44. GŁOS KOŚCIOŁA – PRZYKAZANIA KOŚCIELNE
Cele ogólne
Ukazanie roli Pisma Świętego w powstawaniu przykazań kościelnych.
Kształtowanie postawy odpowiedzialności za wypełnianie przykazań kościelnych.
Cele szczegółowe Uczeń:
– wymienia przykazania kościelne,
– wyjaśnia znaczenie przykazań kościelnych,
– wnioskuje, że treść przykazań kościelnych wypływa z nauczania Pisma Świętego,
– uzasadnia poszczególne przykazania kościelne, odnosząc się także do cytatów biblijnych,
– wskazuje na rolę przykazań kościelnych w pogłębianiu życia chrześcijań- skiego,
– analizuje historię powstawania przykazań kościelnych,
– dowodzi, że chrześcijanin powinien kształtować swoje życie zgodnie z nauczaniem Kościoła,
– przyjmuje odpowiedzialność za kształtowanie życia według nauczania Kościoła.
Metody
Analiza tekstu źródłowego, wykład, praca w grupach, wspólne uzupeł- nianie arkusza, praca plastyczna, autorefleksja.
Środki dydaktyczne
Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego, Kodeks Prawa Kanonicznego, papież Jan Paweł II, encyklika Veritatis Splendor, Rzym 1993; Słownik Teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice 1998; o. H. Kałuża SVD, Na strychach katedry, Opole 2011; J. Bątkiewicz-Brożek, Bóg w ekono- mii, „Gość Niedzielny” z dn. 11.03.2012 r., tabela znaków drogowych, szary papier, flamastry.
MODLITWA
„Za Ciebie”
W imię Tego, który krwią swoją zjednoczył nas kiedyś,
podnoszę ręce w niebo, składając na Jego ołtarzu przenajświętsze chleby,
by Ci Bóg ukazał swe dobre oblicze, by Ci błogosławił i obdarzył życiem...
(o. H. Kałuża SVD, Na strychach katedry, Opole 2011, s. 54)
WPROWADZENIE
Gdyby zapytać niespodziewanie jakąś grupę osób w różnym prze- kroju wiekowym, żeby wymienili przykazania kościelne, to najpraw- dopodobniej byłby rozdźwięk. W historii Kościoła były one bowiem wielokrotnie zmieniane, często brzmią inaczej w różnych częściach świata. Niektórym mogą mylić się z Przykazaniami Bożymi, czyli Dekalogiem. Dekalog, będąc z ustanowienia Bożego, jest niezmienny i obowiązuje powszechnie. Do przestrzegania przykazań kościelnych zobowiązani zostali wszyscy ochrzczeni od siódmego roku życia, „jeśli tylko cieszą się używaniem rozumu”. Od Soboru Trydenckiego literatu- ra kościelna traktuje przykazania kościelne już jako coś zwyczajnego w życiu Kościoła i podlegającego większym lub mniejszym zmianom.
Analiza wybranych tekstów źródłowych – uczeń odczytuje z pod- ręcznika.
Przykazania kościelne – praktyki niezbędne do autentyczne- go życia chrześcijańskiego. Katechizm Kościoła Katolickiego wymie- nia pięć takich nakazów. Przykazania kościelne zostały określone przez Kościół, ponieważ ma On misję zbawienia w historii otrzymaną od Jezusa Chrystusa (por. Słownik Teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice 1998).
− Czym są przykazania kościelne?
X
+
„Reguły moralne, które Bóg nadał w Starym Przymierzu i które w Nowym i Wiecznym Przymierzu osiągnęły doskonałość w osobie Wcielonego Syna Bożego, muszą być wiernie strzeżone i nieustan- nie wypełniane w różnych kulturach powstających w ciągu dziejów.
