KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA CIEPŁA POZYSKIWANEGO ZA POMOCĄ
DUBLETU GEOTERMALNEGO W KLESZCZOWIE
Piotr Kołba
1a, Krzysztof Jasnos
2b, Bogdan Noga
3c, Henryk Biernat
4d1 SOLPARK KLESZCZÓW Sp. z o.o., ul. Sportowa 8, 97-410 Kleszczów
2 Zakład Komunalny KLESZCZÓW Sp. z o.o., ul. Główna 41, 97-410 Kleszczów
3 Instytut Mechaniki Stosowanej i Energetyki, Politechnika Radomska, ul. Krasickiego 54, 26-600 Radom
4 Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa e-mail: aprezes@kompleks-solpark.pl, bsekretariat@zkkkleszczow.pl,
cb.noga@pr.radom.pl, dhenryk.biernat@polgeol.pl
Streszczenie
W artykule zaprezentowana została koncepcja wykorzystania wody termalnej ujmowanej dubletem geotermalnym będącego częścią instalacji geotermalnej w powstającej Geotermii Kleszczów. Geotermia Kleszczów będzie szóstym uruchomionym na terenie Polski zakładem, który będzie wykorzystywał energię wód termalnych. W odróżnieniu od innych podobnych ciepłowni działających na terenie naszego kraju w Geotermii Kleszczów zdecydowano, że no- śnikiem ciepła geotermalnego do jego odbiorców będzie woda termalna. Ciepło od wody termalnej będzie odbiera- ne bezpośrednio u poszczególnych odbiorców, gdzie będą zamontowane geotermalne wymienniki ciepła, a schło- dzona woda termalna będzie kierowana do otworu chłonnego.
CONCEPT OF ADAPTING THE HEAT
OBTAINED BY GEOTHERMAL DOUBLET IN KLESZCZÓW
Summary
This article presents the concept of using thermal water extracted by the geothermal doublets which are the part of the geothermal plant in the emerging Geotermia Kleszczów. Unlike other similar heat plants operating in Po- land it was decided in Geotermia Kleszczów that geothermal heat is going to be carried to its customers by ther- mal water. The heat from the thermal water is collected directly from individual customers, where the geothermal heat exchangers will be installed, and cooled thermal water will be directed to the injection well Kleszczów GT-2.
1. WSTĘP
Na terenie miejscowości Kleszczów, położonej na połu- dniu województwa łódzkiego w powiecie bełchatowskim, znajduje się otwarty w 2008 roku kompleks dydaktycz- no-sportowy SOLPARK, który został wybudowany przy ulicy Sportowej. Kompleks ten jest zespołem połączo- nych ze sobą budynków części dydaktycznej: liceum,
gimnazjum, centrum kultury, internat oraz sportowej:
sala sportowa, część ogólna zespołu sportowego, baseny, zjeżdżalnie, widownia na około 200 miejsc, szatnie, natryski, jacuzzi, siłownie, sale fitness, zespół odnowy biologicznej, kręgielnia, sala bilardowa, sala konferen- cyjna, restauracje, itp.
Na zewnątrz, bezpośrednio przy hali basenowej, zlokali- zowany jest basen letni i trawiasta plaża z brodzikiem do płukania stóp. W skład kompleksu wchodzi jeszcze sztuczne lodowisko, które w okresie letnim może być przeznaczone do jazdy na rolkach lub do organizowania koncertów, przedstawień itp. Za liceum i salą sportową zlokalizowano stadion sportowy z podgrzewaną płytą ze sztucznej trawy, tartanową bieżnią i trybunami oraz trzy korty tenisowe o nawierzchni ze sztucznej trawy.
Obecnie zapotrzebowanie na ciepło dla całego komplek- su realizowane jest za pomocą dwóch kotłowni gazo- wych [8].
Po drugiej stronie ulicy Sportowej znajduje się hotel SOLPARK, który jest usytuowany naprzeciwko kom- pleksu dydaktyczno-sportowego. Kompleks hotelowy SOLPARK składa się z jednego budynku, w którym są dwa pomieszczenia kotłowni. W kotłowniach zlokalizo- wane są dwa kotły gazowe zasilające instalację central- nego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytko- wej [9].
