A N N A L E Ś
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
VOL. LIII SECTIO C 1998
Instytut Biologii UMCS
DOMINIK FIJAŁKOWSKI, BOGDAN LORENS, PIOTR SUGIER
Rośliny z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin na Lubelszczyźnie
The plants listed in the Polish Red Book o f Plants from the Lublin Region
WSTĘP I METODA PRACY
W 1993 r. ukazała się Polska Czerwona Księga Roślin zamierających i zagrożonych wymar
ciem. Podobne księgi zostały wydane lub są w trakcie opracowania w różnych krajach europejskich.
Dane o rozmieszczeniu gatunków wymierających i wyniki badań ekologicznych nad nimi, przedstawione w tej publikacji, mogą być wykorzystane przy podejmowaniu działań mających na celu zahamowanie procesu ich wymierania. Ogółem w Polsce zestawiono tych gatunków 210.
Spośród nich na Lubelszczyźnie występuje 36. Odnośnie do stanowisk niektórych gatunków brakuje najnowszych danych dotyczących aktualnego stanu ich zachowania.
Nazewnictwo roślin podano według M i re k i in. (18). Alfabetyczny wykaz gatunków zawarto w tab. 1 i 2, a rozmieszczenie na ryc. 1. Częstotliwość ich występowania w fitocenozach poszczególnych jednostek syntaksonomicznych została przedstawiona w tab. 2 za pomocą 11- stopniowej skali.
Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie rozmieszczenia omawianych roślin na Lu
belszczyźnie oraz podanie ogólnej charakterystyki ekologicznej. Podstawą tej analizy są mate
riały opublikowane przez B a z y l u k a (1), B r o w i c z a (2), B r o w i c z a i G o s t y ń s k ą (3,4), B r z e g a i in. (5), F i j a ł o w s k i e g o (6, 7, 8, 9, 10, ł l , 12, 13), K a r c z m a r z a i S a ł a t ę (14), K a ź m i e r c z a k o w ą i T r z c i ń s k ą - T a c i k (15), K o p o r s k ą (16), M i r e k (17), P o l a k o w s k i e g o (1 9 ,2 0 ), S z m e ję (22), Z a r z y c k i e g o i K a ź m i e r c z a k o w ą (23).
Uwzględniono też wyniki ostatnich badań terenowych i zielnikowych.
38 DOMINIK FIJAŁKOWSKI, BOGDAN LORENS, PIOTR SUGIER
Tab. 1.Wykaz 36 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i liczba ich stanowisk w poszczególnych regionach Lubelszczyzny A list of 36 species from the Polish Red Book of Plants and the number of their sites in the particular parts of the Lublin Region
ROŚLINY Z PO LSK IEJ CZERWONEJ KSIĘG I ROŚLIN NA LUBELSZCZYŹNIE 39
p -x W
"Oo o
CS x ? O
'C N O J5N o
u — O
’ c £ o
2 ■ * f i
> o . . . OJ
o? N O N o oc buQ>> O
O - g o CU
5 6 n [ 2 :
S* »>
J2
•o o ' -
(J ™ . 2 ' § C N O
Ou- boo c
O O o CU CU cć
£ Q CZ-.
co Cu
H □ £ > X > -
-XCS
ON — coO cc X )3 T co Ł N
•oco <5 P cs o a - u
J2 -2 CZ3
ź >
O <
N O O N N U G<5 — cS cS - J
rrt ° 23 -n
O _O N o CU
22 CZ3
£ O ««
N CS
o j i > > , 22 'cS -N 'W z 3 ■§
• s CQ r cs U cs c
£ 5 '5
« £ 0 . (2
N
o 22 CZ5
•S .22 H 2 c 2 s
CS '0 0 cO • N>»
<u o
‘cS 5/3 N CS
2 j S Z O ł C u :
O CZ3
£ O
J CS CS 3
- a o £ cu 2 o c
— o - J
£CS
• oo CO
™ o ź V
«■> - 2 c
<D
UJ \Q W j ' £ Q>t/o
• a 2 o CS Cu N
£ . 2 s • § J j * Q
’ e
> > ■
£ ,
o 1 5 Q<D 5 O X)CS
l—
O
>>
'O . ..
