SYSTEM POLITYCZNY EKWADORU W ŚWIETLE KONSTYTUCJI Z 2008 ROKU

Piotr Łaciński

SYSTEM POLITYCZNY EKWADORU W ŚWIETLE KONSTYTUCJI Z 2008 ROKU

System polityczny Ekwadoru – historia i cechy charakterystyczne

Historia polityczna niepodległego Ekwadoru, datująca się od 1830 r., nosi cechy charakterystyczne dla wielu państw latynoamerykańskich, ale wykazuje również pewne różnice. Władza państwowa tego kra- ju od zarania niepodległości była stosunkowo słaba.

Wynikało to przede wszystkim z dominującej pozycji wielkich posiadaczy ziemskich i systemu społeczne- go, opartego na paternalizmie politycznym i władzy lokalnych przywódców politycznych. Aż do początku wieku XX dominował quasifeudalny system społecz- no-gospodarczy wspierany z jednej strony przez Ko- ściół katolicki (posiadający wielkie majątki ziem- skie), a z drugiej przez liberałów i konserwatystów, konkurujących ze sobą w procesie zdobywania i utrzymania władzy państwowej. W 1830 r. uchwa- lona została pierwsza konstytucja państwa przyzna- jąca czynne prawa wyborcze mężczyznom potrafią- cym pisać i czytać, posiadającym określone mienie lub parającym się określoną profesją. Indianie zostali oddani "opiece" księży właściwej im parafii. W opar- ciu o zgromadzenia parafialne realizowano także wy- bory do ciał ustawodawczych. Prezydenta i wicepre- zydenta, sprawujących władzę wykonawczą wybie- rało Zgromadzenie Deputowanych, czyli legislatywa.

Już w XIX w. ujawniła się najbardziej charak- terystyczna cecha ekwadorskiego życia politycznego:

dwubiegunowość i silny regionalizm polityczny ma- jący swe korzenie w zróżnicowaniu przyrodniczym, społecznym, kulturowym i gospodarczym między dwoma najważniejszymi regionami kraju – Sierrą (wyżynami andyjskimi) i Costą (regionem nadmor- skim). Ta polaryzacja miała i ma niezwykle silny wpływ na przebieg życia politycznego Ekwadoru. W wieku XIX na obszarze Sierry dominował system la- tyfundiów; była ona ostoją konserwatystów, opowia- dających się za państwem wyznaniowym (katolic- kim) i wzmocnieniem władzy wykonawczej. Gospo- darka Costy opierała się na produkcji i eksporcie ka- kao, a politycznie dominował tu nurt liberalny, dą- żący do laicyzacji państwa i wzmocnienia roli parla-

mentu. Konflikty polityczne między tymi dwoma re- gionami, na które nakładały się interesy i dążenie do zdobycia władzy przez cywilnych i wojskowych cau- dillos były osią życia politycznego Ekwadoru w pierwszych dekadach jego samodzielnego bytu. W la- tach 1861-1875 Ekwador przeżywał okres "dyktatury teokratycznej": autorytaryzmu i centralizacji władzy państwowej stojącej w opozycji do federalizmu po- stulowanego przez liberałów. Kulminacją tego pro- cesu było uchwalenie (1869) ósmej z kolei konstytu- cji kraju, ustanawiającej 6-letnią kadencję prezydenta z prawem reelekcji, wprowadzającej karę śmierci za przestępstwa polityczne, zabraniającej innego wy- znania niż rzymskokatolickie, gwarantującej udział Kościoła katolickiego w życiu społecznym i autory- tarną władzę urzędującego prezydenta¹. Po 1875 r.

zainicjowany został proces liberalizacji kraju, który nie był jednak wolny od licznych zamieszek i niepo- kojów społecznych, wynikających z pobudek poli- tycznych. W 1895 r. doszło do przyspieszenia tego procesu wskutek tzw. rewolucji Eloya Alfaro, poli- tyka liberalnego. Założono wtedy podwaliny pod li- beralne państwo prawa. Konstytucja uchwalona w 1897 r. zakazała stosowania kary śmierci, zmniej- szyła wpływy Kościoła katolickiego poprzez zasto- sowanie zasady wolności wyznania i wprowadziła równość obywateli wobec prawa. W okresie tzw.

państwa oligarchicznego (1912-1925) powstały pierwsze nowoczesne partie polityczne toczące ze sobą rywalizację polityczną: Partia Konserwatywna, Partia Socjalistyczna i Partia Liberalna.

W 1925 r. doszło do pierwszej instytucjonalnej interwencji części armii w życiu politycznym Ekwa- doru. Zakończył się okres państwa oligarchicznego.

Przyznano państwu większą rolę w dziedzinie kształ- towania polityki gospodarczej, m.in. w kształtowaniu polityki podatkowej, udzielania emerytur, utworzono Bank Centralny. W 1929 r. prawa wyborcze uzyskały kobiety. W 1934 r. po raz pierwszy prezydentem kra- ju został José María Velasco Ibarra i rozpoczęła się era dominacji populizmu politycznego w historii Ekwadoru. Velasco Ibarra rządził pięciokrotnie mię-

dzy 1934 a 1972 rokiem. Okresy jego rządów przery- wane były wojskowymi zamachami stanu. Cha- rakteryzowały się uwypukleniem obrony wolności indywidualnych, szczególnie w kwestiach religijnych, kładzeniem nacisku na rozwój edukacji, niezależność w polityce zagranicznej, zerwaniem z tradycyjnym regionalnym podziałem politycznym kraju. W dzie- dzinie praw konstytucyjnych wprowadzono wtedy stanowisko wiceprezydenta republiki (które istniało, z małymi przerwami od 1830 r. do 1906 r.; znów zli- kwidowane, ale tylko na rok w 1967 r.), powołano Najwyższy Trybunał Wyborczy, przyznano prawa wyborcze wszystkim obywatelom powyżej 18 roku życia, umiejącym pisać i czytać.

W 1963 r., po kolejnym wojskowym zamachu stanu w Ekwadorze zakazano działalności partii ko- munistycznej. Armia ekwadorska, zaniepokojona po- tencjalnym wpływem rewolucyjnej Kuby, sprzyjała polityce proamerykańskiej i wspierała projekt Soju- szu dla Postępu². W 1972 r., w czasie gdy rozpoczęto na wielką skalę eksploatację ekwadorskiej ropy naf- towej, władzę w kraju przejęli wojskowi o orientacji nacjonalistycznej i lewicowo-reformatorskiej. Ich

"ludowy, antyfeudalny, antyoligarchiczny" program polityczny zmierzał do "autonomicznego rozwoju"

i niezaleźności od wpływów Stanów Zjednoczonych³. W 1978 r., na rok przed oddaniem władzy przez ar- mię w ręce cywilów, uchwalono nową konstytucję, opartą na velasquistowskiej konstytucji z 1945 r.

(wprowadzono m.in. jednoizbowy parlament, co obowiązuje do dziś) oraz po raz pierwszy uregu- lowano funkcjonowanie systemu partyjnego.

Konstytucja, która weszła w życie w 1979 r., stanowiła podstawę redemokratyzacji Ekwadoru po okresie władzy wojskowych aż do 1998 r. Demokra- tycznej transformacji towarzyszył jednak kryzys go- spodarczy i drastyczne obniżenie poziomu życia mieszkańców kraju oraz nieudolne rządy tradycyjnej elity politycznej. W latach 1995-2000 liczba osób ży- jących w ubóstwie wzrosła z 3,9 mln do 9,1 mln; do- szło do masowej emigracji Ekwadorczyków szu- kających lepszych warunków życia za granicą (ok.

