Dr hab. inż. arch. Jan Wrana prof. nadz. PL Kraków 24.05.2016 r.
Wydział Budownictwa i Architektury Samodzielna Pracownia Architektoniczna Politechnika Lubelska
20 - 618 Lublin, ul. Nadbystrzycka 40
R E C E N Z J A
Rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszki Mirosławy Janowskiej p.t. P R Z E S T R Z E N I E R E S Z T K O W E W M I E Ś C I E
przedłożonej na Wydziale Architektury Politechniki Poznańskiejpromotor pracy jest Prof. PP dr hab. inż. arch. Marian Fikus
promotorem pomocniczym Prof. PP dr hab. inż. arch. Ewa Pruszewicz - Sipińska
1. Podstawa formalna recenzji
1.1. Decyzja Rady Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej o wyborze recenzenta rozprawy doktorskiej oraz Umowa o dzieło nr 10/9/2016/51 z dnia 25.03.2016 r. Politechniki Poznańskiej w imieniu której działając Dr hab. inż. arch. Jerzy Suchanek, prof. ndzw.
Dziekan zamawia a wykonawca zamówienia Dr hab. inż. arch. Jan Wrana przyjmuje wykonanie dzieła tj. opracowanie recenzji pracy doktorskiej mgr inż. arch. Agnieszki Janowskiej pt. „PRZESTRZENIE RESZTKOWE W MIEŚCIE” -projektu o numerze MPK 10/9
1.2. Egzemplarz rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszki Mirosławy Janowskiej, pt. P R Z E S T R Z E N I E R E S Z T K O W E W M I E Ś C I E.
1.3. Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym z dnia 14.03.2003 r. wraz z późniejszymi zmianami.
2. Wstępna charakterystyka rozprawy doktorskiej.
Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska stanowi zwarty oprawiony tom zawierający - 298 stron na które składają się:
a) 183 ponumerowane strony 6-ciu rozdziałów tekstu zasadniczego ze spisem treści (Strukturą rozprawy doktorskiej), streszczeniem oraz tłumaczeniem streszczenia na język angielski.
b) 21 stron ponumerowanych z podziałem na:
rozdział 7. Bibliografia na którą składają się 7.1 Literatura – 67 pozycji, 7.2. Dokumenty elektroniczne - 3 pozycje, 7.3. Akty prawne - 5 pozycji, 7.4. Strony internetowe - 92 pozycje, rozdział 8. Spis ilustracji - 172 pozycje z których - 94 zdjęcia autorki, rozdział 9.
Spis tabel - 5 tabel opracowanych przez autorkę oraz rozdział 10. Spis wykresów - 10 wykresów opracowanych przez autorkę.
c) 91 stron ponumerowanych
o Suplementu - wyniku badań sondażowych _01_mieszkańcy i _02_Eksperci z podziałem;
Spis tabel w suplemencie - 17 tabel opracowanych przez autorkę oraz – Spis wykresów w suplemencie - 106 wykresów opracowanych przez autorkę.
Na uwagę zasługują zarówno ciekawość badawcza autorki która w pierwszej części rozprawy wprowadza czytelnika w zakres merytoryczny badań i analiz wybranych przykładów ingerencji przestrzennych we wnętrzach architektonicznych miasta Poznania, jak również nowatorska propozycja dopełniania formami przestrzennymi wnętrz architektonicznych będących na różnym poziomie degradacji „nowymi katalizatorami czasowych zmian w przestrzeni, powodując ich przestrzenną integrację - transformację funkcji i miejsca”.
Autorka formułując cel pracy precyzyjnie przedstawia tezę pracy oraz hipotezy badawcze.
Ciekawie komentuje i ilustruje prowadzone badania „form odpadów przestrzennych - określanych przestrzeniami resztkowymi w mieście” - z czego ponad połowa zdjęć wykonana jest przez autorkę pracy (94 szt.)
