Straż nad Wisłą 1938, R. 8, nr 10

Pomorskie czasopismo ilustrowane

T o u/ar nrzaczutaó

oŁaąo A.LLaLuia

Rok VIII. Nr 10

Ciekawostki.

Na św ięto Zm artwychwstania.

Litwa.

Przeszłość warta wzm ianki.

Złote jajko.

Pod znakiem W ielkiej Rzeszy.

Uspakajający kompres.

Świat na kliszy.

Krew kwiatowa.

Los w si w jej w łasnych jest rękach.

Zwyczaje wielkanocne na K a­

szubach.

Kronika organizacyjna.

Sport.

L. O. P. P.

Kącik kobiecy.

Anegdoty.

Humor.

DODATEK:

Rola Wodza Naczelnego.

Historyczne prawo Polski kolonij.

Głęboka mądrość.

do

(L io ,h a iA }o ö lk i

DZIWACZNE MONSTRUM

W uroczystym obchodzie „D nia D ziękczynienia” (pośw ięcone-

& uczczeniu pierw szych em ig ran tó w , p rzybyłych do A m ery ­ k i), obnoszono po ulicach Nowego Y orku rów nież m an ek in dziw acznego, nieznanego dotychczas m onstrum . Z ostanie ono

p rzek azan e do M uzeum Osobliwości.

M AŁY ZA M ECZEK W GÓRACH

„B erg h o f” — dom ek górski — ta k n azyw a się zam eczek w B erchtesgaden, gdzie zdecydow ał się los A u strii. J e s t to stosunkow o niew ielkie, dość skrom ne, ale kosztow ało sporo, bo ta k a skrom ność osiągana je st tylko przy znacznych śro d ­ k ac h pieniężnych.

P rof. L eo n a rd Jlo.11 i H erd i T rost, zn ak o m ita d ekorat o r­

ka, są tw ó rcam i B erghof u. O dznacza się on p ro sto tą linii i zharm onizow aniem obić ścian, oraz m ebli. J e s t sporo o b ra ­ zów, p rzew ażnie szkoły h o le n d ersk ie j; obok w iszą gobeliny flam an d zk ie z X V II w ieku.

H all, bardzo obszerny, m a p o środku rodzaj w zniesienia, zrobionego n a życzenie H itlera. Szeroko zastosow ano w yło­

żenie ścian drzew em o tonach złotych. N a su fita ch p ły ty d r e ­ w n ian e są p o k ry te rzeźbą.

W kącie h a ik u stoi ogrom ny fo rte p ia n . Z szerokich o- k ien w idać p an o ra m ę A lp B aw arskich. W h a ik u m ieści się jeszcze w ielki globus oraz stół m a rm u ro w y , służący do ro z­

k ła d a n ia m ap i planów .

W ty m to u stro n iu F ü h re r odpoczyw a. A le w nim też obm yśla pew ne p lany, a n a w e t z a ła tw ia in te resy polityczne, czego dow odem b y ła w izy ta S chuschnigga.

SEYSS-INQUART, SZYBKOBIEGACZ

N a olim piadzie w B erlin ie sp o tk ali się w jed n ej loży:

S ey ss-In q u a rt, k tó ry p rz y je c h a ł z W iednia jeszcze w ów czas nie po rozkazy, i K eppler, te n sam, k tórego H itle r obecnie delegow ał do stolicy byłej A ustrii. K to w ie, czy to p rz y ­ padek, że zasiedli obok siebie ju ż n a olim piadzie.

W pew nej chw ili S e y ss-In q u a rt zauw ażył:

— J a byłem w sw oim czasie niezły w biegu n a sto m e­

trów .

— J a też — pow iedział K eppler.

Od słow a do słow a — sta n ą ł zakład. R ozgryw ka n a s tą ­ p iła tegoż w ieczora w ogrodzie jednego z przyjaciół,

W spółzaw odnicy przyszli p ra w ie łeb w łeb. A le S eyss- I n q u a rt został pokonany.

T eraz w ziął odw et. P raw d o p o d o b n ie d aleko za jd z ie w h ie ra rc h ii p a rty jn e j. J a k M ussolini, m ógłby spodziew ać się te leg ram u od F iih rera:

„N igdy ci tego n ie zapom nę” .

POJEDYNEK POWIETRZNY BRUNONA MUSSOLINIEGO Do Nowego J o rk u p ow rócił lo tn ik a m e ry k a ń sk i D. D.

D ickinson, k tó ry p rzesłużył 16 m iesięcy w arm ii rzą d o w e j h iszpańskiej. O pow iada on o p o jed y n k u , ja k i stoczył w p o ­ w ietrz u z B runonem M ussolinim , synem Duce.

B runo M ussolini, będąc u narodow ców w P alm a , p o sła ł do W alencji w yzw anie przez radio, p ro p o n u jąc najlepszem u, lotnikow i czerw onem u zm ierzenie się z n im w p rze stw o ­ rzach. W yzw anie p rz y ją ł D ickinson.

S po tk an ie n astąp iło o 10 m il od brzegu, n a dość znacz­

nej wysokości. Z każdej stro n y asystow ały po trz y a p a ra ty , w ch a ra k te rz e św iadków .

Syn M ussoliniego d osiadał F iata, D ickinson — a p a ra tu hiszpańskiego, stanow iącego kopię m aszyny w o jen n e j a m e­

ry k ań sk ie j.

Bój trw a ł około pół godziny, p rzy czym obaj piloci m a ­ n ew ro w ali ta k zręcznie, że w yczerp ali zapas b enzyny i n a ­ bojów , bez pow ażniejszego w yn ik u . W końcu B runo M usso­

lin i rzu cił w p ow ietrze rękaw iczkę, n a znak, że bój skończo­

ny.

G dy D ickinson n a dole o b ejrz ał swój a p a ra t, stw ierd ził je d n a k p onad trz y sta śladów k u l z k a ra b in u m aszynow ego.

9 9

(Redakcja i A.dm

„Stf&zif

składajq wszystkim 1 swo:m Czytelnikom i

Sy

li

czenia

fy y O t

' u

9 9

LABORATORIUM FARMACEUTYCZNE JAGODY P ow ołując się n a d an e z procesu, dotychczas jeszcze nie ogłoszone, „C zerw ona G w iazda” i „ P ra w d a ” p o d ają ciekaw e w iadom ości o la b o ra to riu m farm ac eu ty czn y m G. P. U. L a ­ b o ra to riu m to stw orzył Jegoda, k tó ry przed w o jn ą by ł f a r ­ m a ce u tą w N iżnim Now ogrodzie.

O ficjalne la b o ra to riu m należało do sekcji sa n ita rn e j G.

P. U. P ra co w ali w nim lekarze: d r W inogradów i d r K a ra - kow . A le specjalne tru cizn y chow ane były w kasie ognio­

trw a łe j, od k tó rej klucz m ia ł tylko Jagoda.

R a p o rt o sw oich o b serw acjach i w y n ala zk a ch w dziedzi­

nie tru cizn d r K a rak o w sk ła d ał B ułanow ow i, se k re tarzo w i Jagody.

P od w zględem n au k o w y m praco w n icy m ieli w szystko, czego im było trzeb a. N ie żałow ano n a to pieniędzy, an i cza­

su. M ieli też rzad k o sp o ty k a n ą m ożność sp raw d za n ia swoich w y nalazków dośw iadczalnie, n ie n a k ró lik a c h albo św in k ach m orskich, ale n a „ m ate riale lu d z k im ” . J a k to się robiło — o ty m w iedział tylk o d r K arakow .

Chociaż k o n tro la m edyczna nie m ia ła do la b o ra to riu m dostępu, lek arze m oskiew scy w iedzieli coś-niecoś o ty ch do ­ św iadczeniach. N ie lu b ili je d n a k m ów ić o nich — e t p o u r cause...

W spraw ozdaniach z procesu nie pow iedziano, skąd b r a ­ n y b y ł „ m a te ria ł lu d z k i” . N ie tru d n o się je d n a k dom yśleć.