10% ludności aktywnej zawodowo)⁴. Okres po 1979 r. charakteryzował się ciągłym konfliktem politycz- nym między urzędującymi prezydentami republiki a parlamentem. Poniższa tabela pokazuje rozkład sił między opozycją a frakcją rządową w parlamencie w momencie rozpoczęcia danej kadencji prezydenckiej i parlamentarnej. Dodać należy, iż w trakcie kadencji ilość mandatów frakcji rządowej zazwyczaj malała i nigdy nie stanowiła większości.

Kadencja/

rok Prezydent Partia prezydencka

Ilość mandatów przypadających partii prezy-

denckiej w momencie inauguracji parlamentu (%) 1979-84 Jaime Roldós Concentración de Fuerzas Populares 44,9%

1984-88 León Febres Cordero Partido Social Cristiano 12,7%

1988-92 Rodrigo Borja Izquierda Democrática 42,3%

1992-96 Sixto Duran-Ballen Partido Unidad Republicana 15,6%

1996-97 Abdala Bucaram Partido Roldosista Ecuatoriano 22,3%

1998-2000 Jamil Mahaud Democracia Popular 28,1%

2002-2005 Lucio Gutiérrez Movimiento Pachakutik, Movimiento Popular Democratico, Partido Socialista Ecuatoriano

23,0%

Opracowanie własne na podstawie: M. Alcántara, Sistemas…, op. cit., s. 413, 417 i 436-437.

W omawianym okresie doszło do kilku istot- nych zakłóceń funkcjonowania ekwadorskiego sys- temu politycznego. W 1997 r. parlament uznał prezy- denta Abdala Bucarama za "niezdolnego umysłowo"

do pełnienia funkcji głowy państwa. Stało się to w momencie kulminacji niezadowolenia społecznego wywołanego kryzysem gospodarczym. Rolę arbitra w sporze politycznym wynikłym po obaleniu urzędują-

cego prezydenta odegrały siły zbrojne. Tymczaso- wym prezydentem został Fabian Alarcón popierany przez niewielką partię Frente Radical Alfarista. W roku następnym Zgromadzenie Konstytucyjne uchwa- liło kolejną konstytucję kraju. W roku 2000 prezy- dent Jamil Mahaud wprowadził dolaryzację waluty krajowej, co wywołało kolejną falę zamieszek. Na czele niezadowolonych grup społecznych (wiodącą rolę pełniły organizacje indiańskie) stanął oficer ar- mii płk Lucio Gutiérrez. J. Mahaud został odsunięty od władzy a prezydentem został Gustavo Noboa, któ- ry kontynuował politykę gospodarczą swego po- przednika, mimo braku zaplecza politycznego w par- lamencie. G. Noboa musiał też zmierzyć się z prote- stami społecznymi na wielką skalę, w których znów prym wiedli liderzy ruchów indiańskich. W wyborach powszechnych przeprowadzonych w 2002 r. doszło do wielkich zmian na ekwadorskiej scenie politycz- nej. Kandydaci na urząd prezydenta pochodzący z tradycyjnych partii politycznych ponieśli porażkę a szefem państwa został były oficer armii L. Gutiérrez wspierany przez eklektyczną koalicję nowych i sta- rych sił społeczno-politycznych: lewicę i ruchy in- diańskie. Po raz pierwszy w historii kraju w skład gabinetu prezydenta weszli liderzy ruchów in- diańskich, ale także byli oficerowie sił zbrojnych, po- litycy "niezależni" i przedstawiciele różnych orga- nizacji społecznych.

Władzą L. Gutierreza zachwiały afery korup- cyjne oraz niezadowolenie popierających go dotąd ugrupowań. W 2005 r. doszło do poważnych zamie- szek i parlament znów pozbawił prezydenta jego funkcji. Armia ekwadorska wycofała swe poparcie dla Gutierreza, który opuścił kraj a jego miejsce zajął dotychczasowy wiceprezydent – Alfredo Palacio. W skład gabinetu nowego prezydenta wszedł ekonomi- sta Rafael Correa, który objął stanowisko ministra gospodarki i finansów. Wkrótce zrezygnował z niego w proteście przeciwko naciskom ze strony międzyna- rodowych instytucji finansowych, domagających się neoliberalnej polityki gospodarczej⁵.

W 2006 r. R. Correa (wraz z kandydatem na wiceprezydenta - Leninem Moreno) stanął do wybo- rów prezydenckich i wygrał je w drugiej turze wy- borczej (otrzymał 56% głosów; jego kontrkandydat – Alvaro Noboa miał najlepszy wynik w pierwszej run- dzie). Correa określał się podczas kampanii wybor- czej jako "lewicowy, humanistyczny chrześcijanin".

Nie wywodził się z tradycyjnej elity politycznej kraju

i krytykował ją ostro za nieudolność i korupcję. Silne poparcie polityczne uzyskał od przywódcy "boliwa- riańskiej rewolucji" w Wenezueli – Hugo Chaveza.

Świadomie też zrezygnował z promowania własnego ugrupowania, które miałoby stanowić jego zaplecze parlamentarne. Na jego wniosek zwołano referendum mające zdecydować o wyborze kolejnej konstytuanty.

W kwietniu 2007 r. ponad 80% głosujących Ekwa- dorczyków opowiedziało się za zwołaniem konstytu- anty; we wrześniu tego samego roku zwolennicy R.

Correi uzyskali większość w Zgromadzeniu Konsty- tucyjnym, co pozwoliło nowemu prezydentowi zre- alizować ważny cel jego projektu politycznego:

uchwalić konstytucję, która ma zmienić dotychcza- sowy system polityczny kraju.

Kultura polityczna Ekwadoru a system polityczny tego kraju

Istotnym składnikiem ekwadorskiej kultury po- litycznej jest, także współcześnie, wspomniana wcze- śniej dwubiegunowość regionalna. W pewnym uproszczeniu można tę polaryzację scharakteryzować w sposób następujący: mieszkańcy Sierry skłaniają się do większej centralizacji kraju i wykazują więk- sze ideologiczne przywiązanie do określonych opcji politycznych, natomiast mieszkańcy Costy opowia- dają się bardziej za decentralizacją i częściej odrzu- cają ideologiczne kryteria w dokonywaniu wyborów politycznych. Partie populistyczne uzyskują na wy- brzeżu zazwyczaj większe poparcie niż na wyżynie.

Najczęściej też w wyborach prezydenckich konkurują ze sobą kandydaci pochodzący z obu regionów. Tyl- ko w dwóch przypadkach na osiem od 1979 r. (w 1996 i 2006 r.) do decydującej tury wyborów prezy- denckich stanęli naprzeciwko siebie dwaj kandydaci z tego samego regionu (Costy)⁶.

Inną cechą współczesnego ekwadorskiego sys- temu politycznego jest tak zwana pugna de poderes, czyli permanentna i często frontalna konfrontacja między rządem i legislatywą, a nawet pomiędzy in- nymi instytucjami politycznymi państwa. Owa kon- frontacja wydaje się być siłą napędową ekwadorskiej polityki, a jej przyczyny upatruje się w wadliwie funkcjonującym systemie prezydenckim i niedostat- kach instytucjonalizacji demokracji w Ekwadorze⁷. Na karby pugna de poderes kładzie się m.in. odpo- wiedzialność za takie zjawiska, jak odwoływanie (zmuszanie do rezygnacji) przez parlament urzędują- cych prezydentów państwa (dwukrotnie, w 1997 r. i

2005 r.), czy też odwoływanie członków parlamentu przez Trybunał Wyborczy (w 2007 r.). Łagodniejszą formą tej konfrontacji są notoryczne spory werbalne, pozbawione walorów merytorycznych, toczone mię- dzy przedstawicielami rządu i opozycji na oczach opinii publicznej. Nierzadko stosowane są spektaku- larne akcje propagandowe obliczone na zdyskredy- towanie za wszelką cenę przeciwników politycznych.