bu cs n 5
a
« f f l U Q W Ł O X
40 DOM INIK FIJAŁKOWSKI, BOGDAN LORENS, PIO TR SUGIER
WYKAZ GATUNKÓW ORAZ ICH CHARAKTERYSTYKA EKOLOGICZNA I FITOSOCJOLOGICZNA
1. Aldrovanda vesiculosa L.
Aldrowanda pęcherzykowata występuje prawie wyłącznie na Pojezierzu Łę- czyńsko-Włodawskim (42 stanowiska) i Pagórach Chełmskich (4). Rośnie zwykle w oczkach wodnych między kępami Salix cinereae i Carex elata. Towarzyszy zbiorowiskom z klasy Utriculariatea intermedio-minoris. Niekiedy pływa też po powierzchni otwartej lustra wody w zarastających wyrobiskach torfowych oraz wśród szuwarów wodnych z rzędu Pliragmitetalia. W ostatnich kilkunastu latach liczba stanowisk tego gatunku zmniejszyła się do kilkunastu procent, a zasoby
— do kilku promili. Podstawową przyczyną tego zjawiska są nagłe odwodnie
nia, często całkowite (spuszczanie wody w stawach). W pewnych przypadkach obserwuje się fluktuacje ilościowe tego gatunku na istniejących stanowiskach.
Wywołane jest to przede wszystkim zamieraniem turionów w okresach silnych mrozów z jednoczesnym obniżeniem poziomu lustra wodnego. Przy wysokim poziomie wód roślina przenoszona jest do okolicznych torfianek i młak. Na nie
których, bardzo bogatych przed kilkudziesięciu laty stanowiskach (przy jeziorach Turowolskie, Nadrybie i Brzeziczno) aldrowanda obecnie zupełnie wyginęła.
2. Caldesia parnassifolia (L.) P a r b .
Kaldesia dziewięciornikowata podawana jest z okolic Zamościa (21, 23).
Dotychczas nie odnaleziono jej powtórnie.
3. Camelina alyssum ( M i U e f ) T h e 11.
Lnicznik właściwy ma 63 stanowiska, głównie na Wzniesieniach Urzędow- skich (10 stan.), Pagórach Chełmskich i w Padole Zamojskim (po 8 stan.). Zwy
kle rośnie pojedynczo na obrzeżach upraw zbożowych, niekiedy w siedliskach ruderalnych. W ostatnich kilkunastu latach jest trudny do znalezienia na skutek powszechnie stosowanych herbicydów i intensywnych zabiegów agrotechnicznych.
4. Cerasus fruticosa P a l l a s
Wiśnia karłowata ma 186 stanowisk. Niektóre skupienia zajmują powierzch
nię 1 ara. Rośnie najczęściej na słonecznych zboczach lessowych, a zwłaszcza na ich wierzchowinach. Niektóre formy występują na rędzinach kredowych. Towa
rzyszy zespołom murawowym z klasy Festuco-Brometea oraz luźnym zaroślom
□ 1 ■ 10
□ 2 o l l o 3 o l2 b4 «13
■ 5 o 14 b6 o 15 b7 • 16 o 8 o 17 b9 « 1 8
Ryc. 1. S tan o w isk a g atu n k ó w z P o lskiej C zerw onej K sięg i Roślin'. A — ogólne ro zm ieszczen ie gatunków ; B — rozm ieszczenie gatunków w ystęp u jący ch w siedliskach w odnych i torfow iskow ych: 1 — C aldesia p a m a s sifo lia , 2 — C ham edaphne calyculata, 3 — H am m arbya palu stris, 4 — L ig u la ria sibirica, 5 — L ittorella uniflora, 6 — O rchis tridentata, 7 — R hynchospora fu s c a , 8 — Sa lix m yrtilloides, 9 — S en ecio d oria, 10 — W ola opipsila, 11 — W ola uliginosa, 12 — Isoetes lacustris, 13 — A ldrovanda vesiculosa, 14 — H erm inium m onorchis, 15 — M a la xis m onophyllos; C — rozm ieszczenie gatunków w ystępujących n a g lebach m ineralnych: 1 — C am elina alyssum , 2 — C h am aecytisus a lbus, 3 — E chium russicum , 4 — F estuca m acutrensis, 5 — F. p seu d o vin a , 6 — G ladiolus fe lic is, 7 — H ypericum elegans, 8 — Iris aph ylla , 9 — La th yru s latifolius, 10 — L. pan n o n icu s, 11 — L. p isifo rm is, 12 — L inum hirsutum , 13 — O rchis purpurea,
