Biblioteka Główna
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
TRADYCJA A NOWOCZESNOĝû – TEMAT STARY JAK ĝWIAT
Abstract: Years in which we live and work are years of a technological revolution. It forced many changes in the scope of work tools which are used, the method of acquisition, preparation, preservation and circulation of collections, as well as social communication.
The paper will be an attempt to find answers to the questions: were the mental barriers over- come and whether communities of both users and library employees were positively disposed towards them. Which changes did we accept, which did we contribute to? If we do not want to change something, does it result from our respect for tradition, fondness for old, having their unique features, forms of collections, work, social communication or is it because we cannot overcome stereotypes?
Słowa kluczowe: komputeryzacja, digitalizacja, biblioteki cyfrowe, bariery mentalne
Wprowadzenie
Do tematu konfrontacji tradycji z nowoczesnoĞcią powraca siĊ dosyü czĊsto.
Spoglądając z perspektywy wielu lat, moĪna rzec, Īe temat jest „stary jak Ğwiat”.
Pojawiał siĊ wielokrotnie, takĪe w literaturze piĊknej
1. Dyskusja nad tymi zagadnieniami nasiliła siĊ, gdy rozpoczĊła siĊ era komputerów osobistych.
ZaczĊto porównywaü stare z nowym, przekonywano siĊ nawzajem co lepsze, co przetrwa w niezmienionej formie, co przestanie istnieü, co bĊdzie musiało ulec zmianie. ZaczĊto siĊ wrĊcz zastanawiaü, czy biblioteki przetrwają, a jeĞli nawet, to w jakiej formie? Pojawił siĊ termin „biblioteka hybrydowa”, odnoszący siĊ głównie do przenikających siĊ i uzupełniających nawzajem róĪnych form usług i dokumentów – tradycyjnych i elektronicznych.
Czas przełomu i bariery mentalne
Przełom lat 80. i 90. to okres, kiedy w bibliotekach pojawiły siĊ pierwsze
„pecety”. Były bardzo powolne w działaniu, posiadały prymitywne oprogramo- wanie, nikt wówczas nie słyszał o intuicyjnych interfejsach uĪytkownika, nie było myszki ani ikonek, był za to czarno-biały ewentualnie – bardziej eksklu-
1
Przykładowo: powieĞü Iwana Turgieniewa, Ojcowie i dzieci, o konflikcie poglądów stare-
go i młodego pokolenia.
zywny – bursztynowy ekran. Dzisiaj to juĪ zamierzchła przeszłoĞü, ale w tam- tym okresie – rewolucyjna zmiana, której czĊĞü pracowników bibliotek nie chciała zaakceptowaü. AktywnoĞü, pomysłowoĞü, dąĪenie do zmian wykazały natomiast osoby nie znoszące stagnacji. Zestawienie tych dwóch grup w wiĊk- szym lub mniejszym stopniu oznacza konflikt, który przy wprowadzaniu nowych technologii w niektórych instytucjach był bardzo dotkliwie odczuwalny.
I mowa tu nie tylko o pracownikach bibliotek, od których zaleĪała sprawnoĞü, z jaką biblioteki były komputeryzowane, lecz takĪe o odbiorcach nowych form usług (a potem takĪe nowych form dokumentów), czyli uĪytkownikach.
Jak pisze Jurand CzermiĔski: „W przełomowych momentach lĊk przed apo- kaliptyczną scenerią przyszłoĞci zdawał siĊ niekiedy paraliĪowaü biblioteczną klientelĊ i bibliotekarzy”
2. Problem w duĪym stopniu wynikał z braku wyobraĨni i wiedzy. Pracownicy nie potrafili czy nie chcieli „przeprogramowaü siĊ” na inne myĞlenie. Trudno im było zatem wyobraziü sobie, jak do systemu kompute- rowego przeniosą róĪne, im tylko znane, niesformalizowane symbole, oznacze- nia umieszczane dotychczas na kartach katalogowych czy akcesyjnych. WciąĪ chcieli, by oddzielnie funkcjonowały katalogi ksiąĪek, czasopism, ksiĊgozbio- rów podrĊcznych. Przykłady moĪna by mnoĪyü. Znane były kłopoty bibliotek, które usiłowały wprowadziü komputeryzacjĊ, nie zmieniając systemu organiza- cyjnego. W efekcie zamiast usprawniü pracĊ bibliotekarza i obsługĊ uĪytkowni- ka skutecznie ją utrudniała. PrzyjĊcie zupełnie nowego sposobu myĞlenia wymagało wysiłku intelektualnego, a w rezultacie zasadniczych zmian organiza- cyjnych. Do dzisiaj pokutują pewne zachowania i struktury organizacyjne.
