POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA RO BO TNI CZ A KOM ITET WOJEWÓDZKI W ELBLĄG U
* Biuletyn Specjalny nr 3 ♦
m m
POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA KOMITET WOJEWÓDZKI
w ELBLĄGU
Do użytku służbowego
SYLWETKI ZASŁUŻONYCH DZIAŁACZY RUCHU ROBOTNICZEGO i MŁODZIEŻOWEGO
WOJEWODZTWA ELBLĄSKIEGO r
c z ip c I I I
ELBLĄG 1979 r .
f
■
S P I S T R E Ś C I
1/ Wstęp
2/ Bolesław Czerniawski. Kierownicza r o la p a r t i i W przemianaoh społeczno-gospodarczych na teren ie E lb ląga.
Województwo e lb lą s k ie i jego p odział admini
stracyjny . . . ... . . . fitr 2 - 1 5 3/ Niektóre wspomnienia nadesłane do Archiwum
KW PZPR
a/ Józefa Murzynówakiego . . . sfcr 16 - 30 b/ Józefa Detmera . . . s t r 3o - 34
e/ Walentego Bały s t r 34 - 4.4
d/ Wacława Szwai . . . s t r 45 - 46 e/ Bolesława D z i k a ... ... . . . s t r 46 - 48 f/ Władysława S o b k i e w i c z a ... s t r 48 - 51 4/ Notki biograficzn e działaczy-ruchu robotn i
czego . . . str - 60 5/ Notki bio graficzn e dzlałaozy ruchu mło
dzieżowego . . . . . . str 61 - 74 6/ Notki biograficzn e zmarłych dzlałaozy ruchu
robotniczego/na l i t e r ę K -L/. ... . str 75 - 79 7/ Wykaz alfabetyczny d z iałaczy ruchu ro bo tn i
czego ... ... ... s*r 80 8/ Wykaz alfabetyczny d ziałaczy ruohu młodzie
żowego . . . . i . . . . . . * str 81 9/ Wykaz a lfa b e t y o z n y zm arłyoh d z la ła o z y ruchu
ro b o tn ic z e g o /na l i t e r ę K - Z / ... .
lo / Wykaz skrótów . . . . . . . . a \T 83 st r 82
Prezentowany Czytelnikora k o le jn y numer "B iu letyn u S p e c ja ln e g o " KVV PZPR j e s t kontynuacją p o p u l& ryza cj1 sylw etek ruchu r o b o tn ic z e g o i m łodzieżow ego.
Z aw iera on taka© wspomnienia n ie k tó ry c h d z ia ła c z y z ich
$racy w p a r t i i i o rg a n iz a c ja c h m łodzieżowyoh oraz m a te ria ły obra
zu ją ce k ie ro w n ic zą r o l ę p a r t i i w przemianach gpołeezn o^gospsdar- ezych na Ziem i E lb lą s k i® j, u tw orzen ie województwa e lb lą s k ie g o i je g o p o d z ia ł a d m in is tra c y jn y .
Oddany on z o s t a je do rąk c zy te ln ik ó w w 3 5 - le c ie "M an ifestu lip cow ego ” - m etry k i n arodzin P o ls k i Ludowej, r o c z n ic ę obejmu
ją c ą sobą w spóln otę p rz e ż y ć i doznań, poszukiwań i wyborów doko
nywanych p rzez Polaków w tym ważnym, h istorycznym o k r e s ie . W pamiętnym "M a n ife ś c ie lipcowym " za d a rte z o s t a ły id ee programu P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic z e j i postępowe d ą żen ia całego narodu, będące wyrazem z e s p o le n ia dążeń do o c a le n ia narodowego, odzyskania n ie p o d le g ło ś c i i w yzw olenia sp o łeczn ego .
Zawarte w b iu le ty n ie informacje bio g ra fic zn e opracowane zostały w oparciu o akta personalne i n ie p reten d u ją do miana pełnych i wyczerpujących omówień prezentowanych p o s t a c i. Mają one za zadanie p rzy b liży ć czytelnikom, a zw ła szcza m ło d z ie ż y , sylwetki działaczy naszej współczesności, którzy w s p ó łtw o r z y li lub współ
tworzą aktualnie naszą so c ja lis ty c z n ą r z e c z y w is to ś ć .
P u b lik a c ja powyższa powstała z in ic ja ty w y Wydziału Pracy Ideowo-Y.ychowawczej Komitetu wojewódzkiego. C ałość m ateriału biograficzn ego z o s ta ła zebrana i opracowana p rze z kierownika Archiwum K.,W.
ARCHIWOM KW PZPE w ELBLĄGU
9
Bolesław Czerniawski
KIEROWNICZA ROLA PAR T II w PRZEMIANACH SPOŁECZNO"GOSPODARCZYCH HI TERENIE
ELBLAQA_
Kierowniczą r o l ę P a r t i i w przemianach sp o łeczn o -g o sp o d a r
czych na teren ie E lb lą g a i w je g o r e g io n ie datujemy od czasu przybywania to grup o peracyjn ych na te r e n b yłego In sp ek to ra tu Zachodniego obejm ująoego t e r y t o r ia ln i© obszar obecnego woje - wództwa e lb lą s k ie g o . P o ję c ie obszarowe te g o s p e c y fic z n e g o r e g io nu zostało.bow iem ukształtow ane w 1945 r , , a E lb lą g b y ł je g o s ie d z ib ą . Wrócono do n ie g o w nowym p o d z ia le ad m in istracyjn y®
P o ls k i w czerwcu 1975 r . tw orząc województwo e lb lą s k i© .' Rejon e lb lą s k i* s zw ła szcza samo m ia sto , j e s t s p e c y fic z nym te ry to riu m obszarowym do badań i ukazania k ie r o w n ic z e j r o l i p a r t i i i d z ie jó w ruchu r o b o tn ic z e g o w la ta c h 1945-1979.
W E lblągu d z ia ła ln o ś ć p a r t i i d a tu je s i ę od pow ołan ia Kom itetu Powiatowego PPR / 2 8 .IV .194BĄ a n ie c o p ó ź n ie j Kom itetu Powiatowego PPS*
W la ta c h 1945-1948 o b ie te p a r t ie * zes p o lo n e podobnym programem d z ia ła n ia , o d e g ra ły n a j i s t o t n i e j s z ą r o l ę w przem ia
nach sp o łeczn o-gosp od a rczych E lb lą g a i re g io n u .
K la s a r o b o tn ic z a na tym t e r e n ie od początku b y ła ogrom
n ie z r ó źn ic owana . Wywodzi ł a gi ę i ona z różnych ośrodków przem ysło
wych i ro ln y c h w k ra ju , a tak że ze Związku R a d z ie c k ie g o ,P r a n e j i , B e l g i ą c z ę s to p rz y b y ła b ezp ośred n io z obowzów k on cen tra cyjn ych .
K ształtu jący s iQ ruch robotniczy od początku m u siał wypra
cować określony, regionalny program d z ia ła n ia ,R o z w ija ł s i ę on w warunkach dobrej współpracy ze stac jo n u ją c ą tu t a j Radziecką Komendanturą^Wojenną. Współpraca t a b y ła szczególn ie potrzebna w rozw iązaniu problemów ludności rodzimej yp o trzeb ie szybkiego odwodnienia zatopionych ponad 1 2o ty s. ha Żuław oraz p rzy sp ie
szania tra n sfe ru ludności niem ieckiej / łą c zn ie 2o tys.Niemców z E lb lą g a oraz ok. lo ty s . z terenu powiatu/.