14 — P rim u la vulgaris, 15 — R eseda p h yteu m a , 16 — R osa gallica, 17 — Yeronica p a n icu la ta , 18 — C erasusus fru tic o sa Sites o f the species from the P olish R ed B o o k o f Plants: A — generał distribution o f the species; B — distribution o f the species occurring in aąu atic and peatbog habitats: 1 — Caldesia p a m a s sifo lia , 2 — C ham edaphne calyculata, 3 — H am m arbya p a lu stris, 4 — Ligularia sibirica, 5 — Litto rella uniflora, 6 — O rchis tridentata, 7 — R hynchospora fu sc a , 8 — S a lix m yrtillo id es, 9 — Senecio doria, 10 — W ola opip sila , 11 — W ola uliginosa, 12 — Iso etes lacustris, 13 — A ldrovanda vesiculosa, 14 — H erm inium m onorchis, 15 — M alaxis m onophyllos; C — distrib u tio n o f the species o ccurring on m inerał soils: 1 — C am elina a lyssum , 2 — C ham aecytisus albus, 3 — Echium russicum , 4 — F estuca m acutrensis, 5 — F. pseu d o vin a , 6 — G ladiolus fe lic is , 7 — H ypericum elegans, 8 — Iris aphylla, 9 — L athyrus latifolius, 10 — L. p a n n o n icu s, 11 — L. p isifo rm is, 12 — Linum hirsutum , 13 — O rchis p urpurea, 14 — P rim ula vulgaris, 15 — R eseda
ph yteu m a , 16 — R osa gallica, 17 — Yeronica p a n icu la ta , 18 — C erasusus fru tic o sa
ROŚLINY Z P O LSK IEJ CZERWONEJ KSIĘG I ROŚLIN NA LUBELSZCZYŹN1E 41 kserotermicznym z klas Trifolio-Geranietea sanguinei i Rhamno-Prunetea. Jed
no stanowisko występuje na piaskach gliniastych dąbrowy świetlistej (Potentillo albae-Quercetum).
5. Chamaecytisus albus (H a c q.) R o th m.
Szczodrzeńca zmiennego stwierdzono tylko na słonecznych zboczach doliny Bugu, na odcinku od Czumowa do Gródka (około 2 km). Rośnie tam wśród pła
tów zespołów Thalictro-Salvietum pratensis i Koelerio-Festucetum sulcatae. Po utworzeniu 3 pomników przyrody (z uwagi na własność prywatną uniemożliwia
jącą powołanie rezerwatu) i ogrodzeniu zwiększył się udział traw i innych roślin, które stanowiły silną konkurencję dla tego gatunku. Stąd szczodrzeniec zmienny, reprezentowany przez formy o kwiatach żółtych i białych, wyginął prawie zu
pełnie w dolnych — wilgotniejszych częściach zboczy. Utrzymał się natomiast, a nawet zwiększył swój areał w środkowych partiach zboczy — bardziej stromych i silniej erodowanych. Wzrost udziału tego gatunku można byłoby uzyskać przez umiarkowany i kontrolowany wypas zboczy pod koniec lata.
6. Chamaedaphne calyculata (L.) M o e n c h
Chamedafne północną stwierdzono tylko na dwóch stanowiskach: w Siemieniu pod Parczewem (1) oraz w okolicy Radzynia Podlaskiego (19, 20). Z ustnej informacji wynika, że rosła w borze bagiennym (Vaccinio uliginosi-Pinetum).
7. Cirsium decussatum J a n k a
Ostrożeń siedmiogrodzki stwierdzono w okolicy Chełma (21).
8. Echium russicum J. F. G m e l i n
Żmijowiec czerwony ma 21 stanowisk wyłącznie na Wyżynie Lubelskiej.
Towarzyszy słonecznym murawom na podłożu lessowym wśród płatów zespołu Thalictro-Salvietum pratensis, rzadziej Koelerio-Festucetum sulcatae. Na skutek zaniechania użytkowania pastwiskowego zboczy i ich zalesienia, roślina ta gwał
townie zamiera. Na najbogatszym na Lubelszczyźnie stanowisku w Czumowie k.
Hrubieszowa, gdzie liczba osobników przekraczała 150, jest obecnie tylko kilka okazów. Innych stanowisk nie kontrolowano powtórnie.
