Kościuszki zerwali się do powstania. Po jego upadku, nie rezygnując z prób odzyskania niepodległości, emigrowali za granicę, przede wszystkim do Francji. Francja znajdowała się w konflikcie z państwami zaborczymi (Austrią, potem Prusami i Rosją), dlatego Polacy mieli nadzieję, że przy jej pomocy zdołają odbudować państwo polskie.
We Francji znalazł się, wraz z innymi, uczestnik powstania kościuszkowskiego, generał Jan Henryk Dąbrowski, który uzyskał zgodę wodza wojsk francuskich we Włoszech, generała Napoleona Bonapartego, na utworzenie w północnych Włoszech
Legionów Polskich (1797 r.)
(w ciągu 10 lat istnienia przeszło przez ich szeregi ponad 25 tys. żołnierzy) twórca Legionów: generał Jan Henryk Dąbrowski:
współzałożyciele: Józef Wybicki, gen. Karol Kniaziewicz miejsce formowania: Mediolan (Lombardia) skład legionów: jeńcy i uciekinierzy z armii austriackiej, ochotnicy z ziem polskich
Żołnierz legionowy
mundur: polski krój, z trójkolorową kokardą francuską i napisem: „Ludzie wolni są braćmi”
język: polski dowódcy: Polacy Żołnierzy legionowych obowiązywały równe prawa, różnili się tylko rangą wojskową.
Obowiązywała surowa dyscyplina, ale i wzajemne poszanowanie. Oficerowie uczyli podwładnych czytać i pisać, budzili ducha patriotyzmu i odpowiedzialności za losy ojczyzny.
Losy Legionów Polskich
- żołnierze Legionów walczyli wspólnie z wojskami francuskimi przeciw Austrii we Włoszech, - tłumili antyfrancuskie wystąpienia we Włoszech,
- prowadzili ciężkie boje z wojskami Austrii i Rosji,
- Legiony Polskie zostały rozwiązane. Bonaparte w 1802 r. chciał zawrzeć pokój z państwami koalicji, istnienie Legionów stało się więc przeszkodą w porozumieniu z przeciwnikami. Część oficerów i żołnierzy wróciła do kraju. Inni podjęli służbę we włoskich państewkach lub zostali wcieleni do armii francuskiej. Część legionistów została wysłana, aby stłumić powstanie Murzynów, którzy walczyli przeciwko francuskim najeźdźcom na wyspie San Domingo (dziś Haiti).
Powstanie Legionów Polskich i ich zaangażowanie bojowe były dowodem, że Polacy nie zrezygnowali z walki o wolność dla swojej ojczyzny. Legiony były dobrą szkołą dla przyszłych kadr wojskowych, które ułatwiły zorganizowanie armii Księstwa Warszawskiego. Choć Polacy wykorzystywani byli do walk nie zawsze „w imię wolności”, wiara w Bonapartego była na tyle silna, że ponownie stanęli u jego boku jako sojusznicy.
Nastroje panujące w szeregach legionowych były pełne wiary w rychły powrót do kraju i „rozkucia go z łańcuchów niewoli”. Dał temu wyraz Józef Wybicki, pisząc Mazurek Dąbrowskiego, który zaczynał się słowami „Jeszcze Polska nie umarła / Kiedy my żyjemy...”. Pieśń ta towarzyszyła Polakom w wielu kampaniach przy boku armii francuskiej i stała się hymnem narodowym Polski od 1831 r. i hymnem państwowym od 1926 r.
autor słów: Józef Wybicki miejsce powstania: Reggio czas powstania: lipiec 1797 r.
18) opisuje najważniejsze wydarzenia powstania listopadowego i styczniowego, z uwzględnieniem postaci: Piotra Wysockiego, Józefa Bema i Romualda Traugutta,
Noc z 29 na 30 listopada 1830 r. w Warszawie była pełna dramatycznych wydarzeń. Uczestnicy zamachu na księcia Konstantego zgromadzili się w Parku Łazienkowskim pod pomnikiem króla Jana III Sobieskiego i stamtąd uderzyli na Belweder. Konstanty zdołał zbiec ze swojej rezydencji. Podchorążowie maszerujący głównymi ulicami Warszawy spotkali się z obojętnością bogatych mieszczan. Napotkani po drodze dowódcy wojsk polskich nie chcieli przyłączyć się do powstańców, niektórzy z nich zginęli z rąk zrozpaczonych spiskowców. Do podchorążych i belwederczyków dołączył lud Warszawy (młodzież, biedniejsi mieszczanie, księża), który zdobywając broń z Arsenału, przyczynił się do ich zwycięstwa.