J. StĊpniak zauwaĪa, Īe „W bibliotekach […] dominuje rozdzielanie informacji o róĪnych kategoriach zbiorów, przy czym kryteria tego podziału nie są dla uĪytkowników jasne. Z jednej strony istnieje zasada, Īe katalogi OPAC rejestru- ją razem ksiąĪki i czasopisma, bez wzglĊdu na noĞnik na jakim są publikowane (razem są druki, mikroformy, dokumenty elektroniczne i audiowizualne), z dru- giej zaĞ strony tworzone są odrĊbne listy dostĊpnych czasopism elektronicznych (w tym tych prenumerowanych, do których biblioteki mają prawa archiwalne, a czĊsto mają je takĪe w wersji drukowanej)”
3.
Z mentalnych powodów wiele bibliotek, mimo posiadania katalogów kom- puterowych, długo nie rezygnowało z katalogów kartkowych, prowadząc je równolegle, przeciw wycofywaniu fiszek protestowali bowiem niektórzy uĪytkownicy. WyraĨnie szybciej przełamywanie stereotypów nastĊpowało w bi- bliotekach uczelni technicznych, znacznie trudniejsze zadanie mieli biblioteka- rze w ksiąĪnicach uniwersyteckich. Dzisiaj pracĊ w bibliotekach podejmują nowi, młodzi ludzie, którzy juĪ w dzieciĔstwie nabyli umiejĊtnoĞci posługiwania
2
J. C z e r m i Ĕ s k i, Cyfrowe Ğrodowisko współczesnej biblioteki, GdaĔsk 2002, s. 41.
3
J. S t Ċ p n i a k, Koegzystencja bibliotek cyfrowych i tradycyjnych w akademickich syste- mach biblioteczno-informacyjnych w perspektywie najbliĪszych 10 lat, [w:] Biblioteki XXI wieku.
Czy przetrwamy? Materiały konferencyjne, ŁódĨ 2006, s. 93.
siĊ komputerem, a edukacjĊ na poziomie wyĪszym, ukierunkowaną na nowe technologie, systemy biblioteczne, formaty, i całą tĊ wiedzĊ, którą poprzednie pokolenie musiało zdobyü samodzielnie, przedzierając siĊ przez, z reguły anglojĊzyczną, literaturĊ przedmiotu, dziĞ zapewniają polskie uniwersytety.
W obecnej dobie konieczne okazuje siĊ przełamywanie stereotypów w nie- co innej sferze. Mowa o idei otwartego Internetu, w którym w szybszym tempie i w wiĊkszym stopniu kompletnoĞci powinny pojawiaü siĊ współczesne publika- cje w wersji elektronicznej. O e-publikacje zabiegają bibliotekarze, ale w wielu przypadkach trafiają na silny opór ze strony autorów. W tym zakresie znacznie wyprzedziły nas inne kraje europejskie oraz Stany Zjednoczone, gdzie przykła- dowo dostĊp sieciowy do pełnych tekstów rozpraw doktorskich czy uczelnia- nych czasopism naukowych jest zdecydowanie bardziej powszechny.
Zmiana narzĊdzi pracy
PowszechnoĞü komputerów w bibliotekach jest faktem. Zadecydowało o tym kilka czynników: oprogramowanie stało siĊ o wiele bardziej przyjazne, koszty sprzĊtu i oprogramowania znacznie siĊ obniĪyły, znaleziono dla nich zastosowanie we wszystkich procesach bibliotecznych. Dotychczasowe, tradycyjne narzĊdzia pracy zastąpiono nowoczesnymi, wykorzystującymi technologie komputerowe. Zrobiono nawet wiĊcej, poniewaĪ współczesne biblioteki, w szczególnoĞci akademickie, intensywnie zaczĊły rozwijaü nowe formy udostĊpniania dokumentów; tym zagadnieniom poĞwiĊcona bĊdzie dalsza czĊĞü artykułu.