42 DOM INIK FIJAŁKOWSKI, BOGDAN LORENS, PIOTR SUGIER Tab. 2. Gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin na Lubelszczyźnie The species from the Polisli Red Book o f Plants in the Lublin Region
Klasa Gatunek
A B C D E F G H 1 J K L
Aldrovanda vesiculosa 1 9 + 15
Caldesia parnassifolia + 10 +
Camelina alyssum 10 5
Cerasus fruticosa 10 90
Chamaecytisus albus 10 6
Chamaedaplme calyculata 10 1
Cirsium decussatum 10 +
Echium russicum 10 3
Festuca pseudovina 10 +
Festuca macutrensis 10 +
Gladiolus felicis 8 2 +
Hammarbya paludosa 5 5 +
Herminium monorchis 10 +
Hypericum elegans 10 +
Iris aphylla 10 6
Isoetes lacustris 10 1
Lathyrus latifolius 10 +
L. pannonicus 10 +
L. pisifonnis 10 +
Littorella uniflora 6 4 +
Ligularia sibirica 10 +
Linum hirsutum 10 +
Malaxis monophyllos 10 +
Neottianthe cucullata 10 +
Ophrys insectifera 10 +
Orchis purpurea 10 +
O. tridentata 10 +
Primula vulgaris 10 5
Reseda phyteuma 10 +
Rhynchospora fusca 10 90
Rosa gallica 4 6 1
Salix myrlilloides 10 + 5
Senecio umbrosus 10 3
Veronica paniculata 10 +
Viola epipsila 10 +
V. uliginosa 4 6 +
Suma stanowisk w klasach 3 2 8 6 3 4 1 2 13 2 1
Objaśnienia (Explanation): + — pojedyncze okazy do 0,1% udziału w fitocenozach poszcze
gólnych jednostek syntaksonomicznych; 1 — 0,11-10%, 2 — 10,1-20%, 3 — 20,1-30%, 4 — 30,1-40%, 5 — 40,1-50%, 6 — 50,1-60%, 7 — 60,1-70%, 8 — 70,1-80%, 9 — 80,1-90%, 10 — ponad 90%; A — Lemnetea, Potamogetonetea L, B — Phragmitetea P, C — Molinio- -Arrhenatheretea M, D — Scheuchzerio-Caricetea fuscae SC, E — Alnetea glutinosae A, F — Querco-Fagetea Q, G — Nardo-Callunetea N, H — Vaccinio-Piceetea V, I — Festuco-Brometea F, J — Synantropy ruderalne Sr, K — Synantropy segetalne Ss, L — Powierzchnia ogólna w arach.
ROŚLINY Z PO LSKIEJ CZERWONEJ KSIĘG I ROŚLIN NA LUBELSZCZYŹN1E 43 9. Festuca pseudovina H a c k .
Kostrzewa nibyowcza występuje w pojedynczych egzemplarzach na 35 sta
nowiskach, głównie na Wyżynie Lubelskiej. Towarzyszy niektórym borom (Peu- cedano-Pinetum, Serratulo-Pinetum) i murawom kserotermicznym z klasy Fe
stuco-Brometea, Trifolio-Geranietea sanguinei i Sedo-Scleranthetea. Generalnie związana jest z glebami bardziej zasobnymi niż siedliska Festuca ovina.
10. Festuca macutrensis Z a p a ł .
Kostrzewę makutrzańską stwierdzono w 5 miejscach na Wyżynie Lubelskiej.
Rośnie wśród zbiorowisk kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea na sło
necznych zboczach lessowych. Wchodzi w skład przede wszystkim zespołu Ko- elerio-Festucetum sulcatae. Niekiedy też rośnie wśród płatów Rhamno-Prunetea i Trifolio-Geranietea sanguinei. Zawsze związana jest z podłożem o odczynie obojętnym lub alkalicznym.
11. Gladiolus felicis M i r e k
Mieczyk dzwonkokwiatowy ma jedno stanowisko pod Lublinem w borze mieszanym Serratulo-Pinetum.
12. Hammarbya palustris (L.) O. K u n t z e
Wątlik błotny sygnalizowano na Roztoczu i Polesiu Lubelskim wśród zbioro
wisk z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae.
13. Herminium monorchis (1.) R. Br.
Miodokwiat krzyżowy stwierdzono na dwóch stanowiskach Wyżyny Lubel
skiej między Puławami i Kazimierzem. Rośnie tam wśród suchych łąk i zarośli ze związku Cynosurion i Molinion.
14. Hypericum elegans S t e p h e n ex W i l l d
Dziurawiec wytworny stwierdzono w Kątach pod Zamościem wśród zarośli kserotermicznych (5).
