od alkoholu. W dotychczasowej praktyce klinicznej leczenie biologiczne

Bogusław

Habrat

WSPÓŁCZESNE METODY I PERSPEKTYWY FARMAKOLOGICZNEGO ZAPOBIEGANIA NAWROTOM PICIA ALKOHOLU

Zapobieganie nawrotom picia niekontrolowanego stanowi jeden z najbardziej istotnych problemów w leczeniu

od alkoholu. W dotychczasowej praktyce klinicznej leczenie biologiczne

dysponowało

metodami

szereg

zarówno co do jego

jak i

etycznych (metody awersyjne).

M.in. z tego

niekorzystny stereotyp po-

stępowania

lekarskiego

do interwencji farmakolo- gicznych w stanach intoksykacji, abstynencji

przy leczeniu

powikłań uzależnienia.

Oprócz metod leczenia awersyjnego rzadko stosowane

inne formy farmakoterapii. Obecnie

coraz liczniejsze

(14, 34)

w

lub

leczenia

od alkoholu

przy pomo- cy

psycho- i soqoterapeutycznych.

po-

stępy badań

nad

od alkoholu

na wprowadzenie szeregu nowych leków psychotropowych do zapobie- gania nawrotom picia.

Najbardziej rozpowszechnionym

pro abstynencyj- nym z

farmakologicznych jest leczenie awersyjne.

Polega ono na wytworzeniu odruchu

picie alkoholu z nieprzyjemnymi doznaniami (w tym celu stosowano

wymiotnicy),

na "uczulaniu" na alkohol.

Najszersze zastosowanie

disulfiram, rzadziej stosowane

cyjanoamid wapnia i metronidazol, które zaprzestano szerzej stoso-

wać

ze

na

i

(zapalenia

wątroby

po cyjanoamidzie wapnia). Metabolity disulfiramu

dzialanie

dehydrogenazy aldehydowej, co w przypadku

spożycia

alkoholu prowadzi do

przykrych objawów

związanych

z

poziomu toksycznego aldehydu oc- towego (zaczerwienienie skóry, bóle

uczucie duszenia

z

tachykardia i

akcji serca, spadek

ciśnienia

krwi,

i wymioty, czasem zaburzenia

drgawki i

Ostatnio zaleca

ograniczenie tego typu terapii bowiem

disulfiramu nie jest wysoka,

unikanie al- koholu nie jest

z farmakologicznym

leku na o.u.n., lecz jedynie z

przed

reakcji disulfi- ram-alkohol.

jego stosowanie jest

pacjenta na, ryzyko zatrucia a

tego typu

postępowanie

jest antypsychoterapeutyczne,

niejako zwalnia

osobę uzależnioną od

aktywnego uczestniczenia w nowoczesnych programach psychoterapeutycznych.

przy stosowaniu disulfiramu takie jak: zapalenie nerwÓw obwodowych i neuropatia, napady drgawkowe, zaburzenia psychotyczne, w tym zaburzenia

zmiany skórne,

i

stosun- kowo rzadkie, a opisana w

liczba zgonów z powodu reakcji disulfiram-a1kohol nie przekracza dwudziestu (32).

Natomiast objawy

zaburzenia potencji)

i

u ponad 60

leczonych (14).

argumentemm przeciwko zbyt szerokiemu stosowaniu disulfiramu

coraz liczniejsze

on negatywnie na

I tak disulfiram powoduje

-hydroksylazy dopaminy,

czego

zachwianie równowagi

katecholaminergicznym (pod-

wyższone

dopaminergiczne i

noradrenergiczne), co prowa-

dzić może

do

nastroju typu depresyjnego (16), a w

wie

po alkohol. Niewykluczone,

disulfiram

poziom aldehydu octowego

liwość

powstawania produktów kondensacji z

i

(tetraizokwinoliny,~-karboliny),

które

istotne znaczenie w patogenezie

(42, 52).

