ACTA GEOLOGICA P .
O.LO N I C A
Vol. XVZBIGNIEW KOTAŃSKI
1965 No. 3
ProfesoTlOWi Dr Edwardowi Passendorjerowi w czterdziestopięciolecie Jego działalności nau- kowej:
Budowa geologiczna pasma reglowego
między Doliną Małej Łąki i Doliną Kościeliską
STRESZCZENIE: W opa'rc:Lu 10 I1QWe wydJ2lLelerua . .stra,tygl'alfic.:mle w triaiSie lrejgllio- wym 7iOOtalIa pr!'ZJeIdJS'taJi'Ollla ,bruJdawa. środkowe~ oocimlka pa!SIIlla regl1iOl\vegoo .w rI'at- r.aoh ZaiclliOclJnii'Clb, lWIiJążą1oo,go ore@eza.chod.iJ.ie ;z il"eg1ami zaK.OIp.1ańoSl1dmt TeikJtIoiirlb tego odc:iJnlkajes't .nie~k1e LSJrompliJlrowanai:, poolObn.ie jak -gdtie dJnJdlZiej;, tma,etyl
łuskOlWO-iplaSlZc2'JOW:iJnowy. Da.łJo ,się tUltaj'\VyiOOrębni'Ć wieIe ~ jednos.tek telkton1Cl2Jlly'Ch, a· wśród nu,clhjedarostlQ· .znalIlez regli· 7lalrolPi:ańskJi.cll. (jelcl:noo1lka' Su>- chego 'Wier.chu ,i łUJska O.zoonej ·TwrnIi) ora.z z ll'egUlZii!chiodnkh (jeoeLnio&tka Bobrowea), dzLęki Iczemu lffiIOiina 'byŁo ipOWi'ąmć :bUidowę obu tych odc.iJnJkQwt, . którylch jedooisltki zazębiają się :ze OObą 00. Upła.7Jie lMi'ę\1ulSilm. Je'dJnootka BobroWiCa wohodzi. miallllO""
wLcie między jedlliOtS'ukę SUche~ Wi,e'l'IC'oo oB, ł\llSikę Czam.ej Tu1'1llJi. Z kolei ~pod j€tdinlOsrt.'Ici Suclle®Q· .W1ierchu IWyłamają się jes7JtlZe ni!ż>sze ;reglow~ jednOSlłi!ci ttekrtxl<- roozne l(łuska lPieca li łouiSIka WiClłl.arnd). Na1sun.ięta na .nie·ruska GŁadk1ego lWIiązała się
pierwo1Inie !Z ruską KotamJki, która w,chod'zi! :poid jeclmioosrtlkę Bobrow<:!a. J,etdnoCllSltika Babrowca jest we'WIllętr.znde ':z:lJuiSk:owooa. Odrębną jedlnootkę ~.i. fu.stka Ozer- WIQMIj Sklałki, oddzielona od jeiCllnostJci BIObrQWera:· łuiSlką C7JaIl'nej Turoni. Na.j:wyoźlSozą jedJoositką jest łtmikJa Uipła71U, II1aleiŻą'ca już do :s;ertiii. re.glOiWej ,górnej '(choC!Zań:Slmelj), ktt6ra jest tutaj ibalrd2lO zredukJoWalI1a' i cll.anaJkrteryruje &ię .WainJsgl1es:j~ :lD!aiSIU na ani- zytlru oz di,p1QpoIrami. lNaJtomilaJSt w łusce KOOczyJStej /lIlIOŻn;a 'WY'rooni'Ć Pod w.ałpierunym lias·ean ll'óWlIl!ież w.aIl'stwy .greiSlteńsncie, myk !ł norYlk. Łuslk:a KJOńczysrtej lWrIaiZ ,z. łiuiską
Brauny Kaln.taka-~ 'naiS'U/Iliiętez góry i przefałdodwane !WIb6m.ie z· jedlruostk;ą BoibroW'ca
<maiZ oz NsIką Oza:mej 'Thlailrl i ·CzertwOlnej Sk.a:łki •. iBoK:Wbmde jak IW reg'lJruch :zaikqpiań
slkwh, .~a ItuJtaj lJ,J!Ot'Wie'IIdIZIOfl1a 7J!lISada', że jednostki :tektoniczne madą ogmndC7lOl1ly
~asdęg i lIlia niew~ejprneJSłtirze/llJi B'ą zlłlStępow~e !Pl'Zez 7JUpeł!nie
mme
elementytektond1!i7JILe.