44 DOM INIK FIJAŁKOWSKI, BOGDAN LORENS, PIOTR SUGIER
15. Iris aphylla L.
Kosaciec bezlistny ma na Lubelszczyźnie 23 stanowiska. Położone są one wyłącznie na Wyżynie Lubelskiej. Towarzyszy murawom i zaroślom kseroter- micznym z klasy Festuco-Brometea, Rhamno-Prunetea i Trifolio-Geranietea san- guinei. Niekiedy zasiedla słoneczne zbocza świetlistych dąbrów (Potentillo albae- -Quercetum). Zawsze związany jest z utworami lessowymi o odczynie obojętnym i alkalicznym, zwłaszcza w głębszych warstwach profilu glebowego. W ostat
nich kilkunastu latach liczba stanowisk gwałtownie zmalała głównie na skutek zadrzewienia zboczy, wykopywania przez kolekcjonerów do celów ozdobnych i naukowych.
16. Isoetes lacustris L.
Poryblin jeziorny stwierdzono w dwóch jeziorach — Bialskim i Czarnym Sosnowickim na głębokości około 3 m. Tworzy tam murawkę podwodną na po
wierzchni kilku arów. Dno w jeziorach jest piaszczyste, a wody mezotroficzne (11). Występowanie poryblinu na dużej głębokości należy wiązać prawdopodob
nie z częstym całkowitym zamarzaniem brzegów jeziora. Intensywne użytkowanie rekreacyjne jezior w ostatnich kilkunastu latach mogło doprowadzić do jego za
niku w podawanych stanowiskach.
17. Lathyrus latifolius L.
Groszek szerokolistny stwierdzono pod Leśniowicami wśród zbiorowisk z kla
sy Rhamno-Prunetea. Okazy zielnikowe zebrała M. Hempel.
18. Lathyrus pannonicus (J ac q.) G a rc k e
Groszek pannoński stwierdzono w okolicach Chełma na ciężkiej rędzinie kredowej, wśród muraw z klasy Festuco-Brometea.
19. Lathyrus pisiformis L.
Groszek wielkoprzylistkowy występuje pojedynczo na przydrożach i liniach oddziałowych lasów. Związany jest z siedliskami żyznymi, wilgotnymi, z rędzi
nami i glebami brunatnymi o odczynie obojętnym lub alkalicznym. Zwykle to
warzyszy lasom grądowym, buczynie karpackiej i borom jodłowym.
ROŚLINY Z P O LSK IEJ CZERW ONEJ KSIĘG I RO ŚLIN NA LUBELSZCZY ŹN IE 45 20. Littorella uniflora (L.) A s c h e r s o n
Brzeżyca jednokwiatowa ma 4 stanowiska z pojedynczymi okazami. Rośnie na mokrym piasku ( p il = 6, 5) w strefie maksymalnego i minimalnego poziomu wód jeziornych. Gatunek ten narażony jest na ciągłe wydeptywanie przez turystów.
21. Ligularia sibirica (L.) C a s s .
Języczka syberyjska znaleziona została koło Zawadówki pod Chełmem. Wy
stępuje na torfowiskach węglanowych, wśród zbiorowisk z klasy Molinio-Arrhe- natheretea.
22. Linum hirsutum L.
Len włochaty stwierdzono tylko na 2 stanowiskach: w starych kamienioło
mach pod Chodlem i na słonecznym zboczu pod Annopolem. Na pierwszym stanowisku gatunek ten został prawdopodbnie zawleczony.
23. Malaxis monophyllos (L.) Sw .
Pojedyncze okazy wyblina jednolistnego znaleziono na kilku stanowiskach, głównie Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Rośnie wśród łąk i zarośli z klasy Molinio-A rrhenatheretea.
24. Neottianthe cucullata (1.) S c h l e c h t e r
Kukuczka kapturkowata stwierdzona została w borze pod Kraśnikiem. Jego warunki siedliskowe są mało poznane.
25. Ophrys insectifera L.
Dwulistnik muszy podano z okolic Chełma (23). Rośnie tam w rezerwacie Brzeźno na torfowiskach węglanowych.
26. Orchis purpurea H u d s o n
Storczyk purpurowy stwierdzono w Kątach pod Zamościem i prawdopodobnie w Czumowie k. Hrubieszowa na słonecznych zboczach lessowych i kredowych.
Rośnie tam wśród muraw stepowych z klasy Festuco-Brometea.