Ponieważ koszty ogrzewania gazowego w przyszłości mogą okazać się dość sporym obciążeniem gminy, jej władze postanowiły zapewnić drugie tańsze w eksploatacji źródło ciepła. Takim źródłem mają być wody termalne ujmowane w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksu i hotelu SOLPARK. W celu pozyskiwania ciepła wnętrza ziemi zostały wykonane dwa otwory geotermalne połączone ze sobą rurociągiem, a obecnie trwają prace związane z dostosowaniem istniejących ciepłowni do zasilania ich wodami termalnymi. Równo- legle trwają prace związane z uzyskaniem koncesji na eksploatację wody termalnej za pomocą dubletu geoter- malnego.
Szczególną trudnością podczas opracowywania koncepcji budowy ciepłowni geotermalnej była konieczność współ- pracy geotermalnego źródła ciepła z już istniejącymi systemami ciepłowniczymi [9]. Należy tutaj zwrócić szczególną uwagę na fakt, że źródło geotermalne jest niskotemperaturowe a już istniejąca sieć cieplna jest wykonana dla parametrów średniotemperaturowych.
W obiektach zainstalowane są już nowe urządzenia skonfigurowane do zasilania niskotemperaturowymi kotłami gazowymi. Podłączenie źródła geotermalnego musiało zatem być zorganizowane w taki sposób aby w
Innym problemem podczas opracowywania koncepcji zagospodarowania ciepła geotermalnego było przyjęcie rozwiązania, w którym możliwe byłoby maksymalne wykorzystanie ciepła geotermalnego przy jak najmniej- szej ingerencji w już istniejące instalacje oraz przy możliwie niskich kosztach inwestycyjnych.
2. CHARAKTERYSTYKA PARAMETRÓW INSTALACJI GEOTERMALNEJ
Ciepłownia geotermalna w Kleszczowie będzie działała na podstawie dubletu geotermalnego składającego się z otworu eksploatacyjnego Kleszczów GT-1 i otworu chłonnego Kleszczów GT-2. W odróżnieniu od innych podobnych ciepłowni działających na terenie naszego kraju w Geotermii Kleszczów zdecydowano się, że nośnikiem ciepła geotermalnego do jego odbiorców będzie woda termalna.
Otwór Kleszczów GT-1 wykonano w okresie od lipca do listopada 2009 r. Głębokość końcowa otworu wynosi 1620 m. Część roboczą otworu stanowi niezafiltrowany odcinek w interwale 1489 - 1620 m o średnicy 216 mm.
Najlepsze właściwości kolektorskie wykazują utwory piaskowcowe jury dolnej z interwału 1502 - 1553 m [6].
Otwór ten w dublecie geotermalnym będzie pełnił rolę otworu eksploatacyjnego.
Prace wiertnicze otworu Kleszczów GT-2 przeprowa- dzono w okresie grudzień 2010 - marzec 2011. Głębokość otworu chłonnego Kleszczów GT-2 wynosi 1725 m i został zakończony w utworach jury dolnej. Do później- szej eksploatacji otworem Kleszczów ujęto warstwy wodonośne jury środkowej i jury dolnej. Otwór ten podczas pracy dubletu geotermalnego będzie pełnił rolę otworu chłonnego.
Stalowe elementy systemów geotermalnych narażone są na niekorzystne działanie korozji, która rozwija się głównie w rurociągach tłocznych i otworach zatłaczają- cych [4]. Zgodnie z prowadzonymi w podobnych obiek- tach badaniami korozja w otworach eksploatacyjnych rozwija się w zdecydowanie mniejszym stopniu [5].
W związku z tym w instalacji geotermalnej w Kleszczowie (jednej z pierwszych w kraju) zarówno rurociąg tłoczny jak i otwór chłonny zostały wykonane z rur z tworzywa sztucznego wzmocnionych włóknem
Podstawową zasadą działania dubletu geotermalnego jest zapewnienie ciągłości przepływu pomiędzy otworem eksploatacyjnym a otworem zatłaczającym, wynikające z konieczności wtłaczania w tym samym czasie wydoby- tej wody ze złoża. Tak więc, możliwości eksploatacyjne nie będą wynikały z możliwości wydobywczych a głów- nie z możliwości zatłaczania schłodzonej wody termal- nej. Zasoby eksploatacyjne ustalone zostały podczas pompowania eksploatacyjno-zatłaczającego.
Przy jednoczesnym ciągłym pompowaniu i zatłaczaniu trwającym 168 godzin uznać można, że udokumentowa- no wystarczającą odnawialność zasobów eksploatacyj- nych w wysokości 150 m3/h. Odpowiadająca tej wydaj- ności depresja w otworze eksploatacyjnym wynosi 55 m, natomiast ciśnienie zatłaczania wynosiło około 4,4 bar.