Zadanie ich interpretacji Jezus powierzył Apostołom i ich następcom, zapewniając im specjalną pomoc Ducha prawdy: «Kto was słucha Mnie słucha» (Łk 10,16). Dzięki światłu i mocy Ducha Apostołowie mogli wypełnić misję głoszenia Ewangelii i wskazywania «drogi» Pań- skiej (por. Dz 18,25) nauczając na drodze do świętości przede wszyst- kim, jak iść za Chrystusem i naśladować Go: «Dla mnie (...) żyć to Chry- stus» (Flp 1,21)” (Veritatis Splendor, 25).
− Kto stoi na straży prawidłowej interpretacji przykazań kościel- nych?
„Przykazania kościelne odnoszą się do życia moralnego, które jest związane z życiem liturgicznym i czerpie z niego moc. Obowiązujący charakter tych praw pozytywnych, ogłoszonych przez władzę paster- ską, ma na celu zagwarantowanie wiernym niezbędnego minimum ducha modlitwy i wysiłku moralnego we wzrastaniu miłości Boga i bliźniego” (KKK 2041).
− Jaką rolę pełnią przykazania?
Wykład katechety.
W początkach Kościoła nie słyszano o przykazaniach kościel- nych. Pierwszych chrześcijan nikt nie musiał zmuszać do udzia- łu w niedzielnej Eucharystii czy też zachowania postu w piątki, bo dla nich to było oczywiste. Oni doskonale rozumieli znaczenie śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Przykazania kościelne zaczę- ły się pojawiać, gdy wśród katolików te prawdy przestały być jasne i oczywiste. Już w IV w. zaczęto kłaść nacisk na obowiązek uczest- niczenia we Mszy Świętej w niedziele i święta, przystępowania raz w roku do spowiedzi i Komunii Świętej a także powstrzymywania się od zabaw w pewnych okresach roku kościelnego. To zwyczaj decydo- wał, że spośród tysięcy kanonów prawa kościelnego biskupi wybrali tylko pięć, które uznali za bardzo ważne dla rozwoju życia religijnego i moralnego wiernych.
Wspólne przeanalizowanie tabeli obrazującej historyczne kształto- wanie się przykazań kościelnych.
Tabela zestawienia historycznego kształtowania się przykazań kościelnych również w odniesieniu do Kościoła w Polsce.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ PRZYKAZAŃ KOŚCIELNYCH
Data Wydarzenie Treści przykazań
1948
Episkopat Polski przyjął dostosowaną do warunków
polskich wersję.
1. Ustanowione przez Kościół dni święte święcić.
2. W niedziele i święta we Mszy Świętej uczestniczyć.
3. Posty nakazane zachowywać.
4. Przynajmniej raz w roku spowiadać się i w czasie wielkanocnym Komunię Świętą przyjmować.
5. W czasach zakazanych zabaw hucznych nie urządzać.
1992
Treść przykazań
według Katechizmu
Kościoła Katolickiego.
1. W niedzielę i święta we Mszy Świętej nabożnie uczestniczyć.
2. Przynajmniej raz w roku spowiadać się.
3. Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię Świętą przyjąć.
4. Ustanowione przez Kościół dni święte święcić.
5. Posty nakazane zachowywać.
1998
Kongregacja Doktryny
Wiary wydaje dokument
„Corrigenda”.
1. W niedzielę i w inne nakazane dni świąteczne wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy Świętej i powstrzymywać się od prac
służebnych.
2. Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku spowiadać się ze swoich grzechów.
3. Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku na Wielkanoc przyjąć Komunię Świętą.
4. W dni pokuty wyznaczone przez Kościół wierni są zobowiązani powstrzymywać się od spożywania mięsa i zachować post.
5. Wierni są zobowiązani dbać o potrzeby Kościoła.
2001
313.
Zebranie Plenarne Konferencji Episkopatu
Polski
1. W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy Świętej i powstrzymywać się od prac niekoniecznych.
2. Przynajmniej raz w roku przystąpić do sakramentu pokuty.
3. Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię Świętą przyjąć.