Speoyfika re g io n a ln a tego ruchu wytworzyła s ię również d zię k i p odjęciu przez władze naczelne PPR i PPS d łu gofalow ej p o lit y k i r o ln e j ze względu na ogromne znaczenie gospodarcze Żuław. Na podstawie tych politycznych d e c y z ji w re g io n ie elbląsk iu nie przeprowadzono p a r c e la c ji dużych majątków. Mniejsze gospo
darstwa, obejmowane przez osadników , zwiększono do przyjętych
3
na tym te r e n ie w ie lk o ś e i.W ten sposób P a r tit. sd samego początku s tw o rz y ła m ożliw ości rozw oju s o c ja lis ty c z n e g o s e k to ra ro ln ego
w naszym r e g io n ie . ~v
P o d k r e ś lić n a le ż y , że E lb lą g i ziem ie e lb lą s k ie po wyzwoleniu p rze d s ta w ia ły tr a g ic z n y obraz zn is zc zę ń wojennych, a k ierow n icza r o la p a r t i i p o le g a ła aa d z ia ła n ia c h mających na c e lu :
- Szybkie z s ie d le n is lu d n o ścią p o lsk ą tych ziem . W ty® te ż Cl c e lu je s z c z e w L u b lin ie z in ic ja ty w y PPH utworzono i wysłano do E lb lą g a Morską Grupę Operacyjną* a 8 V I 1845 r* Warszawską Grupę Operacyjną PPR,Morska Grupa Operacyjna, w skład k t ó r e j w ch od ziło w ie lu członków PPH, w końcu marca 1945 r . z o rg a n izo wała ju ż w ładzę ludową w E lb lągu .
- Skonsolidowanie napływ ającego sp ołeczeń stw a wokół utworzonego, latem 1S45 r . Bloku Stron n ictw Demokratycznych /PPIZ, PPS, SD i SL/.
Blok ten s t a ł s i ę szybko przeciwwagą rea k cyjn ego P o ls k ie g o Stron
n ictw a Ludowego.
- P rze ję c ie przez państwo handlu hurtowego, a p o zo s ta w ie n ie w rękach prywatnych handlu detaliczn ego. Umożliwiło t o spraw
n ie js z ą walkę ze spekulacją i utrzymanie w łaściw ej p o lity k i cen.
- Oczyszczenie organów ad m in istra c ji państwowej z elementów nie
pewnych, przypadkowych i wrogich władzy lu d ow ej.
- Szerokie d z ia ła n ie na rzecz in t e g r a c ji tw orzącego s ię nowego społeczeństwa.Potrzebę t ę dyktowała s y tu a c ja , ja k a wytworzyła s ię tu ta j w związku z napływem osadników z różn ych stron oraz koniecznośoią pozyskania do współpracy ludności rodzimej do u działu w procesie kształtow ania s ię władzy ludowej.
- Nawiązanie ś c i s ł e j współpracy organów bezpieczeństwa, Ludowego Wojska P ils k ie g o i ad m in istra cji p o ls k ie j z Radzie oką Komenda
nturą Wojenną w E lblągu w zwalczaniu bandytyzmu.
- Utrzymanie kierow niczej r o l i p a r t i i Kwłaseoza w takich urzędaoh jak : Zarząd M ie js k i, Starostwo Powiatowe,Państwowy Urząd R epatriacyjny, Urząd Bezpieczeństwa,MO,Sąd i Prokura
tura, a także w innych in stytuojach .
- N iedopu szczen ie do p rssejęcia p r z e z in ic ja t y w ę prywatną dużych zakładów przemysłowych, z a b e z p ie c z e n ie ich oraz oddani 0 w ręce prywatne r z e m io s ła i o z f ś c i zakładów za tru d n ia ją c y c h do 5o osób.
- Realizowanie zasady,że raz utworzona rada narodowa w danej miejscowości nie może być rozwiązana przed następnymi wybo
rami. Wyeliminowało to możliwość p rz e ję c ia władzy p rze z szyb
ko ro zw ija ją c e s i ę PSL w Elblągu,M alborku i K w id zyn ie.
- R e a liz a c ję zadań szybkiego odwodnienia Żuław/do połowy 1948r.
zrea lizo w a n o to zsunie rże n ie / .
- W łożenie maksymalnego w y siłk u p a r t i i Bloku S tron n ictw Dem okratycz
nych * a zw ła szcza PPR} w w y ja ś n ia n ie celów i programu referendum ludowego, oo w konsekw en cji zadecydowało o z w y c ię s tw ie w wybo
rach do sejmu.
- Staranne p rzygotow an ie p ierw szyoh wyborów do Sejmu Ustawodaw
czego 19 I 1947 r .
Kom itet Powiatowy PPR w E lb lą g u od początku p o d ją ł i r e a l i zował s z e r e g cennych a k c j i , jak z a b e z p ie c z e n ie w a rtościow ego mie
n ia , zboża i ziemniaków w zabudowaniach i gospód arstw ach opuszczo
n ych .P ierw szy też w yp ow ied zia ł w alkę s z e r z ą c e j s i ę g r a b ie ż y , Spowodo wał t e ż to ,ż e Tymczasowy Zarząd Państwowy w E lb lą g u z a c z ą ł wydawać zarządzenia zabran iająoe przewożenia i wywożenia w szelkiego mie
nia,, bez z g o d y -miejscowych w ładz. Kierownictwo Komitetu P ow iato
wego PPR nie s p e łn ia ło Jednak w p e łn i postawionych sobie zadań.
Dlatego też Warszawska Grupa Operacyjna złożona z członków PPR w dn.27 06 1945 r . dokonała zmian personalnych w s k ła d z ie K om itetu.
M ie js c e I s e k r e ta r z a - Stanisław a Pacoszyńskiego-z a j ą ł człon ek W arszaw skiej Grupy Operacyjnej - P io t r K u lczyck i.Nowy K om itet Powia
towy PPR utrzymywał żywe kontakty z KG PPR .D la usprawnienia a k c ji osiedleń ozej na Ziemiaoh Zachodnioh i Północnych P o lsk i z o r g a n iz o wano w Warszawie Komitet Przesiedleńczy^ który zajmował s i ę p r z e s ie dleniem warszawiaków na Ziemie Odzyskane, m iędzy innymi do E lb lą g a i O lsztyna.W ysłał on również 14 06 1S45 r . 14-osobową ekipę w celu utworzenia w E lb lągu Komitetu Osiedleńczego oraz w y stąp ił
» in ic jaty w ą powołania Państwowego Urzędu Repatriacyjnego /PUR/ . Komitet tak i powstał dn.27 V I 1945 r .
4
5
Komitet Osiedleńczy zorganizował regularny transport samo- chodowy w okolice Warszawy, skąd przywożono żywność do E lblą ga.
Do czasu utworzenia PUR zajmował s i ę on również akcją osiedleń
czą na terenie Elbląga.Przygotowywał też zaplecze aprowiegicyjn©
i mieszkaniowe .Doprowadził do stanu używalności budynki,które później przeznaczył na sie d z ib ę PUR w Elblągu.Komitet i s t n ia ł do 12. 11, 194S r . :,
KP PPR w E lblągu w y s tą p ił t e ż z in ic ja ty w ą n a ło że n ia lo o '-U c ła na wszystkie towary wywożone s Elbląga.Członkowi©
t<3j p a r t ii zorganizow ali akcję siewną,żniwną, i omłotową.
Z in ic ja ty w y PPR w p a źd ziern ik u 1945 r » powołano do ż y c ia gminne k om itety o s ie d le ń c z e .O b ję ły one opieką m a te ria ln ą lud
ność w ie js k ą , oraz usprawniały a k c ję o sied leń czą .P P R w spólnie z PPS p o d ję ła te ż s z e rs z ą akcję zw a lcza n ia rabunku i bandytyzmu.
Do a k c ji t e j włączono M i l i c j ę Obywatelską, Urząd B ezpieczeństw a, NKWDj a od s ie r p n ia 1945 r V - Ludowe Wojsko P o ls k ie .P o d ję ta a k cja d op row adziła do w yk rycia w ie lu prsestęjso.es?, k tó rs y p r z e b ie r a ją c s i ę w mundury wojskowe i m ilic y jn e * dokonyw ali gwałtów i rabun
ków.1 Podobne d z ia ła n ia , zm ie rza ją c e do n o r m a liz a c ji ż y c ia na Ziem iach Odzyskanych, PPR podejmowała także w innych pow iatach.