46 DOM INIK FIJAŁKOWSKI, BOGDAN LORENS, PIOTR SUGIER
27. Orchis tridentata S c o p .
Storczyk trójzębny znaleziono tylko w dolinie Tyśmienicy koło Kolechowic na południe od Ostrowa Lubelskiego. Występował tam na suchej łące wśród zbiorowisk ze związku Cynosurion. Stanowiska nie odszukiwano powtórnie.
28. Primula vulgaris H u d s o n
Pierwiosnka bezłodygowa ma 3 stanowiska. Najbardziej znana jest w Dębowce pod Lublinem, wśród odnawiającego się grądu (Tilio-Carpinetum). Kilkadziesiąt okazów tej rośliny występuje w lokalnym obniżeniu otoczonym polami uprawny
mi. Nie stwierdzono jej w pobliskim zwartym lesie. Okazy z innych stanowisk znajdują się w zielniku Koporskiej i jej publikacjach.
29. Reseda phyteuma L.
Rezedę małą stwierdzono tylko w południowo-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej. Rosła tu na przydrożu w pobliżu zbocza kredowego pod Annopolem.
Stanowiska nie odszukiwano powtórnie.
30. Rhynchospora fusca (L.) A it.
Przygiełka brunatna podana jest na 16 stanowiskach, głównie Równiny Par
czewskiej. Na wysychających Stawach Wilczowskich tworzy murawki o łącz
nej powierzchni ponad 1 ara. Inne siedliska związane są z mineralno-torfowymi obrzeżami torfowisk wysokich i przejściowych o p H 3,0—4,5.
31. Rosa gallica L.
Róża francuska ma 28 stanowisk, głównie wśród rzadkich zarośli zespołów z klas Trifolio-Geranietea sanguinei, Rhamno-Prunetea i zespołu Peucedano ce- rvariae-Coryletum. Bardzo rzadko wkracza do suchych muraw kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea. Zawsze rośnie tylko na ciężkich rędzinach kredowych, unikając podłoża lessowego.
32. Salix myrtilloides L.
Wierzba borówkolistna ma 116 stanowisk, głównie na Pojezierzu Lęczyńsko- -Włodawskim. Występuje pojedynczo i w skupieniach do kilkudziesięciu krze
winek, przede wszystkim w zespołach Caricetum limosae, Rhynchosporetum al-
ROŚLINY Z PO LSK IEJ CZERWONEJ KSIĘG I ROŚLIN NA LUBELSZCZYŹN1E 47 bae, Caricetum chordorrhizae, Caricetum diandrae i Carici-Agrostietum caninae.
Wszędzie związana jest z torfami o odczynie kwaśnym (pH 3,0-5,0).
33. Senecio umbrosus W a ld s t ., K it.
Starzec cienisty ma 5 stanowisk na Wyżynie Lubelskiej. Związany jest z gle
bami mineralno-torfowymi o odczynie obojętnym lub alkalicznym. Najczęściej są to lokalne wzniesienia (do 50 cm) ponad poziom łąk węglanowych. Na głębo
kości około 50 cm znajduje się zwykle rozlasowana kreda o zawartości węglanu wapnia ponad 50%. Gatunek ten towarzyszy zespołom z rzędu Molinietalia na przejściu do zespołów z klasy Festuco-Brometea i Trijblio-Geranietea sanguinei.
Zamiera w miarę zagęszczania się zarośli. Przeciętny poziom wód gruntowych kształtuje się na głębokości około 1 m.
34. Veronica paniculata L.
Przetacznik zwodny stwierdzono na 2 stanowiskach Wyżyny Lubelskiej (Tar- nogóra i Czumów) wśród zarośli kserotermicznych z klasy Rhamno-Prunetea.
35. Viola epipsila L e d e b .
Fiołek torfowy występuje na torfowisku niskim koło Białej Podlaskiej. Wa
runki siedliskowe tego gatunku są słabo poznane.
36. Viola uliginosa B e s s e r
Fiołek bagienny stwierdzono na mokrych łąkach pod Zaklikowem. Jego warunki bytowania są słabo poznane.