4. Zachowywać nakazane posty, a w okresach pokuty powstrzymywać się od udziału w zabawach.
5. Troszczyć się o potrzeby wspólnoty Kościoła.
2013
362.
Zebranie Plenarne Konferencji Episkopatu
Polski
Zmiany IV przykazania brzmiącego:
„Zachowywać nakazane posty, a w okresach poku- ty powstrzymywać się od udziału w zabawach”
na:
„Zachowywać nakazane posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w czasie Wielkiego Postu powstrzymywać się od udziału w zabawach”.
W tej katechezie chcemy pochylić się nad tym czy przykazania mają coś wspólnego z Biblią, czy jest to tylko „wymysł” biskupów i co one dają człowiekowi wierzącemu?
ROZWINIĘCIE
Pytania, na które poszukamy odpowiedzi brzmią:
− W jakim stopniu przykazania kościelne mają swoje uzasadnienie w Biblii?
− Jak przykazania kościelne mogą wpłynąć na zmianę życia religij- nego wierzących?
Zadaniem uczniów jest dokonanie porównania tekstów Pisma Świę- tego z dokumentami Kościoła oraz zaproponowanie nazw „znaków przykazań kościelnych”, wzorując się na znakach drogowych. Uczniowie otrzymują karty pracy zawierające tekst biblijny, fragment Katechi- zmu Kościoła Katolickiego, Kodeksu Prawa Kanonicznego, szary papier, flamastry, wzory znaków drogowych. Po wykonanej pracy omawia- ją dane przykazanie, dokonują zestawienia porównawczego w tabeli
&
oraz uzasadniają wybór nazwy graficznego przedstawienia przyka- zania w postaci znaku drogowego. Znaki drogowe, swoje propozycje uczniowie rysują na szarym papierze, podpisują swoją nazwą i zawie- szają na tablicy.
Grupa I
Przykazanie kościelne I: W niedziele i święta nakazane uczest- niczyć we Mszy Świętej i powstrzymywać się od prac niekoniecz- nych.
„Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Sześć dni będziesz pra- cować i wykonywać wszystkie twe zajęcia. Dzień zaś siódmy jest sza- batem ku czci Pana, Boga twego. Nie możesz przeto w dniu tym wyko- nywać żadnej pracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, ani cudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram. W sześciu dniach bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morze oraz wszystko, co jest w nich, w siódmym zaś dniu odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i uznał go za święty” (Wj 20,8-11).
„Pierwsze przykazanie kościelne (…) wymaga od wiernych świę- cenia dnia, w którym wspomina się Zmartwychwstanie Pańskie, a także najważniejszych świąt liturgicznych, w które czcimy tajemni- ce Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny i Świętych, przede wszystkim przez uczestnictwo w celebracji eucharystycznej, gromadzącej chrze- ścijańską wspólnotę. Należy także uwolnić się od tych wszystkich prac i spraw, które ze swej natury przeszkadzają święcić te dni” (KKK 2042).
Według rozporządzeń Konferencji Episkopatu Polski obowiązu- ją nas następujące uroczystości, które mogą wystąpić poza niedzie- lą: Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (1 stycznia), Objawienie Pańskie (6 stycznia), Boże Ciało, Wniebowzięcie NMP (15 sierpnia), Wszyst- kich Świętych i Boże Narodzenie.
„W niedzielę oraz w inne dni świąteczne nakazane, wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy Świętej oraz powstrzymać się od wykonywania tych prac i zajęć, które utrudniają oddawanie Bogu czci, przeżywanie radości właściwej dniowi Pańskiemu oraz korzysta- nie z należnego odpoczynku duchowego i fizycznego” (KPK 1247).
„§1. Nakazowi uczestniczenia we Mszy świętej czyni zadość ten, kto bierze w niej udział, gdziekolwiek jest odprawiana w obrządku katolickim, bądź w sam dzień świąteczny, bądź też wieczorem dnia poprzedzającego.