Prezydenci Ekwadoru, pełniący także funkcję szefa rządu, bardzo często dokonują zmian w swym gabi- necie. Wielka rotacja na stanowiskach ministerial- nych powoduje, że krajem trudno jest administrować.

To że jakiś minister doczeka na swoim stanowisku końca kadencji jest faktem wyjątkowym. Na przykład stanowisko ministra ds. energii sprawowało w latach 1990-2006 28 osób⁸. Wymienione zjawiska nie służą umocnieniu prestiżu instytucji demokratycznych w ekwadorskim społeczeństwie.

W kulturze politycznej Ekwadorczyków, po- dobnie jak w innych krajach regionu, mocno zako- rzenionym zjawiskiem jest klientelizm. Sprawowanie władzy politycznej lub wywieranie na nią wpływu dokonuje się bardziej poprzez nieformalne niż insty- tucjonalne kanały. Klientelistyczne relacje polegają na przyznawaniu przywilejów i korzyści określonym osobom z pominięciem zasad prawnych, np. obsa- dzaniu na lukratywnych posadach członków rodziny i krewnych przez osoby sprawujące władzę publiczną⁹.

W ustroju politycznym Ekwadoru, tak jak w niektórych innych państwach latynoamerykańskich, występuje funkcja wiceprezydenta republiki. W Ekwadorze wybierany jest on razem z kandydatem na urząd prezydencki na jednej formule wyborczej (tj.

obaj kandydaci tworzą konkretną parę na liście do głosowania). Praktyka polityczna pokazuje jednak, że ekwadorscy wiceprezydenci czasami stają się autono- micznym podmiotem politycznym występującym przeciwko swojemu zwierzchnikowi (to znaczy pre- zydentowi republiki) i dążą do jego obalenia (tak sta- ło się w roku 2005).

Niestabilność życia politycznego Ekwadoru dobrze ilustruje fakt, że od początku istnienia tego państwa obowiązywało 20 konstytucji, licząc naj- nowszą, uchwaloną w 2008 r., przy czym siedem z nich obowiązywało maksymalnie 5 lat, a tylko pięć ponad 10 lat. Daje to średnią zaledwie dziewięciu lat obowiązywania "statystycznej" konstytucji. Najdłużej obowiązywała konstytucja uchwalona po przywróce- niu demokratycznych rządów cywilnych w 1979 r.

(19 lat). Nierzadko zmiany konstytucji służyły prze- prowadzeniu konkretnego procesu politycznego, a konstytuanty zwoływane były dla wyboru nowego prezydenta kraju, aby pominąć dotychczasowe zasa- dy konstytucyjne. Często inicjatorem zmian konsty- tucji bywała egzekutywa, napotykająca w tej materii opór ze strony parlamentu, broniącego poprzedniego status quo w sferze politycznej. Stąd też częste w Ekwadorze odwoływanie się rządzących do instytucji referendum, mającego legitymizować nowy układ sił politycznych w kraju¹⁰.

System partyjny Ekwadoru po przywróceniu demokracji w 1979 r. jest słabo zinstytucjonalizo- wany. Partie polityczne nie pełnią efektywnej roli w procesie uzewnętrzniania żądań społecznych. Są po- dzielone na frakcje i mają charakter personalistyczny i klientelistyczny: sukces partii zależy przede wszystkim od popularności i charyzmy ich liderów, w mniejszym stopniu od ideologii i programu poli- tycznego. Taka rola partii w życiu politycznym kraju powoduje, że ich aktywność rośnie szczególnie w okresie wyborczym. W okresie po 1979 r. cztery ugrupowania miały decydujący wpływ na obsadę mandatów w legislatywie i egzekutywie: Democracia Popular (DP), Partido Social Cristiano (PSC), Partido Roldosista Ecuatoriano (PRE), Izquierda Democ- rática (ID). Najczęściej partie są silnie zakorzenione w jednym z dwóch regionów, co sprzyja stosunkowo małej zmienności elektoratu. I tak PSC, partia o pro- weniencji konserwatywnej i populistycznej, cieszyła się przede wszystkim poparciem wśród mieszkańców Costy. Democracia Popular jest partią wspieraną przez klasy średnie, mieszkańców miast i technokra- tów z Sierry. ID jest partią o orientacji socjaldemo- kratycznej, o zinstytucjonalizowanych strukturach w całym kraju, choć największe wpływy posiada w re- gionie Sierry i Amazonii. Natomiast PRE jest silnie populistyczną partią popieraną przez zmarginalizo- wane warstwy społeczne regionu Costy¹¹.

Innymi ważnymi podmiotami ekwadorskiego systemu politycznego są siły zbrojne, masowe ruchy społeczne oraz, w mniejszym stopniu, związki zawo- dowe i Kościół katolicki. Ekwadorska armia jest cią- gle obecna w życiu politycznym kraju i cieszy się względnie dużą estymą społeczną. Stała się instytucją stosunkowo niezależną od tradycyjnej osi regional- nego podziału politycznego kraju. Sprawowała wła- dzę de facto w latach 70., odegrała ważną rolę arbitra politycznego w 1997 i 2005 r. Jej znaczenie wzmac-

nia funkcja obrony terytorium państwa – kilka razy musiała stawiać czoła zagrożeniu zewnętrznemu podczas konfliktu granicznego z Peru (konflikt zbrojny w 1941 r., starcia graniczne w 1981 i 1995 r.).

Mimo ofiar występujących podczas licznych zamieszek w starciach z siłami porządkowymi, Ekwador jest państwem o stosunkowo małym natęże- niu naruszeń praw człowieka. Przekroczenia upraw- nień przez organy państwowe wywołują silny opór ekwadorskiej opinii publicznej. Ekwador jest też kra- jem wolnym od doświadczeń guerrilli lewicowych, które występowały w okresie zimnej wojny i wystę- pują jeszcze obecnie w sąsiedniej Kolumbii i Peru.

Wyjątkiem jest tu aktywność ugrupowania party- zanckiego Alvaro Vive, Carajo w drugiej połowie lat 80. XX w., którego działalność zdławiono z narusza- niem praw człowieka. Rośnie polityczne znaczenie związków zawodowych zrzeszających pracowników przedsiębiorstw państwowych, szczególnie przemy- słu wydobywczego ropy naftowej. Kościół katolicki cieszy się nadal dużym zaufaniem społecznym.

Jednym z fenomenów dekady lat 90. XX w. w Ekwadorze było powstawanie wielu ruchów społecz- nych o różnych odcieniach: sąsiedzkich, kobiecych, młodzieżowych, lokatorskich, patriotycznych. Jed- nakże najważniejszą grupą nacisku w ramach ekwa- dorskiego systemu politycznego są CONAIE (Confe- deración de Nacionalidades Indígenas del Ecuador), założona w 1986 r., uważana za reprezentanta indiań- skiej ludności kraju, przede wszystkim ludu Quechua oraz CONFENAIE (Confederación de Nacionalida- des Indígenas de la Amazonía Ecuatoriana). Na bazie tych organizacji oraz niektórych odłamów lewicy, jak również związków zawodowych i organizacji kobie- cych, w 1996 r. powstał ruch polityczny pod nazwą Movimiento de Unidad Plurinacional Pachakutik – Nuevo País, który osiągnął stosunkowo duże poparcie w wyborach prezydenckich i parlamentarnych w la- tach 1996, 1998 i 2002 r. oraz odegrał decydującą ro- lę w protestach przeciwko zawarciu traktatu o wol- nym handlu z USA w 2006 r.¹²

Warto też wspomnieć o środkach masowego przekazu. Niezwykle ważną rolę społeczną pełnią stacje telewizyjne; w 2005 r. istniało 8 programów o zasięgu ogólnokrajowym i 48 lokalnych. Stacje TV znajdują się w rekach prywatnych nadawców i finan- sowane są jedynie dzięki wpływom z reklamy. Po- nadregionalne gazety wydawane są tylko w Guay-

aquil (najważniejsza to "El Universo") i Quito ("El Comercio")¹³.