Rozprawę przedstawioną do recenzji autorka dzieli na pięć części. Każdą część kończy podsumowaniem. Część szósta jest podsumowaniem badań i potwierdzeniem postawionej tezy badawczej. Postawione wnioski w podsumowaniu badań są poparte suplementem - wynikiem badań sondażowych przeprowadzonych wśród mieszkańców oznaczone numerem _01_ oraz Ekspertów oznaczonych _02_:
pierwsza część rozprawy - jest przedstawieniem celów badawczych, ustaleniem zakresu metodologii pracy. Wyniki przedstawionych badań w tej części są materiałem dla kluczowych analizowanych zagadnień,
druga część rozprawy - jest prezentacją autorskich definicji przestrzeni resztkowych oraz pojęć związanym z badanym i analizowanym zjawiskiem,
trzecia część rozprawy - to udokumentowane badania w częściach wybranych dzielnic Poznania, stanowiące autorską analizę struktury Poznania wskazującą na położenie przestrzeni resztkowych i określającą ich cechy charakterystyczne,
czwarta część - to prezentacja wyników przeprowadzonych studiów nad wybranymi przypadkami wykorzystania przestrzeni resztkowych powstałych w okresie od 2000 do 2014 r.,
piąta część - jest wskazaniem wyników i wniosków społecznego oddziaływania przestrzeni resztkowych uzyskanych po przeprowadzeniu, metodą analizy statystycznej, badań sondażowych wśród ekspertów oraz mieszkańców,
szósta część - jest podsumowaniem wszystkich przeprowadzonych badań. Podkreślić należy, że w rozdziale tym autorka prezentuje autorskie wnioski oraz uzasadnia celowość kontynuowania prac analitycznych dla opracowania metodologicznego modelu służącego praktycznej adaptacji przestrzeni resztkowych w strukturze miasta.
3. Merytoryczna ocena rozprawy doktorskiej.
Część pierwsza: Wprowadzenie.
Podjęte przez doktorantkę badania występującego zjawiska „przestrzeni resztkowej w współczesnych miastach” jest jedną z dróg poszukiwań dla zapobiegania postępującemu procesowi rozpadowi zwartej tkanki miast oraz sprzyja integrowaniu - „scalaniu wnętrz struktury przestrzeni publicznych, pół publicznych i prywatnych, pełniących funkcje społeczno twórcze - mające jako celu „przywrócenie ich strukturze miasta i jego mieszkańcom”.
Autorka rozprawy doktorskiej przedstawia wnikliwą analizę stanu badań:
dotyczących - jakości miejsca, piękna miasta, oddziaływania przestrzeni na człowieka - wymieniając dzieła znakomitych uczonych - twórców: O doskonałości Władysława Tatarkiewicza, Urbanistyka Tadeusza Tołwińskiego, Przestrzeń, czas, architektura Siegfrieda Giedona, Urbanistyka Le Corbusiera,
zwracając uwagę na prace Kazimierza Wejcherta Elementy kompozycji urbanistycznej oraz Kevina Lyncha Obraz miasta którzy podejmowali problematykę dostrzegania przez użytkownika kompozycji urbanistycznej miasta,
w odniesieniu do wpływu formy urbanistycznej, na życie społeczne przywołuje pracę Warunki ułatwiające orientację w przestrzeni Anny Agaty Kantarek,
przypomina ważny problem - orientacji w strukturze miasta, percepcji przestrzeni miasta, który porusza w pracach badawczych Jacek Gyurkovich Architektura w przestrzeni miasta – wybrane problemy oraz Znaczenie form charakterystycznych dla kształtowania percepcji przestrzeni: wybrane zagadnienia kompozycji w architekturze i urbanistyce,
przywołuje zasady projektowania i kompozycji dzieła; przytaczając ponadczasową pracę Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć i zawarty w nim przekaz jedności triady:
trwałość, celowość i piękno, oraz współcześnie preferowane wpisywanie dzieła w kontekst Juliusza Żurawskiego O budowie formy architektonicznej
podkreśla, że prace Jana Gehla Życie między budynkami oraz Christophera Aleksandra Język wzorców - potwierdzają, że jakość przestrzeni miejskiej ułatwia użytkownikowi odnaleźć w niej miejsce oraz tworzyć z nim emocjonalny poziom przywiązania. Szczególny aspekt związku człowieka z miejscem poruszają w publikacjach Maria Lewicka Psychologia miejsca czy też Augustyn Bańka Psychologiczna struktura projektowa środowiska. Studium przestrzeni architektonicznej.