M iał o tym ściślejsze w iadom ości d r W inogradów , 22-gi podsądny w zakończonym procesie. A le — ta k się stało, iż 23 lutego r. b. zm arł nag le w sw ej celi w ięziennej. Czy i on zaliczony został do „ m a te ria łu ludzkiego” , nie w iadom o.

2 STRAŻ NAD WISŁĄ

STRAŻ NAD WISŁĄ a

TORUŃ-BYDGOSZCZ-GDYNIA,

Ha Łu/iąto Z-martufifchu/ótama

Zbliża się Wielkanoc.

Za parę dni zbierzemy się przy wielkanoc­

nym stole, by po podzieleniu się poświęconym jajkiem, złożyć sobie wzajemnie najlepsze ży­

czenia.

Lecz najlepsze nawet życzenia nie poparte czynem, pozostaną tylko pustym dźwiękiem.

Nie bądźmi więc gołosłowni.

Wielkanoc to okres robienia rachunku su­

mienia, oczyszczania się z grzechów, a czyż bę­

dziemy mogli z czystym sumieniem zasiąść do dostatnio zastowionego stołu nie spełniwszy wpierw swego obywatelsko-braterskiego obo­

wiązku wobec tych najbiedniejszych, u których święto tym odróżnia się od dnia powszedniego, że nie można w nim liczyć i znaleźć nawet ja­

kiegoś dorywczego zajęcia, że zazdrość i rozpacz jeszcze bardziej wtedy chwytają za serce i ogar­

nia chęć jakichś szaleńczych czynów.

Nie możemy dopuścić do tęgo, by tuż, koło nas, byli ludzie głodni i spragnieni.

Nie zamykajmy tchórzosko oczu, to nie fata morgana, to rzeczywistość.

Tysiące głodnych dzieci czeka na nasze ser­

ca.

Przypomnijmy sobie nasze własne dzieciń­

stwo. Jeżeli było radosne i beztroskie — to prze­

ciwstawmy mu nędzę i smutek jej świąt, jeżeli było ciężkie, a dzień dzisiejszy jest łatwiejszy do zniesienia — to sami będziemy wiedzieć najle­

piej czym i jak sprawić radość innym. Bieda bie­

dę zawsze zrozumie i wspomoże.

Niech więc ci, którzy nędzy nigdy nie za­

znali, nie rozumieją jej i pomóc nie chcą, pa­

miętają, że przyszłość to wielka niewiadoma, że los płata najzłośliwsze figle i jeżeli już nie dla innego powodu, to chociaż żeby udobruchać do­

bre bóstwa i na wszelki wypadek zabezpieczyć się przed ich zemstą. Dobrze mieć takiego dłuż­

nika.

A powiedzmy tak sami sobie, szczerze i w zaufaniu, czy tak zupełnie spokojnie i zadowole­

ni zasiądziemy do stołu, nie zrobiwszy przed tym nic, by te święta rozjaśnić innym?

Stosunek bezrobotnych do pracujących jest tego rodzaju, że nie powinien znaleźć się w Pol­

sce człowiek głodny. Postarajm y się więc, od­

mówmy sobie jakiegoś smakołyka, by kosztem jego rozjaśnić choć trochę szarą rzeczywistość człowieka biednego.

Zobaczycie! Ich radość będzie waszym szczę­

ściem i dumą.

Do ludzi trzeba podchodzić z sercem, a i ten ponury, wynędzniały nasz brat ma też serce, tyl­

ko bardzo smutne i spragnione ciepła. Okażmy mu je.

Na świecie budzi się wiosna. Rozczula nas widok zielonej trawki, malutkich pączków — a czyżby nasze serca nie zadrgały mocniej na wi­

dok małego, zgłodniałego dziecka?

I ono rwie się do życia, nieświadome jego ciężaru, tak jak traw a nie przeczuwa ostrości kosy, która ją zetnie.

Ktoś powie, że to jest zwykła kolej rzeczy.

Tak.

Lecz w naszych rękach leży moc odwlecze­

nia tej chwili, rozjaśnienia szarej rzeczywisto­

ści.

Spróbujmy! Zabawmy się w cudotwórców.

A na pewno magia tego rodzaju uda się nam.

Zdradzę stary, lecz zapomniany w ostatnich czasach, system tych czarów. Trzeba włożyć w to trochę dobrej woli i dużo, dużo serca, a efekt będzie nadzwyczajny.

A gdy w dzień Zmartwychwstania Pańskie­

go rozdzwonią się dzwony, będziemy mogli za­

śpiewać radosne Alleluja, tak radośnie i spokoj­

nie, jak nie miało to miejsca przez wszystkie sa­

molubne lata.

W. Wierusz-Kowalska.

LITW A

Prezydent Republiki Litewskiej Antanas Smetona.

L itw a — to te m a t n ajb ard ziej w tej chw ili nas pasjonujący. P oczynające się w spółżycie dw óch są­

siadujących z sobą państw , zw iązanych w iekow ą t r a ­ dycją, a rozdzielonych złą rę k ą wrogów, wchodzi na n o rm aln e to ry stosunków m iędzynarodow ych, k tó re n pew nością w k ró tce zam ienią się w serdeczną p rzy ­ jaźń i obopólną sym patię.

P olska graniczy z L itw ą n a p rzestrzeni 507 km, co stanow i 9,2% całej granicy Polski, ale przeszło jed n ą trzecią ogólnej granicy litew skiej, k tó ra w ynosi 1457 km , z czego 90 km , czyli 6,2% p rzy pad a na brzeg m o r­

ski .

W g ranicach ty ch m ieści się k raj o pow ierzchni 56.000 km kw., zam ieszkały przez dw a i pół m iliona ludzi, wobec czego n a 1 km kw. p rzypada 45 m iesz­

kańców . Jeśli w eźm ie się pod uw agę, że w Polsce na 1 km kw. p rzyp ad a 86 ludzi, to stw ierdzić w ypada, że zaludnienie L itw y jest rzadkie.

Stolicą k ra ju jest Kowno, posiadające 106.794 m ieszkańców . Co p raw d a L itw in i uw ażają, że p raw o ­ w itą ich stolicą jest W ilno, ale są to m rzonki, k tó re nie w y jd ą po za obręb chorych m arzeń. N astępnym co do w ielkości m iastem jest K łajp ed a o 38.549 m iesz­

kańcach, a dziesiątym co do obrotów i ru ch u statków p o rte m na B ałtyku. Tonaż statków , k tó re przeszły przez ten p o rt w ynosił w 1936 r. około 7.500 tys. ton, dalej idą Szaw le — 24.637 i Poniew ież 21.442. Poza ty m dw a m iasta m ają od 10 do 20 tysięcy m ieszkań­

ców, w innych m iastach ilość m ieszkańców nie p rze­

k racza 10 tysięcy. W sum ie 13% ludności m ieszka w m iastach, reszta, a w łaściw ie większość, rozsiana jest po w siach i m ałych m iasteczkach.

P rz y ro st n a tu ra ln y jest tak i sam, ja k w Polsce i w ah a się od 10 do 12,4 na tysiąc m ieszkańców.

Ziem ia litew sk a rodzi przede w szystkim żyto, d a ­ jąc przeciętnie rocznie około 6 m ilionów k w in tali i obficie len, k tó ry tu się specjalnie troskliw ie hoduje i k tó ry stanow i jed en z najw ażniejszych przedm io­

tów zbytu. Roczny przeciętn y zbiór lnu — nasienia, w ynosi 0.3 m iliona q (Polska 0.6), a lnu-w łókna 0.2 m iln. q (Polska 0.3). S tan ten dowodzi w ysokiej k u l­

tu ry ziem i i racjo naln ej gospodarki, co jeszcze lepiej z ilu stru ją n astęp u jące cyfry: Z jednego h e k ta ra ziem i zbiera się 11,49 żyta, 113,7 q ziem niaków , 4,2 q lnu- n asienia i 3,6 q lnu-w łókna, nie m ów iąc już o w arzy ­ w ach i owocach.