POWIĄZANIA ROŚLIN Z REGIONAMI GEOBOTANICZNYMI I KLASAMI SYNTAKSONOMICZNYMI
Lubelszczyzna jest bardzo zróżnicowana pod względem geologicznym, mor
fologicznym, glebowym i hydrologicznym. Uwidacznia się to w wydzielonych 26 regionach geobotanicznych (tab. 1). Zestawienie wykazuje, że największa liczba stanowisk roślin z Polskiej Czerwonej Księgi występuje na Pojezierzu Lęczyńsko- -Włodawskim (103 stan.), następnie w obrębie Pagórów Chełmskich (71), Padołu Zamojskiego (60) i na Płaskowyżu Nałęczowskim (51). W ostatnich kilkunastu la
tach liczba ich znacznie się zmniejszyła. Spośród zestawionych w tabeli gatunków
48 DOM INIK FIJAŁKOWSKI, BOGDAN LORENS, PIOTR SUGIER
najczęściej występują: Cerasus fruticosa (180 stan.); Salix myrtilloides (116); Ca- melina alyssum (63); Aldrovanda vesiculosa (46); Festuca pseudovina (35); Rosa gallica (28); Iris aphylla (23) i Echium russicum (21). Pozostałe gatunki posia
dają poniżej 20 stanowisk. Zagrożone wymarciem są nawet gatunki występujące z największą częstotliwością. W ostatnich kilkunastu latach zaznaczył się gwał
towny spadek liczby stanowisk, poprzedzony zmniejszeniem się ich zasobności.
W przypadku np. Aldrovanda vesiculosa zmalała ona do kilku promili, a Salix myrtilloides do kilkunastu procent. Małe spadki zasobności zauważono u Cera
sus fruticosa, jeszcze mniejsze u Iris aphylla, Rosa gallica i Rhynchospora fusca.
Trudno będzie odnaleźć ponownie następujące gatunki: Caldesia parnassifolia, Chamaedaphne calyculata, Cirsium decussatum, Hammarbya paludosa, Hermi- nium monorchis, Lathyrus latifolius, L. pannonicus, Littorella uniflora, Linum hirsutum, Neotthianthe cucullata, Ophrys insectifera, Orchis tridentata, Reseda phyteuma, Viola epipsilla i V. uliginosa.
Całkowicie w najbliższym czasie mogą zaniknąć gatunki, których zasobność w łącznym pokryciu nie przekracza I ara (tab. 2). Takich gatunków jest 23. Tylko więc około 10 gatunków może liczyć na przetrwanie w ciągu najbliższych 20 lat.
W tab. 2 zestawiono również gatunki w podstawowych ekosystemach (kla
sach fitosocjologicznych). Najwięcej gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi za
wiera klasa Eestuco-Brometea (13 gat.), następnie Molinio-Arrhenatheretea (8), Scheuchzerio-Caricetea fuscae (6). Klasy Salicetea purpurea i Sedo-Scleranthetea nie zawierają roślin zagrożonych wymarciem.
PIŚMIENNICTWO
1. B a z y l lik W.: Projekt rezerwatów torfowiskowych w okolicy Siemienia. Chrońmy Przyr. Ojcz.
3 (3/4), 58-61, 1947.
2. B r o w i c z K.: Rosa gallica na Lubelszczyźnie. Rocznik Sekcji Dendr. PTB 16, 89-99, 1962.
3. B r o w i c z K., G o s t y ń s k a M.. Cerasus fruticosa W o r o n o w. [w:] S. Białobek, Z. Czubiń- ski: Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. 3. Żaki. Dendr. i Arbor. Kórnickie PAN, PWN, Poznań 1964.
4. B r o w i c z K., G os t y ń s k a - J ak u s z e w s k a M.: Salix myrtilloides L. [w:] S. Białobek, K. Browicz: Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. 9. Inst. Dendr. PAN, PWN, Warszawa-Poznań 1970.
5. B r z e g A., K o c z e w s k a K., S z k u d l a r z P.: Dziurawiec wytworny (Hypericum elegans S te p h . ex W illd .) w Kątach pod Zamościem — nowy gatunek pontyjski we florze Polski.
Fragm. Flor, et Geobot. 33 (1-2), 49-52 (1988).
6. F i j a ł k o w s k i D.: Zbiorowiska kserotermiczne projektowanego rezerwatu stepowego koło Czumowa nad Bugiem. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 10, 311-319 (1957).
7. F i j a ł k o w s k i D.: Badania nad rozmieszczeniem i ekologią aldrowandy pęcherzykowatej (Aldrovanda vesiculosa L.) na Pojezierzu Tęczy ńsko-Włodawskim. Acta Soc. Bot. Pol. 27, 4, 597-604 (1958).