przywołuje publikację Waltera Benjamina Dzieło sztuki w epoce możliwości jego technicznej reprodukcji z komentarzem, że tylko stan wzmożonej percepcji uczestnika i współtwórcy w sytuacji świadomego zestawienia zdarzeń głęboko ingerujących w strukturę dzieła mogą wywołać wzmożoną przytomność umysłu, aby widz i odbiorca stał się uczestnikiem dzieła architektonicznego (spowodowanie, że odbiorca dopełnianej przestrzeni staje się jej uczestnikiem)
potwierdza nadrzędne kryterium że „warunkiem koniecznym do zrozumienia przekazu zapisanego w formie” jest znajomość języka oraz kodu kulturowego. „Sprzężenie prawidłowo zastosowanych: kodu, urbanistycznego oraz języka przekazu architektonicznego, podkreśla tożsamość kulturową miejsca, a w określonych warunkach prowadzi do powstania i postrzegania charakterystycznej struktury genius loci.
Autorka dysertacji w uzasadnieniu potrzeby podjęcia się tematu tej pracy - jasno przedstawia badany problem naukowy w przedłożonej rozprawie:
„Podjęte zagadnienie polega na zbadaniu zjawiska przestrzeni resztkowych pojawiających się w kompozycji miasta w sąsiedztwie nieprzystających do siebie struktur oraz analizie potrzeb, możliwości i metod ich zagospodarowania: wprowadzania w ich wnętrza form lub funkcji, które w określonych warunkach wywołują relacje przestrzenne i społeczne wykraczające poza wnętrze w którym się pojawiają, stając się uzupełnieniem, tkanką łączną między istniejącymi, niezależnie funkcjonującymi strukturami.”
oraz precyzuje, że celem prowadzonych badań jest dowiedzenie tezy, że:
„Zagospodarowanie przestrzeni resztkowych jest skuteczną metodą dopełnienia kompozycji urbanistycznej i architektonicznej, a stosowanie ich do współczesnych potrzeb stanowi podstawę do pogłębienia identyfikacji użytkowników z miejscem.”
Dla jej weryfikacji doktorantka formułuje hipotezy badawcze:
H1 - Przestrzenie resztkowe, w opinii mieszkańców i decydentów odpowiedzialnych za jakość przestrzeni w mieście, nie stanowią problemu dla czytelności struktury miasta i nie są przez nich postrzegane jako element degradujący przestrzeń miejską,
H2 - Zagospodarowanie przestrzeni resztkowych umożliwia utrwalenie lub przywrócenie czytelnej kompozycji struktur miejskich,
H3 - Możliwość odzyskania odpadów przestrzennych wywołuje pozytywne relacje społeczne: powoduje pogłębienie identyfikacji użytkownika z miejscem i identyfikacji miejsca przez użytkownika,
H4 - Przywrócenie przestrzeni resztkowych strukturze miasta powoduje scalenie przestrzeni zewnętrznych, leżących poza obszarem ingerencji, w spójny organizm sprzężonych wnętrz miejskich.
Przy możliwym bardzo obszernym zakresie pola badawczego, doktorantka zastosowała dopuszczalną metodę celowego doboru materiału badawczego. Prace badawcze przeprowadzono w trzech etapach na wybranych fragmentach rejonów Poznania: Starego Miasta, Jeżyc, Grunwaldu, Wildy i Nowego Miasta, stosując metodologię badań w trzech etapach:
1 - zebranie materiałów wyjściowych, 2 - wartościowanie zjawiska przestrzeni resztkowych w strukturze Poznania, 3 - zebranie, opracowanie oraz interpretacja otrzymanych wyników badań.
Cześć druga: Definicje i pojęcia stosowane w rozprawie.
Szczególnym i ważnym wkładem do stanu badań dotyczących zapobieganiu - postępujące- mu procesowi rozpadającej się zwartej tkanki w strukturach przestrzennych współczesnych miast - zjawiska przestrzeni resztkowych w przestrzeni miasta - są autorskie analizy teoretyczne i obserwacje prowadzące do sformułowania własnych decyzji i pojęć przez doktorantkę Panią Agnieszkę Mirosławę Janowską. Autorka przyznaje, że wyniki przeprowadzonych badań wybranych przestrzeni Poznania pozwoliły na opracowanie typologii przestrzeni resztkowych, a jej definicja została wyprowadzona z prac badawczych i sformułowanych w publikacjach twierdzeń badaczy Zygmunta Baumana Pustka miejsca jest w oku patrzącego, Tomasa Wikströma Residual space and trannsgressive spatial practices, oraz Jencksa Ruch nowoczesny w architekturze. Przed sformułowaniem własnej definicji studiuje definicję „spacji przestrzennej” przedstawionej w artykule T. Głowackiego Przestrzenne spacje.. fenomen architektury XX wieku, a także „przestrzeni in-between” B.