G runtów użytkow ych posiada L itw a 5.567 tys. ha, w ty m g ru n tó w orn y ch 2.637 tys. ha. 55,7 procent o- gólnej pow ierzchni o b ejm u ją gospodarstw a rolne śre­

dnie, liczące od 8 do 30 ha, k tó ry ch jest najw ięcej, gospodarstw a od 30 do 100 ha z a jm u ją 27.5 procent, m niejsze niż 8 ha — 10,4 proc., ponad 100 ha — 6,4 proc.

W iększość ludności, bo 85,7 proc. jest w yznania rzym sko i grecko-katolickiego, 3,8 ew angelickiego, 0,2 praw osław nego, 7,6 żydów i 2,7 p ro cent innych.

A rm ia litew ska organizow ana b yła w latach 1918 — 1919. Im prow izacja pierw szych lat dopiero stopniow o zam ieniła się n a system atyczną pracę nad w yszkoleniem i w yekw ipow aniem w ojska.

T rzeba przy ty m podkreślić, że arm ia litew ska szczególnie d otkliw ie cierp iała w sk u tek b rak u od­

pow iedniego k orp usu oficerskiego. To też h isto ria o- statn ich 18-tu lat arm ii litew skiej, jest h isto rią ciąg­

łych przesunięć person alny ch i zm ian system u szko­

lenia.

D rugim czynnikiem , k tó ry pow odow ał ciągłe zm iany, by ły przeobrażenia sy tu acji politycznej.

P ierw szym i nauczycielam i arm ii litew skiej byli Niemcy.

Do rok u 1932 oficerow ie litew scy w yjeżdżali na stu d ia do Niemiec, częste też by ły w izyty oficerów niem ieckich n a Litw ie. Z N iem iec też czerpała arm ia litew ska swe uzbrojenie.

T en stan rzeczy zm ienił się po dojściu do w ła ­ dzy w N iem czech ru ch u narodow o-socjalistycznego, a zwłaszcza po zaw arciu polsko-niem ieckiego p a k tu o nieagresji.

N ow ym i in stru k to ra m i arm ii litew skiej stali się oficerow ie sowieccy. W ro ku 1935 w spółpraca arm ii sowieckiej z litew sk ą doszła do tego stopnia zażyło­

ści, że L itw a uzyskiw ać zaczęła w Rosji k red y ty na rozbudow ę lotnisk, koszar i t. p. Rów nocześnie ofi­

cerow ie sowieccy objęli fak tyczn ą kon trolę nad w y ­ szkoleniem w ojska, nad zużyciem sum przeznaczo­

nych na zbrojenia oraz nad pracam i sztabu głównego.

N ajbardziej jask ra w y m w yrazem łączności a r­

m ii litew skiej z arm ią sowiecką, b yły oficjalne w izy­

ty b. szefa sztabu arm ii sowieckiej m arszałka, Jego- rowa. W czasie sw ych w izyt Jegorow zapoznaw ał się z całokształtem prac dow ództw a arm ii litew skiej. Nie było przed nim żadnych tajem nic, co w yw oływ ało głośne niezadow olenie w oficerskim korpusie litew ­ skim.

W ynikiem różnych zm ian jest n iejedn o lite wy- 4 STRAŻ NAD WISŁĄ

posażenie a rm ii litew skiej, k tó ra posiada obok dział niem ieckich, rosyjskie, francuskie, czeskie i t. d. W lotnictw ie p rzew ażają sam oloty czeskie, a k arab in y m aszynow e i czołgi pochodzą z F ra n c ji i Rosji so­

w ieckiej. Podobnie m a się rzecz i w innych dziedzi­

nach uzbrojenia.

A rm ia litew ska na stopie pokojow ej liczy około 24.000 ludzi i składa się z 8 pułków piechoty, 2 p u ł­

ków kaw alerii, 3 pułków a rty lerii, z batalio n u sam o­

chodów pancernych, b atalio n u czołgów, p u łk u lo tn i­

czego i p u łk u w ojsk technicznych. Prócz arm ii re g u ­ larn ej, posiada L itw a organizację półw ojskow ą

„strzelców “ (szaulisów ), k tó ra liczy około 50.000 członków. Szaulisi u zb rojen i są w k arabin y. Poza tym h arcerstw o litew skie jest zm ilitaryzow ane.

L itew ska m a ry n a rk a w ojenna, dotychczas po­

siadała tylko jed n ą k anonierkę, obecnie toczą się p e rtra k ta c je ze stocznią fra n c u sk ą w spraw ie budo­

w y łodzi podw odnej.

S y tu acja teren o w a Litw y, ze w zględu na re g u ­ larność budow y jej tery to riu m , jest dość dogodna dla organizow ania przez n ią działań w ojennych, n a to ­ m iast pow ażnym m inusem w organizow aniu tej o- bron y jest szczupłość tery to riu m , n ak azująca litew ­ skiem u dow ództw u od pierw szych d ziałań przystąpić do zaciętej obrony teren u , którego jest zbyt mało, by oddanie jego mogło być przedm iotem m anew ru. Z drugiej zaś stro n y m ożliwości m obilizacyjne L itw y są bardzo ograniczone i d a ją m ało szans n a pow odzenie zaciętej obrony. Szybko w yczerpie ona siły Litw y.

Pow ażnie też p rzed staw ia się kw estia zaopatrze­

nia arm ii na w ypadek w ojny w m ate ria ły w ojenne.

L itw a skazana jest na dostaw ę ich z zew nątrz, przy czym, z powodów n a tu ry kom unikacyjnej, tylko Zw iązek Sow ietów może być b ran y pod uw agę, jako ich dostaw ca. Z tej jed n a k stro n y rozkład gospodar­

czy Sow ietów staw ia pod znakiem z ap y tan ia w artość tej pom ocy i w ogóle m ożliwość jej okazania. Poza tym w a ru n k i kom unikacyjne, pan u jące n a te ry to ­ riu m L itw y, nie pozw alają na staw ianie pom yślnych horoskopów , a k tó re w w y p ad ku w ojny m ogą okazać się tragiczne.

Stosunkow o dobrze p rzed staw ia się na L itw ie szkolnictw o.

U stępując z ziem litew sko-żm udzkich pozostaw i­

ły w ładze rosyjskie po stu kilkudziesięciu latach p a ­ now ania 790 szkół pow szechnych, z k tó ry ch tylko 100 m iało język w ykładow y litew ski, 1000 nauczycieli i 50.000 uczniów.

Po 18-tu latach wolności, w rok u 1937 ilość szkół pow szechnych w ynosi 2092 szkoły 4-klasowe, 295 — 6-klasowe, w k tó ry c h uczy się 269.950 dzieci, jest 37 liceów, oprócz g im nazjum i progim nazjum , o 16.014 uczniach, u n iw e rsy te t o 7 fak u lte ta c h i 3.004 słucha­

czach, akadem ia rolnicza, akadem ia w e te ry n a ry jn a , wyższy in sty tu t handlow y, w yższy in sty tu t pedago­

giczny, szkoła sztuk piękn y ch i k o n serw ato riu m m u ­ zyczne.

To też ilość in telig en cji rd zen n ie litew skiej, k tó ­ ra przed w ojn ą b y ła niew ielka, w zrasta z każdym ro ­ kiem i liczba m łodzieży, k tó ra skończyła średnie szkoły, w ynosi już 11 tysięcy.

P ierw sza gazeta w język u litew skim została za­

łożona w 1832 r. w P ru sac h W schodnich i m iała cha­

ra k te r pism a kościelnego, w 1925 r. było 90 p eriody­

ków o 100 tysiącach egzem plarzy nak ładu, a w 1937 r.

było ich już 157 z 830 tys. nak ładu , wobec czego na 3 osoby w yp ad a jed en egzem plarz.

N ajlepszym dow odem dbałości p a ń stw a o stan

k u ltu ra ln y k ra ju je st przeznaczenie w budżecie 1937/

38 r. 56 m ilionów litów na cele ośw iaty, co stanow i 15 p ro cent ogólnej sum y budżetow ej.

Je d n a k wobec m ałego p ro cen tu ludności m ie j­

skiej, specyficzne cechy cyw ilizacji m iejskiej u w i­

d aczniają się słabo, czego dow odem jest, że przed k il­

ku laty było na L itw ie zaledw ie 45 kin, a ilość radio- abonentów w ro k u zeszłym w ynosiła 35.000, czyli 14 abonentów n a 1000 m ieszkańców.

