1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — ...W b .T .i^ ..
.I f ó m a - ... :...
...
I. Materiały dokumentacyjne
1/1— rolacja właściwa U '
\I2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora 1/3 - Inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora
• »
II. M a te ria ły u z u p e łn ie n la ją c e re la c ję \ /
HI. In n e m a te ria ły (zebrane przez „relatora”):
1/1/1- dot. rodziny relatora —
i'i/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r. —
»
III/3 — dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1 9 4 5 ) —
lil/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r. __
iil/5 — Inne...
IV. K o re s p o n d e n c ja ___
V , W y p is y ze ź ró d e ł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne"] i /
\ l l r
2
3
4
5
6
-sj. *- '
Ze starych fotografii i ulic miasta
Pseudonim „Wysocka”
M otto:
H ej k to P olak , n a b a g n ety ! ż y j sw o b o d ą , P o lsk o żyj!
— T a k i p seu d o n im z o b o w ią z u je
— m ial podobno p o w ie d z ie ć jed en z d o w ó d c ó w Ż w i r k u W alk i Z brojnej M ichał K ryń sk i ps ,,B a - b in lc z ”, o d b ier a ją cy p r zy sięg ę nd sie d e m n a sto le tn ie j M arysi N ie - tr ze b k ó w n y w 1941 roku. T eraz m oże w r a ca ją c do s łó w m otto n a p isa n y ch przez C asim ira D e la v ig - n e (p olsk i p rz ek ła d ..W arszaw ian * k i ” p ióra K arola S ie n ie w lc z a ) to m u s ia ły b a rd zo b rzm ieć w uszach u czestn ik o m P o w sta n ia L isto p a d o w eg o , sk o r o i d zisia j w y w o łu ją z n a k o m ity od zew . J u ż d z isia j nie Jestem w s ta n ie p r zy to czy ć słó w p r z y sięg i P iotra W y so ck ieg o , k tó rą w ra z z p o d ch o rą ży m sk ła d a ł r o zp o czy n a ją c w a lk ę p r z e c iw ro
sy js k ie m u zaborcy, a le w s z y s tk i*
p rzy rzeczen ia O rlik ó w , Ż b ik ów , R y s ió w m ia ły p o d o b n ą w a g « i r ó w n ie ż c ią ż y ły o fia rą życia.
P a m ię ta m p a n ią M arię Idącą do p r a c y w U b e z p ie cz a ln l S p o łe c z n e j, p a m ię ta m Jej b rata S te fa n a . B a r d zo p od o b n eg o d o sio str y . W y słu c h iw a łe m n ieraz fr a g m e n tó w m u zy czn y ch , k ie d y o d w ie d z a łem ' s w o je g o k o le g ę W icka m ie s z k a ją ceg o n a tej sa m e j k la tcę o ch o d o - w e j, na o sta tn im p ię trz e.
P o ła ta ch d o w ia d u ję *ię. 4« Jako u ta le n to w a n a p ia n istk a k o n c e r to w a ła s p o ty k a ją c s ię z d u ż y m u zn a n iem . P rz y jm u ją c s u m ie n n i#
o p r a c o w a n ą b io g r a fię M arii N ie - trzeb k ó w n y , przez Jej b e z p o śr e d n ie g o d o w ó d c ę z la t o k u p a cji p a - . n a C z es ła w a K a lisia k a ps. „O stro
w s k i” w ia d o m o , że M aria N ie tr z e - b k ó w n a z w ła sn e j in ic ja ty w y zor
g a n iz o w a ła ż e ń sk ą gru p ę m ło d zie
żo w ą A rm ii K r a jo w ej p o d p o r zą d k o w a n ą d o w ó d z tw u .Tana W odn ia
ck ieg o ps. . S tr z a ła ”, k tó r y k ie r o w a ł w y w ia d e m ż y ra r d o w s k ie g o ośrod k a A K .
O M arii N ietrzeb jcó w n ie w s p o m in a r ó w n ież w s w o je j p racy bio
gra ficzn ej pan i J o a n n a F roeM ich d y rek to rk a M iejsk iej S z k o ły H a n d lo w ej w Ż yrard ow ie, a w r z e c z y w isto ś c i sz k o ły śr e d n ie ) o g ó ln o k szta łc ą ce j.
M aria N ietrzeh k ó w n a .’'w Jatach v 1938— 39 była uczen nicą- P r y w a t- , nego G im n a zju m Ż eń sk ieg o w S k ę ^ ^ w i c ą c h , a ś w ia d e c tw p dc*(Y^JAści o tr z y m a ła 'w r o k u JM& a w ię c w - n a jg o r ę tszy m o k r esie o k u p a cji n ie m ie ck iej. P o u k o ń czen iu sz k o ły p o d jęła p ra c e u rzęd n iczk i w U b ez p ie cz a ln l S p o łeczn ej t o c z y w iś c ie n ie zd a
w a ła so b ie sp r a w y z ogrom u n ie b e z p iec ze ń s tw , ja k ie b ęd ą jej o d tąd to w a rzy szy ły . Z e sp ó ł lek a rzy i p om ocn iczego p e rso n e lu słu ż b y zdrow ia a d m in is tr o w a ł p a rter b u d yn k u , ! n a to m ia st p iętro z a jm o w a ły p o m ie sz cz e n ia u rzęd n icze.