WSTĘP
Niemachylba żadnej innej ,części Tatr, której ipOIŚWięoono tyle
opracowań, co IgrzJbietowi dzielącemu Dolinę Miętusią od DoImy Koście
liskiej. ·Na 'za:lemolIlym.Jg!r.tJbiecie Up1azu Mi~ego utwolry :reglowe wy-
suwają siębaTdoo dalelro ku !porudniowi, leżąc wyraźnietD.a, skałach serii wierchowej, ro jest s2JCzególJnie do\bl"ze lwidoczne rw OIkOllicy HaU pod
258 ZBIGNiEW KOTA~SKI
Upłazem i lIla wyn.iO$łej !lropule Gładkiego Upł~'ziańskieg,o. T,eren ten nie jest IIliajlepiej odkryty, co przy niedostatecZl!lej znajomości ,str,atyg~afii
,triasu :regIQW~ 'było pI'ZJ1{!zyną ustawicznej 'Wlia:ny po,gląd6w na jergo-
ibudowę, która, pOImiJając różnice 'POIgllądów, jest na pewno bardzo. $loom- plii1rowan,a.
A jest to olb.szar, ma'ją'cy iklucwwe'znarczeni,e dla zl"O'~umienia po-
wiązań :regli zaQwpiańsikich 'z regla:mizaChQdnimi, leżącymi na zadhód . od Domy Krościeliskiej.
o
tym, że Iprzed:ŁU!Żają się tutaj zaITÓ'WIDlO j,oo-·IliO~ te!kJtoniJCzme regilizakapiańSkich, jak i regli za'c!hodnich, wiedzialIlo
już rOd dawna, jednak sposoby takiej paraJelizacji sta'IlOwiły naj:bardzi:ej sp0Jl'1Ile i kon!trowe:rsyjne zagadnienie w geoilolgii Tatr. Były to :bQlW'iem ipl'IOIblemy /Wa!Żne nie tY'~o dla tego rejO'1lu, lecz dla 'zro!LUmienia całej
budQwy lpasma reglorwego, 00 jasIliO wytl1'iika z faktu, że na przykład :Delgle
za:lmpiań:skie a'ż do III KJoing'l"esu A:socjacji Karpadw-Bal!kańskiej ,w 19311l'.
by:ły 'zali'Czaille do płaszcWWliiny reglowej igó:rm.ej, właśni,e w orparciu Q wy- '\". :ni~i baJd:ań przepl'lOlWadzolIlych na UpłazIe Miętusim. Tutaj mdziłysi.ę
pierwsze IJlOjęcia o :róimicaC!h fa'cja,lnY'c'h między· pMszcz,owiną regllową dOlIną i Igómą, coo później, głównie VI oparci!u Q badania g,ooloigów sro- WlaokiCh, stało ,się IPodstawą właściwego r.ood'ziału tyc!h płaszcWwin.
IW !poz.nan:ie /budowy tego tereDIU wnieśli swój wkład niemal /Wszy- scy IllJaijsłYlIllIliejosi 'gooI()lgoiwie rt'atrzańscy, rpocZilwszy Qd Zejsznera, Sta- dhego i UhHga, tpOlprzez Li'ina:nO'Wskiego j Goetla do Raho'Wslciego, Soiko-
łoWJSkiego i Guzika .
. W okiresie międzywojennym w rejome Upłaru MiętUJSi~ /pracował
po.czą1Jkowo Goeteil i RaibolWSki, a ipóźn1ej już tyllro sam Rahowski. iN"aro- miast są.siednie obszary 'były olpra'oowywane przezmnych greololgów.
Regle 'zailWlpia,ńsikie 'oostaiy .zbadane przez 'Gretla i 'SoIkołrorwskiego, skałki
na zadhoo od Pr,zysłropu Miętusiego były przedmiOltemha,d:ań Sokołow
skiegoO, a. regle na zachód rod Doliny Kościeliskiej zostały skalrtow:aine przez Guzika.
2adien
jednak 'z tych :baJdaczy nie pTZlepriOlWadził szczegó-łowyCh Ibadań na UpłMie Miętugim rwi,az'z jego. szerokim ()I!;oczerti.em, co do.piero. mogło staillowić pewniejszą rpodstawę d!la szerolkich {Parale!li- zacji rte'ktonicznyCh .
. Na lbadaniac!h wyikOillanych Iprzed WIOjną 'zadą'~ył ujemnie :brak
szczegółowej straityJgr~i:i triasu reglOwego. Opraoowanie takiej sbrarty- ,gralfii !pO wojnie ;doprowadziło, jak wiadomo., do 'zwpełnej zmiaJny pog.lą
dów :na styl budowy regli 'zakopiań!skich,oo miało dalem idą'ce Ilronse- krwen'Cje rÓWll:llież i dla rwyj:aśnie~ l~dowyinlnyiClhodcilIlików pasma
reglOlWego w Tatra,ch. .
