ROZDZIAŁ 3. Odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego z małżonków

5

Spis treści

Wykaz skrótów 9

Wstęp 13

ROZDZIAŁ 1. Odpowiedzialność majątkowa małżonków i problem przymusowego zaspokojenia z ich majątku w prawie polskim w ujęciu historycznym oraz w wybranych systemach praw obcych 17

1 1 Uwagi ogólne 17

1 2 Zasady odpowiedzialności majątkowej małżonków i dochodzenie od nich roszczeń – rys historyczny 19

1 3 Stosunki majątkowe między małżonkami i dochodzenie od nich roszczeń w wybranych krajach europejskich 33

1 3 1 Niemcy 33

1 3 2 Austria 36

1 3 3 Szwajcaria 37

1 3 4 Francja 40

ROZDZIAŁ 2. Ogólna charakterystyka ustrojów majątkowych małżeńskich 43

2 1 Uwagi ogólne 43

2 2 Pojęcie ustroju majątkowego małżeńskiego 43

2 3 Ustawowy ustrój majątkowy 44

2 3 1 Charakterystyka ustawowego ustroju majątkowego 44

2 3 2 Składniki majątku wspólnego małżonków 47

2 3 3 Składniki majątków osobistych małżonków 52

2 3 4 Zarząd majątkiem wspólnym 57

2 4 Umowne ustroje majątkowe 60

2 4 1 Pojęcie i istota majątkowych umów małżeńskich 60

2 4 2 Wspólność rozszerzona 64

2 4 3 Wspólność ograniczona 66

2 4 4 Pełna rozdzielność majątkowa 67

ROZDZIAŁ 3. Odpowiedzialność majątkiem wspólnym

za zobowiązania jednego z małżonków 74

3 1 Uwagi ogólne 74

3 2 Odpowiedzialność małżonków w świet le art  27 k r o 75

3 3 Odpowiedzialność solidarna małżonków 76

3 4 Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania jednego z nich 81

3 5 Odpowiedzialność za zobowiązania jednego z małżonków pozostających w umownym ustroju wspólności majątkowej 86

3 5 1 Odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności ustawowej 86

3 5 2 Odpowiedzialność w wypadku rozszerzenia wspólności majątkowej 87

3 5 3 Odpowiedzialność w wypadku ograniczenia wspólności majątkowej 88

3 5 4 Ochrona praw osób trzecich (art  47¹ k r o ) 88

3 6 Odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzoną działalnością gospodarczą 92

3 6 1 Odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa 92

3 6 2 Odpowiedzialność za zobowiązania małżonka będącego wspólnikiem spółki cywilnej 95

3 6 3 Odpowiedzialność małżonka będącego wspólnikiem spółki jawnej 97

3 6 4 Odpowiedzialność małżonka będącego wspólnikiem (akcjonariuszem) spółki kapitałowej 98

3 7 Odpowiedzialność z tytułu należności publicznoprawnych 100

ROZDZIAŁ 4. Ograniczenie i wyłączenie odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego z małżonków 104

4 1 Uwagi ogólne 104

4 2 Ograniczenia odpowiedzialności wynikające z art  41 k r o 106

4 2 1 Brak zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez współmałżonka 106

4 2 2 Wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej lub dotycząca majątku osobistego jednego z małżonków 108

4 3 Przesłanki sądowego wyłączenia solidarnej odpowiedzialności małżonków 111

4 4 Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności w świet le art  28 k k w 115

4 5 Ograniczenie odpowiedzialności w wypadku zawarcia przez małżonków umowy wspólności majątkowej 117

Spis treści

7

ROZDZIAŁ 5. Egzekucja z majątku małżonków 120

5 1 Uwagi ogólne 120

5 2 Podstawy i zakres przedmiotowy egzekucji 121

5 3 Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności 125

5 3 1 Małżonek dłużnika jako strona postępowania klauzulowego 125

5 3 2 Nadawanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika w trybie art  787 k p c 126

5 3 3 Nadawanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika w trybie art  787¹ k p c 132

5 3 4 Obrona małżonka dłużnika w postępowaniu klauzulowym 133

5 4 Obrona interesów małżonków po wszczę ciu egzekucji 134

5 4 1 Obrona małżonka dłużnika w trybie art  840 § 1 pkt 3 k p c 134

5 4 2 Powództwo ekscydencyjne 138

5 4 3 Dopuszczalność powództwa małżonka dłużnika o zwolnienie od egzekucji z art  891² § 2 k p c 141

