1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
CT.. . O t k J . 6 . 0 . .[•i. j o w - , .
I./l. Relacja Yj „ i i 6 . 4 - 2 )
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora 'I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora — '
"II. Materiały uzupełniające relację -— "
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —^
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
1II./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 — -
III./5. Inne ..> >
IV. Korespondencja
/
V. Nazwiskowe karty informacyjne V I Fotografie
2
3
TADEUSZ ZAKRZEW SKI
ust
ul. K o ś c iu s z k i li d , m. 2 87-100 T o ru ń
P o ls k a
/ d
Tor uń ,4 maja 1993
Pani
d c c . d r h a b . E l ż b i e t a Zawacka
— t r M L
.. r l ' M
'" '■ o s . 5 $
w Fu n da cji "Archiwum Pomorskie AK"
w Toruniu
\/s
Zgodnie z Pani życzeniem p r z e k a z u j ę do zbio rów Archiwum k s e r o k o p i ę l i s + u in ż „ K a z i m i e r z a A f f e l t a d a t . 1 0 11. 1 992 do dra Bogdana Chrzanowskie
go w Jdańsku w sprawie t o r u ń s k i e j e ksp oz ytu ry Związku J a s z c z u r c z e g o * L i c ten i n ż . A f f e l t p r z e s ł a ł mi do wiadomości.Dołączam do n i e g o n a s tę p u ją c o W y j a ś n i e n ie :
Z a s t r z e ż e n i a o . A f f e l t a do j e g o w ł a s n ej pamięci są s ł u s z n e . I n f o r m a c j a k t ó r ą p o d a j e , jakoby d z i a ł a l n o ś ć t o r u ń s k i e j o r g a n i z a c j i Związku J a s z c z u r
czego p o l e g a ł a na spotkaniach k o l e ż e ń s k i c h i t o w a r z y s k i c h grupy b . u c z niów to ru ńsk ich gimnazjów z wyraźnym celem samokształceniowym i p o ł ą c z o na b y ł a z z a j ę c i a m i typu h a r c e r s k i e g o , j e s t c a ł k o w i c i e b ł ę d n a . A u t o r l i s tu miesza j ą z uczestnictwem w t a j n y c h kompletach nauki j ę z y k a a n g i e l s k i e g o u o by w a t el k i USA p . S i g u r s k i e j przy u l . P i a s t o w s k i e j . P r ó c z a u to ra l i s t u i mo jej osobjr u c z e s t n i c z y ł o w n ic h j e s z c z e około 10 chłopców i
} d z i e w c z ą t . P o s z c z e g ó l n e osoby z tych/kompletów s p o ty k a ły s i ę r ó w n i e ż i n dy widualnie i grupowo w c e l a c h t o w a r z y s k i c h . T r w a ł o t o p r z e z c z ę ś ć roku 1940 i c a ł y rok 1941,aż do wyjazdu p . S i g u r s k i e j . Z t y c h osób do Związku J a s z c z u r c z e g o , zgodnie z otrzymanym poleceniem,zwerbowałem t y l k o jedną osobę - w ł a ś n ie K . A f f e l t a , k t ó r e g o poznałem w r , 1935,kiedyśmy w s p ó l n i e r o z p o c z y n a l i 1 k la s ę w toruńskim gimnazjum MoKopernika.Daty t e g o wer
bunku n i e pamiętam i s ą d z ę , ż e n i e pamięta j e j ró w n ie ż p . A f f e l t . N a s t ą p i ł o t o jednak n a j p e w n i e j w p o ł o w i e 1942 r o k u , k i e d y zb yt c z ę s t e k on t ak ty t o w a r z y s k i e wspomnianej grupy uznaliśmy za zb yt n i e b e z p i e c z n e i mogąco na nas w s z y s t k i c h ściągnąć uwagę g e s t a p o .M o ja współpraca z K . A f f e l t e m w o r g a n i z a c j i s k o ń c z y ł a s i ę na wiosnę 1943,k i e d y t c wymieniony na s t a ł o w y j e c h a ł z Torunia.
formuły z a p r z y s i ę ż e n i a , a r a c z e j zob owi ąz ani a do ś c i s ł e g o p r z e s t r z e gani a bardzo o s t r y c h ry go ró w t a j n o ś c i , t a k d o t y c z ą c y c h mnie jak i K . A f f e l t a , n ie pamiętam.Zgodnie z j e j zasadami, moim zdaniem,wolno mi b ył o znać t y l k o jedną osobę w górę s i a t k i i jedną w d ó ł . D l a t e g o t e ż n i e w i c - Y d z i a ł e m wówczas,że A f f e l t jako k o l p o r t e r a u l o t e k zaangażował Tadeusza
^ ' L e w a n d o w s k i e g o , zaś A f f e l t nie zn a ł mego s z e f a Zbigniewa A n d r z e j e w s k i e go . Lewandowskiego znałem t y l k o z w i d z e n i a . M y ś l ę , że w y j e c h a ł z T o r u n ia
4
f
n/
- 2 -
na s t a ł e w tym samym c z a s i e cc K . A f f e l t .