Stec w publikacji Uwagi o fałdowaniu w architekturze współczesnej, oraz „materię pustki” R.
Koolhaasa w studium The Berlin Wall as Architecture.
Część trzecia: Klasyfikacja badanych elementów.
Autorka przeprowadza badania w wybranych centralnych rejonach miasta, w ramach struktur wyznaczonych podziałem administracyjnym Poznania obowiązującym do roku 1990 (przyjmuje go jako czytelniejszy dla układu przestrzennego miasta; jest on nadal obowiązujący dla działalności części instytucji miejskich). Dokonuje oceny występujących na tym obszarze (Chwaliszewa, Starego Miasta, Jeżyc, Grunwaldu, Wildy, Nowego Miasta) odpadów przestrzennych pod kątem ich rodzaju, formy i wielkości. W wyniku powyższych działań opracowała charakterystykę występujących form odpadów przestrzennych (wzbogaconą własnymi ilustracjami z komentarzem do każdego przypadku):
pionowe przestrzenie resztkowe - „szczeliny w strukturze wnętrza ulicy, powodujące za- kłócenia ciągłości pierzei czy kwartału”,
poziome wieloskalowe przestrzenie resztkowe - „występują głownie w większej skali oddziałującej np. na kilka kwartałów czy całą dzielnicę, w której nieokreślony w kształcie odpad przestrzenny, destrukcyjnie oddziałuje na sąsiednie struktury, powodując przerwanie związków przestrzenno-funkcjonalnych między nimi (...)”,
zmienne przestrzenie resztkowe - nieregularne wnętrza o zmiennej formie, ukształtowanej przez sąsiednią, często zwartą zabudowę. Przestrzeń taka nie stanowi wspólnej przestrzeni dla istniejącej zabudowy, z racji swej nieokreśloności i nie służy ogółowi postrzegana jest jako przestrzeń niczyja (...)”,
przestrzenie resztkowe osłabiające działanie formy/struktury - przestrzenie znajdujące się ponad obiektami niedostosowanymi formą i skalą do zabudowy sąsiedniej: pomimo, że obrys struktury odpowiada wymogom kontekstu, to z uwagi na wysokość części struktury, niedostosowaną do zabudowy sąsiedniej, zarówno obiekt, jak i przestrzeń znajdująca się powyżej upośledzają oddziaływanie całej struktury,
graniczne/narożne przestrzenie resztkowe - niekompletna, zakłócająca czytelny układ linii zabudowy kompozycja kwartału, w miejscu ważnym dla jego struktury: na skrzyżowaniu ulic, w narożniku placu, na zakończeniu osi kompozycyjnej czy widokowej,
tereny wymagające kompleksowego zagospodarowania - obszary wymagające szczegółowych opracowań planistycznych określających możliwości ich kompleksowej rewitalizacji i zagospodarowania.Doktorantka zwraca jednak uwagę na część obszarów, które nie mieszczą się w przyjętej w pracy definicji przestrzeni resztkowych, a które wymagają jednak szczegółowych, kompleksowych opracowań planistycznych. Do tej grupy zostały zakwalifikowane:
- tereny zdegradowane
- tereny częściowo zabudowane obiektami budowlanymi o niskich wartościach architektonicznych
- obszary na których występują budynki wyłączone z użytkowania (między innymi tereny poprzemysłowe)
W podsumowaniu tej części rozprawy, autorka zwraca uwagę że w miastach europejskich w których przeprowadza była kwerenda (w Berlinie, Amsterdamie, Brukseli, Gandawie) zarejestrowano powszechność występowania wszystkich zdefiniowanych typów przestrzeni resztkowych, potwierdzając uniwersalny charakter problemu. Fakt powstawania niezależnie od historii, położenia geograficznego czy wielkości odpadów przestrzennych jest spowodowany :
rozwojem miast, które odbywały się na podstawie zmieniających się zasad i koncepcji przestrzennych (przestrzenie resztkowe są świadkami tych przemian)
konsekwencją treści przepisów budowlanych oraz możliwości technicznych związanych z realizacją obiektów w konkretnej lokalizacji.