12 lip c a 1945 r , utworzony z o s ta ł Komitet Powiatowy PPR w Pasłęku, w lip c u tegoż roku w Kwidzynie ,Malborku,Sztumie, na początku września w Suszu, a 28 X 1945 r . w Braniewie.-
Ponadto :
Wspólnym w ysiłk iem p a r t i i i t u t e js z e g o społeczeństwa położony z o s t a ł znaczny w ysiłek na r z e c z o rg a n iz a c ji i odbudowy oświaty, a zwłaszoza rozwoju szk ó ł, kursów repolonizaoyjnych-roswiatowyehj ś w ie t lic i amatorskiej d z ia ła ln o ś c i zespołów artystycznych.
Położony też z o s ta ł główny nacisk na w spółdziałanie p a r t i i po
litycznych w budowie władzy ludowej. U ła tw iło to zrealizow anie głównych założeń programu p a r t i i i-u trw a le n ie w świadomości społeozeństwa przekonania, że PPR w alczyła o in teresy całego społeczeństwa, a nie tylko klasy ro botn iczej.]
Zrozum ienie tego p rz e z ówczesne społeozeństw o , pochodzące z różnych t e r y to r ió w i kręgów )ku ltu row ych b y ło podstawowym czyn
nikiem in tegru jącym mieszkańoów wokół programu P a r t ii,' a tym samym decydującym o p r z y s z ło ś c i regionu i P o lsk i Ludowej,1
6
W 35achodzącye:i przemianach społeczn o-gospodarczych dużą r o l ę odgrywały rady narodowe. Były one bowiem obok organów b e zp ie czeństw a i s p ra w ie d liw o ś c i poważnym soju szn ikiem i bezpośrednim r e a liz a to r e m p o l i t y k i PPR. Krąg sojuszników od maja 1945 r , zo
s t a ł poszerzony o rady zakładowe*1 W la ta c h 1945 - 1947 odegra
ły on® s zc ze g ó ln ą r o l ę w zagospodarowaniu i za b ezp iecza n iu zakładów p ra cy, rozw iązyw aniu problemów ap row izacyjn yeh z a łó g ora* o r g a n iz a c ji stołów ek p rasow niczych. Na w siach Związek Samo
pomocy C h ło p sk iej s t a ł s i ę rów n ież głównym - soju szn ik iem p a r t i i w wyeliminowaniu wpływów PSL wśród chłopów,
Od samego początku w y s iłk i p a r t i i s z ł y w kierunku ca łk o w i
te g o pozyskania o b y w a te li wokół j e j programu. W lutym 1947 r . Sej® u ch w a lił am nestię d la członków n ie le g a ln y c h o r g a n iz a c ji p o lity czn y o h .W tym te ż roku dokonano a k c ji p r s e s ie d le n io w e j ludności u k r a iń s k ie j, wzmożone k o n t r o lę nad handlera prywatnym, ograniczono spekulację, zn aczn ie u s ta b iliz o w a n o ceny rynkowe oraz zapoczątkowano s o c ja lis t y c z n e w spółzawodnictwo p ra cy,
W 1947 r . wygrane I wybory do Sejmu PRL ugruntowały ponadto przeprowadzone dotychczas reformy s p o łe c zn e , u t r w a liły s t a b i li z a c ję p olityczn ą i gospodarczą o raz w zro s t a u to ry te tu władzy ludowej w r e g io n ie .
Wybory te zamknęły otwarty okres w alki o władzę, a zdo
bycz© demokratyczne zo sta ły zagwarantowane na la t a 1947-1952 w "Małe# K onstytucji PRL*V
W lataoh następnych w y s iłk i p a r t i i s z ły w kierunku odbudowy i przebudowy m iejscow ego p rz e m y s łu .S z c z e g ó ln ie w la ta c h pięćd ziesiątych o s ią g n ię t o w ysoki s to p ie ń soju szu ro b o t
n ic zo -ch ło p sk iego .Z in ic ja t y w y p a r t i i wydana z o s t a ła w 1949 r . ustawa o lik w id a c ji a n a lfa b e ty zm u ,J e j r e a l i z a c j a p r z y c z y n iła s ię do p o g łę b ie n ia procesów in te g r a c y jn y c h i p o d n ie s ie n ia poziomu kultury mieszkańców.'
TST 1949 r . wydano też ustawę o scalan iu gruntów.Było to szczególnie ważne w re g io n ie żuławskim, bowiem odwodnienie te re nów depresyjnych p ociągało za sobą dokonywanie scaleń i tworzenie w tym re g io n ie państwowych gospodarstw rolnych.
W latach 195o-1953 z inicjatywy P a r t i i rozwijane były różne akcje na rzecz obrony pokoju, ra d io fo n iz a c ji zakładów pracy, wsi i o s ie d li, lik w id a c ji analfabetyzmu.
Po V I I I Plenum KC PZPE ty 1956 r . n a s t ą p ił wyraźny w zrost samorządności społeezeóstw a.Pow ołane z o s ta ły samorządy ro b o tn io ze w zakładach pracy E lb lą g a i PGR-ach .Zwiększono uprawnienia rad na
rodowych , reaktywowane został;© ogniwo i n t e g r a c ji s p o łeczeu stw a .- Front Jedności Narodu .Dokonano zmian w system ie za rzą d za n ia gospo
darką narodową.'
Nowe form y z a rzą d za n ia ,zw ła s zc za na w si, u m o żliw iły PGR-om w y jś c ie od 1965 r . z d e fic y to w o ś c i.R e g io n e lb lą s k i s t a ł s i ę przodu
ją c y w p ro d u k c ji r o l n e j .
Na s z c z e g ó ln ą uwagę za s łu g u ją p rzeo b ra że n ia społeczn o - . gospodarcze z a s z ły w E lb lągu w la ta c h 7 o -tyeh pod kierownictwem partii.W spom nę o n ie k tó ry c h :
8 lu te g o 1972 r . Bada M in istrów wydała s p e c ja ln ą uchwałę nr 4o w spraw ie m o d e rn iza c ji i rozw oju E lb lą g a . R e a liz a c ję t e j uchwały w z ię ła na s ie b ie p a r t ia z miejscowym społeczeństwem . R e a x iz a c ja uchwały p r z y n io s ła w ie le e fek tó w , jak. :
- zmodernizowano p r z e s t a r z a ły p o t e n c ja ł w ytwórczy e lb lą s k ic h zakładów p ra cy,
- Odrobione z o s t a ły znaczne z a le g ł o ś c i w z a k r e s ie t r o s k i o poprawę warunków s o cja ln o -b y to w y ch .
- Zlikw idow ano nadwyżki s i ł y ro b o ttze j, k tó re w 1972 r . w y n o siły ponad 16oo osób,
- Usprawniono gospodarkę m ie js k ą , lik w id u ją c poważnie n ie d o ro z_
wój in fr a s tr u k tu r y .
Pod kierownictwem p a r t i i pomyślnie realizow aliśm y uchwały władz politycznych i adm inistracyjnychjw wyniku czego-
- Wszysoy pracownicy gospodarki uspołecznionej u zy sk a li ponad 4o% wzrOst p łac i p r z e s z li na bezpodatkowy system p ła c . - Upowszechniono system opieki le k a r s k ie j, objęto nim indywidu
alnych rolników.
- Rozpoczęto r e a l i z a c ję programu skracania czasu pracy.
- Zrównano z a s i ł k i chorobowe pracowników umysłowych i fizycznych.
- Przyznano nowe uprawniania rentowe weteranom.Wprowadzono nowy korzystny system n a lic z a n ia emerytur i rent oraz całkowicie nony system rent d la rolników indywidualnych it p .