D s zadań g r u p y o d k tó r e j „W y- --- i---—— i)
s o c k a ” o tr zy m y w a ła m eld un k i n ależała m iędzy" in n y m i: ob ser
w a c ja k o n fid en tó w , fo lk sd o jc z ó w , w y n ik i n arad i sp o tk a ń m ie js c o w y c h N iem có w , k olop ortaż pra.sy k o n sp ir a cy jn ej, ś le d z e n ie ruchu i z a w a rto ś ci p o cią g ó w w o js k o w y c h . W ła śc iw ie to w szy stk o to, co m ogło s i ę p rz y d a ć przy o r g a n i
z o w a n iu w s z e lk ic h a k cji o d w e to w y c h i za czep n y ch p rzez A rm ię K ra jo w ą W śród w ie lu zadań Ja
k ie o tr zy m y w a ła M aria b y ły 1 ta k ie, ja k fu n k c ja łą c z n ic z k i-k u r ie - ra K o m en d y O b w o d u ,,Zaba" w k o n ta k ta c h z d o w ó d z tw e m A rm ii K r a jo w e j. W c z a s ie s w o je j p racy w U b e z p ie cz a ln i S p o łe c zn ej z y s k a ła w ie lu p rz y ja ció ł, a le nie u s zło Jej u w a g i, ż e od p e w n eg o c za su sz u fla d y jej b iu rk a p o d le g a ją r ew iz ji. W tych p o d e jr z e n ia c h u tw ie r d z iły Ją z e r w a n e n l- e l a p in a ją c e k r a w ę d z ie sz u fla d y . K ie d y o s w o ic h sp o str ze że n ia c h p o in fo r m o w a ła d o w ó d z tw o w y w ia d u , to p o l« c o n o Jej p rzerw a ć w s z e lk ie d zia ła n ia N im o z a is t
n ia łe j a y tu a c ji zo sta li p o w i a d o m ien i łą c z n ic y 1 In n e o g n iw a or
g a n iz a c ji, j u i N ie m cy zd ą ży li d o k o n a ć r e w iz ji o so b is te j w s z y s t
k ich p r a c o w n ik ó w — P o la k ó w w U b ez p ie cz a ł ni S p o łec zn ej. N a a zczęścia M arii u d ało s ię iw ik n ą ć w o stą tn ie j c h w ili m eld u n k i p rze
k a z y w a n e p rzez łą c z n ik ó w n* bi
b u łce.
Z p e r s p e k ty w y czasu m o żn a o c e n ić tę r e w iz ję o so b is tą ja k o b a rd zo groźn ą. D z ijis j ju ż tru d n o d o c ie c , k to z a d e n u n c jo w a ł M arię N ie tr z e b k ó w n ę n o szą cą d u m n y p s e u d o n im „ W y so ck a ”. W śród w ie lu h ip o te z ja w i s i ę i tak a, że p o p r z e c iw n e j s tr o n ie u lic y m ie s z k a ł k o n fid e n t P a p r zy c k i, a je g o o k n o p a tr z y ło w p ro s t na okn a m ie s z k a n ia M arii N ie trz eb ó w n y W e jście d o d o m u z n a jd o w a ło s i ę tu ż o b o k o k ie n , a w ięc...
Co p r ą w d a w c z e ś n ie j w y k o n a n y w y r o k n a P a p r zy c k im s ta w ia ł
b y tę h ip o te z ę pod zn a k ie m za p y ta n ia , a le p o d ejrzen ia m o g ły p o w s ta ć w c z e ś n ie j i o n e m ogły być p r z y c z y n ą a r e s z to w a n ia , ,k tó r e n a s tą p iło 10 m arca 1W-M rok u . W raz z M arią z o sta ł a r es zto w a n y J u tl W od n iack i p seu d o n im ,,Strz.a- ■ Ja”, T o r tu r o w a n a M aria z ez n a je , ^ ż e W o żp ia ck i zn a la zł s i ę w j e j '
' mieszkaniu jprrypadkowo, dzięki'
! czemu -jratujd n>un*y«ł«..- . M aria N ietrzeijków M a z o sta i* .»oezat)to-
^W pj.przewieziona d o w ię z ie n ia w G ro d zisk u M a zo w ieck im * a n a s tę p n ie z o sta je p r z ew ie zio n a na P a w ia k w W a rsza w ie. W iad om o, ze m im o w ie lu p rzesłu ch a ń i tor
tur, któryrn zo sta ła p od d an e, n ie u ja w n iła ża d n eg o n a z w isk a , a d r e
su . :
M aria N ie tr z e b k ó w n a w d n iu 1H m aja 1W4 rok u , p o n ie z w y k le cię żk ich p r z es łu ch a n ia ch z o s t a j e p o s ta w io n a przed p lu to n e m j
e g z e k u c y jn y m i za b iera p o w ie r z o - j n e jej ta je m n ic e d o grobu.