Disulfiram stosuje

doustnie. W samych Stanach Zjednoczonych codziennie przyjmuje go ok. 200 000 ludzi (32).

Skuteczność

disulfiramu implantowanego podskórnie jest ostatnio

najczęściej

oceniana krytycznie (3, 19, 31). Podnosi

implan-

towane tabletki disulfiramu nie

do

wystąpienia

reakcji disulfiram-alkohol poziomu leku we krwi, a ich

skuteczność

nie

placebo (3).

Wieloletnie

z leczeniem disulfiramem

na

wysunięcie

tezy,

oba skrajne

tzn.

jest on panaceum na

uzależnienie

jak i,

jest nieskuteczny, a

szkodzi w prawid-

łowym postępowaniu

z

nieprawdziwe.

szym prawdy jest chyba stwierdzenie,

jest on wysoce przydatny, ale jedynie w pewnej specyficznej grupie

Narazie nie potrafimy jednak precyzyjnie

tej grupy pacjentów.

Lepsze wyniki

u osób starszych, z bardziej

z

do leczenia,

stosunki z innymi.

to jednak cechy, które

osoby lepiej

na inne formy leczenia

Powo- dzeniu leczenia sprzyja

powiadomienie pacjenta,

przyj- mowanie disulfiramu jest monitorowane (26) oraz rytualizacja kontaktu

pacjentem a

(22).

Ograniczenia

dotychczasowych

farmakolo- gicznych

nowych leków, które

w zapobieganiu nawrotom picia alkoholu.

Wychodząc

z

choroby afektywne i

od alkoholu

wiele cech wspólnych (12, 13), próbowano

stosować

do leczenia

od alkoholu leki, które stosuje

w profilaktyce chorób afektywnych

litu). Oczekiwa- no,

litu

na nastrój (zarówno na

depresję

jak i

oraz

nawrotom

picia, które

czasami ekwiwalentami nawrotów chorób afektyw- nych. Po pierwszych bardzo

próbach (25,41), badania prowadzone w warunkach kontrolowanych (II, 33) nie

wysokiej

tego typu terapii. Zapobieganie nawrotom picia alkoholu przy pomocy

litu niesie poza tym niebez-

pieczeństwo groźnych

interakcji litu z alkoholem. Przy okazji tych

badań spostrzeżono

jednak kilka

zjawisk, m.in.

stwierdzono,

litu na przebieg

nie

z

na nastrój (21)

w niektórych

badaniach lepsze rezultaty

u osób

od

alkoholu ze

objawami depresyjnymi (41». Wyka-

zano,

jony litu

alkoholu (20, 21)

i

mechanizm pozytywnego wzmacniania. Do tego wystar-

czający

jest

poziom litu w surowicy (0,1-0,2

stosowany w profilaktyce chorób afektywnych (II). Niewykluczone,

że

pozytywne wyniki terapii

z

soli litu na

Obec- ny stan wiedzy uprawnia do wniosku,

stosowanie soli litu w stanach

od alkoholu nie

uznane za

postępowanie

rutynowe, tym niemniej

skuteczne u

osób, szczególnie opornych na inne formy leczenia oraz u osób z

alkoholu.

Wykazano,

stosowanie neuroleptyków w celu zapobiegania piciu alkoholu nie jest bardziej efektywne

placebo (lO), a jedno-

cześnie

niesie ze

ryzyko

depresji,

późnych

dyskinez, napadów drgawkowych, i w przypadku wypicia alkoholu -

Leki anksjolityczne

benzodiazepiny

ogra- niczone znaczenie w leczeniu

od alkoholu.

pomocne w

dysforii i

napadów drgawkowych, jednak

stosowanie·

związane

jest z ryzykiem

i niekorzystnych interakcji z alkoholem.