Dotychczasowy system wyborczy sprzyjał roz- drobnieniu politycznemu parlamentu, a co za tym idzie niestabilności politycznej kraju. Po 1979 r. w legislatywie zasiadali reprezentanci od 9 do 12 partii politycznych. Efektywna liczba koalicji parlamentar- nych w latach 1979-1998 mieściła się w granicach między 5 a 6¹⁴. W 2002 r. w parlamencie reprezento- wanych było aż 15 partii politycznych. Dodać do tego trzeba, że koalicja ugrupowań popierających urzędu- jącego prezydenta w zasadzie nie stanowiła dotąd najsilniejszej frakcji w parlamencie. Zapewne z tych właśnie powodów parlament i "tradycyjne" partie po- lityczne nie cieszą się zaufaniem społeczeństwa ekwadorskiego, co jest widoczne nawet na szerszym tle regionu latynoamerykańskiego. Dezaprobata wo- bec funkcjonowania parlamentu i ekwadorskiej "par- tiokracji" stała się elementem projektu politycznego kandydującego na urząd prezydencki w 2006 r. R.

Correi, który nie wystawił żadnych kandydatów do wybieranego wtedy Zgromadzenia Narodowego i za- proponował ogólną zmianę systemu politycznego kraju¹⁵.

Wyniki badań socjologicznych wskazują, że społeczeństwo ekwadorskie jest rozczarowane funk- cjonowaniem instytucji państwa i demokracji. Po- łowa Ekwadorczyków uważa nawet, że demokracja może się obejść bez parlamentu i partii politycznych a "kraj może funkcjonować bez polityków", co ozna- cza wielką dezaprobatę dla tradycyjnej klasy poli- tycznej. W Ekwadorze istnieją wielkie nierówności społeczne związane z dystrybucją dochodów. Za największe problemy społeczne uważa się edukację, bezrobocie, korupcję i niedostatek, nieprzestrzeganie prawa przez zwykłych obywateli. Z drugiej strony okazuje się, że ekwadorskie społeczeństwo jest moc- no rozpolitykowane a wszelkie procesy polityczne toczące się w kraju nie są obojętne dla większości mieszkańców¹⁶.

Życie polityczne Ekwadoru naznaczone jest wieloma kryzysami instytucjonalnymi i konfliktami wewnątrz wielce zróżnicowanego politycznego spec- trum. Sytuacja taka nie sprzyja, a wręcz uniemożli- wia osiągnięcie stabilizacji politycznej na dłuższą metę. Słabość instytucji demokratycznych oraz reguły gry politycznej, owa pugna de poderes, to kluczowe powody niestabilności ekwadorskiego systemu poli- tycznego. Inną przyczyną jest niewątpliwie charakter

ekwadorskiego prezydencjalizmu. Otóż system pre- zydencki – z natury swej przydający główną rolę pre- zydentowi w sprawowaniu władzy wykonawczej - w tym wydaniu nakłada się na silne rozdrobnienie par- tyjne, co w połączeniu z dość mocną pozycją (rozbi- tego na wiele frakcji) parlamentu daje swoistą mie- szankę wybuchową. Niestety zjawisko to wzmacnia słabość i niedojrzałość ekwadorskiej elity poli- tycznej. Niebagatelne znaczenie ma też wysoki po- ziom polaryzacji ideologicznej wyborców oraz zróż- nicowanie regionalne i etniczne kraju¹⁷.

Wydarzenia polityczne z lat 2006-2008 (od wyborów powszechnych, które przyniosły zwycię- stwo R. Correi, po uchwalenie nowej konstytucji) po- twierdziły tendencje odrzucenia tradycyjnych partii politycznych przez ekwadorskich wyborców. Po raz pierwszy ugrupowanie, którego kandydat ubiegał się o stanowisko prezydenta, nie wystawiło kandydatów do parlamentu, oskarżając przy okazji legislatywę o wywoływanie kryzysu w kraju. Doszło też do prze- niesienia poparcia wewnątrz dotychczasowych opcji ideologicznych, szczególnie na prawicy i w odniesie- niu do ekwadorskiego populizmu. W okresie tym sukcesu politycznego nie powtórzyły ruchy indiań- skie. R. Correa podkreślał w swym wyborczym prze- słaniu, że nie należy do "tradycyjnej", skorumpowa- nej klasy politycznej. Niejednorodna koalicja nowego prezydenta skupiła rozczarowaną klasę średnią, stu- dentów, intelektualistów, lewicę, niektóre odłamy ru- chów indiańskich i organizacji społecznych, zarówno z Costy, jak i z Sierry¹⁸.

Konstytucja z 2008 r.

Nowa konstytucja Ekwadoru przyjęta została przez obywateli kraju podczas referendum przepro- wadzonego 28 września 2008 r.¹⁹ Przygotowało ją Zgromadzenie Konstytucyjne, w którym, na ogólną ilość 130 miejsc zwolennicy prezydenta Correi (so- jusz Acuerdo País) uzyskali 80 mandatów. Zgroma- dzenie Konstytucyjne przejęło jednocześnie funkcje legislacyjne, gdyż rozwiązano Zgromadzenie Naro- dowe wybrane w 2006 r. Celem nowej ustawy zasad- niczej miało być "pogrzebanie modelu neoliberal- nego" oraz przygotowanie mapy drogowej dla wpro- wadzenia w życie projektu politycznego prezydenta Correi pod nazwą "socjalizmu XXI wieku" i "rewolu- cji obywatelskiej". Wybory powszechne, na mocy nowej konstytucji, zwołane zostały na koniec kwiet- nia 2009 roku.

Zgodnie z nową konstytucją Ekwador jest repu- bliką, socjalnym państwem prawnym, realizującym zasady sprawiedliwości oraz państwem demokra- tycznym, niepodległym, suwerennym, unitarnym, wielokulturowym, wielonarodowym i laickim. Suwe- renem jest lud, który sprawuje władzę za pośrednic- twem instytucji publicznych i poprzez demokrację bezpośrednią.

Konstytucja uchwalona w 2008 roku jest bar- dzo obszerna. Liczy 444 artykuły zawarte na 155 stronach. Poprzednia, obowiązująca od 1998 r. za- wierała 284 artykuły.