W ytrw ałość i p rzyw iązanie do ziem i rodzim ej — oto c h arak tery sty czn e cechy L itw inów , a w z ra sta ją ­ ca stale zamożność jest przyczyną kw itnącego stan u państw ow ego organizm u litew skiego.

Przeszłość warta wzmianki

(Wczoraj i dziś jednego z w ielu ).

Czas szybko ucieka... Parę lat — całe życie. Iluż sportow ­ ców, ex-m istrzów znikło z areny sportowej?... Zwyciężali na boiskach, na bieżniach, na torach kolarskich, pływackich, re­

gatowych. B yli pierwsi na arenach, ringach i na szosach. Gar- steczka z nich zaledwie przewodzi w ogniskach, klubach i sto­

warzyszeniach, nadając puls i rytm garstce swego świata sportowego. W ielu znikło zupełnie — nie wiadomo nic o ich losie. Pisząc o nich — wspom inając ich, składam y należ- ne im sportowe „Cześć”. „Dziś” ma swoich asów — „Wczo­

raj” też je miało. Oto jedno z wspom nień. Lato 1932 r. B yd ­ goszcz odświętnie przybrana. Okręgowe zawody o m istrzo­

stwo Pomorskiego K. P. W. — gości KaPeW iaków kilka ty ­ sięcy. Trzydniowe zawody — ostatecznie mają swój finał, w niedzielę po południu na stadionie m iejskim . Olbrzymie tłu ­ my publiczności są świadkam i finałów lekkoatletyki, gier sportowych, popisów gim nastycznych i w yścigów kolarskich na torze. W tych ostatnich — nasza koalicja bydgoskich k o­

larzy, silna i pewna siebie, walcząca nie całkiem fair — zd y­

stansowana została przez... parę nóg, św ietnego w ówczas cia­

ła. W łaściciel tegoż — skromny kolarz, skierował oczy w szyst­

kich na siebie. Rozpalił entuzjazm w idzów — a, nas kolarzy

— porwał sobą. B yły cztery biegi: 5 km, 10 km, 15 km oraz w yścig australijski — indywidualny. Tenże kolarz w 5 km biegu m iał czas 6.55 m inuty (wyśrubow any znakom icie). W połowie 10 km biegu dokonuje szaloną ucieczkę, pieczętując tym sw oje zw ycięstw o. Wachlarzem chcem y go zamknąć w 15 km biegu — cóż, kiedy gigantycznym zrywem od razu bierze prowadzenie; nie wypuszcza nikogo przed siebie i w y ­ grywa bezapelacyjnie.

Do rozegrania pozostał w yścig australijski. Start do tego biegu odbył się prawie zaraz, po zakończeniu 15 km biegu;

a to, wobec zmęczenia zwycięzcy 15 km biegiem , m iało jed ne­

mu z naszych przynieść zwycięstwo. Pew ni tegoż, w tym ostat­

nim chociaż biegu, po starcie z m iejsca ruszyliśm y pełną szybkością. Linia biegu od razu się w ygięła, zachw iała...

Chrzęst nawierzchni toru, tarcie kół — dawały jedynie poczucie biegu. To szybkość — sprawiała wrażenie jakby lo­

tu. W idzowie na trybunach w stali, nie mogąc usiedzieć pod brzm ieniem em ocji i wzruszenia. Ryk ogromny zalał cały sta­

dion; zarżnięci tempem — z okrążenia, na okrążenie w szyscy odpadli — z w yjątkiem dwu asów. Bydgoszcz dopingowała swego. W w alce tej zwycięsko w yszła jednak para nóg... bo­

hatera dnia, kolarza T. Suplickiego z Torunia. Garstka toru- niaków szalała. „Sportowa Bydgoszcz” milczała, bo zw ycię­

stwo T. Suplickiego zbyt potężne zrobiło wrażenie, bo am bi­

cja jej zbyt była zadraśnięta. Takich kolejnych zw ycięstw — w tylu biegach — w ciągu jednego popołudnia (precyzując:

w ciągu dwu godzin) — przez jednego człowieka — nikt się nie spodziewał.

Kolarz Torunia zw yciężył silną koalicję Bydgoszczy, re­

prezentantów Gdańska, Gdyni, Tczewa i t. d. Doprawdy — to był zawodnik o w ielkiej sprawności fizycznej, zrównowa­

żony, wierzący w siebie i m ający bezwzględną w olę zw ycię­

stwa.

Piękne chwile!... Ostatecznie jednak — ginące w b ez­

miarze czasów. W yczyn T. Suplickiego, jak i jego nazwisko, zapomniano. Zwykła kolej rzeczy.

Bezm ierne przestrzenie wód, rozhukane wody. Różne porty, słońce upalne... M ewy kąpiące skrzy dał w białej k o­

ronce fal... Oto św iat — w którym od pięciu już lat e x -k o ­ larz — marynarz T. Suplicki mozolną pracą zdobywa chleb codzienny.

W ® C i e s i e l s k i

„STRAŻ NAD WISŁĄ" 5

ST. MSZCZUJ-KOTERBA

Z L O T J A J K O

Opowieść wielkanocna.

E m e ry to w a n y ra d c a B u raczek i jego połow ica M aria byli to sobie skrom ni, cisi i poczciw i ludzie, którzy, z u w agi n a sw ą dość d o b rą sy tu a cję m a teria ln ą, nie m ieliby w iększych pow odów do n a rz e k a n ia n a znośny żyw ot, ja k i im p rzy p a d ł w u dziale — gdyby nie jedno „a le” . Z aw istn y los p oskąpił im dzieci. D opóki byli m łodzi, nie p rzejm o w ali się ty m z b y t­

nio, być może łu dzili się n ad z ie ją — konsolacji. A le m ijały la ta . P a n ra d c a B uraczek przeszedł n a e m ery tu rę, p a n i M a­

r ia też p o sta rz ała się i u tra c iła w iele w dzięków ze sw ej m ło­

dości (m im o tro sk liw y c h zbiegów k osm etycznych). A tu dzieci ja k n ie było, ta k nie było. „Ha, tru d n o — filozofow ał czasem po d o b ry m k o niaczku p a n ra d c a — w idać dosyć już ludzi w Polsce, to też i dzieci m niej się dziś rodzi. M ało to m am y bezrobotnych, trz e b a ich w ięc ej?” P a n i M aria p o p ła­

k iw a ła czasem z cicha gdzieś w kąciku, gdy jej m ąż n ie w i­

dział. W szak serce jej płonęło m acierzy ń sk ą m iłością, ja k serce każdej kobiety, a tu nie było — tej ta k uprag n io n ej pociechy. P a n ra d c a w idział sm u tek sw ej żony i pró b o w ał ją jak o ś rozw eselić. Raz n a gw iazdkę k u p ił jej d użą la lk ę za 10 złotych, n a tu ra ln e j w ielkości, k tó ra ru sza ła oczym a ja k żyw a, a za pociśnięciem g u ziczka-pępuszka k rzyczała w y ra ź ­ nie: — m a -m a, m a -m a. P o p łak a li się w ted y p rzy tej z a ­ baw ce ja k b o b ry i jak o ś im się ulżyło.

\

P rzyszło przedw iośnie, zak w itły śnieżyczki i p rzeb iśn ie- gi. Z now u sm ętn y śpiew kosa zw iastow ał b lisk ą w iosnę.

P rz y lec iały sk ow ronki i bociany, n ie d o b re boćki, k tó re zapom niały o dom u p a ń stw a B uraczków . A le tego ro k u — o dziw o — je d n a p a r a bocianów coś długo, bardzo długo, k rą ż y ła po n ad dom em , w k tó ry m m ieszkał p an radca. „No, no, najdroższa, pocieszm y się, jakoś bociany zaczynają k r ą ­ żyć n a d naszym dom em ” — śm iał się rad ca, pok azu jąc żo­

n ie szybujące bociany. T a w odpow iedzi p rz y tu liła się tym m ocniej do niego i nic nie odpow iedziała, ale uśm iech błogi o k rasił je j tw arz, rza d k i gość n a jej obliczu.