5 4 4 Sprzeciw małżonka dłużnika zgłoszony w trybie art  923¹ k p c 143

5 4 5 Obrona małżonków pozostających w umownym ustroju majątkowym 145

5 4 5 1 Wstrzymanie czynności komornika 145

5 4 5 2 Wytoczenie powództwa z art  840¹ k p c 146

5 4 5 3 Wytoczenie powództwa z art  841 k p c 148

5 5 6 Obrona małżonka dłużnika przy egzekucji należności karnoprawnych 148

ROZDZIAŁ 6. Przymusowa rozdzielność majątkowa a problem dochodzenia roszczeń od małżonków 151

6 1 Uwagi ogólne 151

6 2 Ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej między małżonkami 152

6 3 Ubezwłas nowolnienie jednego z małżonków 154

6 4 Ogłoszenie upadłości w stosunku do jednego z małżonków 155

6 5 Orzeczenie separacji 159

6 6 Zmiana stosunków majątkowych między małżonka mi a dochodzenie od nich roszczeń cywilnoprawnych 162

6 7 Zmiana stosunków majątkowych między małżonkami a dochodzenie roszczeń publicznoprawnych 167

Zakończenie 173

Bibliografia 177

Wykaz orzeczeń 195

1. Źródła prawa

k c – ustawa z  23  kwiet nia 1964  r – Kodeks cywilny (tekst jedn Dz U z 2014 r , poz  121 ze zm )

k h – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z  27  czerw ca 1934 r – Kodeks hand lowy (Dz U Nr 57, poz  502 ze zm ; uchy- lone)

k k – ustawa z  6  czerw ca 1997  r – Kodeks karny (Dz U Nr  88, poz  553 ze zm )

k k s – ustawa z 10 wrześ nia 1999 r – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn Dz U z 2013 r , poz  186 ze zm )

k k w – ustawa z 6 czerw ca 1997 r – Kodeks karny wykonawczy (Dz U Nr 90, poz  557 ze zm )

k p a – ustawa z  14  czerw ca 1960  r – Kodeks postępowania admini- stracyjnego (tekst jedn Dz U z 2013 r , poz  267 ze zm ) k p c – ustawa z  17  lis topada 1964  r – Kodeks postępowania cywil-

nego (tekst jedn Dz U z 2014 r , poz  101 ze zm )

k p k – ustawa z  6  czerw ca 1997  r – Kodeks postępowania karnego (Dz U Nr 89, poz  555 ze zm )

k r – ustawa z 27 czerw ca 1950 r – Kodeks rodzinny (Dz U Nr 34, poz  308 ze zm ; uchylona)

k r o – ustawa z  25  lutego 1964  r – Kodeks rodzinny i  opiekuńczy (tekst jedn Dz U z 2012 r , poz  788 ze zm )

k s h – ustawa z  15  wrześ nia 2000  r – Kodeks spó łek hand lowych (tekst jedn Dz U z 2013 r , poz  1030 ze zm )

or p – ustawa z  29  sierp nia 1997  r – Ordynacja podatkowa (tekst jedn Dz U z 2012 r , poz  749 ze zm )

pr b – ustawa z  29  sierp nia 1997  r – Prawo bankowe (tekst jedn Dz U z 2012 r , poz  1376 ze zm )

pr m m – dekret z  29  maja 1946  r – Prawo małżeńskie majątkowe (Dz U Nr 31, poz  196; uchylony)

pr u n – ustawa z 28 lutego 2003 r – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn Dz U z 2012 r , poz  1112 ze zm )

10

Wykaz skrótów

2. Organy orzekające

SA – Sąd Apelacyjny

SN – Sąd Najwyższy

TK – Trybunał Konstytucyjny 3. Zbiory orzecznictwa

Biul  SN – Biuletyn Sądu Najwyższego OSA – Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN – Orzecznictwo Sądu Najwyższego

OSNC – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Pracy OSP – Orzecznictwo Sądów Polskich

OSPiKA – Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Zb Orz – Zbiór Orzeczeń

4. Czasopisma

BMS – „Biuletyn Ministerstwa Sprawied liwości”

GP – „Gazeta Prawna”

GSP – „Gdańskie Studia Prawnicze”

KPP – „Kwartalnik Prawa Prywatnego”

MoP – „Monitor Prawniczy”

NP – „Nowe Prawo”

NPN – „Nowy Przegląd Podatkowy”

Pal – „Palestra”

PES – „Problemy Egzekucji Sądowej”

PiP – „Państwo i Prawo”

PN – „Przegląd Notarialny”

PPC – „Polski Proces Cywilny”

PPE – „Przegląd Prawa Egzekucyjnego”

PPH – „Przegląd Prawa Handlowego”

Pr B – „Prawo Bankowe”

Pr S – „Prawo Spółek”

PS – „Przegląd Sądowy”

PUG – „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”

R Pr – „Radca Prawny”

Rej – „Rejent”

RiP – „Rodzina i Prawo”

RNP KUL – „Roczniki Nauk Prawnych” Katolickiego Uniwersytetu Lubel- skiego

RPEiS – „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny”