Część czwarta: Recykling przestrzeni. Studium przypadków.
W czwartej ważnej dla całej rozprawy części autorka podejmuje współcześnie dyskutowane i badane zjawisko miejsca w mieście, często określane jako proces przywracanie miasta ich mieszkańcom. W podrozdziale 4.1. Odpady przestrzenne a miejsca w przestrzeni zwraca uwagę na odbiór architektury - sztuki poprzez doznania określane przez Tatarkiewicza trzema najwyższymi wartościami: dobrem, pięknem i prawdą oraz przez Witruwiuszowską triadę: piękno, użyteczność i trwałości umożliwiające emocję i doznania estetyczne a także przez wrażliwego obserwatora postawy dezaprobaty na niekształtność i jej destrukcyjnego oddziaływania przestrzennego i społecznego.Przypomina że „(...) miasto zarówno obiekty jak i struktury je łączące to synergia miejsc i przestrzeni umożliwiająca użytkownikom identyfikację z nimi”
i z rozmysłem podkreśla za publikacją Dobre życie na Jeżycach: etyka współczesności czy etyka współodpowiedzialności w przestrzeni miasta E. Rewers: miasto należałoby
postrzegać, jako medium komunikacji, którego świadome lub nie, używają mieszkańcy, by nawiązać rozmowę, wyrazić krytykę, zastosować perswazję, zdobyć władzę .
Dlatego podsumowuje ten podrozdział pisząc że: ...uszkodzona czy nie pełna struktura miejska prowadzi do błędnego odbioru komunikatu przestrzennego i dalej do wykształcenia nieprawidłowych relacji społecznych lub zarzucenia, zdeformowani, do segregacji społecznej - gentryfikacji, oraz cytując badacza E. Rewers Dlatego, zagadnieniem wysuwającym się współcześnie na pierwszy plan, staje się otwarcie na problem przestrzeni zdegradowanych, porzuconych, (...) niczyich i poszukiwanie metody na przywrócenie ich strukturze miasta.
Prowadzone badania dotyczące recyklingu przestrzeni resztkowych (4.1.1) - są poszukiwaniem rozwiązań zarówno poprawy „jakości struktur śródmiejskich” poprzez wykorzystanie tych przestrzeni dla celów budowlanych często wprowadzając w nie funkcje umożliwiające mieszkańcom korzystanie ze struktur miejskich. Obiekty powstające w przestrzeni resztkowej powinny respektować nie tylko wymogi „kontekstu” ale także spełniać regulacje przepisów umożliwiających realizację celu - przywracania tej przestrzeni strukturze miasta czasem dla realizacji oryginalnych potrzeb (których przykłady przytacza autorka w kolejnych podrozdziałach).W zależności od lokalizacji w przestrzeni miasta autorka określa występujące różne funkcje, które mogą pełnić obiekty dopełniające przestrzeń resztkową:
Funkcja publiczna: obiekty pełniące funkcje publiczne, służące ogółowi społeczeństwa niezależnie od tego, czy odbiorcy-użytkownicy funkcji są ich bezpośrednimi sąsiadami.Wspólne przestrzenie publiczne realizowane w miejscach publicznych i półpublicznych, służą integracji, stają się miejscami spotkań, aktywnego czy biernego wypoczynku.
Funkcja półpubliczna: realizowana na styku przestrzeni publicznej i prywatnej, służy części społeczności, bezpośrednio zainteresowanej oferowanymi usługami, otwiera wnętrze dla osób z zewnątrz.
Funkcja półprywatna: służy konkretnej społeczności, realizowana w skali wnętrza, dostępna stałym użytkownikom tego wnętrza.
