La lyophilisation appliquee au sauvetage des livres et documents endommages par l’eau : une etude RAMP accompagnee de principes directeurs / etablie par John M. McCIeary. — Paris : UNESCO, 1987.
— VIII, 50 s.
W o d a i ogień są głów nym i w rogam i książek i p a p ie ru . J e d n a k p o d c z a s g d y p o sp a le n iu z k sią że k p o z o s ta je ty lk o p o p ió ł, zniszczenia p o d w pływ em w o d y d a ją p e w n ą sz a n sę o c alen ia . C zęsto d o c h o d zi d o pow ażn y ch zniszczeń w trak c ie po żaró w w m a g a z y n a c h b ib lio tec zn y c h , g d y d o g a sz en ia o g n ia s to su je się w odę. W ówczas książk i, k tó ry c h n ie s tra w ił o gień, u le g a ją u sz k o d z e n iu p o d w p ły w em w ody. S zkody w y rząd zan e p rzez w odę z w ięk sza ją się z u p ły w e m c za su . R a to w a n ie k sią że k s t a je się co raz b a rd ziej uciążliw e, czaso ch ło n n e i k o szto w n e. S p o s o b e m n a om in ięcie c zy n n ik a c z a su je s t zam ro żen ie.
S ta ra n ie m U N E S C O u k a z a ła się p r a c a n a te m a t ra to w a n ia k sią że k i d o k u m en tó w zn iszczo n y ch p rz ez w odę z a p o m o c ą liofilizacji. J e s t to m e to d a p o le g a ją c a n a u p rz e d n im z a m ro ż e n iu p rz e d m io tów z am o czo n y ch w te m p e ra tu rz e około —30° w celu ich w y su szen ia p o p rz e z s u b lim a c ję p o d n isk im ciśn ien iem (w p ró żn i) i w te m p e ra tu rz e niższej o d te m p e ra tu r y z a m ro ż e n ia . S u b lim a c ja p o z w ala w yelim inow ać w odę.
A u to r p ra c y ro z p o c z y n a swe ro z w aż a n ia o d z e b ra n ia całej serii d a n y ch z w iąz an y c h w szcze
gólności z zach o w an iem się p a p ie ru p o d w pływ em w ody (w ch łan ian ie i p ę cz n ie n ie, zak a że n ie m i
kro b io lo g iczn e, sk lejan ie się k a rte k , przem ieszczanie się a tr a m e n tu i b a rw n ik ó w ), o m aw ia korzy ści s ta b iliza cji p rz e z z am ro żen ie (w strz y m an ie ro zw o ju p ro c esu p leśn ien ia, u trw a le n ie ro zp u szczo n eg o a tr a m e n tu i b arw ników , z ap o b ieg an ie sk lejan iu się k a rte k , u m o żliw ien ie d o b re j o rg a n iz ac ji p ra c y p rz e z w strz y m a n ie d z ia ła n ia czy n n ik a c z a s u ).
N a s tę p n ie o m aw ia dw ie m e to d y u ży w an e d o su sze n ia zam o czo n y ch d o k u m en tó w i k siążek : liofilizację (m e to d ę d z ia ła ją c ą p rz ez su b lim ację) i suszenie w p ró ż n i (p rze z p a ro w a n ie ). O p o w ia d a się p rz y ty m z a t ą p ierw szą. L iofilizacja je s t m e to d ą z n a n ą ju ż o d p o ło w y X V III w iek u , a le z a c zę to j ą sto so w ać d o p iero w k o ń c u X IX w ieku; p o czątk o w o d o k o nserw acji p ro d u k tó w fa rm a c e u ty c z n y c h i żyw nościow ych, okazów biologicznych i o biektów archeologicznych.
N ajw ięcej m ie jsc a (16 s tro n ) p ośw ięca a u to r n a p o d a n ie k o n k re tn y c h p rz y k ła d ó w sto so w a n ia liofilizacji w ró żn y ch k ra ja c h E u ro p y i A m eryki p o d c z a s pow odzi w w ielkich b ib lio te k a c h i a rc h i
w ach, głów nie z la t 70. i 80.