Zasadniczo technologie komputerowe w bibliotekach zaczĊto stosowaü
w odniesieniu do lokalnych baz danych, w tym katalogów. Gdy zaistniała
moĪliwoĞü komunikacji z wykorzystaniem sieci rozległych, zaczĊto tworzyü
bazy i katalogi o charakterze centralnym. Nie wszystkie zasoby polskich
bibliotek akademickich są dzisiaj skatalogowane komputerowo, niemniej
obserwuje siĊ stopniowy zanik katalogów kartkowych. Jest to wynik realizowa-
nej od wielu lat retrokonwersji; pojawienie siĊ opisu w katalogu komputerowym
na ogół wiąĪe siĊ z wycofaniem odpowiedniej karty (kart) z katalogu tradycyj-
nego. Coraz wiĊcej bibliotek podejmuje siĊ takĪe digitalizacji starych katalogów
kartkowych, informujących o zasobach, nie bĊdących priorytetem w planach
retrokonwersji. DoĞwiadczenie kilku bibliotek wskazuje, Īe zainteresowanie
takimi „zapomnianymi” materiałami bibliotecznymi wzrasta, gdy dotarcie do
informacji o nich moĪliwe jest poprzez Internet, mimo Īe narzĊdzia wyszuki-
wawcze katalogu zdigitalizowanego są bardzo ubogie. W przypadku katalogów
obserwujemy wiĊc wyraĨne odchodzenie od katalogów tradycyjnych na korzyĞü
komputerowych. Te drugie pozwalają uĪytkownikowi na szybkie i łatwe
wyszukiwanie informacji o zasobach według róĪnych kategorii, róĪnych
elementów opisu, z dowolnego komputera na Ğwiecie. Dodatkowe zalety – to moĪliwoĞü automatycznego generowania z systemów bibliotecznych inwenta- rzy, pobierania róĪnych danych statystycznych, tworzenia zestawieĔ, badanie stopnia wykorzystania ksiĊgozbioru, ograniczenie, w skali kraju, dublowania prac dziĊki współkatalogowaniu w NUKAT
4, pozyskiwanie miejsca w bibliote- ce w wyniku stopniowej likwidacji szaf katalogowych itd. Wprawdzie w głĊbi duszy wciąĪ tli siĊ obawa, czy kiedyĞ z powodu jakiegoĞ kataklizmu nie zniknie wszystko, co jest zapisane wyłącznie w pamiĊci komputerów, niemniej wiado- mo, Īe procesu przechodzenia na wersje cyfrowe nie da siĊ juĪ ani odwróciü, ani zatrzymaü.
Zmiany technologiczne nastąpiły teĪ w zakresie powielania materiałów bi- bliotecznych. Biblioteki w okresie 30–40 lat przeszły od fotokopiarek, poprzez kserografy do skanerów i drukarek komputerowych. Zatem dzisiaj moĪna działaü szybciej, taniej i powszechniej. ŁatwoĞü powielania niesie ze sobą jednak i zagroĪenia. Tani i łatwy dostĊp do urządzeĔ powielających, a takĪe do pełnych tekstów w Internecie, stwarza warunki do naruszania praw autorskich.
ToteĪ rozwój technologii musi wiązaü siĊ z odpowiednią edukacją społeczeĔ- stwa, kształtowaniem zachowaĔ etycznych, poszanowaniem pracy innych, korzystaniem z ich dorobku wyłącznie w zakresie dozwolonym prawem.
Komputery znajdują dziĞ takĪe zastosowanie we wszelkiego rodzaju pra- cach administracyjnych, co ma znaczenie szczególnie w duĪych bibliotekach, gdzie tego typu prace w duĪym zakresie są wykonywane (np. skomputeryzowa- ne kartoteki Ğrodków trwałych czy bazy finansowe, w których rejestrowane są dochody i wydatki biblioteki).