Pewne nadzieje

z wprowadzeniem do leczenia

nienia od alkoholu leków anksjolitycznych o innych mechanizmach

działania niż

benzodiazepiny (tzn.

na

GA- BA-ergiczny). Takim anksjolitykiem jest np. buspiron, agonista receptora HTlA. Próby z tym lekiem (6, 28, 51)

jednak rzadkie i

niepoprawne metodologicznie,

trudno jednoznacz- nie

co do ich

M.in. Bruno (6)

w podwójnie

próbie,

osoby

którym podawano buspiron (20

rzadziej przerywaly

otrzymu-

jący

placebo,

mniejszy

alkoholu i szybciej

im objawy depresyjne. Niestety

prowadzono tylko przez 2

Tollefson i wsp. (51) leczyli buspironem

osób z rozpoznaniem alkoholizmu z komponentem

i stwierdzili

leku.

oni,

buspironjest

szczególnie wskazany w takich przypadkach jak

od

alkoholu, gdzie

jest zjawiskiem

a leczenie tradycyjnymi

anksjolitykamijest przeciwskazane ze

na

toleran-

cję.

Poza tym buspiron ma

przeciwdepresyjne w prze-

ciwieństwie

do klasycznych anksjolityków i nie wchodzi w tak silne interakcje z alkoholem. Tollefson (50) jest zwolennikiem

buspironu nie tyle poprzez

na specyficzne mecha- nizmy patogenetyczne alkoholizmu, ale poprzez

anksjolitycz- ny lub

na wspólne mechanizmy

u podstaw nad-

używania

alkoholu i

Poprzez receptory GABA-ergiczne

homo tauryna,

którą

ze skutkiem zastosowali Lhuintre i wsp. (29), ale badania te nie

były

kontynuowane.

Pewne nadzieje

z wprowadzeniem tzw. odwrotnych agonistów receptora GABA-ergicznego. .

Zapobieganie nawrotom picia alkoholu jest

poznane

biologiczne uwarunkowania stanów

cych przerwanie abstynencji.

poznane

zarówno obraz kliniczny jak i przyczyny tzw.

abstynencyjnych.

abstynencyjne opisywane

(27) jako

charakterystycznymi zaburzeniami wegetatywnymi i emog'onalnymi oraz

do

natręctw myślowych",

a ich przyczyn upatrywano m.in. w mechaniz- mach odruchowowarunkowych, czynnikach egzogennych i psycho- gennych,

niejednokrotnie nie znajdowano uchwytnych przy- czyn ich

Stanom tym

ostatnio coraz

uwagi. Wykazano m.in.,

okres abstynencji jest znacznie

dotychczas

a

wyniki w skalach psycho- patologicznych stopniowo

dopiero po ok. 3

cach (podostry

abstynencyjny). Stanom tym towarzyszy

najczęściej

hypofunkcja

noradrenergicznego i serotoniner- gicznego. Po tym okresie w

mózgowo-rdzeniowym stwierdza

się krótkotrwałe

wahania (prawdopodobnie cykliczne)

noradrenergicznego

z wahaniami nastroju (objawami depresyjno-astenicznymi

nad

i dysforiami) (37). W

Mossberga i wsp. (37) wszystkie przypadki przerwania abstyneng'i

zaobserwowane w okre- sach

nastroju. Wyniki tych

nie

tyłko

do szczególnej pomocy psychologicznej w tym okresie, ale i do

oddziaływań

farmakologicznych.

stwierdzana niska aktyw-

ność układu

noradrenergicznego u osób

w okresie po

przeIllImęclU

ostrej abstynencji

stosowania leków przeciwdepresyjnych, szczególnie o silnym

norad- renergicznym. W USA leki przeciwdepresyjne u osób

od alkoholu stosowane

bardzo

bo

(po anks- jolitykach i neuroleptykach)

leków (9,

15). Wykazano jednak (15),

leki przeciwdep- resyjne (TLPD)

skuteczne w leczeniu "alkoholizmu pierwo- tnego", a do tego dochodzi obawa przed

zatruciami spowodowanymi synergistycznym

alkoholu i TLPD, jak i

objawów ubocznych przy stosowaniu TLPD

zniechęcające

pacjentów do kontynuowania kuracji. Wykazano,

TLPD

skuteczne w zapobieganiu picia alkoholu osób z

lub

Kahn i wsp.