Z kolei o m aw ia p rz y rz ą d y słu ż ąc e d o liofilizacji, ro zw aża p ro b le m k osztów , p o d a je w ykaz środków m n iej k osztow nych d o z a m ra ż a n ia i su szen ia k siążek i p ap ieró w w p rz y p a d k a c h n a g ły c h , w y m ien ia n ie d o s ta tk i m e to d y liofilizacji, p ro p o n u je w s p ó łp ra cę re g io n a ln ą m ię d z y b ib lio te k a m i, in s ty tu c ja m i p u b liczn y m i i przed sięb io rstw am i.
B a rd z o in te re s u ją c y je s t ro z d ział Wolna trybun a w sprawie liofilizacji, w k tó r y m p o d a n y z o s ta ł z estaw 24 p y ta ń i o dpow iedzi n a te m a t szczegółow ych z a g a d n ie ń z w iązan y ch z o rg a n iz a c ją p ro c e s u liofilizacji, je g o w ad i z alet.
N a zak o ń czen ie a u to r p isze o p rzew id y w an iu s t r a t i p o d a je o b s z e rn ą b ib lio g rafię (75 p o z y cji). P r a c a u z u p e łn io n a je s t d w o m a ry su n k am i (profil krzyw ej c iś n ie n ia p a r y w o d n ej i s c h e m a t up ro szczo n ej liofilizacji) o ra z d w ie m a ta b e la m i (jed n o s tk i p o m ia ru c iś n ie n ia w k o m o rze p ró ż n io wej i re la c je p o m ięd zy te m p e ra tu r ą i ciśn ien iem p a ry , w ody, lo d u ). P r a c a j e s t s k o n s tru o w a n a b a rd z o p rz ejrzy ście , n a 45 stro n a c h te k s tu fo rm a tu folio k o n sek w en tn ie ro z w ija n e s ą z ag a d n ie n ia zaan o n so w an e w szczegółow ym sp isie treś ci p e łn ią c y c h z a ra z e m ro lę in d e k s u p rzed m io to w eg o , n a p is a n a p ro s ty m jęz y k iem (o ry g in ał angielski).
N ależy d o d a ć p o n a d to , że je s t o n a k o lejn ą p o z y c ją serii w y d aw an ej p rz e z G e n e ra ln y P ro g ra m In fo rm ac ji i U N IS IS T p rz y U N E S C O , a w szczególności w iąże się z p ro g ra m e m R A M P d o sp ra w d o k u m en tó w i archiw ów . C elem o b u w ym ienionych p ro g ram ó w je s t o p raco w y w an ie n o rm , m e to d
i re g u ł p rz e tw a rz a n ia i p rz e s y ła n ia in fo rm acji specjalisty czn ej o ra z tw o rz en ie k o m p a ty b iln y c h sy stem ó w in fo rm acji, u m o żliw ian ie k ra jo m ro z w ija ją c y m się stw o rz en ia w ła sn y c h b a z d a n y ch i p rz y łą c z e n ia ich d o ju ż istn iejący ch , p rom ow anie tw o rzen ia n a ro d o w y ch sy stem ó w in fo rm acji o ra z ro z w ija n ia w sp ó łp ra cy m ięd zy n aro d o w ej, k sz tałce n ie sp ecjalistó w i uży tk o w n ik ó w in fo rm acji w d zied zin ie in fo rm acji naukow ej, b ib lio tek a rstw a i arch iw isty k i.
O m a w ia n a p ra c a z a jm u je się je d n y m zag ad n ien iem , a le b a rd z o in te re s u ją c y m i is to tn y m . W p i
śm ien n ictw ie p o lsk im n ie m a z b y t w ielu p u b lik acji pośw ięconych z ab e z p ie c z a n iu zbiorów p rz e d zn iszczen iam i i ra to w a n iu ju ż zniszczonych, m oże z w y ją tk ie m k siążk i J . W ieprzkow skiego Vade- m e c u m konse rw acji książki, W arszaw a 1983. W a rto b y ło b y p rz y b liży ć j ą czy teln ik o w i p o lsk iem u lu b , co b y ło b y n a w e t b a rd ziej p rz y d a tn e , z a ją ć się w pro w ad zen iem m e to d y liofilizacji w P o lsce.
Bea ta A n n a Ce ssak
Zakład Nauk Pomocniczych Historii i Bibliotekoznawstwa UMCS