§2. Jeżeli z braku świętego szafarza albo z innej poważnej przy- czyny nie można uczestniczyć w Eucharystii, bardzo zaleca się, aże- by wierni brali udział w liturgii Słowa, gdy jest ona odprawiana w kościele parafialnym lub innym świętym miejscu, według przepi- sów wydanych przez biskupa diecezjalnego, albo poświęcali odpo- wiedni czas na modlitwę indywidualną w rodzinie lub w grupach rodzin” (KPK 1248).
W dwóch sytuacjach jesteśmy zwolnieni z uczestnictwa we Mszy Świętej: choroba i potrzeba opieki nad bliźnim.
Propozycje znaków do zatytułowania.
znak nakazu W niedzielę idziemy do kościoła.
znak zakazu W święta nie podejmujemy prac niekoniecznych.
Grupa II
Przykazanie kościelne II: Przynajmniej raz w roku przystąpić do sakramentu pokuty.
„A Jezus znowu rzekł do nich: «Pokój wam! Jak Ojciec Mnie posłał, tak i Ja was posyłam». Po tych słowach tchnął na nich i powiedział im:
«Weźmijcie Ducha Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpusz- czone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20,21-23).
„Drugie przykazanie kościelne (...) zapewnia przygotowanie do Eucharystii przez przyjęcie sakramentu pojednania, który jest kontynuacją dzieła nawrócenia i przebaczenia, zapoczątkowanego na chrzcie” (KKK 2042).
„Każdy wierny, po osiągnięciu wieku rozeznania, obowiązany jest przynajmniej raz w roku wyznać wiernie wszystkie swoje grzechy ciężkie” (KPK 989).
Każdy katolik powinien wyznać swoje grzechy ciężkie w spowiedzi świętej przynajmniej raz w roku. Nie oznacza to jednak, że pozosta- ły okres może chodzić w grzechu ciężkim, nie przyjmując Komu- nii Świętej. Spowiedź raz na rok to totalne minimum. Skorzystać ze spowiedzi wielkanocnej możemy od Środy Popielcowej do uroczy- stości Trójcy Przenajświętszej.
znak nakazu Spowiadaj się przynajmniej raz
w roku.
znak informacyjny Jezus czeka w sakramencie
pokuty.
Grupa III
Przykazanie kościelne III: Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię Świętą przyjąć.
„A gdy oni jedli, Jezus wziął chleb i odmówiwszy błogo- sławieństwo, połamał i dał uczniom, mówiąc: «Bierzcie i jedz- cie, to jest Ciało moje». Następnie wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał im, mówiąc: «Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów” (Mt 26,26-28).
„Trzecie przykazanie kościelne (...) określa minimum w przyjmo- waniu Ciała i Krwi Pańskiej w związku ze świętami wielkanocnymi, źródłem i centrum liturgii chrześcijańskiej” (KKK 2042).
„§1. Każdy wierny po przyjęciu Najświętszej Eucharystii po raz pierwszy ma obowiązek przyjmować ją przynajmniej raz w roku.
§2. Ten nakaz powinien być wypełniony w okresie wielkanoc- nym, chyba, że dla słusznej przyczyny wypełnia się go w innym czasie w ciągu roku” (KPK 920).
Kościół zachęca nas, byśmy Komunię Świętą przyjmowali jak naj- częściej. Obecne Prawo Kościoła pozwala nawet na drugą Komunię Świętą w jednym dniu, pod warunkiem, że będziemy wtedy na całej Mszy Świętej.
znak nakazu Przyjmuj Komunię Świętą
chociaż raz w roku.
znak ostrzegawczy Brak łączności z Jezusem
Eucharystycznym utrudnia
drogę do zbawienia.
znak informacyjny Komunia Święta
„autostradą do nieba”.