I znow u, ja k co roku, zbliżały się św ięta W ielkanocne.

Ś w ięta by ły d la p a ń stw a B uraczków n ajsm u tn ie jsz ą chw ilą w całym roku. G dy w idzieli gorączkow ą k rz ą ta n in ę p rz e d ­ św iąteczn ą w sąsiednich dom ach, k rzy k i i h ałasy dzieci b a ­ w iących się rad o śn ie n a podw órzach, w ogrodach i n a ulicy, skup io n e p rzy stołach rodziny, w k tó ry ch gronie zjaw ia ły się dzieci dorosłe, przy jeżd żające n a te n dzień ze sw ych posad

£ „STRAŻ NAD WISŁĄ"

z d alek ich stro n — gdy to w szystko w idzieli, ściskało im się serce z bólu, ty m w ięcej bow iem odczuw ali całą p u stk ę i bezcelowość sw ego życia.

A w łaśn ie okres św iąt W ielkanocnych, św ią t b udzenia się całej p rzy ro d y do życia, je s t specjaln ie m iły d la dziatw y.

Je j sw aw olne zabaw y, d yngusy i śm igusy, o blew anie się w odą i zielony dyngus, p olegający n a biciu p rę c ik a m i p rzy - dyban y ch po nogach, szukanie ja j i k rasz an e k — ileż to o- k az ji do śm iechu i radości życia. D la p ań stw a B uraczków b ył to okres sm u tk u i m e lan c h o lijn y ch rozm yślań, tę sk n o ty za czymś, co się spełnić nie może — za w łasnym ja sn o w ło ­ sym, niebieskookim , pucołow atym bobaskiem .

P a n i M aria życzyła sobie odd aw n a ja k ie jś ozdóbki. P a n ra d c a um y ślił sobie spraw ić jej niespodziankę w łaśnie w pierw szy dzień św ią t W ielkanocnych i d latego postanow ił zakupić p o ta jem n ie w sklepie ju b ile rsk im p ię k n y złoty w i­

siorek. C hciał swej żonusi złożyć te n p re z e n t w pierw szy dzień św iąt w raz z życzeniam i św iątecznym i, by jej sp raw ić

ty m radość i odw rócić je j m yśli w innym k ie ru n k u . K ilk a dn i p rzed św iętam i w stą p ił do ju b ile ra i po d łu ż ­ szym nam y śle i p rze b ie ra n iu w y b ra ł p ię k n y w isiorek, b a r ­ dzo stosow ny n a p rez en t w ielkanocny, bo sk ła d ający się z m ałego złotego ja jk a , w iszącego n a ozdobnym złotym ła ń ­ cuszku. W m ałej etui, w yścielonej n ie b iesk ą w atą, niósł ra d c a B u raczek swój drogocenny sk a rb do dom u. G dy je d ­ n a k po pew n y m czasie zachciało m u się jeszcze raz w spo­

k o ju obejrzeć za kupiony w isiorek, zb lad ł w łożyw szy rę k ę do kieszeni, w k tó re j um ieścił te n drogocenny drobiazg. E tui, a w ra z z n ią złotego ja jk a w kieszeni nie było. P a n B uraczek m u siał w idocznie w yrzucić ją po drodze z kieszeni, w y ciąg a­

ją c chusteczkę do nosa, gdyż k a ta r m ia ł silny, ja k to zw ykle b y w a n a w iosnę. Z rozpaczą w sercu począł szukać zguby.

Szedł tą sam ą dro g ą z pow rotem , sp oglądając n a wsze stro ­ ny, czy gdzieś nie u jrz y zguby. N igdzie an i śladu. W stąpił w k ońcu do ju b ile ra , w nadziei, że może przez ro zta rg n ien ie zostaw ił etu i w sklepie. A le i tu sp o tk ał go zaw ód. — P o ­ niew aż b rak ło m u pieniędzy n a ku p n o now ego złotego w i­

siorka, m u siał odejść ja k niepyszny, rozm yślając z goryczą w sercu, że nic z całej niespodziaki. T yle pieniędzy — i ja k w błoto rzucił.

N adszedł w reszcie oczekiw any dzień św ią t W ielkanoc­

nych. R ozdzw oniły się dzw ony n a rez u re k cję . Z tysięcy p ie r ­ si w y rw a ła się w sp an iała pieśń rez u re k cy jn a , pieśń triu m fu i chw ały, radości i w esela: „W esoły n am dziś dzień nastał, którego z n a s .k a ż d y żądał...

T ylko w dom u p a ń stw a B uraczków sm u tek p an o w a ł po daw nem u. Z araz z ra n a co p ra w d a p a n ra d c a odśw iętnie w y ­ stro jo n y złożył życzenia swej m ałżonce, w ręczając jej p rzy ty m b u k ie t k w iató w w iosennych. T ak, niestety, drogocen­

n y upom inek, k u p io n y p o ta jem n ie n a p rez en t św iąteczny, do­

tą d się nie odnalazł, w ięc chcąc nie chcąc m u siał rad c a o- graniczyć się do tego ja k że skrom nego w y rażen ia sw ych u - czuć. W m ilczeniu siedzieli p rzy stoliku obficie zastaw ionym ja d łem i napojem , ja k być w inno w dzień św iąteczny. A le n ie m ieli an i hu m o ru , an i a p e ty tu . G dy z innych dom ów d o ­ la ty w a ły ich w esołe odgłosy śpiew ów i zabaw dzieci, tym w ięcej m usieli te ra z odczuw ać całą p u stk ę i bezsens swego życia.

N agle rozległ się dzw onek.

Służąca, k tó ra poszła drzw i otw orzyć, w ró ciła za chw ilę

z doniesieniem , źe za d rzw iam i stoi ja k iś ubogo w y g ląd a ją cy chłopczyna, pew n ie ż e b rak m ały, bo to proszę p a ń stw a ty le się te ra z p ę ta tego po św iecie, że aż tru d n o się opędzić. A ja k ie to n a trę tn e i bezczelne. T en ta m p ę d ra k n a p rzy k ła d chce m ów ić osobiście z sam ym p an em i nie m ożna go o dpę­

dzić.

T k n ię ty ja k im ś przeczuciem w yszedł p an rad c a do chłop­

ca i ze zdum ieniem stw ierdził, że m a przed sobą nadzw yczaj pięknego i czysto, choć skrom nie ubran eg o chłopczyka. S tał on nieśm iało przed nim , trzy m ają c w ręce m ały pakiecik.

Z m iłością spoglądał ra d c a n a jego p ię k n e b lond włosy, d u ­ że, niebieskie oczy, p ię k n ą tw arzyczkę za ru m ien io n ą od b ie ­ gu, czy też ze w zruszenia. T akiego chłopysia m ieć sobie ży­

czyli, takiego w łaśn ie ja k ten. A chłopczyk tym czasem , p rz y j­

rzaw szy się m u ta k że uw ażnie, z a p y ta ł cichym , n ieśm iałym głosem : „Czy tu m ieszka p a n ra d c a B u rac ze k ?”

„T ak, to ja jestem , a ty czego w łaściw ie chcesz?” — do­

p y ty w a ł się zain try g o w an y p a n rad ca.

W ówczas chłopczyk zaczął opow iadać n iezb y t składnie, w m iły dziecięcy sposób, ja k to on w czoraj znalazł tą etu i ze złotym ja jk ie m w śro d k u i chciał ją oddać te m u pan u , którego nazw isko było w ypisane n a p udełku. T en p a n je d ­ nak, k tó ry okazał się ju b ilerem , k az ał m u zanieść to pudełko tu. W czoraj było ju ż za późno, w ięc oddaje je dziś.