Funkcja prywatna: oddziałuje na zamkniętą grupę użytkowników, realizowana na styku przestrzeni prywatnej i półprywatnej/półpublicznej, może oddziaływać na zewnątrz, podnosi wartość miejsca w odbiorze i świadomości jego użytkowników.Badane w kolejnym podrozdziale (4.1.3. Działania czasowe) zjawisko czasowości rozwiązań w przestrzeniach resztkowych której celem jest: (np. przykład niemieckiej grupy Plstique – Fantastiqe; która poprzez rozwiązania akcentuje miejsca ważne, kształtuje nową interakcję przestrzenną i społeczną):
- zainteresowanie użytkowników konkretnym miejscem
- zainspirowanie do działania polegającego do wprowadzania zmian - wytrącenia ze stanu biernego odbiorcy
- zachęcania do korzystania z miejsca w sposób odmienny od dotychczasowego czy też nowojorskiego artysty Michaela Rakowitza)
- zwraca uwagę na problem wykluczenia, gentryfikacji i bezdomności (działania sprzyjające swobodnemu korzystanie z przestrzeni publicznych, uniemożliwienie koczowania
bezdomnym, budowanie pozytywnego wizerunku miasta)
- tworzy schronienie dla bezdomnych (plastikowe struktury podpinane do wylotów wentylacyjnych)
- rozwiązania są początkiem interakcji, łączenie przestrzeni o różnym charakterze.
oraz w podrozdziale (4.1.4. Rola obiektów dopełniających przestrzenie resztkowe) określającym w zależności od rodzaju przestrzeni resztkowych, stosując odpowiedni typ środków dla typologii i lokalizacji w strukturze miasta - realizacje rozwiązań trwałych, umożliwiających przywrócenie miejsc mieszkańcom-użytkownikom miasta – uczestnicząc w ten sposób w procesie scalania struktury przestrzennej miasta (odbudowę przestrzeni publicznej i społecznej).
W obszernym podrozdziale 4.2 Recykling odpadów przestrzennych – szczególne przypadki, Pani Agnieszka, Mirosława Janowska prezentuje w sposób precyzyjny różnorodne w skali i formie zrealizowane obiekty, recenzuje metodę wprowadzanych zmian i skali ich oddziaływania. Prezentowane wybrane realizacje są przykładami ilustrującymi w sposób uporządkowany odnoszące się do rodzaju dopełnianych przestrzeni resztkowych w podziale na:
- recykling pionowych przestrzeni resztkowych (mieszkania w przestrzeni resztkowej, działania artystyczne),
- recykling poziomych przestrzeni resztkowych (przestrzeń społeczna w przestrzeni resztkowej, ciągi piesze, rekreacja, sługi, przestrzeń ekspozycyjna),
- recykling zmiennych przestrzeni resztkowych (zabudowa wielorodzinna, mieszkanie i biuro, pasaż w przestrzeni półprywatnej, ogrody, skwery i parki, rewaloryzacja istniejącej struktury,
- recykling przestrzeni resztkowych osłabiających działania struktury (inkubator przedsiębiorczości, wertykalne działki budowlane),
- recykling granicznych/narożnych przestrzeni resztkowych (hotel, obiekty oświatowe).
W podrozdziale 4.3. Klasyfikacja obiektów dopełniających przestrzenie resztkowe Autorka uporządkowała zgromadzony materiał, opracowując klasyfikację obiektów dopełniających przestrzenie resztkowe, uwzględniając formę i charakter zrealizowanych obiektów, metody wprowadzanych zmian oraz skalę ich oddziaływania z podziałem na rodzaj przestrzeni resztkowej:
- pionowe przestrzenie resztkowe, - poziome przestrzenie resztkowe, - zmienne przestrzenie resztkowe,
- osłabiające działanie formy/struktury przestrzenie resztkowe, - graniczne/narożne przestrzenie resztkowe,
określając formę i charakter wprowadzanych zmian oraz skalę oddziaływania przypisując je do wskazanych w przykładach lokalizacji.
Kolejny podrozdział - 4.4. Efekty zagospodarowania przestrzeni resztkowych – jest autorskim opracowaniem Doktorantki przedstawiającym charakterystykę efektów zagospodarowania przestrzeni resztkowych (wynik oceny form, metod wprowadzanych zmian oraz skali ich oddziaływania). W tabelarycznym zestawieniu Autorka przedstawia:
* Efekt zagospodarowania przestrzeni resztkowych wyszczególniając jego rodzaj oraz charakter:
- wpływ na odbiorcę,
- identyfikacja z miejscem (przestrzeń kształtowana bez wykluczeniowo), - identyfikacja miejsca,
- reorganizacja przestrzeni wnętrza, - wpływ na struktury sąsiednie,
- scalanie przestrzeni w spójny organizm sprzężonych ze sobą miejsc, - odpowiedź na oczekiwania odbiorcy.