Internet, nowe formy komunikowania siĊ, nowe formy dokumentów MoĪliwoĞci Internetu zaczĊto wykorzystywaü stopniowo. Początki pracy w sieci wiązały siĊ ze znacznymi problemami wynikającymi ze słabej przepu- stowoĞci sieci i duĪej zawodnoĞci. Przesyłanie danych do baz centralnych naraĪone było na przestoje, co sprawiło, Īe wielu sceptyków oceniało nową technologiĊ bardzo negatywnie.
Na rynku zaczĊły siĊ pojawiaü komercyjne bazy danych i czasopisma elek- troniczne z dostĊpem online, w pierwszej kolejnoĞci z zakresu medycyny i nauk technicznych. Jedni przyjmowali te zmiany z entuzjazmem, inni wątpili w trwa- łoĞü zasobów cyfrowych i dalecy byli od zastĊpowania wersji drukowanych elektronicznymi. Rozgorzała dyskusja, czy biblioteki mogą rezygnowaü z wersji drukowanych; dosyü kurczowo trzymano siĊ zasady kontynuacji tytułu czasopi- sma, nawet jeĞli uĪytkownicy nie byli juĪ nim zainteresowani, a czĊsto propo-
4
NUKAT – Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny zainicjowany w 2002 r.
nowali zakup w zamian innych, z ich punktu widzenia lepszych, waĪniejszych, bardziej przydatnych tytułów. Stopniowo jednak sytuacja ekonomiczna zaczĊła wymuszaü odstĊpowanie od poprzednich zasad. Ceny czasopism i baz danych wzrastają z roku na rok i wiĊkszoĞci bibliotek nie staü dziĞ na utrzymywanie równolegle obu wersji. Istotny stał siĊ takĪe inny czynnik – miejsce w magazy- nie. DziĊki rezygnacji z wersji drukowanych uległ spowolnieniu siĊ znacznie proces zapełniania półek nowymi zbiorami. JednoczeĞnie uĪytkownicy zaczĊli doceniaü zalety nowych technologii – szybsze, efektywniejsze wyszukiwanie informacji, dostĊp do interesujących ich zasobów komercyjnych z dowolnego komputera w sieci uczelnianej, a potem – dziĊki nowym rozwiązaniom – takĪe z komputerów domowych.
Rozwój sieci komputerowych w sposób zasadniczy wpłynął na zmiany w komunikacji społecznej. Zintensyfikowały siĊ i niespotykanego dotychczas tempa nabrały: przekazywanie oraz wymiana informacji i dokumentów (e-doku- mentów). Nastąpiło przełamanie lokalnej izolacji; bariery odległoĞciowe przestały istnieü. ĝwiat zaczĊto okreĞlaü mianem globalnej wioski. Technologie informacyjne zaczĊły byü pomocne w rozwiązywaniu róĪnych postaci wyklu- czenia społecznego. W wyniku rewolucji medialnej i komunikacyjnej zrodziło siĊ społeczeĔstwo informacyjne. Europejskie społeczeĔstwo informacyjne, jak pisze T. Goban-Klas
5, to społeczeĔstwo uczące siĊ (learning society), co oznacza nie tylko powszechny dostĊp do technologii informacyjnych […], ale takĪe ich wykorzystanie w permanentnej edukacji. Istotną rolĊ w tym procesie odgrywa biblioteka, której działalnoĞü, jak pisze W. Pindlowa, „moĪe pozwoliü na korzystanie ze zbiorów osobom mieszkającym w trudnej czĊsto do pokonania odległoĞci od oĞrodków kultury, a takĪe osobom, mającym trudnoĞci w porusza- niu siĊ. Technika, która moĪe rozwiązaü ten problem to digitalizacja”
6.