W latach 1945 - 1379 o s ię g a ię c ie dobrych rezultatów
gospodarozo - społecznych i kulturalnych było możliwe dzięk i dużemu zaangażowaniu P p r t ii i tutejszego społeczeństwa.Uzyskane re z u lta ty w 35 - le c iu ówiadozą o fcysa, że region e lb lą s k i należy do przo~
dująoych w k ra ju ,'
_ S -
Przypisy
1. Uchwały V I Zjazdu P o lsk iej Zjednoczonej P a r t ii Robotniczej /6-11 X II 1971 r . / Zbiór dokumentów, wyd.Warszawa,s.26o.
Szczegółową koncepcję przeprowadzania reformy administra
cyjnej w poszczególnych etapaoh zaw ierają takie dokumen^
party jn e, jak: Uchwała V I Plenum KC PZPR z 27 września 1972 r . , w sprawie re o rg a n iz a c ji władz terenowych na wsi oraz związanych z nimi zadań in s ta n c ji i o rg a n iz a c ji par
tyjnych, D eklaracja Z'K rajow ej Konferencji PZPR z 23 paź
dziernika 1973 r . , o r o l i i zadaniach rad narodowyoh w społeczno-politycznym systemie PRL, Uohwała XVII Plenum KC PZPR z 12 maja 1975 r . , dotycząca zasad i sposobu wpro-J wadzenia dwustopniowego podziału administracyjnego państwa.
2. Uchwały Komitetu Centralnego P o ls k ie j Zjedna: zonej P a r t i i - Robotniczej 1975 r . , Z b ió r dokumentów,wyd.Warszawa lP r 3 r . , s.73,
3. M ateriały informacyjne a pierw szej S e s ji Wojewódzkiej Rady Narodowej w E lblągu^w yd.Elbląg 1975 r . , s . 3 - 4 5 .
4. Zarys w ażn iejszyoh inform acji o województwie elbląskim , wyd.Elbląg 1976 r . , s . 4 2 .
5. Archiwum Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Elblągu/cyt.AKW w Elblągu/Inform acje dotycząee~prac związanych z korektą podziału administracyjnego w oj. e lb lą sk ie g o z 1976 r .
-» I o ”
Czerniawski Bolesław
Województwa e lb lą s k ie i je g o p o d z ia ł admini e tra o y j n y .
W s t ę p msmrtmmmssmtMmas
Inform acja n in ie js z a ran na c e lu p r z y b liż e n ie c z y te ln ik o w i p roblem atyki województwa e lb lą s k ie g o utworzonego w czerwcu 1875 roku, w wyniku nowego p o d z ia łu a d m in istra cy jn eg o P o ls k i i spopularyzowanie zagadnień re g io n a ln y c h . Um ożliwi ona c zy telnikowi poznanie h i s t o r i i u tw o rzen ia i p o d z ia łu województwa dokonan£cp w latach 1975-1976 .
In fo rm a cję sporządzono w op arciu o bogate m a te r ia ły a r c h i
walne zgromadzone w Archiwum K om itetu W ojew ódzkiego PZPR i opra
cowania statystyczne W ojewódzkiego Urzędu S ta ty s ty c z n e g o w E lblągu przesłane do wiadomości Kff i opublikowane drukiem.
- 11 -
Reforma terenów yoh organów w ładzy i administ r a c j i państwowej w lata oh 1972 -
Zapowiedź przeprowadzenia reformy terenowych organów władzy i ad m in istracji państwowej zaw ierała uchwała V I Zjazdu PZPR z 1971 r . Mówiła ona o p otrzebie doskonalenia demokracji s o c ja lis ty c z n e j, zmian w zarządzaniu gospodarką narodową i umac
nianiu r o l i państwa w r e a l i z a o ji wytycznych przez Zjazd decyzji szybkiego rozwoju k raju .
Reformę terenowyoh organów władzy i adm in istracji państwowej przeprowadzono w trzech etapach.
W pierwszym etap ie, 29 listo p a d a 1972 r ., zniesiono wpro
wadzone we wrześniu 1954 r. gromady i o sie d la , a na ich miejsce przywrócono) tak jak było w lataoh 1945 - 1953, gminy.
W wyniku tych posunięć administracyjnych zmniejszono b lisk o o połowę lic z b ę gromad, a utworzone w ich miejsoe gminy uznane z o s t a ły jako jednostki adm inistracyjne oraz mikroregiony sp o łe - czno~gospodaroze.
Jednocześnie dokonano istotnych zmian w o rg a n iz a c ji gminnych rad narodowych przez ro z d z ie le n ie fu n k c ji między ncwo utworzone dwa różne organy:
- Funkcje wewnętrznych organów kierowniczych rad poiwrzono prezydiom rad , ale wyłonionych na nowych zasadaoh
- Funkcje organów wykonawczyoh i zarządzających rad jpowierzono nowo powołanym naozelnlkom gmin, mianowanym wSwozas przez
ówczesnych przewodniczących prezydiów wojewódzkich rad narodo
wych na czas nieoznaczony.
Drugi etap reformy przeprowadzono na podstawie ustawy z dnia 22 lis to p a d a 1973 r , o zmianie ustawy o radaoh narodowyoh.
Zrealizowano j ą po wyborach do rad narodowyoh w dniu 9 grudnia 1973 r . Upowszechniono wówczas wprowadzone rok w oześniej w gminach zmiany w o rg a n iz a c ji terenowyoh organów władzy i adm in istrac ji państwowej.
Dokonano podziału fu n k c ji dawnyoh prezydiów wojewódzkich,powia
towych i m iejskioh rad narodowych.
- Funkcje wewnętrznych organów kierowniezyoh rad narodowyoh pow ierzono prezydiom rad narodowych, utworzonych na nowyoh zasadach.
„ 12
— Funkcje wykonałośe 1 zarządzające w odpowiednich radach powierzono na ossas nieokreślony wojewodom,naczelnikom powiatów, prezydentom i naczelnikom m iast.
Na przewodniczących rad narodowych wybierano odtąd p ie r
wszych sekretarzy z w łaściw ej in s t a n c ji PZPR : wojewódzkieJ, powiatowej, m ie js k ie j, miejsko-gminnej i gminnej.
Powołane do ż y o ia urzędy gminne i miejsko - gminne s t a ły s ię samodzielnymi Jednostkami społeczno-gospodarczymi. Naczelnicy urzędów otrzym ali szerokie uprawnienia w zak resie podejmowania d eoyzji na swoim te re n ie .
Większośó dotychczasowych spraw, które by ły załatw iane w powieoie, p r z e ję li naczelnioy i wywiązywali s ię z nieh dobrze.
Dlatego też w dniu 12 maja 1975 r.X V II Plenum KC PZPR podjęło uchwałę o wprowadzeniu dwustopniowej o r g a n iz a c ji władzy i ad m in istracji terenowej 2f w następstw ie ozego Sejm PRL na s e s j i w dniu 28 maja 1975 r . uch w alił ustawę o k o le jn e j zmianie ustawy o radaoh narodowych .
W trzeoim etap ie reformy a d m in istra c ji państwowej doko
nano z dniem 1 czerwca 1975 r . lik w id a o ji Jednego ogniwa w dotyohczasowyra podziale administracyjnym k ra ju , a mianowicie powiatu.Była to n a jg łę b sz a od la t reforma adm inistarcyjna.
Obok is tn ie ją c y c h 17 województw "sta ry c h " powołano 32 województwa
"nowe", w tym województwo e lb lą s k ie .
0 wyznaczeniu E lb lą g a na s ie d z ib ę województwa zadeoydował dotyohczaspwy rozwój gospodarczy i k u ltu raln y m iasta.W latach
1945-1975 by ł najprężniejszym ośrodkiem gospodarczym na pogra
niczu dawnego województwa gdańskiego i olszty ń sk ieg o , a ro z w ija jąc y s i ę przemysł w tyra m ieście dawał zatru dn ien ie ludności sąsiednioh powiatów. D z ia ła ło tu szereg in s t y t u c ji i placówek usługowych o znaczeniu regionalnym w zak resie i o św ia ty ,sz k o l- niotwa wyższego,kultury,ochrony zdtow ia, tu ry sty k i i handlu.