Temperatura wody termalnej na wypływie z otworu Kleszczów GT-1 wynosi 52,2oC [2].
Po doprowadzeniu wody termalnej rurociągiem tłocz- nym do ciepłowni jej temperatura obniży się do około 50oC w wyniku straty ciepła podczas przesyłu. Kolejne straty ciepła wystąpią podczas odbioru ciepła od wody termalnej przez wodę sieciową na niskotemperaturowych wymiennikach ciepła. Czynnik grzewczy po przejściu przez wymiennik ciepła będzie miał temperaturę około 48oC.
3. MOŻLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA CIEPŁA GEOTERMALNEGO
Do dnia dzisiejszego zapotrzebowanie na ciepło dla obiegów instalacji cieplnych jest zapewnione poprzez realizację dwóch kotłowni gazowych o łącznej mocy 2 790 kW. Kotły gazowe przygotowują czynnik grzew- czy o stałych parametrach, który następnie zasila sprzę- gło hydrauliczne i dalej jest tłoczony przy pomocy
układu dwóch pomp elektronicznych na rozdzielacze zasilające węzły cieplne. W kompleksie SOLPARK znajduje się pięć węzłów ciepłowniczych, które zostały wyposażone w automatykę pogodową, a za jej pośred- nictwem jest realizowany podział mocy na poszczególne obiegi w poszczególnych częściach kompleksu. W trzech węzłach zastosowano wymienniki 2-stopniowe ciepłej wody użytkowej, co pozwoliło na odzyskanie części mocy cieplnej od czynnika powracającego z wymienni- ków centralnego ogrzewania i ciepła technologicznego.
W kompleksie dydaktyczno-sportowym SOLPARK zdecydowano się na utrzymanie stałej temperatury zasilania na kotłach gazowych. W okresie ostatniego roku wynosiła ona około 60 - 65oC. Kocioł gazowy zlokalizowany w drugiej kotłowni dodatkowo podnosi temperaturę zasilania układu do około 70 - 75oC. Tem- peratura ta wymagana jest również do okresowego technologicznego podgrzewu ciepłej wody użytkowej.
W tym przypadku temperatura zasilania jest zbyt wysoka aby można było bezpośrednio wykorzystać wodę termalną (52,2oC) na linii zasilającej cały układ grzew- czy w kompleksie sportowo-dydaktycznym.
Na przełomie 2009 i 2010 r. prowadzone były w kom- pleksie SOLPARK badania związane z przydatnością do celów grzewczych odkrytej na terenie gminy Kleszczów wody termalnej. Głównym celem było określenie czy będzie możliwość bezpośredniego zasilania układów ciepłowniczych bezpośrednio wodą termalną. Badano głównie temperaturę zasilania instalacji grzewczych po tzw. zimnej stronie wymienników w poszczególnych węzłach ciepłowniczych. Okazało się, że przez większość roku zasilają one wewnętrzne sieci ciepłownicze czynni- kiem o temperaturze niższej od temperatury wydobywa- nej wody termalnej.
Temperatura zasilania instalacji wewnętrznej z węzła WC-1, zlokalizowanego w części sportowej kompleksu, na przełomie 2009/2010 r. zmieniała się w granicach od około 52 do 35oC. Temperatura zasilania instalacji z węzła WC-2, zlokalizowanego w budynku gimnazjum, waha się w granicach od około 32oC poza sezonem grzewczym do 58oC w sezonie grzewczym podczas gwałtownych spadków temperatury zewnętrznej (rys.
1). Okresy spadku temperatury zasilania poniżej 25oC pokrywają się z feriami zimowymi i wakacjami.
W przypadku pozostałych trzech węzłów zlokalizowa-
nych w budynku liceum, internacie oraz w łączniku temperatura zasilania instalacji grzewczych zmieniała się od 30 do 60oC w zależności od panujących warunków atmosferycznych [7, 8].
Wymiennik ciepła obsługujący boisko sportowe służy głównie do przekazywania ciepła, które następnie pod- grzewa płytę boiska sportowego. Na przełomie roku 2009 i 2010 zasilany był temperaturą około 20oC, czyli dużo niższą od temperatury eksploatowanej wody termalnej. Temperatura ta jest również niższa od praw- dopodobnej temperatury zatłaczanej zużytej wody termalnej. Wymiennik ten może zatem stanowić ostatni stopień kaskady schładzania wody termalnej.