Idea buen vivir (sumak kawsay)

Tekst konstytucji odnosi się do wielu zagad- nień, jest pełen deklaracji ideowych, tak że w całości można go odczytywać jako swoisty manifest poli- tyczny. W jej preambule postuluje się "dobre, pełne, harmonijne życie", to jest stworzenie nowej formy współżycia obywatelskiego, w poszanowaniu różno- rodności i w harmonii z naturą (hiszp. buen vivir, qu- echua: sumak kawsay)²⁰. Filozofia buen vivir, propa- gująca harmonijne współżycie ludzi z przyrodą (w konstytucji używa się także keczuańskiego określenia Pacha Mama, co można też przetłumaczyć jako Mat- ka Ziemia) zakłada poszanowanie bioróżnorodności, zasobów naturalnych, biosfery i dziedzictwa natural- nego. W rozdziale siódmym konstytucji (pod nazwą Prawa natury) mówi się wprost, że natura lub Pacha Mama, gdzie się odradza i trwa życie, ma prawo do poszanowania integralności swojego istnienia, utrzymania i regeneracji swoich cykli życiowych, struktury, funkcji i procesów ewolucyjnych. Tak więc Ekwador stał się bodaj pierwszym krajem świata, w którym konstytucja przydaje środowisku naturalnemu niezbywalne prawa, czyniąc je tym samym podmio- tem prawa²¹. Rzecz jasna prawa te mogą egzekwo- wać tylko ludzie, zatem w wymienionym rozdziale czytamy, że każda osoba, wspólnota, grupa narodo- wa lub narodowościowa może wymagać od władzy publicznej poszanowania praw przysługujących na- turze oraz że państwo zachęca osoby fizyczne i prawne oraz wspólnotowe do ochrony środowiska naturalnego a także promuje poszanowanie wszyst- kich elementów tworzących ekosystem. Konstytucja przyznaje nawet naturze prawo do odnowienia i za- leca państwu stosowanie środków zapobiegawczych i restrykcyjnych wobec działalności, które mogą do- prowadzić do wyginięcia gatunków, destrukcji eko-

systemów lub ciągłego zakłócenia cyklów natural- nych²². W pewnym związku z założeniami filozofii sumak kawsay pozostają przepisy konstytucji odno- szące się do bioróżnorodności i ochrony dziedzictwa naturalnego i ekosystemów. Zabrania się m.in. eks- ploatacji zasobów nieodnawialnych na terenach chronionych i w strefach określonych jako nienaru- szalne, włączając w to wyręb lasów. Przyznaje się jednak wyjątkowe uprawnienia prezydentowi repu- bliki, który powołując się na interes narodowy (za zgodą parlamentu) może zezwolić na eksploatację zasobów nieodnawialnych na w/w obszarach. Zapisy ekwadorskiej konstytucji w materii nawiązującej do środowiska naturalnego są o tyle istotne, że mogą od- nosić się do dwóch ważnych kwestii: warunków ży- cia społeczności indiańskich (np. w Amazonii) oraz eksploatacji ropy naftowej. Gospodarka Ekwadoru jest silnie uzależniona od wydobycia i eksportu su- rowców naturalnych przez krajowe i zagraniczne przedsiębiorstwa, których działalność często zagraża środowisku naturalnemu.

Realizację zasad sumak kawsay ma zagwaran- tować planowany i kierowany przez państwo system rozwoju, któremu konstytucja poświęca rozdział pod nazwą Régimen de desarrollo. W rozdziale tym znaj- duje się obszerny zbiór deklaracji i celów systemu, takich jak: polepszanie jakości życia ludności, two- rzenie systemu gospodarczego sprawiedliwego, de- mokratycznego, produktywnego i solidarnego, opar- tego na równym podziale korzyści wynikających z rozwoju oraz równym dostępie do środków produk- cji. Do zasad tych zaliczono również tworzenie wa- runków dla godnej pracy i stabilnego zatrudnienia.

Bezpośrednio planowaniem systemu ma zajmować się Rada Planowania Narodowego, składająca się z przedstawicieli rządu i obywateli. Konstytucja w roz- dziale tym uznaje "suwerenność żywnościową" [kra- ju] za strategiczny cel i obowiązek państwa, które po- winno "gwarantować osobom, wspólnotom, ludom i narodowościom samowystarczalność w zakresie cią- głego dostępu do zdrowej i właściwej żywności".

Konstytucja poświęca również cały rozdział

"systemowi buen vivir" (Régimen del buen vivir). W rozdziale tym znajdujemy wytyczne dotyczące reali- zacji takich zasad mających rządzić życiem społecz- nym, jak równość, sprawiedliwość, postęp, wielo- kulturowość, solidarność, zakaz dyskryminacji. Sys- tem ten obejmuje dziedziny edukacji, zdrowia, ubez- pieczeń społecznych, kultury fizycznej i sportu,

mieszkania, kultury, komunikacji i informacji, korzy- stania z czasu wolnego, nauki i technologii, zasiedla- nia, bezpieczeństwa ludzi i transportu.

Władza ustawodawcza

Konstytucja dzieli przepisy dotyczące władzy ustawodawczej na trzy części: o organizacji i funk- cjonowaniu parlamentu, o kontroli politycznej i kon- troli działań rządu oraz o uchwalaniu ustaw. Władzę wykonawczą sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, którego siedzibą jest Quito. Składa się z piętnastu członków wybieranych z listy ogólnokrajo- wej, dwóch wybieranych przez każdą prowincję a ponadto jednego przypadającego na każde 200 ty- sięcy mieszkańców lub część przewyższającą 150 ty- sięcy, zgodnie z ostatnim spisem narodowym ludno- ści²³. Konstytucja nie określa zatem expresis verbis ilości członków Zgromadzenia²⁴. Kadencja Zgroma- dzenia wynosi 4 lata.

Do kompetencji i obowiązków Zgromadzenia należy m.in.: uprawomocnienie wyboru prezydenta i wiceprezydenta na mocy decyzji Krajowej Rady Wy- borczej; uznanie prezydenta za niezdolnego do peł- nienia funkcji ze względu na jego cechy fizyczne lub umysłowe; wybór wiceprezydenta w przypadku defi- nitywnego opuszczenia przez niego urzędu z trójki kandydatów przedstawionych przez prezydenta; kon- trola funkcjonowania władzy wykonawczej, wybor- czej, transparencji i kontroli społecznej oraz pozo- stałych instytucji publicznych; wyrażanie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej prezydenta lub wiceprezydenta; aprobowanie budżetu państwa i nadzorowanie jego wykonania; udzielanie amnestii za przestępstwa polityczne.

Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród swo- ich członków przewodniczącego i dwóch wiceprze- wodniczących, sprawujących swą funkcję przez 2 la- ta. Obraduje w trybie ciągłym z dwoma piętna- stodniowymi okresami przerwy w roku. Członkowie Zgromadzenia nie mogą pełnić żadnych innych funk- cji publicznych oraz zajmować się działalnością pry- watną, o ile jest ona nie do pogodzenia ze sprawowa- niem funkcji parlamentarzysty.

Zgromadzenie Narodowe ma prawo pociągnąć do odpowiedzialności politycznej prezydenta lub wi- ceprezydenta. Procedura może być wszczęta na wnio- sek (zaledwie!) 1/3 członków Zgromadzenia w przy- padku przestępstw zagrażających bezpieczeństwu państwa, wymuszenia, łapownictwa, nielegalnego

wzbogacenia, zbrodni, tortur, zaginięć osób, porwań i zbrodni na tle politycznym lub łamania wolności przekonań. W trybie tym wymagana jest uprzednia decyzja dopuszczająca Trybunału Konstytucyjnego.

Odwołanie prezydenta z urzędu wymaga zgody ⅔ członków Zgromadzenia. Zgromadzenie Narodowe może odwołać prezydenta także w przypadku nad- użycia przez niego uprawnień, wykonywanych nie- zgodnie z konstytucją (wymaga to uprzedniej akcep- tacji Trybunału Konstytucyjnego) oraz w przypadku poważnego kryzysu politycznego i zamieszek we- wnętrznych. Do wszczęcia takiej procedury wyma- gany jest wniosek ⅔ głosów członków Zgromadze- nia. To uprawnienie przysługuje parlamentowi tylko raz podczas kadencji i to w ciągu pierwszych trzech lat. W przypadku odwołania prezydenta zwołuje się wybory parlamentarne i prezydenckie na resztę ka- dencji. Zgromadzenie może także pociągnąć do od- powiedzialności politycznej ministrów rządu i człon- ków najważniejszych urzędów publicznych w związ- ku z nieprawidłowym pełnieniem przez nich funkcji (wymagany jest wniosek przynajmniej ¼ członków parlamentu).