Poza tym E lb lą g w 1945 r » b y ł ju ż s ie d z ib ą Inspektoratu Zaohodniego obejmującego terytorium obecnego województwa.
Przez k ilk a l a t po wyzwoleniu d z i a ł a ł tu Sąd Okręgowy obejmu- - Jący swoim zasięgiem terytorium utworzonego obeonie województwa.
Czynniki te i inne zadecydowały o utworzeniu w E lblągu wojewódz
twa.
13
Władce wojewódzki® r o z p o c z ę ły urzędowania s dniem 1 czerwca 1975 roku.
Na inauguracyjnej S e s ji Wojewódzkiej Rady Narodowej w dniu 19 ozerwca 1975 r . , k tó re j przewe>dniozył przewodniczący. Wojewódz
k ie j Rady Narodowej w Elblągu - I Sekretarz KW PZPR tow.Antoni Połowniak, wybrano j e j organy.Utwórzono wówczas Wojewódzką Radę Na
rodową, j e j prezydium i komisje s t a łe :
1/ Rozwoju Gospodarczego i Zagospodarowania Przestrzennego, 2/ Gospodarki Komunalnej, komunikacji i Łączności
3/ Produkcji R olnej,
4/ Zaopatrzenia Ludności i Usług,
5/ Zdrowia,Spraw Socjalnych i Ochrony Środowiska, 6/ Wychowania,Oświaty i Kultury,
7/ Przestrzegania Prawa i Porządku Publicznego.
Zatwierdzeni też z o s t a li przewodniczący rad narodowych z terenu województwa e lb lą s k ie g o w miastach,miasto -gminach i gtinach 3//. Dla obsługi Wojewódzkiej Rady Narodowej Wojewoda powołał Biuro Wojewódzkiej Rady Narodowej.
14
Podział adm inistracyjny województwa.
W skład utworzonego w czerwcu 1975 r . województwa e lb lą s kiego wohodziły w c a ło ś c i byłe powiaty: Nowy Dwór Gdański,
Malbork, Sztum i Kwidzyn będące uprzednio w gran icach województwa gdańskiego.
Z województwa olsztyńskiego włączono tereny byłyt4powiatów braniewskiego i p asłęckiego oraz gminy Stary D zierzg o ń z b y łeg o powiatu raorąskiego, a także Prabuty,Susz i K i s i e l i c e z dawne
go powiatu iław sk iego.
W województwie elbląskim utworzono 49 Jednostek: admini
stracyjnych, w tym 15 miast i 34 gminy /mapa nr 1/.
W B ran iew ie,E lblągu,K w idzyn ie,Malborkfcf O rn ecie i Pasłęku utworzono urzędy m ie jsk ie . Natomiast w ta k ic h m iastach jak : Dzierzgoń, Frombork, Nowy Dwór Gdański, Nowy Staw, P ie n ię ż n o , Prabuty, Susz, Tolkmicko-urzędy miejsko - gminne. Ponadto w 34 miejscowościach, takich jak : Braniewo,D re w n ic a ,E lb lą g ,G a rd e ja ,G o d - kowo,Grono E lb lą s k ie , K i s i e li c e , Komorowo Ż u ła w sk ie$ K orzen iew o, Kwidzyn,Lelkowo, Lichnowy, Malbork, M a rk u sy ,M a rzęcin o ,M ik o ła jk i Pomorskie,M iłe jew o ,M iło rad z,M ły n a ry ,O rn eta ,O sta szew o ,P a słęk , P ło c k in ia ,R y c h lik i,R y je w o ,S a d lin k i,S ta re P o le ,S t a r y D zie rzg o ń , Stary Targ, Stegna, Szropy, Sztutowo, Wandowo i W ilc z ę t a - urzędy gminne.
Zdecydowana ilo ś ć utworzonych je d n o s te k a d m in istra cy jn y ch w województwie r o z w ija ła s ię p rężn ie.J ed n a k k ilk a n a ś c ie z n ich okazało s ię s ła b y ch ,szcze gó ln ie pod względem sa m o d zieln o ści ekonomicznej.Dotyożyło to k ilk u ośrodków.
Dlatego też w dniu 25 maja 1976 r . Wojewódzka Rada Narodowa w E lblągu p o d ję ła uchwałę o dalszych zmianach adm inistracyjnych.
Zreorganizowano osiem jednostek adm inistracyjnych, a wśród nich takie gminy^ ja k : Drewniea,Komorowo Żuławskie,Korzeńiewo,M arzę- cino,Szropy i Wandowo.
Połączono le ż Urząd M ie js k i w Ornecie z gminą w tym m ieście i utworzono miasto — gminę. Podobnie uczyniono w Pasłęku .
Ominę w Brewnicy włączono do Stegny, Komorowo Żuławskie do gminy E lbląg,K o rzen i**© do gminy Kwidzyn, Szropy do Starego Targu, a Wandowo do G ardeł.
./ .
15
Zmian tyoh dokonano w okresie od maja do lo lip c a 1976 r . Po tyoh zmianach zm niejszyła s ię ogólna ilo ś ć jednostek admini
stracyjnych z 49 do 41.Wzrosła lio z b a urzędów miejsko-gminnych, zm niejszyła s ię natomiast lic z b a urzędów m iejskich i gminnych.
W wyniku wewnętrznych korekt te ry to ria ln o - administracyjnych pozostały:
- 4 urzędy m iejskie;w B ran iew ie,E lblągu,K w idzyn ie,Maiborku,
- 11 urzędów miejsko - gminnych*we Fromborku,Nowym Dworze Gdańskim, Nowym Stawie, P ie n ię żn ie , Prabutach,Suszu,D zie rzg o n iu ,S ztu m ie , Tolkmicku,Ornecie i Pasłęku,
- 26 urzędów gminnych: w Braniew ie, E lblągu,§ardei,G odkow ie, Granowie E lbląsk im ,K w id zy n ie,K isielicach ,L elk o w ie , Lichnowach, Malborku,Markusach,Mikołajkach Pom orskieh,M ilej©wiepM iłoradzu, M łynarach,Ostaszewie, P ło sk in i,R y ch lik ach ,R y jew ie, Sadlinkach, Starym Polu,Siary® Dzierzgoniu,Starym Targu,Stegnie,Sztutow ie i w W ilczętach ^/por^mapa nr 2/.
Zmianę podziału adm inistracyjnego przeprowadzono z zachowa
niem w szystk ich forsa d em o k racji,O d b yły s i ę wspólne s e s je rad narodowyeh.Bokonane z o s t a ły zmiany w składach p rezyd iów rad na
rodowych.
W skład tych organów powołano p r z e d s t a w ic ie li je d n o s te k r e o r g a n i
zowanych »Na sesja ch rad narodowych za tw ie rd zo n y z o s t a ł p la n za
gospodarowania s ie d z ib likwidowanych gmin i w yk o rzy s ta n ia kadry, sporządzono t e ż nowy b ila n s p o trze b w utworzonych jed n ostk ach a d m in istra cy jn y ch .
R ów nolegle do przeprowadzonego p o d z ia łu a d m in is tra c y jn e g o województwa in s ta n c ja p a r ty jn a dokonała zmian w s tru k tu rz e o r g a n iz a c y jn e j p a r t i i na t e r e n ie w ojewództwa, d ostosow u jąc j ą do wymogów statu tow yoh.Przeprow adzone k o le jn e zmiany w r , 1976 po
przedzone z o s t a ły s ze ro k ą kampanią w o r g a n iz a c ja c h i in sta n cja ch p a rty jn y ch m ających awe s ie d z ib y w jed n ostk ach reorgan izow an ych . Nad prawidłowym przeprowadzeniem r e o r g a n iz a c ji czuwały spec
ja ln e zespoły powołane przez KW PZPR i Drzrtd W ojew ód zk i.Z esp oły te zapewniły sprawne przeprowadzenie zmian ora z z a b e z p ie c z y ły dokumentację archiw alną,
HO'N TE GD A, ŃSK - /5. V 197 i
Mapa nr 1:. Mapa i^odziału a d m in istracyjn ego województwa e lb lą s k ie g o w o k re s ie od czerwca 197t>r.
do czerwca 1976r.