Przeprowadzona, całoroczna analiza temperatur zasila- nia pozwala na stwierdzenie, że w kompleksie dydak- tyczno-sportowym można będzie wykorzystywać ciepło geotermalne.
4. KONCEPCJA
ZAGOSPODAROWANIA CIEPŁA GEOTERMALNEGO
Obecnie na terenie Polski działa pięć ciepłowni geoter- malnych (Geotermia Podhalańska, Geotermia Pyrzyce, Geotermia Mazowiecka, Geotermia Uniejów, Geotermia Stargard Szczeciński), które pracują w systemach biwa- lentnych [10]. W ciepłowniach tych poza sezonem grzewczym ciepło użytkowe pochodzi ze źródła geoter- malnego (bezpośrednio, lub za pośrednictwem pomp ciepła), natomiast w okresie szczytowego zapotrzebowa-
nia na ciepło, uruchamiane jest dodatkowo źródło konwencjonalne (zazwyczaj kotły gazowe).
Działanie nowej instalacji geotermalnej zlokalizowanej w Kleszczowie będzie polegało na eksploatacji wody termalnej za pomocą głębokiego geotermalnego odwiertu eksploatacyjnego Kleszczów GT-1. Wydobyty strumień gorącej wody termalnej przetłaczany będzie następnie preizolowanym rurociągiem do poszczególnych odbior- ców wody termalnej i ciepła geotermalnego, którzy zlokalizowani są w bezpośrednim sąsiedztwie otworu eksploatacyjnego Kleszczów GT-1 (rys. 2).
Rys. 1. Temperatury zasilania instalacji wewnętrznej z węzła ciepłowniczego WC-2
Rys. 2. Szkic instalacji przeznaczonej do eksploatacji wody termalnej
U wszystkich odbiorców ciepła geotermalnego zainsta- lowane zostaną niskotemperaturowe wymienniki ciepła na których następuje schłodzenie wody termalnej za pomocą wychłodzonej wody powracającej z wewnętrzne- go systemu centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej.
Na dzień dzisiejszy głównymi odbiorcami ciepła geoter- malnego są: kompleks dydaktyczno-sportowy SOLPARK, hotel SOLPARK, dwa pomieszczenia socjalne oraz budynek planowanej klinika [7].
Bezpośrednie, energetyczne wykorzystanie wody termal- nej w już istniejących obiektach będzie wymagało ingerencji w już istniejące instalacje cieplne. Taka sytuacja będzie zarówno w kompleksie dydaktyczno- sportowym SOLPARK jak i w hotelu SOLPARK gdzie instalacje cieplne są wykonane jako średniotemperatu- rowe. Te dwa obiekty będą głównymi odbiorcami ciepła geotermalnego.
Rys. 3. Uproszczony schemat bezpośredniego wykorzystania energii wody termalnej w kompleksie dydaktyczno-sportowym SOLPARK
Odbiór ciepła w kompleksie dydaktyczno-sportowym SOLPARK odbywał się będzie za pomocą nowych wymienników ciepła wpiętych w przewody powrotne we
wszystkich instalacjach poszczególnych węzłów ciepłow- niczych (rys. 3). Będzie to pierwszy stopień kaskadowe- go schładzania wody termalnej. W przypadku, kiedy temperatura zewnętrzna obniży się poniżej -1oC układ ten będzie musiał być wspomagany przez już zamonto- wane kotły gazowe. Rozwiązanie to będzie mogło pra- cować do czasu, kiedy woda powrotna z sieci ciepłowni- czej będzie miała temperaturę niższą od temperatury wody termalnej.
Drugim stopniem schładzania wody termalnej może być wstępny podgrzew wody wodociągowej kierowanej następnie do systemu przygotowania ciepłej wody użytkowej.
Kolejnym stopniem kaskady schładzającej wodę termal- ną może być wymiennik trzeciego stopnia, który będzie zasilał energią cieplną boisko sportowe. Może on również zapewniać ciepło geotermalne dla dolnego źródła ciepła sprężarkowej pompy ciepła.
W obiektach dopiero budowanych (np. budynek kliniki, pomieszczenia socjalne) instalacje cieplne można będzie zaprojektować jako niskotemperaturowe. Rozwiązanie takie zapewni maksymalne wykorzystanie ciepła geo- termalnego w tych obiektach. W przypadku zapotrze- bowania czynnika grzewczego o temperaturze wyższej niż dostarczana woda termalna w obiektach tych po- winno być przewidziane dodatkowy podgrzew. Może on być realizowany w wyniku instalacji grzałek elektrycz- nych wmontowanych bezpośrednio w lokalną instalację cieplną.