ROŚLINY Z PO LSK IEJ CZERW ONEJ KSIĘG I RO ŚLIN NA LU BELSZCZY ŹN IE 49
8. F i j a ł k o w s k i D.: Obserwacje nad ekologią i nad rozmieszczeniem wierzby borówkolistnej (Salix myrtilloides L.) na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Acta Soc. Bot. Pol. 27, 419, 605-613 (1958).
9. F i j a ł k o w s k i D.: Drugie stanowisko dziewięćsiłu popłocholistnego (Carlina onopordifolia B e ss.) na Wyżynie Lubelskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 15, 2, 16-19 (1959).
10. F i j a ł k o w s k i D.: O cyklicznym zakwitaniu dziewięćsiłu popłocholistnego (Carlina onopor
difolia B e ss.) w rezerwacie Rogów na Lubelszczyźnie. Chrońmy Przyr. Ojcz. 4, 61-62 (1970).
11. F i j a ł k o w s k i D.: Stanowiska Isoetes lacustris L. w województwie lubelskim. Fragm. Flor, et Geobot. 19, 1, 5-7 (1973).
12. F i j a ł k o w s k i D., W a w e r M.: Wiśnia karłowata (Cerasus fruticosa (P a ll.) W o r o n o w ) na Lubelszczyźnie. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 37, 303-311 (1982).
13. F i j a ł k o w s k i D.: Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny. 1, 2. Lubelskie Tow. Naukowe, Lublin 1994, 1995.
14. K a r c z m a r z K., S a ł a t a B.: Nowy dla polskiej flory gatunek starca — Senecio umbrosus W. et K. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 39, 37-43 (1984).
15. K a ź m i e r c z a k o w a R., T r z c i ń s k a - T a c i k H.: Veronica paniculata (Scrophulariaceae)
— interesujący gatunek we florze Polski. Fragmenta Flor, et Geobot. 36, 415-426 (1991).
16. K o p o r s k a H.: Spis roślin rzadziej spotykanych w okolicach Lublina i w niektórych innych miejscowościach województwa lubelskiego. Acta Soc. Bot. Pol. 6, 2, 350-366 (1929).
17. M ir e k Z.: Zanikanie chwastu lnowego Camelina alyssum (M ili.) T h e l l. na terenie Polski.
Phytocoenosis 5, 227-236 (1976).
18. M ir e k Z., P i ę k o ś - M i r k o w a H., Z a j ą c A., Z a j ą c M.: Vascular Plants of Poland, a checklist (krytyczna lista roślin naczyniowych Polski). Pol. Bot. Stud. Guidebook ser. 15, Inst.
Bot. im W. Szafera PAN, Kraków 1995.
19. P o l a k o w s k i B.: Chamedafne (modrzewnica) północna — Chamedafne calyculata (L.) M o e n c h na ziemiach polskich. Zesz. Nauk WSR w Olsztynie 2 (1957).
20. P o l a k o w s k i B.: Ochrona ginących gatunków roślin torfowiskowych na Pomorzu Wschodnim.
Ochrona Przyrody 28, 1962.
21. S z a f e r W., K u l c z y ń s k i S., P a w ł o w s k i B.: Rośliny Polskie. PWN, Warszawa 1986.
22. S z m e ja J.: Littorella uniflora (L.) A s c h e r s . Fragm. Flor, et Geobot. 33, 421-4311 (1988).
23. Z a r z y c k i K., K a ź m i e r c z a k o w a R.: Polska Czerwona Księga Roślin. PAN, Kraków 1993.
SUMMARY
The paper presents results of studies on distribution and ecology of 36 plant species treated as endangered in Poland and listed in the “Polish Red Book of Plants” (23). Short characteristics of distribution, ecological reąuirements and connections with classes of phytosociological syn- taxonomy have been discussed. Most sites occur at the Lęczna-Włodawa District (193), Pagóry Chełmskie (Chełm Hillocks) (71), Padół Zamojski (Zamość Valley) (60) and Płaskowyż Nałę
czowski (Nałęczów Plateau) (51). The greatest number of sites has Cerasus fruticosa (186) and Salix myrtilloides (116). The greatest number of endangered species occurred in plant communities from the classes Festuco-Brometea (13), Molinio-Arrhenatheretea (8) and Scheuchzerio-Caricetea fuscae (6). The authors have predicted that for about next 20 years only 10 species have a chance
to survive.
3*
!["Elementar Bibel", część 3, wybrała i ułożyła Anneliese Pokrandt, ilustrował Reinhard Hermann, Lahr-München 1975 : [recenzja]]()