HOUEHODZTMO ELBLĄSKIE
iSKALA { 300000
Mapa nr 2. Mapa nowego podziału administracyjnego województwa e lb lą sk ie g o z lip c a 1 9 7 6r .
16 -
W s p o m n i e n i a
J ó z e f Murzynowski
F r a g m e n t
wspomnień zamieszczonych w pamiętnika
"Robotniczym szlakiem"
Życie polityozn®-gospodarcze « polsoe coraz bard ziej sta b iliz o w a ło s i ę tak w naszej wsi, ja k i w mojej ro d zinie . Związek Radziecki zakończył wreszcie wojnę z Japonią, a Układ Poczdamski gwarantował przynależność Ziem Odzyskanych do P o ls k i. Okazały s ię p la k a ty propagujące, że na Ziemiach. Odzy
skanych c ze k a ją na chętnych* gospodarstwa r o l n e , w a rs z ta ty , praca w fabrykach oraz innych placówkach i in s ty tu c ja c h . Jednak m alkontenci r o z p o c z ę li s ta r ą śpiewkę* - 2o nieprawda, t o n ic pewnego, tam n io ju ż n ie ma, bo z o s t a ło wyszabrowane i t p » * Chociaż z n a la z ł s i ę j a k i ś chętny i z a p a le n ie c , to m alkontenci z e p s u li mu n g ło w ie . Mnie myśl o Ziem iach Odzyskanych ja k o ś n ie op u szcza ła . M yśleliśm y z żoną s z c z e g ó ln ie o E lb lą g u , gd zie p r z e c ie ż w c z a s ie wojny •* .wraz z dsiedkiem zo s ta w iliś m y po~
ważną c z ą s tk ę trudnego i n ie b e z p ie c z n e g o ży c ia ..'D o naszego planu z a p a l i ł s i ę rów n ież n a js ta r s z y b ra t żony. P osta n ow iliśm y n a j
pierw we dwójkę zbadać ogóln ą s y tu a c ję w m ie ś c ie , poszukać pracy i m ieszk an ia.
W połow ie s ty c z n ia 1946 roku p ojech a liśm y se szwagrem do E l b lą g a . M iasta n ie mogłem wprost poznać. Już od samego dworca KG? w s tr o n ę ś ró d m ieścia , u lic e i c h o d n ik i zawalono b y ły połama
nymi meblami, spalonym i schodami, potłuczonym i garnkami i i n nymi skorupami, e h u la ją cy w ia tr ro zw iew a ł tumany p ie rz a
i p łach ty różnych papierów . M iasto z a s ta liś m y prawie c a łk o w ic ie w gru zach, b ezlu d n e j ja k gdybyj sspółwymarłe. U lica m i s n u li s i ę pojedyn czy c y w ile i nietfo r a d z ie c k ie g o w ojaka. Co le p s z e oca
l a ł e domy z a ję t e ju ż b y ły i zam ieszkałe p rze z ludność c y w iln ą , a g d z ie ś w bocznych u lic a c h , w k tó ry ch s t a ł n ie r a z c a ły c ią g o c a la ły c h k a m ien ic, w is ia ły t a b l i c z k i - ‘'z a j ę t e p rze z w ojsko” . W ie lk ie zakłady “ Schihau" przy u l.G ru rn saIdzkiej n iem al .c a łk o w i
c ie l e ż a ł y w gruzach. a a d a le j fa b ryk a "K om ick ", w k t ó r e j pra
cowałem w w ojn ę, z b ita b y ła d o s z c z ę tn ie , a wśród gruzów w yglą
d a ły o b r a b ia r k i. Jak gdyby na moje- p o c ie s z e n ie , praw ie c a łk o w ic ie o o a la ła h a la , w k tó rej o s o b iś c ie pracowałem. D oszliśm y ze szwagrem do w n i o s k u ż e my sami w tym zrujnowanym m ie ś c ie nio odpowiedniego nie znajdziemy. Udaliśmy s i ę więc na u lic ę UifcDsławskiego do POR po inform acje i pomoc. O fiarowano nam na r a z ie k o la c ję i n o c le g . Konkretnej pomocy PUR n ie -'m ógł
jednak nam u d z ie lić , gdyż n ie dysponował nadającymi s i ę do użytkowania m ieszkaniam i. Sadzono nam na własną ręk ę szukać ja k ie g o ś domu do ewentualnego remontu.
Z pracą natom iast n ie b y ło ź l e . Czynne b yły w arsztaty remontowo- budowlane Zarządu M ie js k ie g o , pełną parą pracowała Fabryka Wy
robów Metalowych., tzw . "Blaszanlca" , ro zk ręca ła s i ę praca w S to c zn i Nr 16>a poza tym pracowników przyjmowała k o le j i p rzy
gotowująca s i ę dD pracy Gazownia, Udaliśmy s i ę do warsztatów Zarządu M iejsk ieg o przy u l.O rze s zk o w e j. Tam byłem m ile zasko
czony, bo spotkałem k o le g ę /Jan Korczak/, z którym pracowałem w "Kornicku" - p r z e ż y ł tu ja k o ś -nawałnicę fr o n tu , o ż e n ił s i ę i o s i e d l i ł w jednorodzinnym domku z ogrodem przy u l.P a b ia n ic k ie j na k o l f e i i i .
"B laszan ka” była pierwszym zakładem w E lb lą g u , k tó ry w lutym 1946 roku dawał konkretną produ kcję. Gdy ja ze szwagrem za c z ę liśmy pracować / 15 lu tego/, załoga "B la3z a n k i" l i c z y ł a n ieco ponad 50 osób, w tym k ilk u n a stu Niemców - o różnych i w ą t p li
wych n ie r a z s p e c ja ln o ś c ia c h zawodowych. Brak b y ło w łaściw ej o r g a n iz a c ji i kierow n ictw a. Konkretne w yk szta łcen ie zawodowe jak o b la c h a r z , zgodnie z p r o file m p ro d u k c ji, m iał chyba edynie
”/nuk~mistrz i k iero w n ik w je d n e j o s o b ie , można byjnai.at okre
ś l i ć , że b y ł a l f ą i omegą w sprawach p ro d u k cji w tym o k re s ie . Mimo wszystko fabryka ja k o ś s i ę k r ę c ił a , dym ił komin fa b ry c z n e j k o tło w n i, b y ła czynna nawet syrena fa b ryczn a ob w ieszczająca ro z p o c z ę c ie i zakończenie p ra c y ,d a ją c nam p o czu cie, że pracujemy w prawdziwej fa b r y c e . Jak na tru d n ości i warunki te g o okresu d yscyp lin a z a ł o g i b yła dość w zględna, wypływająca z ja k ie g o ś wewnętrznego poczucia obowiązku, być może rów n ież ze zwykłego za in teresow a n ia i c ie k a w o ś c i.
Fabryka z dnia na d zie ń r o z r a s ta ła s i ę pod względem parku ma
szynowego i asortym entu p r o d u k c ji, s t a l e b y ło coś nowego, praca b y ła ciekaw a. Park maszynowy b y ł u bogi, maszyny napędzane za
pomocą pasów tran sm isyjn ych ,a e n e r g ię dawał s iln ik * p a r o w y , stąd te ż k o tłow n ia b y ła ja k gdyby sercem fa b r y k i. Brak b y ło maszyn, n a r z ę d z i, fachowców, a W iększość o p e r a c ji b y ła wykonywana r ę c z n ie . Po Niemcach z o s t a ło sporo zapasów b la c h , drutu i cyny.
B ył te ż za p a ł i am bicja z a ł o g i , wszczepione p rz e z pierwszych zapaleńców, k tó r z y fa b ry k ę uruchom ili i to decydowało o rozwoju fa b r y k i i c i ą g ło -ś c i produkcji.