P a n ra d c a B uraczek poczuł n agle w sw ym sercu p rz y ­ pły w niezw ykłego w zruszenia. P o rw a ł n agle chłopca, p o d ­ niósł w górę i przy cisn ął ze w zruszeniem do piersi, obsypując go gorącym i pocałunkam i. Chłopiec ta k b y ł p rzelęk n io n y ty m w szystkim , co się działo, że bez oporu d a ł się zaprow adzić do pokoju, gdzie siedziała p a n i M aria. T u jeszcze raz m u siał o- pow iadać w szystko od p oczątku z n a jd ro b n iejsz y m i szczegó­

łam i, choć p a n i M a ria w ięcej in te reso w ała się nim sam ym , niż ty m w szystkim . J a k urzeczona w p a try w a ła się w tego rozkosznego, ta k m ałego, a ta k ju ż rezolutnego m alca. L i­

tość w ielk a i m acierzy ń sk ie uczucia w ezb rały w je j sercu, gdy dow iedziała się, że chłopiec n ie m a rodziców , k tó ry ch zu pełnie nie zna, gdyż u m a rli w k ró tce po jego urodzeniu.

G dy pań stw o B uraczkow ie dow iedzieli się jeszcze, że chłopca w ychow uje d alek a jego k rew n a, ja k a ś ta m ciotka, b ied n a szw aczka, z a ra b ia ją c a n a życie szyciem bielizny, postanow ili w ziąć chłopca do siebie n a w ychow anie.

W szyscy też zaraz zasiedli do jedzenia, śm iali się i ro z ­ p ra w ia li głośno i z ożyw ieniem , aż zw róciło to uw agę są ­ siadów . C hłopczyk żyw y ja k isk ra — ja d ł za siedm iu, h a ła ­ sow ał za dziesięciu. P a n B u raczek p a trz y ł n a ń z ro zrze w n ie­

niem za p ew n ia ją c p rzy ty m w ciąż od now a sw ą uszczęśliw io­

n ą żonę:

Dziew częta w iejskie przy m alow aniu „pisanek” czyli „kra­

szanek” w ielkanocnych.

„O, to ta k i sm yk, ta k i łobuz zu pełnie ja k ja w tym w ie ­ k u byłem . A podobny do m nie ja k b y m i z oka w yskoczył” . P a n i rad czy n i k iw a ła tylko głow ą z zadow olenia, g ła ­ dząc rę k ą od czasu do czasu zaw ieszony n a szyi w isiorek ze złotym ja jk ie m . B yła szczęśliwa i ja k jeszcze szczęśliwa. P a n ra d c a po raz p ierw szy od długiego czasu spróbow ał śpiew ać i sw ym baranim , nieco głosem zaczął: „W esoły n am dziś dzień n astał...” P a n i rad czy n i i m ały h u lta j z radością podchw ycili tę pieśń. „A lleluja, a lle lu ja ” — g rzm iał p rzy ko ń cu każdej zw ro tk i p a n radca.

„Co to, u rad c o stw a śpiew ają, co to, chyba m i się coś zw idziało” — dziw ił się n a głos em ery to w an y oficjał sądow y z naprzeciw ka. „Może starego rad c ę re a k ty w o w a li do służ­

by czynnej, albo w y g ra ł n a lo te rii” — m ed y to w ała s ta ra p a n ­ n a z sąsiedniego dom u.

A tym czasem rad c a ub raw szy płaszcz i kapelusz w ych o ­ dził z dom u, trzy m ają c za rę k ę chłopczyka: „Z araz pow iem jego opiekunce, jak o odtąd m y się nim zajm iem y. D am y go do szkół i zrobim y z niego porządnego człow ieka. J a k m yślisz, M arylo?”

„No, ju ż ty dobrze w iesz, że i ja ta k m yślę, ja k ty ” .

G iakauło& tki

NOWY SPOSÓB KONSERWACJI DRZEW A

Zazw yczaj drzew o, oczyszcza się z k o ry dopiero po ścię­

ciu, a n astęp n ie się je suszy. Różne soki, a tak że i pasożyty, p ozostają p rzy tym w ew n ątrz drzew a, p ow odując w n a s tę p ­ stw ie jego gnicie, pom im o im p re g n o w a n ia różnym i solam i i kw asam i.

O statnio poczyniono ciekaw e pró b y z n ow ą pro ced u rą, m a jąc ą zabezpieczyć drzew o od gnicia. K orę u su w a się je sz­

cze z całkiem zdrow ego drzew a n a p n iu i pozostaw ia w ty m sta n ie przez pew ien czas. P oniew aż k o ra je st niezb ęd n a dla u trz y m a n ia drzew a p rzy życiu, do sta rc za ją c m u niezbędnego p o k arm u i wilgoci, pozbaw ione k o ry sztuki pow olnie zam ie­

r a ją , zam ien iając się w m a rtw e m um ie i lignocelulozy. P rzed ty m je d n a k w y czerp u je się całkow ity zapas w ilgoci oraz z a ­ m ie ra ją w szystkie k arm iące się sokam i d rzew a pasożyty.

Z akonserw ow ane w te n sposób i ścięte n astęp n ie egzem ­ p la rz e są nadzw yczaj odporne n a w szelkie g rzybki i m ogą stać lub leżeć w ziem i n iezw ykle długo.

T echniczne pism a tw ierd zą, że m um ifik o w an e w te n spo­

sób słupy teleg raficzn e służą n astęp n ie ponad la t 20, p o d k ła ­ dy kolejow e jeszcze n a w e t dłużej.

K onserw o w an e d aw n y m i sposobam i n. p. ko p erw asem m iedzi, słupy i p o d k ła d y trze b a było w ym ieniać ju ż po u - p ły w ie kilkunastu lat.

„STRAŻ NAD WISŁĄ“ J

Pod znakiem Wielkiej Rzeszy

N iem cy rozkołysane są w tej chw ili politycznie, ja k długie i szerokie, przygotow yw aniem um ysłów do głosow ania za p o lity k ą F iih re ra po przyłączeniu A ustrii. By ten ru ch ogarnąć w yobraźnią, trzeb a sto­

sować w ym iary, jak ie Trzecia Rzesza zw ykła n a d a ­ wać tak im swoim działaniom , a więc olbrzym ie. Na czele mówców, w śród k tó ry ch z n a jd u ją się wszyscy n a jw y b itn ie jsi i najgło śn iejsi członkow ie rządu i przew ódcy ru ch u nacjonal-socjalistycznego, kroczy sam A dolf H itler, k tó ry w ubiegłym tygodniu p rze­

m aw iał k ilkakrotn ie, zaczynając od K rólew ca i koń­

cząc na S tu tg arcie i Grazu.

Dlaczego głosow anie odbędzie się w całych N iem ­ czech, a nie tylko w A ustrii, objaśnił k anclerz H itler w m ow ie królew ieckiej, u w y d a tn ia jąc znaczenie przyłączenia ziem n ad D unajem .

„ Jest to pow odzenie ogrom ne — m ów ił — k tó re odczuć m uszą całe Niemcy, więc ty m razem pow in­

no to być głosow anie św ięte, w k tó ry m całe Niem cy m uszą stanąć w szeregu i złożyć swe w yznanie w ia­

r y “. S tąd ten zakrój jak b y pospolitego ruszenia W iel­

kiej Rzeszy w głosow aniu, zapow iedzianym na nie­

dzielę 10 kw ietnia.

S ztan d ar w spólnego poczucia narodow ego n ie­

m ieckiego pow iew a nad ty m głosow aniem n iew ą tp li­

w ie jednocząco. I pow odzenie jest pod tym sztan d a­

rem zapew nione. K tóż w N iem czech m iałby głoso­

wać przeciw przyłączeniu A ustrii? N aw et przeciw ni­

cy nacjonal-socjalizm u w ładającego, czy katolicy, czy socjaliści, tę dziedzinę w yłącza z pola sw ych za­

strzeżeń, naprzód dlatego, że są zw olennikam i zjed­

noczenia Niemców, a n astęp n ie i dlatego, że katolicy lub socjaliści austriaccy w y d a ją im się pożądanym i posiłkam i dla w łasnych szeregów. A w A ustrii? N ikt nie odm ówi sztabow i nacjonal-socjalistycznem u, k tó ­ ry przygotow uje głosow anie, zręczności i spraw ności w oddziaływ aniu rów nież n a szerokie rzesze a u stria c ­ kie. L udności robotniczej, w znacznej części socjali­

stycznej, u k azał feldm arszałek G oering, w swej m o­

w ie w iedeńskiej, w id no k rąg pom yślności, nie bez po­

p arcia odrazu zaległym i zarządzeniam i rzeczyw isty­

mi, jed n ający m i te w arstw y , a wobec ludności k a to ­ lickiej, czyli głównego zrębu głosujących na ziem iach austriackich, zajęto stanow isko pojednaw cze.