·Bada:niil moje OIbj'ęły wszySIJkie jled:nosbki !teglowe na 'grZlbiecie mię
dzyD<>li1ną -Koście'ltską i DoliJną Mi-ę'tusią,a więc Gł,adkieUpłaziańSkie,
Wolamię,l{)IkQlice skałki Pire,C (rpl. III, fig. 1), ciuy Upłaz Miętusi(HaJ.ę na Wyżnie i wszystkie trzy jegra. pó::fmorc:ne odgałęzienia, łącznie z Jad'a.- . mką, . Krowim Zle:bem i'Sżeroikim . Żlebem ~ pl. .. II), rejOill Hra!lirpod.
BUDOWA GEOLOGICZNA UPŁAZU MIĘTUSIEGO 259
"Up!aze!mW1raz Z Kota:szlkątpl. I) i półlnoonym zboczem Żle1bu pod Wy- sraJIllki /(Jpl. In, :ffiJg. 2),· '~bocza dolimki, !krt;órąp.roipoiIluj'ę Ilia.zy,wać DoHnJką pOdJadamkę, ciągnącą się od HaHpod U:pła'zem!ku NW do LodOlWego Źródła, maz prawe zbOcze· Doliny Kościeliskiej :między Bramą l{raszęyv-' skiego .a: Doliną Mięt'UJSią, w rejonie 'Starych Kościełislk: (ta.bl. 1). Cały ten OIbszarwstał sk,artowamy w Iskali 1:10000 VI o!pSQ'ciu o iStniejące :zdjęcie RaJOOwskiego.
Badania porównawcze. nad triasem Teglowym 'zostały wykonane
·również w reglaCh zachodniCh, szcżególinieiIlla lewym zhocZ'll Dol,my Ko-
ścieli:skiE~j lIia N od Bramy KraszewSkiego ora'z w DolilIlieClhoohołolWskiej,
zar&Wtno w jednO\Stce Bobrowca, j:a:k i w tpłaswzow1nJie cboczańJSkiej. Za- daJnie mo,je . było iUła.twio!ne dzięki. istnieniu sZiC~egółoMrych' zJdjęć.
K. GU'zika. .
Z opisywanym terenem wiąże . .się rownież pasmo' regloiWe na pół
noc od Doliny MiętuJsiej, iW rejoriie tUTlIli Koń,czystej, EJJia'sZOiWej i Za- wiesiJStej (pl. II~, iQlPr:acOlW1aJne przez S. SokołowSkiego, gdzie PQczyrnHem
rÓWlnież tpeWIIleoOOeTWaJCje II1ad straty,g;rafią triasu i tektoniką. . Na jW:aJŻni'ejsże ibadaJnia::strait)11graJfie2JIle pOIczyniłem. na grZbiecie Sywarowegoi SkOlr:llŚIlliaka '(pL IV, 'ffg. 1), dzie'lącym: Dolinę Miętu:sią
od DOilinyMałej Łąki. Został tutaj . ro2JPO'ziomow.anyśr<lidkowy . trias, ,a szc~egól~e ladym:, w którym 'zostały znalezione IPrreiWlOdnied~plo!porry i wapiJelni.e zfuUJną. Obsza:r ten. stanowi już be2lpOŚl'ednie nawią'zaniedo
regli ,zailropiań,Skidh, który\ch hudowa została ostatnio s~C'zegółowo oipira-
coWama(IKotańJsld. '1963Ib, 'c, Guzik & Kotański 1963a, b).
PlR2EQ[..ĄD DOTYCH'CZAJSOW"Y1QH BADAŃ
Zailnteresowanie ,geologów ,grzbietem między Dolmą KościeliSką
a DolilIlą Mi'ętUsią datuje się j'p.'ż od połowyu;bieigłego s1mleoia,zatpew:ne :z tego IpOWodU, 'Że !tędy prow:adzi n:ajłatW'iejSza drotga na Czerwone· Wier-' chy. Tutaj właśn,ie, 'na HaJ.i
pJi
Upłazem G. Stache (18,68) odk!rył wa- pienie 'z liasową' f.a.uną br:a<C!hiopodową, które po!l."6W!Il.ywa.ł do ,a.tnaJlogicz- nych wajpieni :z iaUJ!lą mał.rową i bracltiJopodową, opiIsrunych przez L.Zej- :sznera 08'5,61) z okolic IPrzysłtopu Mi.ętusi:e1go.v.
Ulhlig {1'8,97~H39'9} IgIramicę między strefą rwie:rC!ho.wą i reglową poipl'IOIWadził lIla p61noc od Hali pod. Ulp}a'zem, przydzielając wspOmniane , wapienie do serii wierdhowej (Uhlig 1897--18'99, s. 2'31 Talfel V), !mimo iż 'zdawał 'sobie spr.a:wę oZ ,iIC'h analogii do rew.owych wapieni liasawy;c!h z okolic Przy8łolpu MiętUJSiego. Ujęcie takie pozostawił !I1awert w lll.OiWYIffi wydaJniu !SWej mapy tatrzańSkiej' w Atiasie GOOiloigicZII1yim G.alicji (lgll),,choć isbrleJe na nie'j już reglowa cz:alpka tektolIlicm:a Gładkiego Upła.2li.:ań
.ski~, odkryta przez IM. Limanowslkiego (1'904). W IaJIl:alogiczny :sposób
zaliczył on odkryte prrez siebie maTigle nookomSkie lIla Gładltiem do sem wierchowej.