30 listopada 1830 r. Warszawa była wolna, wojska rosyjskie wycofały się.
Aby powstanie zostało zakończone sukcesem, należało powołać władze, które kierowałyby walką. Niestety. Wśród posłów do sejmu, członków rządu, wyższych rangą oficerów niewielu było takich, którzy wierzyli w ostateczny sukces powstania.
Ci, którzy mieli decydować o jego dalszych losach, chcieli całą sprawę jak najszybciej zakończyć. Niektórzy szukali porozumienia z carem. Ten jednak był nieugięty, bo chciał z zaistniałych okoliczności wyciągnąć jak największe korzyści dla Rosji. Pojawiał się bowiem w razie klęski powstania pretekst do ograniczenia politycznej odrębności Królestwa i wprowadzenia tam rządów rosyjskiej „silnej ręki”.
Do Warszawy ciągnęli ochotnicy z innych zaborów, formowały się nowe pułki, ludność sypała szańce, zbierano datki na cele wojenne.
Królestwo przygotowywało się do odparcia stutysięcznej armii rosyjskiej pod dowództwem gen. Iwana Dybicza, wysłanej na rozkaz cara dla stłumienia powstania. W lutym 1831 r. Polacy odparli pierwszy atak Rosjan na Warszawę, jednak dowództwo nie zdecydowało się na rozbicie osłabionych sił wroga. Po parotygodniowej przerwie w walce Polacy w dniu 31 marca podjęli działalność ofensywną. Powstańcze działania rozprzestrzeniły się poza granice Królestwa, obejmując swoim
zasięgiem będące pod rosyjskim panowaniem ziemie litewskie. Stopniowo jednak przewaga rosyjska rosła, a wreszcie Warszawa musiała skapitulować.
Po upadku powstania nastąpiło nasilenie prześladowań Polaków przez władze rosyjskie. Do nich zalicza się m.in.
wcielenie żołnierzy polskich do armii rosyjskiej i zesłania w głąb Rosji, umieszczenie ich dzieci w rosyjskich tzw. koloniach wojennych, skazanie na więzienie i ciężkie roboty kilkuset uczestników powstania, zabranie Polakom majątków ziemskich i przekazanie ich w ręce Rosjan. Wielu Polaków wyjechało z kraju (tzw. Wielka Emigracja).
Wzięcie Arsenału
Za wolność naszą i waszą – skrócona wersja napisu na sztandarze z manifestacji ku czci dekabrystów w Warszawie 25 stycznia 1831, którego autorstwo przypisuje się Joachimowi Lelewelowi. W pełnej wersji miał postać: W imię Boga za naszą i waszą wolność. Oryginalny sztandar przechowywany jest w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
bitwa pod Stoczkiem – 14 lutego 1831, zwycięstwo wojsk polskich
bitwa o Olszynkę Grochowską – 25 lutego 1831, bitwa nierozstrzygnięta, taktyczne zwycięstwo wojsk polskich
bitwa pod Ostrołęką – 26 maja 1831, przegrana przez wojska polskie
Próby powstańcze na ziemiach polskich w 1846 r.
Na ziemiach polskich pod zaborami i wśród Polaków na emigracji w dalszym ciągu była kontynuowana działalność spiskowa, która miała na celu zorganizowanie kolejnego powstania. W Krakowie w 1846 r. działacze konspiracyjni z Edwardem Dembowskim na czele wezwali wszystkich Polaków do walki i przystąpili do formowania polskiego wojska.
Dembowski chciał skłonić chłopów do udziału w powstaniu, ci jednak skierowali swą agresję przeciwko szlacheckim dworom. Po upadku powstania krakowskiego władze austriackie przystąpiły do likwidacji buntu chłopskiego, który wcześniej po cichu popierały. Bunt ten nazwano rabacją albo rzezią galicyjską - zniszczono wtedy 470 dworów szlacheckich i zamordowano, najczęściej w okrutny sposób, około 1000 ich właścicieli, dzierżawców i przedstawicieli dworskiej administracji.
Powstanie styczniowe
Po upadku powstania listopadowego przez 20 lat w Królestwie Polskim obowiązywał stan wojenny, co oznaczało m.in.
zakaz wolnego zrzeszania się. Został on zniesiony w okresie wojny Rosji z Turcją (1853-1856, tzw. wojna krymska), ogłoszono też amnestię, z Syberii i carskich więzień do domu po latach zesłania wróciło wielu Polaków. Wojna krymska ujawniła słabość militarną i gospodarczą Rosji i zakończyła się jej klęską. Polacy mieli nadzieję, że wykorzystają moment osłabienia Rosji, dążąc do wymuszenia ustępstw na rzecz przywrócenia dawnych swobód. Chłopi oczekiwali zniesienia pańszczyzny i uwłaszczenia (w roku 1861 car wydał zarządzenie o przekazaniu ziemi chłopom za odszkodowaniem dla dziedziców, ale dekret ten nie objął ziem Królestwa Polskiego).