I oto jed n y m ze zjaw isk n ajb ard ziej znam ien ­ n y ch w tej chw ili jest postaw a katolicyzm u a u stria c ­ kiego. 2 tygodnie tem u odczytano we w szystkich ko­

ściołach tam tejszy ch w spólne ośw iadczenie biskupów , z arcybisk upem w iedeńskim k a rd y n a łem In n itre re m i arcybisku p em salzburskim W aitrem , na czele. P o­

w ołu je się ono n a zapew nienie pełnom ocnika kan c­

lerza H itlera, p. B uerckela, iż p raw a w iary będą sza­

now ane, w yraża uznanie nacjonal-socjalizm ow i za działalność gospodarczo-społeczną i za zw alczanie bolszew izm u, oraz w zyw a w iern y ch do głosow ania, popierającego kanclerza i F iih rera. P rzesy łając te o- św iadczenia p. Buerckelow i, k a rd y n a ł In n itre r do­

łączył dopisek w łasnoręczny: H eil H itler!

Stanow isko to nie znalazło uznania Stolicy Apo­

stolskiej. O św iadczenie w aty k ań sk ie w O sservatore Rom ano, stw ierdza, iż b iskupi austriaccy działali tu bez porozum ienia ze Stolicą Apostolską, bez z a tw ie r­

dzenia późniejszego, n a w łasn ą odpowiedzialność. W a­

ty k a n pam ięta, iż początkow e stanow isko nacjonal- 0 . O fRA.Z NAD WL>UV'

socjalizm u w Rzeszy wobec katolicyzm u, nie szczę­

dzące obietnic, p o p arty ch n aw et zaw arciem k on k o r­

d atu, okazało się całkow icie zaw odne bez dłuższego na to czekania. Nie p rzebrzm iała też encyklika Ojca Św iętego z przed roku, w sp aniała m ocą dow odow ą i potęgą ostrzeżeń, k tó rej dalszym w yrazem jest obec­

ne stanow isko W aty kanu po orędziu biskupów a u ­ striackich.

Dziś hałem naczelnym i w szystkie inne zagłusza­

jącym w ty m ru ch u politycznym przed głosow aniem jest pojęcie G rossdeutschland lub też G rossdeutsches Reich, rozbrzm iew ające w m ow ach (o tysiącletniej w alce n aro d u niem ieckiego o tę W ielką Rzeszę m ó­

w ił p. A lfred R ozenberg w D ortm undzie) i z wszech stron ośw ietlane w dziennikach.

Nie daw no na naczelnym m iejscu w Voelkische B eobachter p. d r K oppen określił zdarzenie obecne jako Schicksalsstunde des deutsches Ostens, czyli godzinę przeznaczeń dziejow ych W schodu niem iec­

kiego, narzekając, że d aw n a O stm ark, odkąd stała się A u strią H absburską, p rzestała być: „... p iastu n k ą no­

w ych celów Rzeszy n a Zachodzie“.

Czyżby obecna chw ila przeznaczeń dziejow ych W schodu niem ieckiego, ja k to określa pisarz n ie­

m iecki, nieść m iała w sobie zapow iedź w skrzeszenia ty ch celów?

R ozbrzm iew a rów nież obecnie hasło i pojęcie G esam tdeutschland, biorąc w rach u b ę także w szyst­

kich N iem ców pogranicznych, pod znakiem zbierania ziem, na któ ry ch kiedykolw iek postała stopa niem iec­

ka.

Czy rozw ianie przez odpow iedzialne k ierow nic­

tw o p olityki niem ieckiej m glistości, zb yt dusznej, spo­

w ijającej te hasła, szczepione m łodzieży w szkołach, nie byłoby bardzo pożądane?

W ty ch dniach doniesiono z Niemczech, że do­

tychczasow a, pow ojenna, p ro w in cja pograniczna od naszej stron y p. n. G ren zm ark Posen — W estpreu- sen p rzestaje istnieć sam odzielnie od 1-go październi­

ka r. b., gdyż były to tylko sk raw k i b. zaboru p ru ­ skiego. P ołudniow e części przyłączone będą do pro ­ w incji śląskiej, a przew ażna część do prow incji b ra n ­ denbu rskiej. Z achow anie jed n a k nazw y G renzm ark Posen — W estpreussen dla tego nowego pow iatu b ran den bu rskieg o u w y d a tn ia n e jest przez pism a n ie­

m ieckie nieco za dobitnie.

Skoro istn ieje po obu stro nach dążność do sto­

sunków pokojow ych, uśw ięcona um ow ą i zaznacza­

jąca się rzeczyw istym odprężeniem , jakże pożądana byłaby jasność, bez m yśli, bez niedom ówień, bez o- w ych godzin przeznaczenia!

Uspakajający kompres

O w ojnie m ów i się w o statnich czasach często i dużo. Toczy się ona w całej p ełn i w Chinach, dogasa w H iszpanii, a w isiała na w łosku w zw iązku z ko n­

flik tem polsko-litew skim i austro-niem ieckim .

Żadne chyba społeczeństw o nie p rag nie w ojny.

Za dobrze m am y jeszcze w pam ięci w ojnę św iatow ą, a rów nocześnie z całą w yrazistością zdajem y sobie spraw ę czym będzie przyszła w ojna.

To też o statn ie przem ów ienie Ne villa C ham ber­

la in ^ w Izbie Gm in, podziałało ogrom nie u sp a k a ja ją ­ co na rozgorączkow aną w yobraźnię rozpolitykow a­

nych państw .

N eville C ham b erlain nie należy do k ateg orii b ły ­ skotliw ych trybun ó w , d ziałających na w yobraźnię i apelujących do uczuć. J e st zrów now ażony, rzeczowy, pozbaw iony efektów frazeologicznych, posiada d ar p rzekonyw ania trzeźw ą i p rak ty czn ą oceną sytuacji, a to daje m u do ręk i broń, dzięki której może się m ie­

rzyć z najgroźniejszym i przeciw nikam i.

O kreślenie stanow iska Anglii, wobec dzisiejszej sy tuacji m iędzynarodow ej, nie było rzeczą łatw ą, to też C ham berlain w sw ym przem ów ieniu odrazu za­

znaczył, że chodzi m u jed y n ie o „stanow isko“ w d a­

nej chwili, a nie o zasadnicze linie p olityki b r y ty j­

skiej, któ re są znane i nie u leg ają zm ianom pod w pływ em w ypadków zew nętrznych.

A nglia p rag n ie u trzy m ać pokój, choć do w alki, gdy zajdzie tego potrzeba, jest przygotow ana.

Lecz o co i za co A nglia m a się bić?

P rzed e w szystkim o wolność A nglii i jej praw o do życia w edług „ sta n d a rd u “ jak i przekazała jej t r a ­ d ycja i c h a ra k te r narodow y, za im periu m b ry ty jsk ie i zabezpieczenie jego kom unikacji, a wobec państw , k tó rym zag w aran to w ała n ietykalność tra k ta ta m i, spełni lojalnie swój obowiązek. S tanie w obronie F ra n cji i Belgii, broniąc je przed niesprow okow anym atakiem , będzie bro n iła E giptu, Ira k u i P ortug alii, ja k rów nież innych p ań stw z ty tu łu członka Ligi N a­

rodów.

A nglia zawsze b y ła przeciw niczką autom atycz­

nych sankcyj i u sta la n ia z góry definicji napastnika.

S ta ra ła się zawsze zachow ać możność najw iększej swobody decyzji i w yciągnięcia konsekw encji zgod­

nie ze sw ym i żyw otnym i in teresam i i od tej zasady nie odstąpi.