(23) stwierdzili nawet,

w okresie ponad 2-tygod- niowej abstynencji takie cechy jak: depresja oraz brak hamowania sekrecji kortyzonu przez deksametazon (u osób z

wynikami

wskazaniem do podania TLPD.

Warunkiem

leczniczych

TLPD w surowicy jest jednak stosowanie dawek

u osób

Wynika to z obserwacji,

osoby z problemami alkoholowymi

poziomy TLPD w surowicy (8), mniejsza jest

ich

ność

(17).

to jednak raczej

teoretyczne, bo wobec

niebezpieczeństw związanych

z podawaniem bardzo wysokich dawek TLPD nikt nie

tego rodzaju prób klinicznych. Mimo licznych prac

stosowania TLPD w

od alkoholu nie wypracowano

jednoznacznych konkluzji

wska-

zań

do takiego typu kuracji.

Duże

nadzieje

ze stosowaniem innych leków przeciwdep- resyjnych, a mianowicie o

serotoninergicznym.

do ich stosowania jest m.in. wykazanie,

u osób

od alkoholu po

ostrych objawów abstynencyjnych pojawia

się

i utrzymuje w okresie co najmniej trzech

serotoninergicznego (4). Przypuszcza

u

do

alkoholu

pierwotnie lub

wtórnie

serotoninergiczne (2, 4, 7, 43, 44, 45,

48). Badania u

alkohol, którym podano leki

o

mechanizmach

serotoninergicznego

w zmniejszaniu

wypitepo alkoholu. Wyda-

je

omawiana grupa leków (a szczególnie tluoksetyna ze

względu

na jej

powinowactwa do

serotoninergicznego, najsilniejszy

na hamowanie picia alkoholu (49), brak

na

oraz niewchodzenie w synergistyczne interakcje z alkoholem (47)) w naj-

bliższym

czasie

przedmiotem prób klinicznych. Moje dotych- czasowe

ze stosowaniem fluwoksaminy

dobre (dobra tolerancja leku)

jeszcze zbyt

na

tej formy leczenia. Troje

22 pacjentów utrzy- muje

ponad rok,

ma krótsze okresy niepicia i kontynuuje

a 10 osób

leczenie

na

początku.

W tym miejscu

znaczne

metodologiczne na jakie

osoby

skutecz-

nością

leczenia przeciwalkoholowego. Czym

efek- ty leczenia? Czy

jest

abstynencja w okresie

nym,

lub wieloletnim? Jest to zbyt maksymalistyczna miara.

przyjmuje

za

stosunek liczby dni

wych do dni abstynenckich w jednostce czasu np. w roku lub

alkoholu wypitego przed i po kuracji.

wywiadów od pacjentów jest

a

wypitego alkoholu niemierzalna. Czasa- mi

mierzy

przy pomocy analogowej skali

alkoholu (cravingu). Leki serotoninergiczne dotychczas

za

stosunkowo

objawów ubocznych

jeden, bardzo nielubia- ny przez pacjentów objaw:

niekorzystnie na libido. Opisy- wane

kazuistyczne przypadki anorgazmii po tluoxetynie (24, 35, 53) i ja sam na

pacjentki skutecznie leczonej przeciwalkoholowo

jej

z powodu anorgazmii, która szybko

po zmianie leku.