ZBIGNiEW KOTAlIl'SKI
OcIikIrycie pław, dolnotatrzańl9kiego {re.glowego) na Głaldlkiem Upła!
, ,zia,ńskiem zaWdzięczamy 'M. Limai!J.O'Wskiemu (1904:). Opisana przez niegQ 'czapka teilclotniczna stała się odtąd kiLasyc2lriym przYlkładem dstnie.nia ipla-
szcmvv:i,n w Tatradh W OIgóle i dowodeIll nasunięcia mas regIoWychz po- ł,udIrti.a. Należy 'zauważyć, że 'lltwory· !l'eglow,e na Gładlkiern 7XJIStałylPI'zez LimaJnowskie.go opisane w OłpaJl1Ciu Q ,~ogie facj!a1ne w retyku, jUTze ,i lIlookomie, nie zaś o do!kładne 'Zdjęcie goologiczne. Jeszcze na mapie UihIJiJga Cllapka ta jest oddz,ie.lOlIla od główm.ej części rpłas:reZlOwiJny tre!glo- wejPaSmellll wie:rcoowym, 'biegnącym od Ha!li pod Upłazem do skaNd Piec. Na,leźyprzy tym 'zaUJWażyć,że Ulhlig 'pierWlS.Z'y'wyróimił w czapce reglOlWej' Gładkiego Upłaziańskiego doIlomityśxodkoIW,ego ,tria,su, na łci'ÓTe
LimanowSki nie' 7JWTócił UiWaJgi, lUlb mQŻe uznał je za' doLomiJty ch()lCzań~
slci,e aIptu, @d;yż leżą one na neolromie. Jak widać z mapy Uhli.ga, trias OhudejTumi zaliczył on, przynajmniej częściowo, do serii wier.chowej jako "Liaós-JlUra-Kalk", oddzielający tdas !reglowy od 'gII"anitów Twardego
Uipła'zu.Uh'lilg wyróżnił środJk.olWYtria:s na Gład!kiem UpłaJzi.ań8kiem, jed-', nak z jego In.aJPY nie IllIOIim.a, się zorientować, czy chodzi, tu 10 trias spod jiUl'y !l'eglOiWej, czy o trias Ileżą'cy na nedlromie reglowym. Należy raczej ,
sądzić, że, chodzi W o trias 5jpągOiWy, ,gdyż przytY'lta do miego 1ias pla- 'misty.Ulh!Ug 'ZTeZYOgIl0'Yał przy tyPl z iWydzie1a'nia neokomu; oik:tó!l'ym
W1Spominał iUpI'!Zed:niO UIrianow:ski.
Dolomity: z Ohudej Tuxtrui, 2Jaliczyłkonsekwentnie do serii reglowej M; L'imanoW1Ski 1{1!9a;lS. 2:6) stwierdzaj.ąc, że spoczyw:ają one tu be~- średnio !na igranicie Twardego Upła7JU. ' , ,
M. Lim:aIDJOIWISki {l911) pierwszy .prólbował wyjaSnić, czy cz.aJpika.
r~OIW'.a 'na Gładlk:iem Upffi!ziJańskiem nail,eży do południowej czy pMnoc- nej dygitaJCji reglowej, które zostały wyTOOmrone w Tatra,cIh przez M.,Lu~
,geooo .(1903). Wa!l'!'bo przyboczyćtutaj jegp roz~mowanlie dotj1lCzące tego prolblern'U. Dowodzi an, że dy.gitacje reglJOlwe !pCltWStały w ścisłym związku
zrozrastamdern się wielkiego fuMu Ozerwonych WteiI'ch6w d stwietrdza
(s.' 35): ~
, ,'p'l'IzedeWl5zyStkJiJean \Skręt korozeoniowy iPółnoClIlej diylg.itacji. iPosdlada oś rÓWlOO- , ległą 00 OlS':! 9klrętu: m.ołiotwego :La.łidIu. Czerw. Wieo:!cIhów •. Z dNgiej .s<tron~ oś ltIaJ prZJe- bLaga lWSlZędrzie w po;bliiti tego iOSJtatnde,go :8!kir~ 1 ro'beZJPlOŚredllliilOt po póbnJocnei SItronie. ,Talk: jest w ~egiJo!llia'CIh ISzerolkiej JaIWIOrlzyńlskiej jaki 'kOło :Zakopanego :i:JKo-
ścielLsk:. lNi!gId'zie Slm"ęt ko.menliowy półlnOClllej d"lgitalc:j'i nie leży na !gT,7jbje;cie ~dnl.