SC – „Studia Cywilistyczne”

SiASN – „Studia i Analizy Sądu Najwyższego”

SP – „Studia Prawnicze”

SPE – „Studia Prawno-Ekonomiczne”

SPW – „Studia z Prawa Wyznaniowego”

TPP – „Transformacje Prawa Prywatnego”

ZN IBPS – Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego ZNUJ – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego

ZN UMK – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 5. Inne

Lexis pl – Serwis Prawniczy LexisNexis Polska

13

Wstęp

Zawarcie małżeństwa prowadzi między innymi do powstania pomię- dzy małżonkami więzi o charakterze materialnym Sytuacja majątko- wa małżonków kształtuje się rozmaicie w zależności od tego, w jakim ustroju majątkowym pozostają Reżim majątkowy, jaki ich łączy, może wynikać po pierwsze z przepisów ustawy, po drugie z zawarcia przez nich umowy majątkowej małżeńskiej, po trzecie z wydania przez sąd orzeczenia znoszącego wspólność majątkową, a wreszcie z mocy pra- wa, w sytuacji orzeczenia separacji, ubezwłas nowolnienia lub ogłosze- nia upadłości jednego z  małżonków Wspólność majątkowa stanowi zasadniczy ustrój w  zakresie majątkowych stosunków małżeńskich Powstaje ona z  chwilą zawarcia małżeństwa W  ustawowym ustroju majątkowym istnieją trzy masy majątkowe Każdy z  małżonków ma swój majątek osobisty i  jednocześ nie każdy z  nich jest podmiotem praw wchodzących w  skład majątku wspólnego Zatem ustawowy ustrój majątkowy obejmuje trzy majątki, a mianowicie majątek wspól- ny małżonków oraz dwa majątki osobiste każdego z nich Fakt zawar- cia małżeństwa w żadnym stopniu nie ogranicza małżonków w możli- wości zaciągania zobowiązań Odpowiedzialność za zobowiązania stanowi jeden z  ważniejszych elementów szerszego problemu sto- sunków majątkowych małżeńskich Kwestia odpowiedzialności mał- żonków za zobowiązania ma znaczącą rangę społeczną, ponieważ z  jednej strony odnosi się do uzasadnionych interesów wierzycieli, a z drugiej dotyczy podstawowych interesów rodziny

Odpowiedzialność za zobowiązania wchodzi w zakres szerszego pro-

blemu stosunków majątkowych między małżonkami W wypadku gdy

zobowiązanie zostało zaciągnięte przez oboje małżonków, ich odpo- wiedzialność, jak to zostało powiedziane, rozciąga się na trzy masy majątkowe, a mianowicie majątek wspólny oraz ich majątki osobiste Małżonkowie ponoszą również odpowiedzialność solidarną za zobo- wiązania, które wynikają z  zaspokajania zwyk łych potrzeb rodziny, wskazane w  art   30 k r o Ponadto każdy z  małżonków odpowiada swoim majątkiem osobistym za włas ne zobowiązania Powstaje pro- blem odpowiedzialności małżonków majątkiem wspólnym za zobo- wiązania zaciągnięte przez jednego z nich

Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania, których dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, kształtuje się w zależności od tego, w jakim ustroju majątkowym małżonkowie pozostają Inaczej bowiem odpo- wiedzialność ta będzie się realizowała, gdy w  grę wchodzi umowny ustrój wspólności ustawowej, inaczej w ustawowym ustroju majątko- wym, a jeszcze inaczej w przymusowym ustroju majątkowym Pewne odrębności przedmiotowej odpowiedzialności można zauwa- żyć w  wypadku, gdy małżonek prowadzi działalność gospodarczą, albo jest wspólnikiem spółki osobowej czy też kapitałowej Wreszcie problem odpowiedzialności przybiera inny kształt, gdy chodzi o zobo- wiązania z  tytułu należności publicznoprawnych Pojawia się zagad- nienie, czy i w jakim zakresie wierzyciel może się zaspokoić z majątku wspólnego małżonków Kodeks rodzinny i opiekuńczy przyjął zasadę ograniczonej odpowiedzialności majątkiem wspólnym za długi jedne- go małżonka Zgodnie bowiem z art  41 k r o wierzyciel jednego mał- żonka może żądać zaspokojenia swojego roszczenia z majątku wspól- nego tylko wtedy, gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą współmałżonka

Celem niniejszej pracy jest integralne spojrzenie na problem odpowie-

dzialności majątkowej małżonków oraz kwestię przymusowego do-

chodzenia od nich roszczeń z  tego tytułu W  rozdziale  pierwszym

w celu prawidłowej analizy uregulowania odpowiedzialności małżon-

ków za zobowiązania i przymusowego zaspokojenia wierzycieli z ich

majątku konieczne stało się przedstawienie rozwiązań przyjętych