W Polsce inicjatorami digitalizacji i tworzenia bibliotek cyfrowych były biblioteki akademickie. W 1999 r. jako jeden z pierwszych zdigitalizowany i udostĊpniony w Internecie został skrypt uczelniany (z 1988 r.). Ideą, jaka przyĞwiecała pomysłodawcom, było powszechne udostĊpnienie studentom poszukiwanego przez nich podrĊcznika, którego liczba egzemplarzy w bibliotece była zbyt mała, by zaspokoiü ich potrzeby. Był to teĪ krok w stronĊ wspomaga- nia zdalnego nauczania, które oprócz programów komputerowych z kursami, wykładami, testami musi opieraü siĊ teĪ na lekturach (podrĊczniki, monografie i inne materiały). Problemem, który naleĪało rozwiązaü, było znalezienie narzĊdzi do wyszukiwania i przeglądania dokumentów elektronicznych, czyli do
5
T. G o b a n - K l a s, Strategia lizboĔska budowy europejskiego społeczeĔstwa informacyj- nego, [w:] Od społeczeĔstwa industrialnego do społeczeĔstwa informacyjnego. KsiĊga jubileuszo- wa dedykowana Profesorowi Lesławowi H. Haberowi w 40-lecie pracy naukowej, Kraków 2007, s. 145.
6
W. P i n d l o w a, Rola biblioteki w procesie wyłączania i włączania społecznego, [w:] Bi-
blioteki XXI wieku…, s. 48.
obsługi bibliotek cyfrowych. W wyniku eksperymentów powstało kilka rozwią- zaĔ. Akademicka Biblioteka Cyfrowa – KRAKÓW
7do udostĊpniania zasobów cyfrowych gromadzonych w bibliotekach naukowych wykorzystuje oprogra- mowanie VTLS/VIRTUA. CzĊĞü bibliotek zaimplementowała własne oprogra- mowanie
8, czĊĞü korzysta z oprogramowania dLibra. Wybór odrĊbnego opro- gramowania do obsługi biblioteki cyfrowej wiąĪe siĊ z problemem, na który zwraca uwagĊ J. StĊpniak: „OdrĊbne są systemy dostĊpu do bibliotek cyfrowych rejestrujące (w innym standardzie) elektroniczne wersje tych dokumentów, których oryginały mają opisy w katalogach (OPAC lub tradycyjnych kartko- wych). Stwarza to sytuacjĊ, w której uĪytkownik musi przeszukaü kilka odrĊb- nych Ĩródeł informacji, by odnaleĨü potrzebny dokument”
9. By chroniü uĪyt- kowników przed takimi utrudnieniami w 2007 r., została im zaoferowana nowa, zaawansowana usługa sieciowa pod nazwą Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC)
10, integrująca zasoby i funkcje poszczególnych bibliotek cyfrowych, tworzonych przez instytucje naukowe i publiczne, w szczególnoĞci biblioteki akademickie, archiwa, muzea, oĞrodki badawcze. Z biegiem czasu polskie biblioteki cyfrowe zaczĊły łączyü siĊ i przekształcaü w biblioteki regionalne (Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, Akademicka Biblioteka Cyfrowa – KRA- KÓW i in). CzĊĞü komputerowych katalogów bibliotecznych, poza opisami materiałów drukowanych dzisiaj zawiera teĪ informacje o dokumentach elektro- nicznych, odsyłając jednoczeĞnie do ich pełnych tekstów
11.
Korzystny, z punktu widzenia uĪytkownika, jest zatem model zintegrowanej biblioteki hybrydowej, w której „metadane dla róĪnych Ĩródeł powinny byü zebrane razem w taki sposób, aby uĪytkownik mógł zostaü doprowadzony do potrzebnych mu materiałów, bez wzglĊdu na ich format. Istotną rolĊ moĪe tu odegraü OPAC, który staje siĊ nie tylko listą pozycji przechowywanych w fizycznej bibliotece, ale teĪ bramą do Ĩródeł elektronicznych (lokalnych i zdalnych)”
12.
Z punktu widzenia uĪytecznoĞci biblioteki cyfrowej istotny jest jej zasób.
W wyniku przeprowadzonej analizy zawartoĞci polskich bibliotek cyfrowych moĪna stwierdziü, Īe mamy do czynienia z kilkoma rozwiązaniami. Pierwsza grupa – to biblioteki stricte cyfrowe, udostĊpniające dokumenty pełnotekstowe.
7
MiĊdzyuczelniana biblioteka cyfrowa z zakresu nauk technicznych i ekonomicznych obec- nie tworzona przez BibliotekĊ Główną Akademii Górniczo-Hutniczej i BibliotekĊ Główną Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
8
Np. Biblioteka Politechniki Krakowskiej.