Na madldean oraz VI Hd1i.cy ukia,;miją się w'pna(w-d7Jie maiS'Y reglowe he~D':o na faMzie. IMiaIsy!be \trw1Orzą s:erY'E: ~ll"ma1ną (\Swie 'W1p!l"a!Wd:zieZlI"eldiukloiwa<ną), ~ą- 2laiIlą IZ ,gmz~ sfmoIną lPÓłInoane'j dygLta'cj'i i .Leżą iPO iPOIł'Udniowej '.srbl'IoInIi!e iS1krętu.
dYlgiltacyjnego" 1. •
l "Na Gtadlkliem wy~tępuje nad try8ISeID lSel'Y'a jluraj:8lko dIOlJn.!OIkJredowa. lKtilkla łciliołma1i:row Ill!a p6łinocy, ,iW da1iInie ,!Małej Łąki, te m1::aIt:nIie !Utwory .są je!S'ZlC'2:e 1\.IkrIy.te:
W głębi ,ziemi. Zatem mam xegiLow;a na Gładkiem należy 00 dy,giła:c:ji pófutoanej.
Podobne ~iJe lll!a!leży7JalStOiSiOlWlać 00 Hol'icy. 'W doldJn.ie Kościeldsik pojalWlLa , sięj!Ul'la li :krrec1:a, IW dądmze lfaJszywego sdOldłalZ pod ~, tyJlko 1Ila,,*utek e1ewiacyi
maikJsymaJJnej. KirnesaIl1lLc:y lOIr.az Igłęboklej erozyd. O tem, alby Oś !Siltrętu 'Z doLiny Ma~ej ŁąGci Iza'W'l'lcroaBia bSlZallkmą !f1ekisi1Jl1'.ą hory:ZOIIlItiaillIlą na Gładkie, ,nde IlllIOZe być 1InO'-
BUDOWA GEOLOGICZNA UPŁAZU MIĘTUSlEGO 261.
Wy. UhlIi;g S~ ~la zm,aCZdlą aJnJal.Qgię IS1lnaty,grafiC7lIlą regl~j lIlIaSy :il.a:
G~iem. 'i: JlJaJ HiOllicy(Uhl'ilg ,GeoJ. •. aus dam 'I1atr:a!g'ebiI1g'e, ,str. 364). Nieda!WillJ()J m,- Z1lIaJczyrem lP'CliJm;efwIleMtwo osIlratygr.ilfiCl'ZJl1c Hoooowej ~yz urtWlOl'ami na pó!noc- :nem· i7Jboozu 'I1aItrBieLslckh,·,zart;am IZ 'IlItwlOrattni ·'gr2Jbiettowej strony lPółtnoClnej' dY'g,i-·
ia'cyd (Ob. L/ilIp,>alllOlW'Sikii. >Czy eoicen iW 'I1aItraiOh iibd., str. 7'23)".
W ten ;spoiSób zapo'czątkow:ał Limanow.ski dy,skusję Ol ,paralelizacjaclr.
tektolllicm1ych cza{Plki teIk1JoIllic2lnejzGładJkie'g<> Upłaziańsk:iegJo 'z itnnymt.
jednOSltkami reglOrwymi, która ciągnęła się aż do ostabnioh lat. Z ujęcia'.
jego wynika, że Jurę i kredę z Gładkiego. zaliczał on do pokrywy .półnIoc
nej dy.gitacji reglowej, podczas ,gdy JUTa ~. 1m-eda z dna DoUlIly KOŚcie-· . liskiej odpowiada, jego ' roaIIliem, połU!dnio!Wemu, no.rmailn,emu skrzydłu' Bylnik1:iny '(fałszywej .a!ntykliJny) Ozerwon,ej Przełęczy i jest związana z po-
łudndową dygita;cją reglową.
Sytu,a,cja sloompliJk,o,wała się jeszcżebaJrdziej, ~dy
y.:r.
