R E C E N Z J E
149
grafii, która stanowi cenne i oryginalne studium w zbogacające naszą wiedzę w za kresie starożytnych doktryn politycznych.
Z zauw ażonych usterek notuję błędnie podaną na s. 35 datę śm ierci Platona 447 r. p.n.e zam iast 347 x. p.n.e. oraz na s. 36 datę pow stania „Aireopagityku”
Izokratesa 454 r. p.n.e. zam iast 354 r. p.n.e. Za w adę pu blikacji n ależy uznać brak bibliografii, zwłaszcza że autor przytacza w przypisach im ponującą ilościow o, i to m ożliw ie najnow szą, w ielojęzyczną literaturę.
Rom uald Turasiew icz
W o lfra m v o n d e n S t e i n e n , M en sch en im M ittelalter. G e sa m m elte Forschungen, B etrachtungen, Bilder. H erausgegeben von Peter v o n M o o s , Francké V erlag, B ern -M ü n ch en 1967, s. 354.
16 rozp raw i szk icó w w ybitn ego m eďiew isty z lat 1931— 1965 zaopatrzonych w stęp em jego ucznia P. v o n M o o s a , bibliografią (około 200 pozycji) i skoro
w idzem , prezentują czytelnikow i obszerny w yb ór i dają pogląd na rozległość horyzontów badaw czych autora, specyficzną m etodę dziej opisarską i nader k o n trow ersyjną historiozofię. W y b ó r siłą rzeczy pom ija w iększe dzieła S t e i n e n a , znanego głów nie z obszernej m on ografii „N otker der Dichter und seine geistige W e lt ” t. I— II, Bern 1948 oraz rozległych syntez: „D er Kosm os des M ittelalters.
V o m K a r l dem Grossen zu Bernhard von C la irv au x ” {B ern 1959, II w yd. 1967) і „H om o caelestis. Das W;ort der K u n st im M ittela lter” (t. I— dl, Bern ІІІ965). Pom ija także prace w y m ag ające m ateriału ilustracyjnego, pub likacje niem ediew istyczne oraz recenzje. U w zględnione rozpraw y skupiają się w okół kilku okresów . K u ltu ry dworu i okresu karolińskiego dotyczą: artykuł o dom niem anych własnoręcznych glo'ssac’h K arola W ielkiego; w rękopisie L ib ri Carolini, pbezerniejs'za rozp raw a O’ sto
sunku K a ro la do trzech generacji poetów i odwrotnie (Paw eł D iakon, A lk u in , A n g ilb e rt, T eo d u lf z Orleanu, D u ngal, M odoin [N aso], epos z Paderborn [Karolu s M agnus et L eo papa]), encyklopedyczny artykuł o N otkerze Oz „D ie G rossen D eutschen” ) oraz rozpraw a o- form u larzu Noitkera. Z . innej dziedziny na uwagę zasługuje artyku ł o elem entach autobiograficznych w nagrobku i dokum entach św. B ernw arda, biskupa H ildesheim u (993— 1022). Po raz pierw szy w języku nie
m ieckim ukazały się rozpraw y o A belardzie i Bernardzie Silvestris (po francusku w „C ahlers de civilisation m éd iéva le” , 1966). G łów nie postaci poety H ildeberta z L a vard in dotyczy program ow y artyk u ł pt. „H u m anism us um 1100” . O sobne ro z
p ra w y poświęcone zostały początkom kultury literackiej w Bazylei z naciskiem na twórczość poety W ern era z przełom u X I і X I I w ., postaciom Franciszka z A s y żu i Fryderyka II, o raz anonim ow em u poem atow i Invitatio am icae. N iew ielki szkic ilu struje trudności edytorskie m ed iew istyk i na przykładzie kilku strofek z Carmina Burana. Zbiór zam yka piękna praca o stosunku G oethego do średnio
w iecza; charakter antologii jednak lepiej sym b olizu je pierw sza z zam ieszczonych w niej rozpraw : „H eilige als H agiographen” (papież G rzegorz W ie lk i [B enedykt z N u rsji], Bernard z C lairvau x [M alachiasz prym as Irlandii], B onaw entura [Fran
ciszek z A sy żu ]; autor n ie uw zględnił niestety żyw otu św. R om ualda pióra Piotra D am iani ani żyw otu św. W ojciech a pióra Brunona z K w erfu rtu ). N ie jest to histo
riografia, do ja k iej p rzy w y k liśm y ; są to pasjonujące im presje o ludziach średnio
w iecza w idzianych oczym a w spółczesnych. Rzadka eru d y cja autora, szczególne u m iłow anie przedm iotu oraz ogrom ny dar syntezy nie pozw alają m ediew iście przejść obojętnie obok w y m ie n :onego zbioru, m im o całej jednostronności ujęcia i jakże nam odległej koncepcji filozoficznej dzieła.
J erzy S trzelczyk
