Karta pracy z języka polskiego dla uczniów gimnazjum
W poszukiwaniu ocalenia – Czesław Miłosz „Roki”
Przeczytaj po cichu i ze zrozumieniem wiersz Czesława Miłosza pt. „Roki”. Jeśli tekst wydał Ci się przy pierwszym czytaniu trudny i niezrozumiały, przeczytaj go ponownie bardzo powoli. W trakcie czytania notuj na marginesie to, co Cię zastanawia, czego nie rozumiesz i staraj się znaleźć na te zagadnienia najprostsze odpowiedzi. Czytaj wiersz kilka razy, a następnie odpowiedz na pytania pod utworem.
„Roki”
Wszystko minione, wszystko zapomniane, tylko na ziemi dym, umarłe chmury, i nad rzekami z popiołu tlejące skrzydła i cofa się zatrute słońce, a potępienia brzask wychodzi z mórz.
Wszystko minione, wszystko zapomniane, więc pora, żebyś ty powstał i biegł,
chociaż ty nie wiesz, gdzie jest cel i brzeg, ty widzisz tylko, że ogień świat pali.
I nienawidzić pora, co kochałeś, i kochać to, co znienawidziłeś,
i twarze deptać tych, którzy milczącą piękność wybrali.
Pustką, aleją, wąwozami niemych
- gdzie wiatr na szepty każdy głos zamienia albo w sen twardy z odrzuconą głową – iść. Wtedy... Wtedy wszystko we mnie było krzykiem i wołaniem. Krzykiem i wołaniem ruń czarnych wiosen rozdzierała mnie.
Dosyć. Dosyć. Nic się przecie nie śniło.
Nikt nic o tobie nie wie. To wiatr tak w drutach dmie.
Więc pora. Ja tę ziemię tak kochałem, Jak nie potrafi nikt w lepszej epoce, Kiedy są dni szczęśliwe i pogodne noce, Kiedy pod łukiem powietrza, pod bramą Obłoków, rośnie to wielkie przymierze Wiary i siły.
Teraz ty musisz ciasno oczy mrużyć, Bo góry, miasta i wody się piętrzą,
I to, co przygniecione trwało – naprzód runie, Co naprzód szło – upadnie wstecz.
Tak, tylko ten, co od innych miał gorętszą,
Na cwałującym stanie złotych głów tabunie I z krzykiem w dół obróci ostry miecz.
Minione, minione, nikt nie pamięta win, Tyko, drzewa jak w niebo rzucone kotwice, Stada spływają z gór, zasłały ulice,
Kręcą się szprychy, oplata nas dym.
Wilno, 1936.
1. Ze Słownika języka polskiego wyjaśnij pojęcia „katastrofizm” i „apokalipsa” (podaj wszystkie
znaczenia). ...
...
...
...
...
...
2. Co symbolizują czterej jeźdźcy Apokalipsy? Wyjaśnienie znajdziesz w ww. haśle.
...
3. Jak myślisz, jakie czynniki życia politycznego w Europie wzbudziły w twórcach dwudziestolecia międzywojennego poczucie narastającego zagrożenia wojną i totalnego kryzysu
cywilizacji? ...
...
...
...
4. Wskaż wyrazy świadczące o ujawnieniu się podmiotu lirycznego w wierszu (czasowniki,
zaimki). ...
...
...
5. Co o sobie mówi podmiot liryczny? Zapisz cytaty i wyciągnij
wniosek. ...
...
...
...
6. Podmiot liryczny przywołuje adresata utworu – tzw. „ty liryczne”. Które słowa w wierszu na niego wskazują. Zacytuj
je. ...
...
...
...
7. Co wiemy o adresacie utworu? Co wynika ze słów podmiotu lirycznego? Kim zatem może być adresat
wiersza? ...
...
...
...
8. Z jakim apelem zwraca się do niego podmiot
liryczny? ...
...
...
9. Jakie formy czasowników występują w wierszu? Określ ich formy gramatyczne (ogólnie).
Minione, zapomniane ...
Tlejące ...
Cofa się, pali, zamienia ...
Nienawidzić, kochać ...
Kochałeś, znienawidziłeś ...
Runie, upadnie, obróci ...
10. Czemu służy taka wielorakość płaszczyzn czasowych? Zastanów się nad tym w kontekście zadania
1. ...
...
...
....
11. Jaki obraz końca świata pojawia się w wierszu Czesława Miłosza? Wyobraź sobie, że chcesz go namalować. Wypisz jak najwięcej wizualnych elementów, które
przeniósłbyś za pomocą farb na
płótno. ...
...
...
...
...
...
...
12. W wierszu „Roki” poeta używa słów ściśle łączących się z katastroficzną wizją świata i tematyką Apokalipsy. Wymień te
słowa: ...
...
...
...
13. Cyfra 4 informująca o czterech jeźdźcach Apokalipsy odnosić się może również do czterech żywiołów, które biorą udział w zagładzie świata. Przyjrzyj się tekstowi wiersza i dopisz brakujące słowa w tabelce:
Żywioły – siłą sprawczą zagłady świata Określenia związane z wodą
Określenia związane z ogniem Określenia związane z powietrzem
Określenia związane z ziemią
14. Które słowa wiersza mówią o poszukiwaniu wartości i ładu
wszechświata? ...