Goetel 1(1916)l' i inni ibadacze (V,iJgIh 1'915, lPia 1917, DOirlIlyay 1917) zaliczyli doJJOm:ityclhoczańskie, 'llważane dotychcza:s za kredOrwe, do
marsu
płasżc.z.o!WiJny re-o glolwej ,górnej, czyli Ichoczańskiej. Mimo,. że i:stm.iende tej lPlaszczowinyzostało udowodnione w .za,chod:niJOikal'paddch ,góra,ch "trzonowych", ist-
niały jeszcze wątpliwości, 00 do tego, 00 w Tatrach naJeżało zaliczyć do tej ipłasżcww:iny - >czy tylko to,oo UhUg'll1ićl'zwał dolomi'tami Choczań
Skimi, czy też. w części lub w ,całośCi TÓwnież i Ipną 'PłaiS~czo'WilIlę lub .. d~gitację !północnego'!pasma reglO'Wego okolic Zailwpanego. M. Lugeon:
(U}03) !bowiem wyrÓ'żnił IW pasmie reglawym dwie płas'zcz,o'W1iny - re:glo-
wą dolną li. ,górną, nie był' jedJn.ak pewien, >czy nie c1hodzi tu I(} dlWiie dLYgi-·
tacje jednej Iplaszcrowiny .. Ten . dr.U!gi pogląd spopularywWlał póŹlI1iej
M. Lima:nowski (191'2:). W. GoetelI{191'6) do. Ipłalszczo!WiJny ,reglowej Igó.rinel
zaliczył w regla'cIh .zakopiJańrskich IpoczątkOlWO' tylkopóźniejrszą dygitację'
StpadolWCa. Jednak potem F. Haibowski (W. Goetel stwierdzili, że (1925, 8.190), opierając się na dortydhrcz,a80lWyclh ,badaniaoh Uhliga .i Goetla,.
można Ibyło wykazać, że olba! \P1łsmą reglowe w ok()licy Zakopanego· nJa- leżą do jednej tyl1ro Ipłaszczowiny i tWO'l'zą dyigitacje ZlWią'zane ze soibą. skrętem synlk,li!I1aJlny1n. Nadal jemaik pozostawało pytmie, czy należą,
one do !płaszczowiny reglO'W'ej dolnej, czy do górnej.
A,by,wyjaśnić to zaoga,dIIlJienie,RabOrwski i Goetel {l924, 1925) prze- anaJlirowali stoeuiliekmas reglowych w olkoa.icy Zako'Panego doinnyoh mas reg1orwyoh lila wschodzie i na zachodzie.
W
roowaźaniach tych decy-dującegO' ml.alc'zenialliaJbrał UJstalom.y przez F. Ralbo,wslkiego (19,211) .fakt, że
. notrmai1ma seria' reglowa' płatu GłaJdkiego, 'złoŻO!n:a z triasu a'ż po neokom,.
zanU!l."Za się rpod trias Upła2lU Miębusiego, identytflikowany 'przez niego . z masami. reglowymi na 'po,ludnie od ZakolPanego. Płat Gładkie.glOr nat{)~
miJast łąc.ży się, ich zdaniem, z głÓW1Ilą masą !reglową w Do,linde Kości.e~
Hskiej !pOprzez wytłoc.ronerp.asmo triaJSawe wra'z z lJlIiepełną pokrywą jUl"aj.ską, ciągnące się wzdłuiż północnego zbo,eza Żlelbu ,pod Wysr:ank:i aż;
do dna Dolinki !pOd ,Jadamicę, igdzie
VI
po,toiku w.idoczne są mal'~liste-262 . ZBIGNIEW' KOTA:t<iSKI
i brelkcjowate warstwy werfenu, a wyżej lWaJpienie środko.wegO' triasu.
Trias ten ,twoczy, zdan1emcytowanycll autorów, nieW1ielki fałd wsteczny (op. cit., taibLVIII)z silnie wytłocwnymi warstwami jUJrajskimU lkre.cLo- wymi.
.w
tym właśnie miejscu, lIla półmJOc od Bramy KTaszewskiego, te . masy reglowe przecihodzą przez DolinęKóŚCieLiską,kierują,e się ku za-C'hodOlW'i w strO!Ilę Bobrowca. Wszystikie te masy reglowe należą do. pła
..szezowil11.y ;reglowej dolm.ej.
lPłaszcrowina reglowa, górna (choczańska). w rejonie Upłazu Miętu
siegO' składa się 'z dwóch jednostek. Są to masy doJne Upłazu (tuska
Upłazu) i płat ma'łdowany Upłaml MiętUJSi'ego. o(d~gitacja Uplam).
Do. ł,uski Upła'zu rostały zaUcZOIIle w8\pienie lia!SOlWe z Hali. pod Upłazem, odkryte !pI'zez 8tache,go oraz strzępy dolomitów 1lri,a'sowych . tworzące Skałki w lesie na::W .od hali (RtabolWSki & Goietel 19,2'5, talbL V1llI .i IX) 1. Uprziednio Rafbo'wski· i Goetel (1924) przy.pusZcża!li,
re
waPienieliasowe z Ha'1i pod Upłazem IStam.OIW'ią przecRużenJie /ku północy serii regLo- wej' z Gład~i€jgo UpłaziańSkiego. lPóŹ'niej jed:nak lO',!tazało się, że są .one .oddzielone mB.l"glami neokomu 2 ~óWno od płaszczowiny reglowej dJol- nej,
Jak
i od !triasu z 'grzbietu Upłazu Mięt-U1Siego, pod który się wfklino-wuiją. IPrzedłużeniemłtmki Upłazu ku półno.cy są skałlki wapienne naW .od PrzysłotPu 'MiętruJSiego.