Grupa IV
Przykazanie kościelne IV: Zachowywać nakazane posty i wstrze- mięźliwość od pokarmów mięsnych a w czasie Wielkiego Postu powstrzymywać się od udziału w zabawach.
„Wtedy Duch wyprowadził Jezusa na pustynię, aby był kuszony przez diabła. A gdy przepościł czterdzieści dni i czterdzieści nocy, odczuł w końcu głód. Wtedy przystąpił kusiciel i rzekł do Niego: «Jeśli jesteś Synem Bożym, powiedz, żeby te kamienie stały się chlebem».
Lecz On mu odparł: «Napisane jest: Nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych»” (Mt 4,1-2).
„Uczniowie Jana i faryzeusze mieli właśnie post. Przyszli więc do Niego i pytali: «Dlaczego uczniowie Jana i uczniowie faryzeuszów poszczą, a Twoi uczniowie nie poszczą?» Jezus im odpowiedział:
«Czy goście weselni mogą pościć, dopóki pan młody jest z nimi?
Nie mogą pościć, jak długo pana młodego mają u siebie. Lecz przyjdzie czas, kiedy zabiorą im pana młodego, wtedy, w ów dzień, będą pościć”
(Mk 2,18-20).
„Ten zaś rodzaj złych duchów wyrzuca się tylko modlitwą i postem” (Mt 17,21).
„Czwarte przykazanie kościelne (...) zabezpiecza okresy ascezy i pokuty, przygotowujące nas do uroczystości liturgicznych. Usposa- biają nas one do zdobycia panowania nad popędami i do wolności ser- ca” (KKK 2043).
„Wstrzemięźliwość od spożywania mięsa lub innych pokarmów, zgodnie z zarządzeniem Konferencji Episkopatu, należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba że w danym dniu przypada jakaś uroczystość. Natomiast wstrzemięźliwość i post obowiązują w środę popielcową oraz w piątek Męki i Śmierci Pana naszego Jezusa Chrystusa” (KPK 1251).
„Prawem o wstrzemięźliwości są związane osoby, które ukończy- ły czternasty rok życia, prawem zaś o poście są związane wszystkie osoby pełnoletnie, aż do rozpoczęcia sześćdziesiątego roku życia.
Duszpasterze oraz rodzice winni zatroszczyć się o to, ażeby również ci, którzy z racji młodszego wieku nie związani jeszcze prawem postu i wstrzemięźliwości, byli wprowadzeni w autentyczny duch pokuty”
(KPK 1252).
„Konferencja Episkopatu może dokładniej określić sposób zachowania postu i wstrzemięźliwości, jak również w całości lub czę- ści zastąpić post i wstrzemięźliwość innymi formami pokuty, zwłasz- cza uczynkami miłości i pobożności” (KPK 1253).
Obecnie rozróżnia się post ilościowy i jakościowy (wstrzemięź- liwość): Post ilościowy polega na spożyciu do syta jednego posiłku w ciągu dnia (dwa pozostałe mają być lekkie) – zobowiązuje on osoby od 18 do 60 roku życia. Post jakościowy (wstrzemięźliwość), zabra- nia jedzenia pokarmów mięsnych – obowiązek postu jakościowego mają wierni od 14 roku życia.
znak nakazu Naśladuj Jezusa w poście i modlitwie.
znak zakazu STOP dla pokarmów mięsnych w piątki.
Grupa V
Przykazanie Kościelne V: Troszczyć się o potrzeby wspólnoty Kościoła.
„Ci wszyscy, co uwierzyli, przebywali razem i wszystko mieli wspólne. Sprzedawali majątki i dobra i rozdzielali je każdemu według potrzeby. Codziennie trwali jednomyślnie w świątyni, a łamiąc chleb po domach, przyjmowali posiłek z radością i prostotą serca. Wielbi- li Boga, a cały lud odnosił się do nich życzliwie. Pan zaś przymnażał im codziennie tych, którzy dostępowali zbawienia” (Dz 2,44-47).