Inicjatywa ustawodawcza

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje człon- kom Zgromadzenia Narodowego (wymagane popar- cie klubu parlamentarnego lub 5% parlamentarzy- stów), prezydentowi republiki, pozostałym władzom publicznym, obywatelom i organizacjom społecznym posiadającym poparcie przynajmniej 0,25% obywa- teli zarejestrowanych w krajowym rejestrze wybor- czym. Jedynie prezydentowi przysługuje prawo ini- cjatywy ustawodawczej zmierzającej do zmiany ustawy podatkowej, zwiększenia wydatków publicz- nych i modyfikacji podziału administracyjnego kraju.

W przypadku weta prezydenta wobec całej ustawy, parlament może ją rozpatrywać dopiero po upływie roku od daty zawetowania. W takim przypadku Zgromadzenie może ratyfikować ustawę głosami większości przynajmniej ⅔ członków parlamentu. Je- śli weto prezydenta jest częściowe, powinien on przedstawić tekst alternatywny, a Zgromadzenie ma 30 dni na jego rozpatrzenie.

Prezydent republiki może wnosić projekty ustaw kwalifikowane jako wyjątkowe w materii eko- nomicznej. Zgromadzenie Narodowe może je przyjąć, zmienić lub odrzucić w ciągu 30 dni od momentu ich otrzymania. W okresie ich rozpatrywania prezydent

nie może kierować nowych projektów do parlamentu, za wyjątkiem sytuacji obowiązywania stanu wyjąt- kowego. Jeśli Zgromadzenie nie rozważy projektów prezydenta w okresie 30 dni lub je odrzuci, prezydent podpisuje je jako dekrety z mocą ustawy, a parlament może je zmienić lub zanegować tylko w zwykłym trybie konstytucyjnym.

Władza wykonawcza

Władzę wykonawczą sprawuje prezydent repu- bliki²⁵, który pełni podwójną funkcję: głowy państwa i szefa rządu, odpowiedzialnego za administrację państwową. Władzę wykonawczą tworzą i pełnią, w zakresie swoich kompetencji, urząd prezydenta, urząd wiceprezydenta, ministerstwa rządu i pozostałe instytucje niezbędne dla prowadzenia polityki naro- dowej. Prezydent i wiceprezydent wybierani są na 4- letnią kadencję. Głosuje się łącznie na jedną parę:

prezydenta i wiceprezydenta. Do zwycięstwa wy- borczego wymagana jest większość absolutna odda- nych głosów lub uzyskanie 45% głosów ważnych przy jednoczesnej dziesięcioprocentowej przewadze nad drugą w kolejności parą kandydatów. W pozo- stałych przypadkach stosuje się drugą turę wyborczą, w której uczestniczą dwie pary kandydatów, które uzyskały największą ilość głosów w pierwszej run- dzie.

Konstytucja daje prezydentowi prawo do jednej reelekcji. Stwierdza też, że prezydent republiki prze- staje pełnić funkcję wskutek niezdolności fizycznej lub umysłowej uniemożliwiającej pełnienie urzędu, potwierdzonej przez wyspecjalizowaną komisję le- karską na mocy decyzji Zgromadzenia Narodowego przyjętej większością ⅔ głosów, jak również wskutek opuszczenia urzędu stwierdzonego przez Zgromadze- nie - głosami ⅔ członków. W przypadku tymczaso- wej niezdolności prezydenta do pełnienia funkcji za- stępuje go wiceprezydent. Gdy i on nie może tego uczynić, zastępuje go przewodniczący Zgromadzenia Narodowego, a jednocześnie zwołuje się wybory dla dokończenia kadencji prezydenckiej. Gdy sytuacja taka wystąpi w ostatnim roku kadencji prezydenta – przewodniczący Zgromadzenia Narodowego pełni tę funkcję do końca kadencji.

Do kompetencji i obowiązków prezydenta na- leży m.in.: definiowanie i kierowanie polityką pu- bliczną związaną z pełnieniem władzy wykonawczej, przedstawianie do akceptacji przez Narodową Radę Planowania tzw. Narodowego Planu Rozwoju, two-

rzenie ministerstw, przesyłanie projektu ustawy bu- dżetowej do Zgromadzenia Narodowego, powoływa- nie i odwoływanie ministrów rządu, definiowanie po- lityki zagranicznej. Prezydentowi przyznano też pra- wo do rozwiązania parlamentu w przypadku gdy uzna, że Zgromadzenie nie wykonuje swoich funkcji zgodnie z konstytucją (po uprzednim stwierdzeniu te- go faktu przez Trybunał Konstytucyjny), a także w przypadku gdy parlament stosuje ciągłą obstrukcję w wykonywaniu Narodowego Planu Rozwoju lub w przypadku "poważnego kryzysu politycznego i za- mieszek wewnętrznych". To uprawnienie przysługuje prezydentowi tylko raz podczas pierwszych trzech lat jego kadencji; zwołuje się wtedy wybory par- lamentarne dla dokończenia kadencji Zgromadzenia Narodowego. Do momentu ukonstytuowania się no- wego parlamentu prezydent może, za zgodą Try- bunału Konstytucyjnego, wydawać dekrety nadzwy- czajne z mocą ustawy w materii ekonomicznej, wy- magające potem aprobaty lub odrzucenia przez legi- slatywę.

Prezydent ma prawo - w przypadku agresji ze- wnętrznej, międzynarodowego lub wewnętrznego konfliktu zbrojnego, poważnych zamieszek wewnę- trznych, klęsk społecznych, katastrofy naturalnej - wprowadzić stan wyjątkowy na całym lub częścio- wym obszarze kraju (na okres do 60 dni z możliwo- ścią przedłużenia o kolejne 30) i z tego tytułu przy- sługują mu wyjątkowe uprawnienia (m.in. dotyczące pobierania podatków, wydatkowania funduszy pu- blicznych, wprowadzenia cenzury oraz użycia sił zbrojnych i policji). Konstytucja stanowi, że siły zbrojne i policja są instytucjami apolitycznymi i ści- śle podporządkowanymi władzy cywilnej oraz prze- pisom wynikającym z ustawy zasadniczej.

Ministrowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną, cywilną i karną za swe czyny i zobowią- zania, podejmowane podczas pełnienia obowiązków.

Konstytucja przyznaje państwu (władzy wyko- nawczej) wiele uprawnień w dziedzinie gospodarczej.

I tak, formułowanie polityki monetarnej, kredytowej, kursu wymiany walut oraz finansowej jest wyłącz- nym uprawnieniem władzy wykonawczej i urzeczy- wistnia się za pośrednictwem Banku Centralnego, który w ten sposób traci autonomię. Państwu przy- sługuje prawo do kierowania, regulowania, kontroli i zarządzania "sektorem strategicznym", do którego za- liczono energetykę we wszystkich jej odmianach, te- lekomunikację, surowce nieodnawialne, przesyłanie i

przetwarzanie ropy naftowej, bioróżnorodność, czę- stotliwości fal radiowych, wodę. Konstytucja przy- znaje też prawo państwu ekwadorskiemu do podej- mowania arbitralnych decyzji w kwestii zadłużenia zagranicznego, zgodnie z zasadami "przejrzystości, równości i sprawiedliwości międzynarodowej"²⁶.

Władza sądownicza

Administracja wymiaru sprawiedliwości składa się z Narodowego Trybunału Sprawiedliwości, sądów prowincjonalnych, trybunałów i sędziów ustanowio- nych ustawowo oraz sędziów pokoju. Nadzór nad wymiarem sprawiedliwości sprawuje Rada Sądow- nictwa. Autonomicznymi organami władzy sądowni- czej jest urząd Obrońcy Publicznego i Prokuratura Generalna. Głównym organem kontrolującym prze- strzeganie konstytucji i interpretującym jej przepisy jest Trybunał Konstytucyjny (w jego skład wchodzi dziewięciu członków wybieranych przez specjalna komisję, składającą się z przedstawicieli wszystkich rodzajów władz).