Dy:gita,cja Upłą,żru.· skl;ada się ,głównie oz potężnie rozwiniętego tria- sowego skr,zydła górnego ocaz 'z resztek skrzydła- odwróconego, do !kt6- I rego naJeżą li:asowe wapienie z rogowcami, tWlOtrzące !bulę IIlad n,ajwyż
szym szałasem :na Hali pod Upłazem. Główne SkrzydŁo tpła<tu (dY'gitacji')
Upła:z:u, jest jeszcze lWool'lIl'ie Zldy.gitowal!le - spfLgowa dygi!tacja poł'l,ld:nio
wa, oddzielona od ,głównej masy triasalwejuobwO!I"ami kajpru i !retyku twoczy skałkę Piec. W północnej części płatu Upłaru ilS1m.ieją na'tomia$1;
.dwie lpodrz,ę-dne czołowe dygita'cje .,.- południowa i PÓł:rrocm.a. półnoona.· podrzędna dygitacja cmłowa '~ajduje się na 2Jbocza'ch Doliny MiętuS:iej, gdzie środkowy rtrJasiejdY'gi'tacji Jeży na neolkomie!niO'.I"'Illailinego skrzydła wspomnianego fa~du wstecznego rpłaosrezowiny ,!reglowej dolnej, nasunię
tegp wstecznie od dołu nagłówną masę 1>łatu (d~gitacji) Upłazu i oddzie- lając€jgo 19o od połuJdniOlWejpodrzędn:ej dygitacji -czołowej (Rabowsikd: &
Gootel 19'2'5, ta.lbL VIII). Tędy właśnie opI"ze'bieglałopołącre.ni"e łuski u'pła
m ze skallk.ami Kończystej' TiUtI'!lli lIla W
Od
Przy.słopu MdętUsiego.W!pI'acy F. Rabofw;skieg6.i W. Goetla (1925) po raz piel'iWszy zostało
jasno stw:ierdwne, że ponad pła,tem re,glowym Gładlkiego leży pła1
ma-
sowy., n,ależą;cy do wy1ŻszejpłaiSllC'ZOwiny reglowej. Jak wynika z talbli-
1 Zapewne omyłkowo jako jura łuski UpłazU' z<lstał·a ha talbliicy iIlX. l(lRa:boWi- ski & Goetei 1925) :zazrua'C'7JOI1a jrura J:ooami'cy <i pra.wego '2Joooza Do1iJny lKośoiJe1iJSlciej,
ikt6l"a w tekście wstała zalic2JOIl:a do ipłasZi07JOWiIIly reglowej do1!nej.
z Strzępy margld neokomu 'z<lstały znalezione przez 5, 'Sokołowskiego w <:.zasIe wspó1!nego nocleglU z F, Ra.bOIw,skdm. IW n.aj:WJlŻSlzym I&zalaJSlie lIlIa Hali ,pod Up}ia,z;em, Jkt6ry IZiOSItał ZJboolOfWany natylch 1lnai',g;La;oh(ilrufonma:oja ulSltn:a prof. drn S, Sdkiollow-
~jegQ). ·· ' . . .
BUDOWA GEOLOGICZNA UPŁAZU MIĘTUSIEGO
cY
VIII w ioh pracy, płat ten łącZyli <mi IbeZipOŚTednio ze spąlgową dygi~tacją ma;sytriasowej uipłaZit.
PoczątkowO' F. RaibOlWski i W. GoeteI0924) uważąli, żebeZlpośred
nimlPrzed~użenLean dygitacji (,płatu) Upłazu !ku wsc!hO'dowi są masy. reglo- we ma wsclhOodnim zboczu Doliny Miętusiej, należące do po~udni1Ql\ve.go . . pasma regli zakopiańskioh. Później jednak,opierając się !na ,stwier:dze.nru,
ze w piade Upłazu dużą rolę' -grają !kwarcyty i łupki /kajpru. a w spągu mas regLowYch na ipołwdinieod 'Zakopanego-występują w:apienie bre!kcJo- wate, 'pi:askfowce i łupki, doszli oni do wnioslru (1925), że masy reglowe na wschód od Doliny Miębus1iej nie są iprzedłua;eniem Ipłatu Upła'zu, lelcz
na:leią do jeszcze ~ższej. jednostki ;płaszczowiny !reglowej górnej, !która
spłynęła do depr~sji GO:ry'C'2'Jlwwej, 'wytł,a-czając niższe jed,oostki,ZIgIodnie
Ż pl"alWeIn !kompen;sa-cji. " - ,
. W. Goetel i S. SoirołlQlWSki (1930),O'praoowujący Ibudowę regli zako-
piańskich, przyjęli ostatni PQlgląd Raibowski-ego i Goetla, że należą ooe do górnej ·części płaszczowiny !reglowej górnej. Stosunelk mas reg!Gwy1::h okolic Zakopanego do n~zych jednostek' płaszczowiny reglowej ,gór- nej ~ dlO dY'gitaicji Uipł-a:zu i ao łUJSkiUpłazu, nie zosta,ł - ich zdaniem - jeszcze wówczas definitywnie ustaJOIIly, Dla wyj:aŚlnienia nasuwający-ch
się trudności w IparaoleHza,cjoi, przewidywali oni możliwość przyjęcia :ist~
nienia pOprzecznego przesunięcia między pasmami wWpiennymiMiętu
siej, sta!J:1OlWiącymi przedłU'żenie hiski Upłazu, a pasmem przy.sropu.