Autorka podsumowując (4.5. Podsumowanie) tę cześć potwierdza wcześniejsze założenia, że:
- zasięg oddziaływania prezentowanych a zrealizowanych w przestrzeniach resztkowych, zależy od ich lokalizacji w strukturze miejskiej,
- od jej formy,
- od metod wprowadzanych zmian oraz użytych środków, oraz kończy cennym komentarzem:
„Przedstawione interwencje umożliwiły uaktywnienie przestrzenne, formalne, funkcjonalne i społeczne większego obszaru: kwartału czy dzielnicy, sprzężenie przestrzeni resztkowej z sąsiednimi strukturami, stając się impulsem do odzyskania pięknej, użytecznej i trwałej
społecznie przestrzeni mieszkalnej” – autorstwa Aarona Betscky, kuratora XI Biennale Architektury w Wenecji w 2008 r.
Część piąta: Analiza porównawcza wyników badań sondażowych.
W części piątej dysertacji pt. Analiza porównawcza wyników badań sondażowych Pani Agnieszka Mirosława Janowska porównuje wyniki badań sondażowych _01_Mieszkańcy i _02_Eksperci potwierdzając słuszność przyjętej tezy pracy badawczej:„Zagospodarowanie przestrzeni resztkowych jest skuteczną metodą dopełnienia kompozycji urbanistycznej i architektonicznej, a dostosowanie ich do współczesnych potrzeb stanowi podstawę do pogłębienia identyfikacji użytkowników z miejscem”.
W zestawieniach tabelarycznych oraz wykresach przedstawia wyniki postawionych hipotez:
5.1. Wpływ grupy na ocenę problemu przestrzeni resztkowych oraz na opinię dotyczącą skali oddziaływania terenów niezagospodarowanych na otoczenie - weryfikacja H1.
Uzyskane wyniki nie potwierdzają słuszności hipotezy: H1 - przestrzenie resztkowe, w opinii mieszkańców i decydentów odpowiedzialnych za jakość przestrzeni w mieście, nie stanowią problemu dla czytelności struktury miasta i nie są przez nich postrzegane jako element degradujący przestrzeń miejską. Istnieją istotne statystyczne różnice pod względem oceny przestrzeni resztkowych Starego Miasta, Wildy i Nowego Miasta.
Uwaga: pomimo braku potwierdzenie prawdziwości H1 - zarówno mieszkańcy, jak i eksperci zauważają problem przestrzeni resztkowych i uważają, że jest on istotny dla struktury Poznania.
5.2. Wpływ grupy na opinię dotyczącą wpływu zagospodarowania przestrzeni resztkowych na wizerunek poznania - weryfikacja H2.
Obie grupy wykazują zainteresowanie potencjałem odpadów przestrzennych i doceniają pozytywne skutki ich zagospodarowania. Eksperci częściej, w porównaniu z mieszkańcami, deklarowali, że zagospodarowanie przestrzeni resztkowych będzie miało pozytywny wpływ na wizerunek Poznania.
Zatem: H2 - zagospodarowanie przestrzeni resztkowych umożliwia utrwalenie lub przywrócenie czytelnej kompozycji struktur miejskich.
5.3. Związek między odczuwanym przez mieszkańców wpływem na sposób wykorzystania terenów niezagospodarowanych a podejmowanymi przez nich interwencji - weryfikacja H3.
Autorka przeprowadza badanie w analizowanej hipotezie badawczej - „Czy zachodzi istotny statystycznie związek pomiędzy poczuciem wpływu mieszkańców na sposób wykorzystywania terenów niezagospodarowanych a podejmowanymi przez nich interwencjami związanymi z wykorzystaniem tychże terenów”.
Zatem, uznać należy, że hipoteza została udowodniona. H3 - Możliwość odzyskania odpadów przestrzennych wywołuje pozytywne relacje społeczne: powoduje pogłębienie identyfikacji użytkownika z miejscem i identyfikacji miejsca przez użytkownika.
5.4. Związek między grupą a sposobami wykorzystania przestrzeni resztkowych - weryfikacja H4.
Autorka poddała weryfikacji ostatnią hipotezę badawczą: H4 - Przywrócenie przestrzeni resztkowych strukturze miasta powoduje scalenie przestrzeni zewnętrznych, leżących poza obszarem ingerencji, w spójny organizm sprzężonych wnętrz miejskich. Jej wyniki są rozbieżne pomiędzy grupą ekspertów i mieszkańców.