Nie jest

jasne, jaki jest stan

dopaminergicznego u osób

od alkoholu, które

Próby z

bromokryptyny do leczenia

od alkoholu

nieliczne (I, 5), i

wyniki

jest prac klinicznych temu

Mecha- nizm

bromokryptyny (dzialanie agonistyczne na receptory postynaptyczne?

na

receptory presynaptyczne?) nie jest

jasny.

danych przema wia za

zmniejszenie

alkoholu i zapobieganie

abstynencyjnym

jest ze

dopaminergicz-

nego. Z niepublikowanych danych autora wynikajednak,

bromo- kryptyna stosowana w dawce 5-7,5 mg na

pomocna w utrzymaniu abstynencji jedynie w nielicznej grupie

Również obiecujące są

wyniki

nad

receptora opioido- wego w patogenezie

od alkoholu.

w

wieku stwierdzono

opiatów na przebieg

od alkoholu, jednak

typu opiatowego dyskwalifikuje ten typ kuracji. Z tego

szerszego za- stosowania nie

agonisto-antagonista receptora opioidowego - buprenorfina (46).

szanse

leki

receptor opiatowy takie jak nalokson i naltrekson, które

przebieg

prawdopodobnie przez antagonizowanie dzia-

łania

alkoholu a w konsekwencji hamowanie wzmacniania pozytyw- nego. Leki te nie tylko nie

w synergizm z alkoholem, ale i

toksyczne

alkoholu. Jednak dotych- czas leki te

jedynie propozycjami do

prób klinicznych.

Podsumowanie

W

z

dotychczas stosowanego leczenia awersyjnego przy pomocy disulfiramu wzrasta potrzeba wprowadzenia nowych form farmakologicznego zapobie- gania nawrotom picia alkoholu. Wzrost zainteresowania i

nięcia

w poznaniu mechanizmów

u podstaw przerwania abstynencji oraz wyniki prób przedklinicznych i klinicznych po-

zwalają

na stwierdzenie,

w przededniu wprowadzenia do leczenia alkoholizmu nowej generacji leków o selektywnym

na

bardziej skutecznych i bez- piecznych. Wyniki dotychczasowych

na zerwanie z pewnym nihilizmem farmakoterapeutycznym i poszerze- nie form leczenia (szczególnie w przypadkach opornych na inne formy terapii). Do leków, które

przydatne w takich sytuacjach

leki przeciwdepresyjne, bus- piron,

litu a w

czasie prawdopodobnie leki

dzialające

serotoninergicznie lub

receptory opioidowe.

Pewne nadzieje budzi stosowanie disulfiramu u

osób

nionych, pod warunkiem opracowania metod selekcjonowania do

tego typu kuracji.

Warto

Liebowitza i wsp. (30), którzy pisali,

od alkoholu

w

populacji i przez to wymaga bardzo

terapeutycz- nego.

Tabela 1

Przypuszczalne mechanizmy

leków stosowanych w zapobieganiu nawrotom picia alkoholu

Przypuszczalny mechanizm działania

Działanie "uczulające"

Działanie awersyjne

Leczenie zaburzeń psychicznych towarzy-

szących uzależnieniu od alkoholu (depre- sje, lęk)

Osłabianie wzmacniania pozytywnego

(osłabianie euforyzującego działania al- koholu)

Wzmacnianie warunkowania negaty- wnego ???

Działania anorektyczne

Zapobieganie późnym z. abstynencyjnym Zmniejszanie "głodu" alkoholowego Poprawa zaburzonych funkcji poznawczych

Lek

I. disulfiran

2. cyjanoamid wapnia 3. metronidazol I. Apomorfina 2. Korzeń wymiotnicy l. trójpierścieniowe leki prze

ciwdepresyjne 2. węglan litu

3. przeciwdepresyjne leki se- rotoninergiczne

4. buspiron I. węglan litu

2. antagoni.ści receptora opiatowego

1. leki serotoninergiczne

I. leki serotoninergiczne I. leki dopaminergiczne ? I. homo tauryna ? l. leki serotoninergiczne 2. leki nootropowe ?

Powyższe stanowi znaczącą ofertę zróżnicowania i uzupełnienia od-

działywań wobec pacjenta uzależnionego od alkoholu. Byłoby warto, aby zindoktrynowani terapeuci odrzucający a priori wszelkie formy oddziaływań

fannakologicznych zwrócili uwagę, że oferta nowoczesnego far- makologicznego zapobiegania piciu alkoholu nie stoi w sprzeczności

z ich działaniami, nie jest konkurencyjna, natomiast może być

komplementarna w wysiłkach o utrzymanie abstynencji.