...
15. Czy tekst wiersza ma budowę regularną? Udowodnij, dlaczego.
Tak/nie, ponieważ ...
...
...
16. Czemu służą takie zabiegi poetyckie jak: powtórzenia, pauzy (myślniki), niezgodność rytmiczna wersu i zdania? Jaki efekt wywołują w
odbiorcy? ...
...
17. Na zakończenie rozważań sprawdź, co oznacza termin „profetyzm”. Sięgnij do
„Słownika języka polskiego” lub „Słownika wyrazów obcych”. Jaki rodzaj prorokowania przyjmuje podmiot liryczny w tym
wierszu? ...
...
...
...
...
...
...
18. Przeczytaj tekst piosenki Kazika Staszewskiego „Jeźdźcy” i zastanów się, czy czterej jeźdźcy Apokalipsy symbolizują te same rzeczy co w Biblii.
„Jeźdźcy”
Jadą czterej jeźdźcy, jadą (...) Pierwszy niesie ci głód
Tak, pierwszy niesie ci głód (...) Niesie ci głód i pragnienie (...) Nie będziesz już nigdy syty Nigdy nie będziesz już Pierwszy niesie ci głód
Głód w każdym miejscu twojego ciała
Niesie ci głód, którego nie chcesz, a który dostaniesz i tak.
Drugi niesie ci wojnę
Tak, drugi niesie ci wojnę (...) Niesie ci wojnę na wschodzie Na zachodzie niesie ci
Nie zaznasz już spokoju Huk armat budzić cię będzie Drugi niesie ci wojnę
Wojnę wokół całego ciebie
Niesie ci wojnę, której nie chcesz, a którą dostaniesz i tak.
Trzeci niesie ci śmierć Tak, trzeci niesie ci śmierć Niesie śmierć twoim bliskim Nieznajomym twym niesie ją Trzeci niesie ci śmierć
Śmierć duszy twej i twego ciała
Niesie ci śmierć, której nie chcesz, a którą dostaniesz i tak.
Lecz nie trać nadziei Nadziei nie trać (...) Tracić nie wolno
Czwarty niesie ci
On potężniejszy jest od tamtych trzech On niesie ci miłość i wiarę
I miłość i wiarę, nadzieję dla ciebie ma Niesie ci słońce i gwiazdy
On potężniejszy jest od tamtych trzech.
...
...
...
...
19. Jaką wymowę ma piosenka wobec grozy
Apokalipsy? ...
...
...
20. Koniec świata i motyw jeźdźców Apokalipsy fascynuje twórców także kabaretowych.
Zapoznaj się z piosenką Wiesława Dymnego, nieżyjącego już pieśniarza krakowskiej Piwnicy pod Baranami.
„Konie Apokalipsy”
Gdzie nikt nie chodzi,
gdzie nic się nie rodzi, gdzie tylko białe jabłonie, stoi przy drodze
na jednej nodze
browar, a w nim cztery konie.
Refren:
Jeden koń czarny jest tak jak Murzyn Tak jak atrament, jak góra duży.
Drugi koń biały jest tak jak mleko Jak śnieg ten koń biega tak lekko.
A trzeci koń to koń ze stali, Chrapy chrapliwe, oko się pali.
A czwarty koń to koń czerwony.
A wszystkie spętane są I skrępowane są, I powiązane są,
I warkoczyki mają te cztery ogony.
Gdy mnie kto goni i pyta o konie, Co stoją w starym browarze,
Mówię, że nie wiem, zresztą się dowiem, Może się jeszcze okaże, że:
Refren:...
Pewnego razu, może od gazu
Zatruły się wszystkie konie, pijane piwem Leżą nieżywe
Jak spadłe płatki jabłoni, I powstał strach i wielki wstyd, Może te konie zabiłem ja, A może ty,
A może ta czarnowłosa, co w uszach ma klipsy, Bo konie te to konie jeźdźców Apokalipsy.
Zabaw się teraz w interpretatora tekstu i postaraj się odpowiedzieć na kolejne pytania:
Kim jest osoba mówiąca?
Kto jest „ty – liryczne”, czyli adresatem piosenki?
Kim może być „czarnowłosa, co w uszach ma klipsy”?
W jakiej przestrzeni znalazły się konie jeźdźców Apokalipsy?
Dlaczego konie jeźdźców Apokalipsy stoją w browarze i są związane?
Jak Ci się wydaje, gdzie są jeźdźcy Apokalipsy?
Co miał na myśli autor tekstu, że napisał „i warkoczyki mają te cztery ogony”?
Jak sądzisz, kto je im zawiązał?
Dlaczego autor pisze, że po śmierci koni „powstał strach i wielki wstyd”?
Do czego nawiązuje motyw jabłoni?
Które elementy piosenki są nawiązaniem do opisu Apokalipsy św. Jana z Biblii?
Jaka wizję ukazuje tekst Wiesława Dymnego? Czy powinniśmy bać się końca świata?