9
J. S t Ċ p n i a k, op. cit., s. 93.
10
Federacja Bibliotek Cyfrowych, [dostĊp: 17.03.2009], http://fbc.pionier.net.pl.
11
Np. katalog komputerowy BG AGH, który udostĊpnia takĪe dokumenty elektroniczne równolegle publikowane w Akademickiej Bibliotece Cyfrowej – KRAKÓW czy narodowy katalog centralny NUKAT.
12
G. P i o t r o w i c z, Model hybrydowy jako optymalny wariant funkcjonowania i rozwoju współczesnej biblioteki akademickiej, [w:] Tradycja i nowoczesnoĞü bibliotek akademickich.
Materiały konferencyjne, Rzeszów 2005, s. 18.
WiĊkszoĞü z nich nastawiona jest głównie na wypoĪyczanie zdigitalizowanych materiałów bibliotecznych, co do których wygasły prawa autorskie. WciąĪ mniejszą grupĊ stanowią biblioteki, które postawiły przed sobą trudniejsze zadanie: dostarczania swoim uĪytkownikom najczĊĞciej przez nich poszukiwa- nych pełnych tekstów publikacji współczesnych (podrĊczniki, materiały konfe- rencyjne, uczelniane czasopisma naukowe, rozprawy doktorskie, opisy patento- we itp.). Taki model biblioteki cyfrowej wiąĪe siĊ z niezwykle Īmudną pracą, czĊsto wymagającą indywidualnych rozmów z autorami, przekonywania ich, przełamywania barier mentalnych. Celem tych zabiegów jest pozyskiwanie zgody autorów na udostĊpnianie ich dzieł w Internecie. W nielicznych uczel- niach w okreĞlonym zakresie przyjĊto rozwiązania systemowe (umowy bibliotek z wydawnictwami uczelnianymi, zarządzenia rektora itd.). Drugą grupĊ stanowią biblioteki cyfrowe jedynie z nazwy, poniewaĪ w wielu przypadkach poprzestają na udostĊpnieniu metadanych, czasami streszczeĔ czy spisów treĞci, a pełnych tekstów jest w nich niewiele; uĪytkownik nie ma z nich wiĊkszej korzyĞci.
Bibliotekarze, którym bliska jest idea bibliotek cyfrowych, są zdania, Īe naleĪy dąĪyü do udostĊpniania zasobów elektronicznych pełnotekstowych.
NiezbĊdne do tego jest stworzenie takiej atmosfery, w której autorzy chĊtniej akceptowaliby publikowanie ich dzieł w bibliotekach cyfrowych. Byü moĪe złagodzenie prawa autorskiego i praw pokrewnych w pewnym stopniu rozwiąza- łoby obecne problemy i ułatwiło publikowanie pełnych tekstów w bibliotekach cyfrowych. Cenny byłby takĪe swego rodzaju lobbing ze strony władz uczelni, KRASP-u czy innych instytucji, organizacji, zrzeszeĔ. PrzedsiĊwziĊcie to wymaga jednak przezwyciĊĪenia barier mentalnych i kreowania nowych zachowaĔ, a takĪe powszechnej dezaprobaty społecznej dla osób przywłaszcza- jących sobie cudzą własnoĞü intelektualną.