Current methods and perspectives of phannacołogic prevention of relapses in alcoholism

Summary

There is a great increase of our knowledge about biological mechanisms underlying on a basis of so-called lale withdrawal syndromes. Some new strategies of a prevention of relapses in alcoholism are introduced. Disulfiram is an effective drug in a subgroup of alcoholics only. Now we know about some new dangers connected with disulfiram ^< therapy. Efficacy of tricyelic antidepressants and lithium in a treatment of alcoholism is not elear, but probably is limited to a part of palients with secondary alcoholism only. TriaIs with bromocriptine and homotaurine are not continued. The grealest hopes are connected with introducing for prevention of relapses drugs with serotoninergic action and drugs blocking opioid receptors. Some autor's experiences with using of fluvoxamine in alcoholism are described. Differentiation of phar- macologic offers in a prevention of alcohol uncontrolled drinking is recommended.

Bibliografia:

1. Anokhina I.P.: Dopamine receptor agonists in t/ze treatment oj a/collO/ism.

W: Edwards G., Littleton I. (red.): Pharmacological Treatment Jor AI- colzolism. Melbuen, New York, 1984, 145-151, -2. Bailly D., Vignau J <, Lauth B., Racadat N., Beuscart R., Servant D., Parquet PJ.: Platelet serotonin decrease in alco/lOlic patients. Acta Psychiatro Scand. 1990,81, 68-72, -3. Borg S., Halldin I., Kyhlhom E., Mannerfelt M., Strandberg K.: Implantation oj disu/jiram - Results Jrom a placebo-control/ed mullicenter study. W: Plzar- macological Treatment oj Alco/lOlism: Withdrawal and Aversion Tlzerapy.

National Board of Heallb and Welfare. Drug Information Commitee.

Stockholm, 1985, 65-87, -4. Borg S., Kvande H., Lilieberg P., Mossberg D ..

Valverius P.: 5-hydroxyindoleaceti'c acid in cerehrospinal fluid in alco/lOlic palienls ul/der differenl clinical condiliol/s. AJcohol. 1985, 2, 415-418, -5. Borg V.: Bromocriptiolle ill rhe preventioll o[ a/co/w l ahuse. Acta Psychiat. Scand.

1983, 68, 100-110, -6. Bruno F.: Buspirone in Ihe Irealmenl of alcoholic palienls. Psychopathology. 1989,22, suppl. 1,49-59, -7. Buydens-Branchey L., Branchey M. H., Noumair D., Licber C.S.: Age of alco/zol ansel. II.

Relationship to susceptibilily to sera lal/in precursor avoi/ahi/ily. Arch. Gen.

Psychiat. 1989, 46, 231-236, -8. Ciraulo D.A., Barnhill J.G., Jaffe J.H.:

Clinical pharmacokilletics o[ imipramille and dezipramille in a/collo/les alld I/ormal volunteers. Clin. Phannacol. Ther. 1988,43,5,509-518, -9. Ciraulo D.A., Jaffe J.H.: Tricyclic antidepressant in the Irealmenl of depression associaled with alco/zolism. J. Clin. Psychopharmacol. 1981, l, 146-150, -10.

Ditman K.S.: Review and eva/uation o[ current drug tIlerapies in alcolwlism.

Internat. J. Psychiat. 1967, 3, 248-258,

-11. Fawcett J., Clark D_C., Gibbons R.D., Aagensen C.A., Pisani V.D., Tilkin J.M., Sellers D., Stutzman D.: Evaluation of lilhium Iherapy for alcoholism. J. Clin. Psychiat. 1984, 45, 494-499, -12. Goodwin D.W., Erickson C.K. (red): Alco/zoli,m and Affeclive DLrorders. Clinical, Genelic, and Biochemical Sludies. SP Medical and Scientific Books. New York, 1979, -13. Habrat B., Bidzińska E.: Choroby afeklywne a alkohol. Biul. 1nst.