— P o la la c h w- b tid y n k ti W > czp l«- j e z a ln i S p o łe c z n e j w śró d d z ie s ię - , c iu in n y c h n a z w isk o só b . k tó re | z g in ę ły z rąk N ie m c ó w , fig u r u je r ó w n ie ż n a z w is k o M arii N ie tr z e -
żych, k t ó r y d r p c r o po d w u d z i e s t u s i e d m i u l a t a c h :.svłki s y b e r y j s k i e j w r ó c i ł d o m ie j s c a z a m i e s z k a n i a z o b o w i ą z k i e m m e l d o w a n i a s w o j e j o b e c n o ś c i w c y r k u l e w n r e - c k i m , . s t a n o w i ; c /ą .s tk ę t r a g i c z n e j : h i s t o r ii P o l s k i , k t ó r e j to h isto rii k o n t y n u a t o r k ą st..!n .się w i a l n i e ; M a r i a N i e t r z e b k a gi-iąc w .sto s i e d e m d z i e s i ą t k ą r o c z n i c ę Śmierci s w o j e g o n a t r o n r .
J A N D O M ?GA S Z C Z E P A Ń S K I U z u p e l n i e a l e :
i ;
W w y ja ś n ie n iu do felieto n u „L eg en da*1 Zf. n r 43 89 doniósł mi p. K acper- ktew ioz. że R om an P ln d o r w alczył w 1939 r. w z g ru p o w a n iu w o jsk se n . K leeb erg a i w yjęty rfo niew o li p rz y sła ł o sta tn ie listy j e S ta ro b ie ls k a w r. 1940.
7
tąd to w a rzy szy ły . Z e sp ó ł lek a rzy i ih m aja 1W4 rok u , p o n ie z w y - 1 p om ocniczego p e rso n elu slu iib y k ie c ię łk k -h p rz es łu ch a n ia c h zo- z^ to w ia a d m in is tr o w a ł p a rter b u - e ta je p o s ta w io n a przed p lu to n e m j
d yn k u , n a to m ia st p iętro z a jm n - egzek u cyjn ym i i zabiera p o w ie r z o - j w a ły p o m ie sz cz en ia u r z ęd n icz e. n e jej ta je m n ic e d o grobu.
X*a z a d p ń g r u p y o d k t ó r e j , W y - ---P o U U c h w b u d y n k u IF -b czp ly- • ---1—--- - . . ^ e z a ln i S p o łe c z n e j w ś r ó d d z i e s i ę - ! Cłu in n y c h n a z w isk o só b . k tó re i z g in ę ły z rąk N ie m c ó w , fig u r u je r ó w n ie i n a z w isk o M arii N ie tr z e - b k ó w n y . Z in ic ja ty w y m g r. Int.- C ze sła w a K a lisia k a p seu d o n im
„ O str o w sk i”, je d n e g o z b y ły ęh d o w ó d c ó w M arii zo sta je n a z w a n a u lica je j im ien iem .
P ora je sz c z e w r ó cić d o lo só w n a jb liż sz y ch , a w ię c m o że k ilk a d a n y ch b io g r a fic zn y ch . M aria N ie trz e b k a u ro d ziła s i ę 29 m a ja 1924 roku w Ż y ra rd o w ie, jej ro d z ic e to L u d w ik N ie trz eb k a i S t e fa n ia z L isk o w ie c k ic h . R o d zice p rz ed w o jn ą p r o w a d z ili sk le p przy u lic y Daivyrt.sk iego (o b e c n ie s k r z y ż o w a n ie B r a tn i* ! i M o n iu sz ki. O jcie c z g in ą ł pod B r w in o w e m 1 w p ie r w s z y ć łi d n ia ch olcupacj!, n ie d łu g o p o tem zm a rła m a tk a . L o sy b r a ta S te fa n a z p o s tu r y p o d o b n e g o d o sio str y p o d o b n o w io d ły p rzez P a w la k n a ro b o ty p rzy
m u s o w e d o N ie m ie c .
T ra g {cz n e w y d a r z e n ia ja k ie b y ły u d zia łem M arii N ie tr z e b k ó w n y s k ła n ia ją m n ie d o p o ró w n a ń z p a tr o n em od k tó reg o p o ż y czy ła im ie n ia — P io tra W y so ck ieg o . T en tra g iczn y lew d o w ó d c y p o d ch o rn -