J e ś l i ch od zi o naszą współpracę t o moim zdaniem u l o t k i w j ę z y k u n i e mieckim sporz ąd zaliśmy n i e t y l k o je de n r a z , a l e może s i ę mylę,bowiem pre dukowałem j e także ze Zbigniewem Andrzejewskim,a po j e g o a r e s z t o w a n i u y i z s y ł c e do S t u t t h o f u ró w n ie ż z moim bratem Konradem.Zasada wykonywa-
^ n i a t y c h u l o t e k b y ł a p r o s t a . T e k s t y , za zw ycz aj k r ó t k i e p i s a ł o s i ę Y c z a r -
t e * u c ^ c ^ f n y m buszem na pr z e j r z y s t e j k a l c e t e c h n i c z n e j i n a ś w i e t l a ł o s i ę na pa
p i e r z e f o t o g r a f i c z n y m formatu 9 x 12 cm oraz wywoływało i u t r w a l a ł o w zwykłych chemikaliach f o t o gr a f i cz n yc h * O tr zy m yw a n a u l o t k a m i a ła k o l o r czarny z biał ym napisem i takąż obwódką po ramce k o p i u j ą c e j .
Zgodnie z surowym zarządzeniem organiz acy jnym żaden eg ze m p la rz u l o t k i nie mógł być zachowywany.Matryce,płyny i r e s z t k i nieudanych prób musiały być natychmiast n i s z c z o n e , a c a ł y zapas r o z p r o w a d z o n y . K . A f f e l t wspomina,że T.Lewandowski r o z p u ś c i ł j e z pociąg u do Gdańska.Może t o być zgodne z prawdą,bowiem t a k i b y ł nakazany t r y b i c h r o z p ro w a d z a n ia .
\ ^ Ni e wolno i c h było nikomu w r ę c z a ć . Z . A n d r z e j e w s k i , k t ó r y w związku z noc
nymi dyżurami w n a s z e j f i r m i e e l e k t r o t e c h n i c z n e j miał nocną pr ze pu st kę oraz c z ę s t o w y j e ż d ż a ł służbowo po m a t e r i a ł y do Poznania,Gdańska i Gru
d z i ą d z a mówił m i, że n a j l e p s z a j e s t t r a s a z Iław;'' do P i ł y , b o tamtędy j e ż d ż ą t z w . U r l a u b e r z f l g e , k t ó r y c h pa s aż e ro w ie a n ie mieszkańcy mia st na t e j t r a s i e r winni być p o d e j r z a n i o r o z r z u c a n i e t y c h u l o t e k . B y ł a t e ż dy
rektywa by r o b i ć to t y l k o w ci emności i podczas ruchu p o c i ą g u .
Po wojnie,prawdopodobnie po 1 s i e r p n i a 1950 r o k u , k i e d y t o byłem ju ż po stu d ia ch i zaczynałem dojazdy do pracy w B y d g o s z c z y , otrzymałem pocz
t ą u lo tk ę wykonaną w sposób i d e n t y c z n y jak myśmy t o r o b i l i , M i a ł a ona n as tęp u ją ce p o l s k i e h a s ło : j,JMie wstępuj do ZBOWiDu ! N i e o taką Polak?
w a l c z y l i ś m y " . K t o b y ł j e j nadawcą n i e udało mi s i ę u s t a l i ć . P r a c u j ą c poz;
.Toruniem i mając już r o d z i n ę , zastosowałem s i ę do t e g o ap e lu , p r z y p u s z c z a my j ą c że pochodzi od Z . A n d r z e j e w s k i e g o , z którym czasem s i ę spotykałem.
Wówczas jednak nie miałem o k a z j i go sp otk ać.Nasze oowojenne sp o tk a n i a cd czasu j e g o powrotu z obozu w S t u t t h o f i e lat em 1945 r o k u , n i e b y ł y z b y t c z ę s t e , a moje p y t a n i a o s z c z e g ó ł y j e g o powiązań se Związkiem J a s z
czurczym zbywał t y l k o o d p o w i e d z i ą , ż e l e p i e j na n i e n i e odpowiadać j a k równie ż n i e p y t a ć , b o można z n a le ź ć s i ę pod ś c i a n ą , a w n a j l e o s z y m wy
padku za Ur ale m. 0 j e g o t r a g i c z n e j ś m i e r c i w dniu 24 g ru dn ia 1951 roku dow ied zia łem s i ę od j e g o m a t k i , k i e d y spotkawszy j ą na p rz ys ta n ku transy, jowym zapytałem j ą jak on s i ę c z u j e i co p o r a b i a . B i e d n a k o b i e t a d o s t a ł a ataku h i s t e r i i .
5
K . A f f e l t wspomina w swej r e l a c j i , ż e ś m y w s p ó l n ie wykonjrwali z d j ę c i a f o t o g r a f i c z n e d l a p o t r z e b i na z l e c e n i e organów k o n s p i r a c j i . J a pamiętam t y l k o , ż e pożyczałem od n i e g o aparat f o t o g r a f i c z n y , al e z d j ę c i a r o b i ł e m sam,on bowiem n i e miał wstępu na t e r e n wojskowych z a k ł a d ó w , g d z i e j a s t a l e pracowałem, t a k i c h jak Miana Lissomitz,Muna Nord i Muna 3ild, I n g e n i c u r - schule fiSr L u f t f a h r t t e c h n i k or az w p o s z c z e g ó ln y c h f o r t a c h m ie s z c z ą c y c h magazyny b r o n i i a m u n i c j i . W i e l e spraw i s z c z e g ó łó w t e j p r a c y , n i e r a z bar
dzo dramatycznych do końca o k u p a c j i p r z e ż y ł e m t y l k o sam.