Psychiat. Neurol. 1991 (w druku), -14. Holden

c.:

c.:

Jensen S.B.: Sexual[unction alld dys[unction in younger married a/coholics.

Acta Psychiatro Scand. 1984, 69, 543-549, -19. Johnsen J., Stowell A., Bache-Wiig J.E., Stensrud T., Ripel A., Morland J.: A douhle-hlind placeho controlled sludy of male alco/JOlics giVlin a suhcutaneus disu!firam implan- tatian. Br. J. Addict. 1987, 82, 607-612, -20. Judd L.: Lilhium effects on ethanol in/oxicalion. Clin. Neurophannacol. 1986, 9, supl. 4, 58-59, ,21. Judd L.L., Huey L.Y.: Lithium all/agonizes ethanol intoxication ill alco/JOlics. Am. J. Psychiat. 1984, 141, 1517-1521, -22. Keane T.M., Foy D.W., Nunn B., Rychtarik R.G.: Spouse contracting to inerise Anlabuse complinace in alcoholic veterans. J. Clin. Psychol. 1984, 40, 340-344, -23.

Khan A., Cirawo D.A., Nelson W.H., Becker J.T., Nies A., Jaffe J.H.:

Dexamethasone suppresion test in recemly detox!fied alcoholics: Clinical implications. J. Clin. Psychopharmacol. 1984,4, 94-97, -24. Kline M.D.:

Fluoxetine and anorgasmia. Am. J. Psychiat. 1989, 146,804-805, -25. Kline N.S., Wren J .C., Cooper T.B.: Evaluation of lilhium Iherapy in chronic and periodic alcohoLL,m. Amer. J. Med_ Sci. 1974,268,15-22, -26. Kofeod L.L.:

('hl'mical monitoring o[ disulfiram ('ompliance: a study o[ alcolzolic out~

patienls. Alcoholism. 19H7, 11,481-485, -27. Korzeniowski L., Pużyński S.

(red.): Encyklopedyczny Slownik Psychiatrii. PZWL, Warszawa, 1986, -28.

Kranzler H.R., Meyer R.E.: An open (rial ofhuspirone in alco/zofies. J. Clin.

Psychophannacol. 1989, 9, 379-388, -29. Lhuintre J.P., Daoust M., Moore N.D., Chretien P., SaJigaut C., Tran G., Boismare E., Hillemand B.: Ahilily caldum bis acetyllzomotaurine, a GABA agonis!, to prevelll relapse in weaned alco/zolics. Lancet. 1985, l, 1014-1016, -30. Liebowitz N.R., Kranzler H.R., Meyer R.E.: Pharmacologic approaches lo alcoholism Irealmenl. Alc. Health

& Res. Wor1d. 1990, 14, 144-153,

-31. Liskow B.l., Goodwin D.W.: Pharmacological Irealmenl oj alcohol inoxication, witlzdrawal and dependence: A critical review. J. Stud. Ale. 1987, 48,356-370, -32. MeNiehoi R.W., Ewing J.A., Faiman M.D.: Disulflram (Anlahuse). A Unique Medical Aid to Sohriely. -32. Thomas, Springfield, 1987, -33. Merry l., Reynolds C.M., Bailey J., Coppen A.: Prophylaclic Irea/ment oJalcoJlOlism hy lithium carhonate. Lancet. 1976,2,481-482, -34.

Miller W.R., Hester R.K.: Inpatient alco/zolism treatment: w/zo heneJits? Am.

Psychol. 1986,41,794-805, -35. Mosher J.S.: Anorgasmia with the lL," oJ jluoxetine. Am. J. Psychiat. 1990, 147, 949-949, -36. Moss H.B.: Serotoniner- gie aetivity and disinlzibitory psyclzopatlzy in alcolzolism. Med. Hypotheses.