Rolę wymiaru sprawiedliwości, w oparciu o własne tradycje i prawo oraz na określonym ob.sza- rze, pełnią też władze wspólnot i społeczności in- diańskich. Ich decyzje poddane są kontroli zgodności z konstytucją.

Demokracja bezpośrednia

Konstytucja określa zasady partycypacji społe- czeństwa w demokracji. Stwierdza się w niej, że

"obywatelki i obywatele, indywidualnie i zbiorowo odgrywają główną rolę w podejmowaniu decyzji, planowaniu i wykonywaniu spraw publicznych oraz w kontroli instytucji państwowych i społecznych oraz ich funkcjonariuszy za pośrednictwem ciągłego pro- cesu tworzenia władzy obywatelskiej" (poder ciuda- dano). Udział obywateli we wszystkich sprawach do- tyczących interesu publicznego jest prawem, które urzeczywistnia się za pośrednictwem mechanizmów demokracji przedstawicielskiej, bezpośredniej i wspólnotowej (comunitaria).

Zwołania referendum mogą domagać się wła- dze administracyjnych jednostek zdecentralizowa- nych oraz obywatele. Jeśli odnosi się to do spraw ogólnokrajowych, poparcie winno wynosić przy- najmniej 5% osób zarejestrowanych w krajowym re- jestrze wyborczym. Jeśli odnosi się do spraw lokal- nych – 10%. Prawo do zwołania referendum mają też Ekwadorczycy przebywający za granicą (5% zareje-

strowanych w specjalnych rejestrach). Referenda nie mogą dotyczyć spraw podatkowych i organizacji po- lityczno-administracyjnej kraju. Każda propozycja zawarta w referendum wymaga uprzedniego uznania za zgodną z konstytucją, wyrażonego przez Trybunał Konstytucyjny. Akceptacja propozycji w drodze refe- rendum wymaga większości absolutnej głosujących, za wyjątkiem odwołania prezydenta, co wymaga zgo- dy większości wszystkich uprawnionych do gło- sowania.

System wyborczy

Konstytucja określa nowy rodzaj władzy pań- stwowej, zwanej władzą wyborczą (Función Electo- ral). Ma ona gwarantować urzeczywistnienie praw politycznych wyrażanych za pośrednictwem wybo- rów oraz związanych z aktywnością polityczną oby- wateli. Władza wyborcza składa się z Krajowej Rady Wyborczej i Trybunału Rozstrzygającego Spory Wy- borcze.

Głosowanie jest obligatoryjne dla osób mają- cych ponad 18 lat oraz fakultatywne dla osób między 16 a 18 rokiem życia oraz ponad 65-letnich, a także mieszkających za granicą, członków sił zbrojnych i policji narodowej oraz niepełnosprawnych. Nowa or- dynacja wyborcza, dostosowana do wymogów kon- stytucji z 2008 r. ma zostać uchwalona w ciągu 120 dni od momentu wejścia w życie nowej ustawy za- sadniczej.

Organizacja terytorialna

W skład administracyjnej terytorialnej struktury państwa wchodzą regiony, prowincje, kantony i para- fie wiejskie. Jej specjalnym składnikiem są autono- miczne dystrykty metropolitarne, prowincja Galapa- gos oraz obwody indiańskie i wielokulturowe. Mogą też powstawać regiony autonomiczne, w których skład wchodzą części różnych regionów. Władze prowincji, kantonów i parafii wybierane są przez ich mieszkańców. Wyjątkiem jest prowincja Galapagos podlegająca specyficznym rygorom, w których decy- dujące znaczenie odgrywa rząd.

Kwestie społeczne

Konstytucja ustanawia tzw. Narodowe Rady Równości. Mają one zapewnić pełne urzeczywistnie- nie zasad odnoszących się do praw człowieka za- wartych w konstytucji oraz w umowach międzynaro- dowych. Na mocy konstytucji zakazuje się dyskrymi-

nacji ze względu na płeć, miejsce urodzenia, wiek, pochodzenie, tożsamość kulturową, stan cywilny, ję- zyk, religię, ideologię, przynależność polityczną, ka- ralność, sytuację społeczno-ekonomiczną, migrację, orientację seksualną, stan zdrowia, nosicielstwo HIV, niepełnosprawność, odmienność fizyczną. Konstytu- cja postuluje również utworzenie Rady Partycypacji Obywatelskiej i Kontroli, która ma się składać z 7 członków głównych i 7 zastępców, wybieranych spo- śród kandydatów wysuwanych przez organizacje spo- łeczne i obywateli (gwarantuje się udział przed- stawicieli opozycji politycznej). Rada będzie miała uprawnienia w dziedzinie promowania aktywności obywatelskiej, w walce z korupcją, wyborze rzecz- nika praw człowieka, wyborze członków Krajowej Komisji Wyborczej, Trybunału Rozstrzygającego Spory Wyborcze, Rady Sądownictwa.

Konstytucja czyni też niezwykle ważny gest wobec obywateli kraju, których językiem ojczystym nie jest hiszpański. Przyznaje wprawdzie, że języ- kiem urzędowym Ekwadoru jest castellano (hiszpań- ski), ale uznaje także język quechua i shuar za języki oficjalne w "relacjach międzykulturowych"²⁷.

Konstytucja stanowi, że każdy związek dwóch osób ma takie same prawa i obowiązki jak rodziny małżeńskie. Adopcja przysługuje tylko parom hetero- seksualnym.

Stosunki międzynarodowe

W dziedzinie relacji międzynarodowych kon- stytucja uznaje za priorytet ekwadorskiej polityki za- granicznej wspieranie "integracji politycznej, kul- turalnej i ekonomicznej regionu andyjskiego, Ame- ryki Południowej i Latynoameryki" oraz "utworzenie obywatelstwa latynoamerykańskiego i karaibskiego", a także nieskrępowany ruch osób w regionie, prowa- dzenie polityki gwarantującej przestrzeganie praw człowieka ludności zamieszkującej regiony przygra- niczne i uchodźców oraz wspólną ochronę Latyno- amerykanów w krajach tranzytowych i w miejscach ich emigracji. Zabrania instalacji obcych baz woj- skowych dla celów militarnych na terytorium kraju.

Do zasad ekwadorskiej polityki zagranicznej zaliczono m.in. zasadę pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, rezygnację z użycia siły, zasadę nieinterwencji w wewnętrzne sprawy państw, poszanowanie praw człowieka (przede wszystkim emigrantów), promowanie multilateralnego ładu mię- dzynarodowego. Traktaty międzynarodowe podpisuje

i ratyfikuje prezydent republiki. W najważniejszych kwestiach - takich jak granice, sojusze polityczne i militarne, integracja ekonomiczna - ratyfikowanie traktatu wymaga wcześniejszej zgody parlamentu.

Zmiana konstytucji

Zmiana niektórych przepisów konstytucji, która nie wpływa na przeobrażenie jej podstawowej struk- tury i zasad w niej zawartych może być dokonana na drodze referendum, zwołanego na wniosek prezy- denta lub 8% obywateli zarejestrowanych w rejestrze wyborczym lub przynajmniej ⅓ członków Zgroma- dzenia Narodowego. Zmiana wchodzi w życie po ak- ceptacji przynajmniej ⅔ członków Zgromadzenia.