Czy dąĪenie do cyfryzacji wszystkich publikacji oznacza zerwanie z trady-
cją, z likwidacją starych zbiorów (bo przecieĪ juĪ je zdigitalizowaliĞmy), czy
modelem przyszłoĞci ma byü biblioteka wyłącznie wirtualna? OtóĪ chcieliby-
Ğmy, aby tak siĊ nie stało. Bezsprzecznie digitalizacja starych zbiorów oznacza
ratowanie ich przed zagładą. Rozsypujące siĊ czasopisma i gazety XIX-wieczne
stopniowo zastĊpuje siĊ kopiami elektronicznymi. Podobny los czeka wszystkie
inne cenne zasoby, obecnie przechowywane w sejfach czy pilnie strzeĪonych
magazynach, w specjalnych warunkach klimatycznych. Digitalizacja daje im
drugie Īycie. DziĊki wytwarzaniu kopii w wersji cyfrowej umoĪliwia siĊ dostĊp
do historycznych rĊkopisów, starodruków i innych cennych zbiorów szerokim
rzeszom społeczeĔstwa, które dotychczas nie miały zbyt wielu okazji, by siĊ
z tymi dziełami zapoznawaü. Ponadto technika komputerowa daje róĪne
dodatkowe moĪliwoĞci, np. powiĊkszanie obrazu i przyglądanie siĊ szczegółom,
niezauwaĪalnym podczas oglądania oryginału gołym okiem. Z drugiej jednak
strony ksiąĪkĊ drukowaną czy rĊkopiĞmienną moĪemy dotknąü, poczuü jej
zapach, usłyszeü szelest przewracanych stron. Z tych teĪ powodów ksiąĪka
tradycyjna powinna pozostaü stałym elementem biblioteki.
ZakoĔczenie
Wiek XX to okres zasadniczych zmian w odniesieniu do form i sposobów udostĊpniania zbiorów bibliotecznych. Do realizacji procesów bibliotecznych wykorzystano kolejno: mechanizacjĊ, automatyzacjĊ i wreszcie komputeryzacjĊ.
Na początku lat 90. w Polsce zaimplementowano pierwsze zintegrowane systemy biblioteczne, a dziĊki dynamicznemu rozwojowi telekomunikacji przeszukiwanie komputerowych katalogów bibliotecznych stało siĊ moĪliwe z dowolnego, wyposaĪonego w terminal podpiĊty do Internetu, miejsca na Ğwiecie. Masowo zaczĊły pojawiaü siĊ bazy danych, początkowo na dyskach optycznych, potem udostĊpniane online. Dzisiaj coraz czĊĞciej są to bazy pełnotekstowe.
Znacznie wzrosły moĪliwoĞci komunikowania siĊ bibliotekarza z uĪytkow- nikami, do których adresowana jest oferta biblioteki. Istotną rolĊ pełnią dzisiaj strony domowe, serwisy ogólnouczelniane, w których zamieszczane są waĪne informacje dotyczące działalnoĞci biblioteki (informacje o nabytkach, wysta- wach, testowych dostĊpach do baz danych i inne). W wielu bibliotekach działają dobrze zorganizowane systemy powiadamiania uĪytkowników o terminach zwrotu wypoĪyczonych ksiąĪek, wykorzystujące najnowsze metody i narzĊdzia do przekazywania informacji (e-mail, sms).
Jak piszą A. Sokołowska-Gogut i T. Wildhardt „Dawna biblioteka typu ksiąĪnica zmieniła swój charakter. Pojawił siĊ nowy typ biblioteki nazywanej niekiedy biblioteką hybrydową, która, obok tradycyjnych materiałów drukowa- nych, oferuje szeroką gamĊ zbiorów multimedialnych i Ğwiadczy usługi z wy- korzystaniem najnowszych elektronicznych technologii informacyjnych”
13.
Bibliografia
C z e r m i Ĕ s k i J., Cyfrowe Ğrodowisko współczesnej biblioteki, GdaĔsk 2002, takĪe [dostĊp:
17.03.2009], http://panda.bg.univ.gda.pl/~jurand/cyfrowe_srodowisko/.
Federacja Bibliotek Cyfrowych, [dostĊp 17.03.2009], http://fbc.pionier.net.pl.
G o b a n - K l a s T., Strategia lizboĔska budowy europejskiego społeczeĔstwa informacyjnego, [w:] Od społeczeĔstwa industrialnego do społeczeĔstwa informacyjnego. KsiĊga jubileuszo- wa dedykowana Profesorowi Lesławowi H. Haberowi w 40-lecie pracy naukowej, Kraków 2007.
O p p e n h e i m C., S m i t h s o n D., What is the hybrid library?, „Journal of Information Science” 1999, vol. 25 (2).
P i n d l o w a W., Rola biblioteki w procesie wyłączania i włączania społecznego, [w:] Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy? Materiały konferencyjne, ŁódĨ 2006, TakĪe [dostĊp:
17.03.2009], http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/biblio21/sesja2ref1.pdf .
13