1987,23,353-361, -37. Mossberg D., LiljebergP., Borg S.: Clinical conditions in alco/zolics during long~term ahstinence: a descriptive, longitudinal s!udy.

Alcohol. 1985,2,551-553, -38. Naranjo C.A., Kadlec K.E., Sanhueza P., Woodley-Remus D., Sellers E.M.: Fluoxetine difJerenlially alters alcohol intake and otlzer conswna!ory hellaviors in problem drinkers. Clin. Pharm.

Ther. 1990, 47, 490-498, -39. Naranjo C.A., Sellers E.M., Lawrin M.O.:

Modulation oj ethanol intake hy serotonin uptake inhihitors. J. Clin. Psychiat.

1986,47, 16-22, -40. Naranjo C.A., Sellers E.M., Wu P.H., Lawrin M.O.:

Moderation oj etllanol drinking: Role oj enllanced serotoninergic neuro!ras~

mission. W: Naranjo C.A., Sellers E.M. (red.): Research Advances in New Psychopharmacological Treatments Jor AlcoholLrm. EIsavier. 1985, 171-186, -41. Reynolds C.M., Merry J., Coppen A.: Prophylactic treatment oj alcollolism by lithium carbonate: an initial report. W: Goodwin D.W., Erickson C.K. (red.): Alcolzolism and Affective Disarders. Clinical, Genetic, alld Biochemica/ Studies. SP Medical & Scientific Books. New york, 1979, 31-37, -42. Rommelspacher H., Schmidt L.G.: Involvemellt oj conde/lSatioll products in tlw process oj alcolzol addiction. W: Racagni G. (red.): Biologieal Psychiatry. t. 2., EIsavier, 1991,44-46, -43. Roy A., Lamparski D., De Jong J., AdinotTB., Ravitz B., George D.T., Nult D., Linnaila M.: Cerehrospinal fluid mOlloamine metaboli/es in alcoho/ic patients who allemp! suidde. Acta Psychiatr. Scand. 1990,81,58-61, -44. Roy A., Linnoila M.: CSFsludies Oli

alcolzolism and related belzaviours. Progr. Neuro-Psyehophannaeol. & Biol.

Psychiat. 1989, B, 505-511, -45. Roy A., Virkkunen M., Linnoila M.:

Reduced cen/ra/ turnover in subgroup oJalco/lOlic?Progr. Neuro-Psyehophar- maeol. & Biol. Psychiat. 1987, II, 173-177, -46. Sakol M.S., Stark

c.,

R.:

Gin. Psychopharmacol. 1989,4, suppl. I, 15-20, -48. Seliers E.M., Higgins G.A., Sobell M.B.: 5-HTandalco/wl abuse. FIBS. 1992, 13,69-75, -49. Sellers E.M., Naranjo C.A.: Therapeutic use ofserotoninergic drugs in alcohol abuse.

Gin. Neuropsychopharmacol. 1986, 9, suppl. 4, 60-62, -50. Tollefson G.D.:

Anxiety and alcoholism: A serotonin linko Brit. J. Psychiat. 1991, 159, suppl.

12, 34-39,

-51. Tollerson G.D., Lancaster S.P., Montaque-Clouse J.: The association of buspirone and i/s me/aha/ile l-pyrimidinylpiperazine in the remission oj comorbid anxiety with depressiv. features and alco/lOl dependency. Psycho- pharmacol. Bull. 1991,27,163-170, -52. Topel H.: Alkohol, Endorplzine und Opiatvorlaufer: Kritische Fragen der Alkoho!forschung. Suchtgefahren. 1987, 33,1-15, -53. Zajecka J., Fawcetl J., SchaffM., Jeffries H., Guy

c.:

ofserotonin in sexual dysfunction:fluoxetine-associated orgasm dysfunction. J.

Gin. Psychiat. 1991, 52, 66-68.