Nie chcąc zostaw iać n iek tó ry m państw om , a przede w szystkim Czechosłow acji, złudzeń, C h am ber­

lain w y raźn ie pow iedział, że A nglia nie jest w m oż­

ności udzielić z góry g w aran cji dla ty ch obszarów Europy, n a k tó ry ch in teresy jej nie są bezpośrednio zaangażow ane. O taczając opieką Czechosłow ację, nie m ogłaby jej odm ówić in n ym państw om , co m ogłoby spowodować nieobliczalne k o n flik ty eu ropejskie i w rezu ltacie w plątać A nglię w w ojnę, k tó rej ta pragnie uniknąć.

O dm aw iając w szelkich zobow iązań z góry, tak w stosunku do Czechosłow acji, ja k i F rancji, gdyby ta stan ęła w obronie Czech, C h am b erlain w yraźnie o- k reślił stanow isko A nglii na w ypad ek w ojny eu ro p e j­

skiej. B rzm i ono dosłow nie:

„G dy w ażą się losy pokoju i w ojny, w chodzą w grę nie tylko p raw n e zobow iązania. G dy w ojna w y ­ buchnie, tru d n o przypuścić, iż ograniczy się ona do p ań stw , któ re ją podjęły. N iepodobna powiedzieć,

gdzie się w ojna skończy i jak ie p ań stw a będą w nią w plątane. N ieubłagana p resja fak tów może okazać się potężniejszą od form aln ych ośw iadczeń i je st b a r­

dzo praw dopodobne, że inne państw a, niezależnie od stro n przeciw nych na początku k onfliktu, będą w nią w ciągnięte. Odnosi się to specjalnie do A nglii i F ra n ­ cji, złączonych długoletnim i w ęzłam i przyjaźni, ściśle przep latający m i się in teresam i, w yznających te sa­

m e ideały wolności dem okratycznych i zdecydow a­

nych do ich obrony“.

Pow iedziane w ym ow nie.

G dyby jednak, jak tw ierd zi opozycja, C ham ber­

lain ośw iadczył jasno i niedw uznacznie, że A nglia postąpi od razu tak, jak w końcu będzie m usiała po­

stąpić, to słow a jego uspokoiły E uropę i o d straszy ły ­ by ew en tu aln y ch napastników .

Ale rząd jest innego zdania. Nie chce psuć poro­

zum ienia z N iem cam i i już dziś tw orzyć koalicji p rze ­ ciw nim, jak rów nież nie rezy gnu je z osiągnięcia po­

rozum ienia z Rzym em , k tó re dla A nglii jest kw estią bardzo ważną.

T ak więc C ham b erlain nie narażając się jednym , uspokoił drugich, nie zrażając nikogo, a n aw et po­

w iedział p arę słów w obronie Ligi Narodów , k tó ra zdaniem jego może kiedyś będzie in stru m e n te m po­

koju.

Nic więc dziwnego, że przem ów ienie C h am b er­

la in ^ zostało wszędzie p rzy ję te jednakow o. Mówiono o nim z jed nak ow y m uznaniem tak w P a ry żu ja k w B erlinie, w Rzym ie czy Pradze, tak A m eryce ja k w każdym z p ań stw europejskich, n a tu ra ln ie z w y ją t­

kiem Rosji, każde bow iem z p ań stw znalazło w niej m om enty dla siebie korzystne i u sp ak ajające atm os­

ferę m iędzynarodow ą.

O czekiw ane z tak im napięciem przem ów ienie C h a m b e rla in a przyniosło ogólne odprężenie, ta k bardzo dziś pożądane.

Lwy.

STRAŻ NAD W IStA

9

Piękny widok z nad Dunaju na Wiedeń. Na dalszym planie w ieżyce katedry św. Stefana,

1 0

BEZPŁATNY

DODATEK DO „STRA ŻY NAD W ISŁĄ "

dla komendantów, instruktorów i referentów wychowania obywatelskiego w organizacjach przysposobienia wojskowego

(R ^o L ^cl U /o d za /la e z a ln a a o

Z rozum ienie roli i stanowiska Wodza Naczelnego w h ie ­ rarchii czynników państw owych w Polsce jest ściśle zw iąza­

ne z pojęciem przyszłej w ojny. Zadaniem bowiem Wodza Naczelnego w łożonym nań przez ustaw ę o organizacji n a­

czelnych władz w ojskow ych, jest przygotować naród i pań­

stwo do przyszłej w ojny.

Jakaż będzie ta przyszła wojna? Nie jest może bliską, a- le w edług w szelkich przewidyw ań ludzkiego rozumu, jest nieuniknioną. „Ciężkie m iliardy”, które pakują obecnie w szystkie państwa obydwóch półkuli w uzbrojenie, stają się kapitałem m artwym z chw ilą w yprodukowania broni. „U- płynnić” je mogą tylko potoki krwi, które zaleją św iat w przyszłej wojnie. Można nad tym ubolewać, ale nie w olno m yśli naszej cofać się tchórzliwie przed takim przew idyw a­

niem. Doświadczenia w ojny europejskiej i tych w ojen, które po niej w ybuchały lub toczą się obecnie, wskazują ponad w szelką w ątpliwość, że będzie to wojna „totalna”.

Ani krótkotrwały raid kawaleryjski czy lotniczy, ani sa­

me tylko w alki orężne sił zbrojnych nie będą m iały znacze­

nia rozstrzygającego o losach państw i narodów w przyszłej w ojnie.

W w ojnie tej zaangażowane będą w szystkie siły moralne i m aterialne stron walczących. Znaczy to, że zarówno stan gospodarczy kraju, a w ięc — jego przem ysł, rolnictwo, rze­

miosła, komunikacje lądowe i wodne, stan motoryzacji, a przede w szystkim i nade w szystko — stan moralny, poziom idporności duchowej, gotowości do ofiar i poświęceń całego społeczeństwa — w szystko to posiada znaczenie decydujące dla losów przyszłej w ojny.

Wódz N aczelny, na którym ciąży obowiązek przygotow a­

nia przyszłej w ojny, m usi tedy m ieć w pływ na w szystkie dziedziny życia państwowego.

Czy znaczy to, że ma być dyktatorem?

W ramach naszego ustroju, nakreślonego przez konsty­

tucję kwietniow ą, wystarczy, gdy jest „druga osoba po P re­

z e n c i e Rzeczypspolitej”, jak to w znanym okólniku u- przytom nił urzędom i społeczeństwu p. premier Sław oj- Składkowski.

Z racji stanowiska czynnika państwowego, na którym ciąży obowiązek i odpowiedzialność za przygotowanie przy­

szłej w ojny, Wódz Naczelny nie jest obowiązany wtrącać się do czynności poszczególnych m inisterialnych resortów. Ale jasne jest, że w szystkie resorty obowiązane są stosować się w sw ej działalności do naczelnego zadania Wodza N aczelne­

go, jakim jest przygotowanie przyszłej wojny.

Autorytet moralny Wodza i zadania, jakie ma on dó spełnienia, muszą tedy m ieć znaczenie rozstrzygające dla składu personalnego i kierunku prac każdoczesnego rządu w Polsce.

W pływ autorytetu Wodza Naczelnego sięgać m usi głę- )iej, aż do wnętrza życia społecznego i sił moralnych Narodu.

Społeczeństwo, które poddałoby się prądom defetystycz­

nym, pacyfistycznym lub rozstrojowym i rew olucyjnym , m ogłoby zniszczyć w zarodku całą pracę Wodza Naczelnego nad przygotowaniem przyszłej w ojny.

Czy weźm iem y hasło rzucone przez Marszałka Śm igłego-

^ydza o podciągnięciu Polski w zw yż, czy w m yślim y isę *WT słow a sen. Dąbkowskiego o potrzebie szerokiego zrozumienia idei obrony kraju, to zawsze w rezultacie, w ostatecznym w y ­ niku. obowiązek ścisłego zespolenia w szystkich sił państw?

narodu i społeczeństw a dokoła osoby Wodza Naczelnego, ni którym ciąży olbrzymi obowiązek przygotowania Polski przyszłej w ojny, a w ięc do now ej próby dziejowej, brze­

m iennej krwią i żelazem, z której w yjść m usim y zwycięsko, postawić będziemy m usieli na pierwszym miejscu.