W Rosji po przegranej wojnie przeprowadzono szereg reform, mających na celu wzmocnienie państwa carów. W Królestwie liczono na zmianę polityki nowego cara, Aleksandra II, wobec Polaków. Niestety, car po przyjeździe do Warszawy nie zapowiedział żadnych przeobrażeń: „Szczęście wasze - mówił car - zamyka się tylko w zupełnym zespoleniu z Rosją. Żadnych marzeń, panowie!”.
W 1863 r. władze zarządziły tzw. brankę - nadzwyczajny przymusowy pobór do wojska carskiego. Aby do tego nie dopuścić, 22 stycznia 1863 r. konspiratorzy ogłosili wybuch powstania.
Opierając się na tworzonej wcześniej tajnej organizacji państwa przez okres powstania, tj. przez 15 miesięcy, działał Rząd Narodowy w Warszawie. Wysyłał on w teren gońców i delegatów, mianował naczelników obszarów, ściągał dobrowolnie płacony podatek narodowy. Funkcjonowała tajna poczta, żandarmeria narodowa wykonywała wyroki na zdrajcach.
Specjalni wysłannicy ogłaszali we wsiach dekrety rządu o zniesieniu pańszczyzny i uwłaszczeniu. Zagraniczni posłowie informowali rządy państw europejskich o tym, co dzieje się w Królestwie. Dokumenty rządowe opatrzone były pieczęcią, na której przedstawiono trzy tarcze herbowe (Polski, Litwy i Ukrainy) połączone jedną koroną. Rząd powstańczy posiadał wojsko złożone z ochotników. Powstańcy organizowali się w lasach w oddziały powstańcze, tzw. partie, które prowadziły wojnę partyzancką - atakowały znienacka drobniejsze oddziały nieprzyjaciela, a cofały się i kryły przed większymi siłami. Polacy stoczyli przez czas trwania powstania ponad 1200 bitew i potyczek, a przez oddziały powstańcze przewinęło się około 200 tys. ochotników, nie przekraczając jednorazowo 30 tys. żołnierzy walczących w różnych rejonach kraju (porównaj z powstaniem listopadowym, gdzie walczyła regularna armia polska, ścierając się w bitwach z wojskami carskimi).
Narody Europy wyrażały sympatię dla Polski, organizując demonstracje, zbierając pieniądze, do Polski pośpieszyli też ochotnicy (np. włoski pułkownik F. Nullo, który zginął na polskiej ziemi).
Powstanie próbował ratować jego ostatni dyktator, generał Romuald Traugutt. Z oddziałów powstańczych stworzył korpusy regularnego wojska, zreorganizował zaopatrzenie, wydał dekret o bezwzględnej realizacji dekretu uwłaszczeniowego, aby zachęcić chłopów do udziału w powstaniu, rozwinął kontakty z rewolucyjno-demokratycznym ruchem europejskim.
Wiosną 1864 r. car wydał ukaz uwłaszczeniowy dla chłopów Królestwa Polskiego, o przekazaniu ziemi bez odszkodowania, a tym samym przekreślił możliwość masowego udziału mieszkańców wsi w walkach po stronie powstania.
Traugutt, choć zagrożony ujawnieniem, do końca nie wyjechał z Warszawy i sprawował funkcję dyktatora. Aresztowany, został stracony 5 VIII 1864 r. w pobliżu Cytadeli warszawskiej wraz z 4 członkami Rządu Narodowego. Powstanie upadło, ostatnich powstańców, m.in. walczącego na Podlasiu księdza Stanisława Brzóskę, schwytano wiosną 1865 r.
Pomimo że powstanie nie doprowadziło do odzyskania niepodległości, było protestem przeciw niewoli i ugodzie z zaborcą.
Przyczyniło się do wzmocnienia poczucia solidarności Polaków we wszystkich zaborach i na emigracji oraz do wzmocnienia świadomości narodowej. W całej Europie wzbudziło zainteresowanie i sympatię dla Polski. Tradycje bohaterskich walk powstańczych przetrwały w powieści, malarstwie, poezji. Polacy pokazali opinii publicznej Europy, że nie pogodzili się z utratą niepodległości i będą o nią nadal walczyć.