Część szósta: Wnioski i podsumowanie.
Przeprowadzone prace badawcze dotyczące przestrzeni resztkowych w mieście na przykładzie wybranych centralnych rejonów miasta Poznania, potwierdziły postawioną przez Doktorantkę na wstępie pracy tezę.4. Uwagi szczegółowe
Szczegółowa merytoryczna ocena rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszki Mirosławy Janowskiej pt. Przestrzenie resztkowe w mieście, przygotowanej pod kierunkiem promotora prof. PP dr hab. inż. arch. Mariana Fikusa oraz promotora pomocniczego prof.
PP dr hab. inż. arch. Ewy Pruszewicz-Sipińskiej pozwala stwierdzić, że zostały w pracy założone cele: a. postawiona na wstępie teza w wyniku przeprowadzonych prac badawczych została potwierdzona, b. dla potwierdzenia postawionej tezy autorska sformułowała hipotezy badawcze które przetestowano – poddano je analizie porównawczej wyników sondażowych ocen grup _01_Mieszkańcy i _02_Eksperci. Struktura pracy oraz zawartość merytoryczna jest prawidłowa dla wybranego pola badawczego.
Na szczegółowe podkreślenie zasługuje znajomość tematu, prowadzonych obserwacji i analiz badań wstępnych, świadczących o dużej dociekliwości badacza podczas kompletowania materiału. Umiejętnie prowadzenie narracji zostało wzbogacone dobrą jakością ilustracji (w większości wykonanych przez doktorantki). Rozprawa wpisuje się w od lat prowadzony dyskurs naukowych podejmujący ważną problematykę destrukcji struktur przestrzennych miast w drugiej połowie XX wieku. Rozprawa doktorska jest istotnym wkładem w rozwój badań skierowanych na „scalanie” i dopełnianie struktur przestrzennych współczesnych miast. Autorka tą pracą wzbogaca w synergicznej przestrzeni architektonicznej kolejne pola badań . Recenzowana praca jest oryginalną, wnoszącą nowe wartości w dziedzinie nauk technicznych, w dyscyplinie architektura i urbanistyka. Podjęte prace badawcze dotyczące przestrzeni resztkowych w strukturach współczesnych miast jako jedna z metod w procesie scalania struktur winny być przez doktorantkę kontynuowane.
Recenzent wnioskuje rozważenie wydania dysertacji. Przedłożona praca stanowi wartościowy materiał na drodze poszukiwań jednej z możliwych metod w procesie hamowania „rozsypujących się struktur miejskich”, metod która zwraca uwagę na destrukcyjny wpływ przestrzeni resztkowych w mieście, a ich recykling, poprzez zagospodarowanie i dopełnianie wnętrz architektonicznych, ma wpływ na istotę scalania i rewaloryzacji miejskiej tkanki z możliwym aktywnym uczestnictwem mieszkańców.
Sugestia publikacji jest proponowana również dlatego, że doktorantka w przedłożonej do recenzji pracy w części 6. Wnioski i podsumowanie, planuje kontynuację podjętych badań w pracy. Przy podejmowaniu decyzji o publikacji proponuje się rozważyć wydanie jako oddzielnej część Suplement pracy (wyniki badań sondażowych _01_Mieszkańcy i _02_Eksperci, z powodu znacznej objętości analiz oraz braku spoistości graficznej z główną częścią pracy.
Przed ewentualnym wydaniem pracy w formie książkowej sugerowana jest także korekta językowa w celu uniknięcia literówek – zdarzały się pojedyncze pomyłki.
5. Wniosek końcowy
Powyższe stwierdzenia w uwagach szczegółowych uzasadniają jednoznaczną ocenę, że recenzowana rozprawa spełnia wymagania ustawowe stawiane pracom doktorskim.
Wnioskuję o przyjęcie rozprawy doktorskiej mgr inż. arch. Agnieszki Mirosławy Janowskiej przez Radę Wydziału Politechniki Poznańskiej, a następnie o dopuszczenie Kandydatki do publicznej obrony jej pracy.
Po pozytywnej obronie rozprawa może stanowić podstawę do nadania przez Radę Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszce Mirosławie Janowskiej stopnia naukowego doktora nauk technicznych.
dr hab. inż. arch. Jan Wrana, prof. PL