Po oddaniu ciepła schłodzony strumień wody termalnej wtłaczany będzie w jeden rurociąg i całość wykorzysta- nej wody termalnej przepompowywana będzie ponownie do komory przy otworze Kleszczów GT-1 (otwory i urządzenia geotermalne są zlokalizowane w podziem- nych żelbetonowych komorach). Dopiero z tej komory będzie ona przepompowywana w kierunku otworu chłonnego Kleszczów GT-2, celem jej utylizacji w wyni- ku ponownego jej zatłoczenia do warstwy wodonośnej, z której została wydobyta. Normalna praca układu geotermalnego odbywać się będzie w układzie zamknię- tym od otworu eksploatacyjnego Kleszczów GT-1, poprzez wymienniki ciepła do otworu chłonnego Klesz- czów GT-2 [7, 8. 9].
Podczas wznawiania obiegu geotermalnego woda ter- malna ze względu na ryzyko jej natlenienia nie będzie mogła być ponownie zatłoczona do warstwy wodono-
śnej. W tym przypadku niewielkie ilości wody termalnej pochodzącej z procesu płukania rurociągu geotermalnego będzie musiała być gromadzona w dole zrzutowym.
Betonowy i szczelny dół zrzutowy o pojemności ponad 4 tys. m3 został wykonany w bezpośrednim sąsiedztwie otworu chłonnego Kleszczów GT-2, w miejscowości Łuszczanowice Kolonia oddalonej w linii prostej o 2,4 km od otworu Kleszczów GT-1. Woda termalna zgro- madzona w dole zrzutowym będzie następnie w sposób kontrolowany przepompowywana rurociągiem tłocznym za pobliską oczyszczalnię ścieków gdzie będzie rozcień- czana z oczyszczoną już wodą płynącą rowem odpływo- wym.
Zastosowanie wody termalnej jako źródła ciepła dla kompleksu dydaktyczno-sportowego pozwoli na znaczne ograniczenie zużycia gazu ziemnego co niewątpliwie przełoży się na obniżenie kosztów eksploatacyjnych.
Poza sezonem grzewczym woda termalna będzie wspo- magana gazem ziemnym głównie na potrzeby zasilenia wymiennika z ciepła dla wody basenowej oraz do tech- nologicznego podgrzewu ciepłej wody użytkowej.
Aby system geotermalny mógł poprawnie działać, musi być zapewniony odpowiedni przepływ wody termalnej.
Podczas maksymalnego zapotrzebowania na ciepło geotermalne powinien być zapewniony wydatek eksplo- atowanej wody termalnej na poziomie około 116 m3/h.
Strumień ten będzie zależny od aktualnego zapotrzebo- wania na ciepło i w okresach najmniejszego zapotrzebo- wania na ciepło może zmniejszać się nawet do około 20 m3/h.
Zainstalowana aktualnie w Geotermii Kleszczów moc cieplna będzie wynosiła 4,3 MW, z czego około 1,2 MW będzie pochodziło bezpośrednio z instalacji geotermalnej (tabela 1).
Tabela 1. Zainstalowana moc cieplna realizowanej instalacji cieplnej
Wyszczególnienie Moc [MW]
Bezpośredni odbiór ciepła od wody termalnej
1,2
Niskotemperaturowe kotły gazowe - KDS* SOLPARK
2,7
Niskotemperaturowe kotły gazowe - Hotel SOLPARK
0,4
5. PODSUMOWANIE
Wydobywana woda termalna otworem Kleszczów GT-1 charakteryzuje się temperaturą 52oC i wydajnością 150 m3/h. Takie parametry wody termalnej pozwalają na jej bezpośrednie wykorzystanie w już istniejących syste- mach ciepłowniczych. Do analizy możliwości energe- tycznego wykorzystania wydobywanych wód termalnych w już istniejących obiektach wykorzystano wyniki pomiarów, które zebrano podczas rocznej eksploatacji sieci ciepłowniczej zlokalizowanej w kompleksie dydak- tyczno-sportowym SOLPARK. Instalacje ciepłownicze w nowo powstających budynkach już na etapie projek- towania będą mogły być dostosowywane do niskotempe- raturowego geotermalnego źródła ciepła.
W już istniejących obiektach geotermalne źródło ciepła będzie wspomagane niskotemperaturowymi kotłami gazowymi. W dalszym ciągu będą one zasilały istniejące już wymienniki ciepła po stronie wysokich parametrów.