_ 1 9
_ 2o
Produkowaliśmy a ię o 2 5 -litro ra e konwie do mleka i wiadra gospodar
cze,nie zn a ją c je s z c z e fa k tyczn ego o d b io r c y ,a le każdrr • ••- ę c ie s z y ł , że magazyn s i ę za p ełn ia gotowym sreb rzystym produktem.
fabryka kupowała od psacowników każdą i l o ś ć p rzyn iesion ych z domu n a r z ę d z i, ja k : m łjjtk i b la c h a r s k ie , nożyce do c ię c ia b la chy, szczyp ce uniwersalne i t p « JJiektóizy kom binatorzy p r z y n o s ili n a rzęd zia i sp rzed a w a li fa b r y c e , po czym z a b i e r a l i j e do domu i ponownie, czasem dwu- i tr z y k r o tn ie s p rz e d a w a li. Wkrótce zo s ta ła aorganizowana wydawslnia n a r z ę d z i, zab ezp ieczon e z o s ta ły zasoby m a teria ło w e, o b ję to k o n tr o lą o b ie g zu życia m ateria łów , Zaczęto k on trolow ać pracowników w bramie i wprowadzono s z e re g innych usprawnień o rg a n iza cy jn y ch . Wówczas w ie lu kombinatorów odpłynęło z fa b r y k i, a to z k o l e i w płynęło na poprawę d y s c y p lin y i s ta b iliz o w a n ie s i ę z a ł o g i . Zarobki w fa b r y c e b y ły nadal małe, natom iast ceny, s z c z e g ó ln ie na żywność, z a c z ę ły wiosną w zrastać z dnia na d z ie ń . Z a c z ę li wówczas opuszczać fa b r y k ę i dobrzy pracownicy, lecz mający l ic z n e ro d zin y na utrzym aniu. Wpływały p e t y c je , prośby i s k a r g i do Rady Zakładowej o p o d n ie s ie n ie za ro b ków, le c z ? Rada i D yrekcja b y ły b e z s iln e , bo kasa fa b ryczn a b y ła pusta, a nasza gotowa produkcja s t a ła n a d a l w magazynie czekając na odbiorców. Pomocą dla pracowników, k tó r z y m ie li na utrzymaniu r o d z in y , m ia ły być p a czk i UEfHRśtfk tó r e fa b ry k a o t r z y mywała do podziału . N ie w ie le jednak one pomagały. P r z y d z ie lo n ą paczkę trzeba by ło o p ła c ić , a n ie b y ło z c z e g o , gdy z mnie w tym okresie brakowało w domu nawet na ch leb d la r o d z in y . By
wało,że dobierałem aobie w spóln ika, k tó ry o p ła c a ł moją paczkę, a ja d z ie liłe m s ię j e j za w a rto ś c ią z nim na połow ę - i w za sadzie mało rod zin »u iiał» pożytku. C zęsto z p r z y d z ie lo n e j paczk i rezygnowałem całk ow icie. W paczkach bywała w za s a d zie no. ka
szanka w puszce, jak aś jedna konserwa mięsna, a r e s z t a to pa
p iero sy, czekoladki, sucharki, t a b l e t k i do odkażania wody i t p . Tymczasem ja potrzebowałem dla ro d zin y artykułów konkretnych^
jak-... chleb, cu k ier, mleko i s ó l , a na kupno tego - p ie n ię d z y . O p a r t i i PER i PPS oraz PSL w ie d z ie liś m y , że i s t n i e j ą , i że wśród nich toczy s i ę ostra walka p o lit y c z n a . Z o rien to w a n ie s i ę wówczas, k tó rą p a rtię należy p o p ie ra ć , b y ło dosyć tru dn e, pewnego dnia wracaliśmy ze szwagrem z pracy i na placu S łow iań skim, znaleźliśm y s i ę przypadkowo na wiecu p o lity c zn y m , le c z wróciliśmy 'z niego do domu "c ie m n i ja k tabaka w rogu ’! .
21
Przemawiał akurat kulawy na jedną nogę jegom ość, prawdopodobnie r o ln ik , p r z e d s ta w ic ie l PSL. Mówił o re fo rm ie r o l n e j , o sojuszu ro b o tn iczo -ch ło p sk im , o M ikołajczyku i różnych sprawach pań
stwowych. W pewnym momencie k to ś krzyknął? - M ik oła jczyk n iech ż y je l- Część zebranych podchwyciła okrzyk, a k toś inny k rzy k n ą ł:
Precz z M ik o ła jczy k iem ". Znowu c zęść zebranych podchw yciła:
P re c z , precz z M ikołajczykiem i jago pachołkiem, co przemawia, to n ie r o ln ik , ty lk o kułak, co ma 9 krów - n ie dać mu przemawiać1*.
Zaczęto g w i z d a ć i k r z y c z e ć . Mówca w ycofa ł s i ę . Potem jsystą| »ił d ru g i, prawdopodobnie ze środowiska r o b o tn ic z e g o . Mówił o PPR, o s p ra w ie d liw o ś c i s p o łe c z n e j, rów nież o soju szu ro b o tn ic zo — chłopskim.
W "B la sza n ce" coraz c z ę ś c ie j słyszan o ta k ie o k r e ś le n ia , ja k : dyktatura p r o le t a r ia t u , demokracja, równość, sp ra w ied liw ość sp ołeczn a , le c z b y ły to o k re ś le n ia z a c z e rp n ię te od kolegów i zna
jomych z tramwajów, e le k tro w n i czy S to c z n i Nr 16. Ideowych t r e ś c i tych p o ję ć n ik t n ie p o t r a f i ł w ła ściw ie wytłum aczyć. Można więc p o w i e d z i e ć , ż e rozw ój i produkcja "B la s z a n k i" k s z ta łto w a ły s i ę p rędzej n iż św iatop ogląd z a ł o g i . W p ołow ie "l 9^6 roku w "B la sza n - ce" pracowały ju ż w szystkie i s t n ie ją c e tam maszyny, a p_„dukcja miała s z e r o k i i różnorodny asortym ent.
Ua k o l o n i i przy u l.P a b ia n ic k ie j, gdy tu z r o d z in ą osiadłem 7 lu te g o 1946 ro k u jb y ło pusto, głu ch o, ponuro, a wieczorem wprost s t r a s z n ie . Z są s ie d n ic h ogrodów i ru in z i a ł o zewsząd pustką, k r ę c i l i s i ę s t a le ja.cyć n ie zn a n i lu d z ie , podejrzan e ty p y ,s z a b r o w i c y .
Ż y li więc lu d z ie r a c z e j w odosobnieniu, je d n i do d ru gich nie- c h o d z ili, n ie g o ś c i l i s i ę , bo n ie b y ło czym, poza tym dnie b y ły k r ó t k ie , n ie b y ło czasu na od w ied zin y. Jed yn ie podczas przygodnych spotkań p ociec zaliśm y s i ę w s p ó ln ie : " ib y do w iosny!
Potem za c zn ie s i ę o s ie d la ć w ię c e j lu d z i , b ę d z ie w ięc r a ź n ie j i b e z p i e c z n i e j " . I ja byłem rów nież p ełen w ia ry i optymizmu, że z każdym dniem b ę d zie s i ę s t a b iliz o w a ło ż y c ia i warunki r o d z in y . Wydawało s i ę ,ż e jestem w k o r z y s tn e j s y t u a c ji, bo p r z e c ie ż pra
cowałem, m ieliśm y n ieco zapasu żywności na w iosn ę, uprawialiśm y ogród, p ocieszałem s i ę , że p rzyw io zę kury i r e s z t ę ziemniaków, więc będzie, je s z c z e l e p i e j i będziemy m ie li nasze wymarzone gospodarstw o.