Zgromadzenie Konstytucyjne (dla przygotowania nowej konstytucji) może zostać zwołane jedynie za pośrednictwem referendum powszechnego, ogłoszo- nego na wniosek prezydenta albo ⅔ członków Zgro- madzenia Narodowego lub 12% obywateli zareje- strowanych w rejestrze wyborczym. Przyjęcie nowej konstytucji wymaga zgody ponad 50% obywateli wy- rażonej w referendum.

System polityczny Ekwadoru po uchwaleniu no- wej konstytucji

Dwudziesta z kolei konstytucja Ekwadoru jest ustawą zasadniczą, która może stać się podstawą do przemodelowania ustroju państwa ekwadorskiego.

Wynika to przede wszystkim z następujących ele- mentów:

1. zwiększa uprawnienia władzy wykonawczej w zakresie kreowania polityki gospodarczej, a przez to także zwiększa jej wpływ na kształtowanie budżetu tak kluczowych instytucji, jak siły zbrojne;

2. wzmacnia pozycję prezydenta w stosunku do par- lamentu (prezydent może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe w przypadku gdy uzna, że parlament sprzeciwia się założeniom Narodowego Planu Roz- woju) oraz wprowadza możliwość jednej reelekcji prezydenta;

3. umacnia mechanizmy demokracji bezpośredniej i silnie akcentuje udział obywateli w procesie podej- mowania decyzji politycznych i kontroli rządzących;

4. kładzie duży nacisk na kwestie społeczne, akcen- tuje wielokulturowość państwa i jego rolę w ochronie praw człowieka, stanowi podstawę dla nadania sto- sunkom społecznym nowego charakteru poprzez po- stulat wdrożenia w życie zasad buen vivir.

Wprowadzenie reelekcji urzędującego prezy- denta stwarza teoretyczną możliwość pozostawania obecnego prezydenta na urzędzie do 2017 r. (w przy- padku zwycięstwa w wyborach przewidzianych na 2009 r. i cztery lata później). Konstytucja nie elimi- nuje jednak stanu potencjalnego napięcia między władzą wykonawczą a ustawodawczą. Obie władze mogą wzajemnie się szachować: prezydent może rozwiązać parlament podczas pierwszych trzech lat jego kadencji, a Zgromadzenie Narodowe może od- wołać prezydenta ze stanowiska po uprzedniej zgo- dzie Trybunału Konstytucyjnego.

Istotnym zagadnieniem mogącym wpłynąć na zamianę funkcjonowania ekwadorskiego systemu po- litycznego będzie nowa ordynacja wyborcza, a zwłaszcza metoda przydziału mandatów w parlamen- cie. Konstytucja z 2008 r. przyznaje czynne prawa wyborcze osobom mającym skończone 16 lat życia, nie wspomina także o wymogu umiejętności czytania i pisania w korzystaniu z tego prawa (jak było zapi- sane w poprzedniej). Kluczowe znaczenie dla prze- prowadzenia reform ustrojowych w Ekwadorze będą miały wyniki wyborów powszechnych w 2009 r. W przypadku zdecydowanego zwycięstwa ugrupowań politycznych popierających obecnego prezydenta w wyborach parlamentarnych oraz jego samego w wy- borach prezydenckich, stworzone zostaną potencjalne możliwości dla przeprowadzenia reform czyniących z Ekwadoru państwo bardziej stabilne politycznie i otwarte dla zmarginalizowanych dotąd warstw spo- łecznych.

Przypisy:

1 Manuel Lucena, Breve historia de Latinoamérica, Madryt 2007, s. 214-215.

2 Luis Verdesoto Custode, El sistema de partidos políticos y la sociedad civil en Ecuador, w: Lorenzo Meyer, José Luis Reyna (red.), Los sistemas políticos en América Latina, Meksyk 1989, s. 130.

3 Manuel Alcántara, Sistemas políticos de América Latina. Volumen I. América del Sur, Madryt 2003, s.

406.

4 M. Lucena, Breve..., op. cit., s. 382.

5 Żródło: http://www.presidencia.gov.ec/modulos.asp?- id=130

6 Klaus Stüwe, Stefan Rinke (red.), Die politischen Systeme in Nord- und Lateinamerika: eine Einführung, Wiesbaden 2008, s. 211. Niektórzy badacze mówią wręcz o dwóch różnych subkulturach politycznych, przeciwnych tożsamościach i różnych sposobach upra- wiania polityki w obu głównych regionach Ekwadoru.

Por. M. Alcántara, Sistemas..., op. cit., s. 395.

7 José Sánchez Parga, La pugna de poderes. Análisis crítico del Sistema Político Ecuatoriano, Quito 1998.

8 K. Stüwe, S. Rinke (red.), Die politischen…, op. cit., ss. 207-209.

9 Ibidem, s. 219.

10 Ibidem, s. 204.

11 M. Alcántara, Sistemas…, op. cit., ss. 434-438.

12 K. Stüwe, S. Rinke (red.), Die politischen…, op. cit., s. 217.

13 Ibidem.

14 M. Alcántara, Sistemas…, op. cit., s. 435.

15 K. Stüwe, S. Rinke (red.), Die politischen…, op. cit.,, s. 206-207.

16 Badania Latinobarómetro z 1998 r., na podstawie M.

Alcántara, Sistemas…, op. cit., s. 442-444 oraz badania Latinobarómetro z 2008 r., źródło: http://www.latinoba- rometro.org.

17 Flavia Freidenberg, El sueño frustrado de la gober- nabilidad: Instituciones, actores y política informal en Ecuador, Barcelona 2008, s. 105-106.

18 Ibidem , s. 89-91.

19 Tekst konstytucji dostępny m.in. na oficjalnych stro- nach internetowych Zgromadzenia Konstytucyjnego, źródło: http://asambleaconstituyente.gov.ec/index.php?- option=com_content&task=view&id=16175&Itemid=- 127.

20 Pierwotnie pojęcie sumak kawsay oznaczało dla ludów Quechua sposób życia zapewniający równowagę (har monię) między ludźmi, między wspólnotami ludzi oraz między istotami ludzkimi i naturą. W konsekwencji oznacza to wyjście poza ludzki indywidualizm, osiągnię- cie równości, eliminację dyskryminacji i wyzysku, pokój, poszanowanie przyrody, odrzucenie konsum- pcjonizmu i zasad rządzących neoliberalizmem gospo- darczym. Por. Pablo Dávalos, Reflexiones sobre el sumak kawsay (el bien vivir) y las teorías de desarrollo, źródło: http://alainet.org/active/25617&lang=es

21 Opinie na temat "zielonych aspektów" konstytucji Ekwadoru w: BBC Mundo z 7 października 2008, źródło: http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/- newsid_7646000/7646918.stm

22 Warto w tym miejscu przypomnieć, że Ekwador na- leży do najbardziej zróżnicowanych krajów pod wzglę- dem przyrodniczym, posiadającym tak unikalne ekosys- temy jak amazońska dżungla czy Wyspy Galapagos.

23 Taka ordynacja wyborcza powoduje, że deputowani z najgęściej zaludnionych prowincji Guayas (i miasta Guayaquil) oraz Pichincha (i miasta Quito) zajmują około połowy miejsc w parlamencie.

24 Ordynacja wyborcza z 2000 r. określiła ilość miejsc w parlamencie na 100.

25 W tekście konstytucji konsekwentnie stosuje się określenie "pani prezydent lub prezydent [republiki]", hiszp. la Presidenta o Presidente [de la República].

26 W listopadzie i grudniu 2008 r. władze ekwadorskie zawiesiły spłatę odsetek od pożyczek międzynarodo- wych, twierdząc, że część z umów z kredytodawcami została zawarta w sposób nielegalny. Źródło:

http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_- 7784000/7784898.stm

27 Języków tych używają indiańskie społeczności w Ekwadorze, łącznie ok. 2,3 mln ludzi.