„Piąte przykazanie kościelne (…) mówi, że wierni powinni dbać o potrzeby materialne Kościoła, każdy według swoich możliwości”
(KKK 2043).
„Wierni mają obowiązek zaradzić potrzebom Kościoła, aby posia- dał środki konieczne do sprawowania kultu, prowadzenia dzieł apo- stolstwa oraz miłości, a także do tego, co jest konieczne do godziwego utrzymania szafarzy” (KPK 222 §1).
znak nakazu Pamiętaj o potrzebach bliźnich.
znak ostrzegawczy Nie myśl tylko o sobie.
ZESTAWIENIE PORÓWNAWCZE Przykazanie Pismo Święte Katechizm
Kościoła Katolickiego
Kodeks Prawa Kanonicznego I
II III IV V
− Jaka jest zależność między fragmentami Pisma Świętego a wybranymi dokumentami Kościoła?
ZAKOŃCZENIE
Przykazania kościelne swoje uzasadnienie mają w Piśmie Świę- tym, oparte są na Kodeksie Prawa Kanonicznego a zatwierdza je Urząd Nauczycielski Kościoła. Są drogowskazami dla chrześcijanina. Przyka- zania kościelne są wyrazem troski Kościoła o zbawienie człowieka.
Odczytanie świadectwa z podręcznika ucznia.
„Do inż. Andrzeja Miłkowskiego jak ulał pasuje stwierdzenie, że «dzięki Bogu wypłynął na szerokie wody». Dosłownie «dzięki Bogu». – To On jest szefem w mojej firmie. Z Nim konsultuję wszyst- kie decyzje – mówi A. Miłkowski. Complex Projekt, firma, którą pro- wadzi od 26 lat, projektuje w Polsce drogi i mosty. Od kiedy Andrzej Miłkowski zaczął oddawać część zysków do centrali Ruchu Foco- lari w Rzymie, skąd rozprowadzane są do krajów Trzeciego Świata, na potrzeby ofiar tsunami, głodu, zaczął się czas prosperity firmy.
Posypały się zlecenia na autostrady (...). A. Miłkowski: «Kiedy koń- czyłem studia na Politechnice Gdańskiej, przez myśl mi nie przeszło, że będę realizował największe inżynierskie marzenie, czyli projekty autostrad. Prawdą jest, że im więcej oddaję innym, tym więcej otrzy- muję w Bogu». W firmie jest tajemnicą poliszynela, że Miłkowski zaan- gażował się w tzw. ekonomię komunii. «Bywały momenty trudniejsze i wtedy oddawałem wdowi grosz dla innych, ale nie rezygnowałem J
z tego, zaciskałem pasa». Ten wdowi grosz to np. 15 tys. zł dla potrze- bujących. A w lepszym okresie to i ponad 100 tys. Z własnego zysku, nie kosztem pracowników. Darczyńca nie wie dokładnie, do kogo tra- fia jego ofiara” (J. Bątkiewicz-Brożek, Bóg w ekonomii, „Gość Niedziel- ny”, 11 marca 2012, s. 42).
− Jak realizować przykazania kościelne w codzienności?
Wypełnianie przykazań kościelnych, choć z pozoru ogranicza, to jednak daje wolność i zabezpiecza przed duchową pustką w ser- cach, pomagając kształtować chrześcijańskie życie.
Autorefleksja.
Pomyślmy:
− W jaki sposób przykazania kościelne pomagają mi stać się lep- szym chrześcijaninem?
− Jak często uwzględniam przykazania kościelne w rachunku sumienia?
− Jak wypełniam przykazania kościelne w swoim życiu?
ZESZYT UCZNIA
Zapis stanowią treści przykazań kościelnych oraz zestawienie porównawcze z pracy w grupach.
W DOMU
Naucz się na pamięć przykazań kościelnych.
?
H