W ten sposób zapewniona zostanie płynna regulacja zapotrzebowania na ciepło i możliwość szybkiego reago- wania na nagłe zmiany zapotrzebowania na ciepło w poszczególnych wymiennikach. Istniejące kotły gazo- we będą również stanowiły szczytowe źródło ciepła.
Zastosowanie wody termalnej jako źródła ciepła zarów- no w już istniejących obiektach jak i nowo projektowa- nych pozwoli na zdecydowane obniżenie zużycia gazu ziemnego, co przełoży się na ograniczenie kosztów. Gaz w tym przypadku w zwiększonych ilościach będzie spalany głównie zimą podczas występowania dużych mrozów, kiedy temperatura wody powracającej z syste- mu ciepłowniczego będzie zbliżona do temperatury wody termalnej.
Podczas przeprowadzanych analiz brano pod uwagę również możliwość wykonania centralnej ciepłowni geotermalnej z zainstalowaną absorpcyjną pompą ciepła [7, 8]. W tym przypadku do poszczególnych odbiorców doprowadzane byłoby ciepło geotermalne zamiast wody termalnej. Rozwiązanie to wymagałoby jednak zamiany niskotemperaturowych kotłów gazowych na absorpcyjną pompę ciepła oraz zakupu wysokotemperaturowego kotła gazowego do jej napędu, co związane byłoby ze zdecydowanie wyższymi kosztami inwestycyjnymi.
Uzyskana wiedza i doświadczenie przy realizacji opra-
będzie niewątpliwie ważnym doświadczeniem dla przy- szłych tego typu przedsięwzięć w Polsce. Pionierski
charakter przedsięwzięcia dostarczy praktycznych wzorców dla realizacji podobnego typu przedsięwzięć.
Literatura
1. Biernat H., Gryszkiewicz I., Bentkowski A., Martyka P.: Aneks do projektu prac geologicznych w celu wykonania otworu poszukiwawczo-rozpoznawczego za wodami termalnymi w Kleszczowie. Warszawa: Przedsiębiorstwo Geo- logiczne POLGEOL S.A., 2009.
2. Biernat H., Kapuściński J., Niewiarowicz J., Martyka P.: Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby eksploatacyjne ujęcia wód termalnych w Kleszczowie wraz z określeniem warunków wtłaczania wód wykorzysta- nych do górotworu. Warszawa: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., 2011.
3. Biernat H., Kulik S., Noga B.: Instalacja geotermalna w Pyrzycach jako przykład pozyskiwania czystej i odna- wialnej energii w ciepłownictwie oraz wód termalnych do balneologii i rekreacji. „Przegląd Geologiczny” 20120, vol. 58, nr 8, s. 712 - 716.
4. Biernat H., Kulik S., Noga B.: Problemy związane z eksploatacją ciepłowni geotermalnych wykorzystujących wody termalne z kolektorów porowych. „Technika Poszukiwań Geologicznych. Geotermia, Zrównoważony Roz- wój” 2010, nr 1-2, s. 17 - 28.
5. Biernat H., Kulik S., Noga B., Kosma Z.: Problemy korozji przy zatłaczaniu wykorzystanych wód termalnych.
„Modelowanie Inżynierskie” 2010, nr 39, t. 8, s. 13 - 18.
6. Biernat H., Posyniak A., Bentkowski A.: Dokumentacja otworowa otworu geotermalnego Kleszczów GT-1. War- szawa: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., 2009.
7. Noga B., Biernat H.: Koncepcja optymalnego wykorzystania pozyskiwanych otworami Kleszczów GT-1 i Klesz- czów GT-2 wód termalnych i zagospodarowania energii geotermalnej. Warszawa: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., 2011.
8. Noga B., Biernat H.: Studium możliwości wykorzystania wód termalnych wydobywanych otworem geotermalnym Kleszczów GT-1 w kompleksie dydaktyczno-sportowym SOLPARK. Warszawa: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., 2011.
9. Noga B., Biernat H., Bujakowska K.: Program funkcjonalno użytkowy dla zadania polegającego na wykonaniu przyłączy cieplnych do SOLPARK KLESZCZÓW przy ul. Sportowej 8 oraz do Hotelu SOLPARK przy ul. Spor- towej 3. Warszawa: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., 2011.
10. Noga B., Kosma Z.: Obecny stan wykorzystania wód termalnych i energii geotermalnej w Polsce. „Logistyka”
2011, nr 6, s. 3069 - 3078.