Tak to p ozorn ie w y glą d a ło , bo g ł ę b i e j s i ę nad tym n ie zastana
wia łe m , d n ie b y ł y k r ó t k i e i szybko u p ły w a ły na c o d z ie n n e j
22. _
pracy. Chwilami o g a rn ia ło utai© r o z g o r y s z e n ie , zrezygnow anie, znieckęaaEtie do tego % a i s , satrącałem w ia r§ « samego s ie b ie i w perspektyw ę, ż-a b fd z ia l e p i a j , bo z a r o b ić coś n ie c o ś dodatko
wo n ie b y ło można, K osiłem s i ę ju ż z m yślą, ża póki je s z c z e cza s, trzeb a spakować swoja akranma oiucby i uciekać z ro d zin ą z po
wrotem do s w o je j w s i. Przew ażała jednak m yśl, aby przetrw ać do wiosny. Wiosną 1^46 roku w o g ro d zie z a k w itły drzewa i truskaw ki, z a z i e l e n i ł y s i f k r z a k i a grestu i p o rzeczek , d z i e c i b ie g a ły po naszym własnym o g ro d z ie i ogrodzonym podwórku. Poczuliśm y s i ę ja k o ś pewnej i w e s e le j. Cały dom i k o lo n ia n abrała ja k gdyby nowego uroku. Rozsadzała nas ja k a ś wewnętrzna duma i s a ty s fa k c ja , że perspektywy dla naszycia d z i e c i są ju ż b a r d z ie j różowe n i ż e l i nasze d zie c iń s tw o i młodość w P o la o e s a n a c y jn e j. W ” B la sza n ce"
zrob iłem so b ie reklam ę jako^ szewc i sporo obuwia współpracowników zab ierałem ze sobą do domu d& naprawy. Roboty s t a l e mi przybyw ało, także spoza "B la sza n k i*1, Pracowałem c z ę s to po 16 gb d zin na dobę i w każdą n i e d z i e l ę . . ! ta k do godzin y 1 4 - t e j byłem ślusarzem , a po 1 4 - t e j szewcem.
N ie k tó rz y s i f d z i w i l i i z a s ta n a w ia li, czym j a w ła ś c iw ie je s te m , a j a tego s i ę n ie w sty d ziłem , bo to b y ł problem ż y c ia w ówczes
nych latach., gdyż moja ro d zin a sk ła d a ła s i ę ju ż z p ię c iu osób.
Na w iosnę k o lo n ia za c zę ła s i ę o żyw ia ć. Snuło s i ę s t a l e sporo urzy,jezdnych "am atorów" i k r ę c i l i nosami p s tr z ą c na zrujnowane donęu B a r d z ie j p ra c o w ic i z a w i j a l i rękawy? , b r a l i s i ę za odgruzo
wywanie i sp ro w a d za li r o d z in y .
N a s ta ł lip ie o 1946 roku i upalne l a t o . Zarówno na k o l o n i i , ja k i w m ie ś c ie ubywało gruzów. Wokół z a c z ę ło w szystko ż y ć , a le z k o l e i za c zę ła nas d rę c z y ć plaga myszy i w ie lk ic h ja k k o ty szczurów oraz plaga dużych k ą śliw ych komarów i różnorodnego lo tn e g o robaotw a. Gdy w lutym sprow adziłem s i ę t u t a j z ro d z in ą , to wówczas s z c z e g ó ln ie półn ocn o-zach odn ie te re n y o k o lic E lb lą g a zalan e b y ły wodą i ja k okiem s ię g n ą ć widać b y ło wprost morze, t y le że pokryte lodem. Woda od s tro n y j e z i o r a Drużno s ię g a ła do semej a u to stra d y w p o b liż u n a s z e j k o l o n i i , a z wody wystawały je d y n ie drzewa i s ta o je pomp odw adniających. W szystkie w s ie , łą c z n ie z szosami w kierunku Malborka, s t a ły w w od zie, z zabu
dowań gospodarczych widać b y ło je d y n ie dachy ns wyższych o d cin kach teren u . Jak na wyspach s t a ły ładne zabudowania gospodarcze łącznie z maszynami, wozami i innym sprzętem . Szosy b ie g n ą c e j z E lb lą g a do Jeg łow n ik a n ie b y ł o sp o d wody w id a ć , gd yż
_ 23 _
s ię g a ła ona połowy pni drzew wzdłuż s zo s y . Wczesną wiosną przybywało coraz w ięcej pomp m elioracyjn y oh. Y/oda stopniowo opadała, ukazując s t a le nowe i w iększe p o ła c ie pól i łą k . Teraz w lip c u g r z a ło s ło ń c e , a odwodnione tereny i poszczególn e p o ła c ie cuchnęły z g n iliz n ą i s ta ły s i ę w ie lk ą w ylęga rn ią dużych, kąśliw ych komarów i innego robactw a. Z tego kierunku wraz z chmarami komarów w ia tr n ió s ł szkodliw ą woń na naszą k o lo n ię położoną w p o b liżu t e j w M k ie j w y lę g a m i, ja k ą stan ow iły c a o łg i, samochody i inne p oja zd y, w k tó rych g n iły lu d zk ie tru py.
W ielu lu d z i wówczas z a c z ę ło zapadać na nieznaną i dziwną cho
robę, na k tó rą w lip c u zapadłem rów nież i j a .
Leżałem ponad dwa ty g o d z ie w łóżk u . T ra p iła innie gorączka ponad 41 s to p n i i l a ł s i ę ze mnie p o t, a za ch w ilę chwytała mnie fe b r a . K ładzion o na mnie p ierzyn y i koce i obkładano mnie butelkam i z gorącą wodą, a ja szczękałem z zimna zębami.
Żona z sąsiadkami le c z y ł y mnie "babską medycyną". K ie bacząc na to , że mnie t r a p iła gorączk a, l a ł y mi do gardła wódkę z p ie przem i rozprowadzonym ż ó łtk ie m ja jk a * H ie wiadomo, co mi pomogło, może ta "babska medycyna” , w każdym r a z ie ja k o ś s i ę w yliza łem , le c z w n iesp ełn a m iesią c p ó ź n ie j za chor owa łe... znowu i to je s z c z e p ow a żn iej. Żona sprow adziła d ok tora , p .M ile w s k ie g o , k tó ry o rzek ł? "M a la ria - natychm iast do s s p i t a l a ! " Leżałem w s z p it a lu ponad tr z y tygodn ie i p rzy ją łem w ie le zastrzyków
oraz zjadłem c a łą masę ta b le te k chininy---« Ha tw arzy i całym c i e l e byłem ż ó łt y ja k Chińczyk, le c z od t e j pory na m a la rię ju ż n ie chorowałem. C horow ali jedn ak in n i, bo komary r o z n o s iły j ą w dalszym cią g u .
, W 194Ó roku drugą p la gą b yły myszy, a głów nie duże s z c z u r y . Coraz to nowi o s ied leń cy odgruzow yw ali domy i p iw n ice, a przy tym p s u li szczurom ic h s ie d lis k a i g n ia zd a . Szczury, wypasione i lś n ią c e , w b ia ły d z ie ń ł a z i ł y po ogrodach, podwórkach, komór
kach, k la tk a ch z kurami i k r ó lik a m i, p iw n icach , jednym słowem, w szęd zie, Z ż e ra ły k u ry, k u rc za k i i k r ó l i k i , co popadło, ż a r ły nawet ze św iniakiem z jedn ego koryta,^ p r z e g r y z a ły każde zab ez
p ie c z e n ie , koty przed nim i u c ie k a ły . Różne na n ie wymyślano sposoby, by j e w y tę p ić . Z p la gą komarów i szczurów w alczyliśm y dość d łu go. Gdy j e s i e n i ą b y ło ju ż c h ło d n ie j, a o s ie d le n i r o l n ic y z a c z ę l i orać osuszone te r e n y , wówczas w y lę g a rn ie komarów z o s ta ły zn is z c z o n e . Jednocześnie w alczyliśm y z p lagą szczurów^
m .in. przy pomocy tru te k otrzymanych z Zarządu M ie js k ie g o .