Istnienie taikliego proosunięciJa przewidywał już Zl"esztą V; Uh1i:g (118918) oraz F. RaIboIwski oj W.Goetel (192'5) .
. Opierają'c się :ria 1Il00wym' ujęciu Goetla i SoIkołowskiego,. F. Ra:boIw.., ski .(119'30) doikolri.ał nowej próby' para!lelizacji mas regLowydh na' południe· .od Zailoorpanego z jednost:kl8.mJi t~icznymi pŁasrerowiny :reglowej Igór- nej; 'wyTÓŻ!l'lilOlnymi na grzbiecie między DOHną Mięttisią
a
Doliną 'Kościeliską. stwierdza 0Ill mianOJWicie, żemrusy reglowe okolic Za!kopaiIlego z0- stały zaliczolIle do :najwyższej jednostki 'tej plas2'JCZOlWmy właściwie !bez specjaJ1Jnego uzasadnienia:, ,gdyż z jednej strony nigdzie- nie. widać nad-
l€lgłośoi trzech jednostelk płaszczowiny reglowej -gól'Ilej (tzn. łuski Upła
zu, płatu ,sfałdOlw.a!llego Upłazu i mas !regkltwych na połTudnie od Zako- palllego) IW' jednym prze!krO'ju, z drugiej' zaś strooy ciągłość międIZY'!PO
s~czególlnymi jednootkami 2'JOStała przerwana .aarua-at w miejscu, . gdzie
bezpośrednia olhserwa'cja byłaiQy na~ziej miia;roclajna, to znaczy w dnie DolilIly MiętUJsiej, 00 ipOIZWa'lało na pewną' OOwo;l!nO\Ść w paralle1i:za,cji utworów j,ednego z,OOcza z dToUJgim. Rabowslci lZaiUwa'ża ponadtOi, że argu- mem, j:akim posługiw.amo się 'UJprzed!n:io," !był raczej ,ootury.nętywnej, gdyż stwierdrono ty1lko, że masy regloW!e na w.sc!h'Ód od Doliny Mlętusiej
nie są, wobec odmiennej lbudowy,. przedłużeniem fałdu Upła'ZIU.
!RaIboIWski stwierdza, że dzięki nowym .obserwacjom Sokołowski,ego
'i Goetla można· roostrzygnąćtę tak deli!katną Sprawę :polWliązań poszcze- gólnyc:h jednostek tektonicznych w oparciu o Wyra~ne ,aIlla1o-gie budowy
264 Zl;łIGNIEW ;KOTA~SKr
faMu Krolkwi i fałdu Upł.azu (Rahowski, jak :w'.Ladomo" prqponuje w tej pracy zastąpić terminy dYlgitacji 'Suchego Wierchlu . i Krok'\,Yi terminami
fałd Suchego WierChu !i- Krdkw~).
Stwiel'dza OlIli mianolWicie, że istniejące w półnoonej części leżącego fałdu Upł1azu· dwie czołowe dygita<:je, przedzielone fałdem WLStec'Z'Ilytm pŁaswwwiJny reglowej dolnej, można para,leliwwać z dygita<:jami c:rołoo-,
wyan:i fa~du Kroikwi w Do1mie Małej Łąllci. Z kolei spągową dygita,cję fałdu UlPłaru z dkollicy 'Pieca mo·żna paraleliwwai: z dYJgiitacją Małej Świ
nicy, zajmującą ana,ll(Jlgiozne położenie w stolSllIDlku dl() !fałdu 'Krokwi. Te analogie !budowy, a więcaI1gument pozytywny, przeważają - zdaniem
RiahowskiąglQo - szalę na korzyść ipOtglądu, że fałd Krokwi· jest identycz- Illyz fałdem Upłazu; a !IlJienale±y do mas reglowY'ch Wyższych. Istniejące
różnice pole~jątyll1ro;na bardziej (JlO}lQ!gim ipDłożeniu fałdu Upłazu, na mniejszym rozWIOjlU kajpru' dzi:elącego poswzególne dYlgi1Jacje tego. !fałdu:
O'l'aIZ nabrajku iw jego po,dłl()źu fałdu Suchego Wier<:hu. Roalbowslki rpr.zy- puszcza przy tym, że resz1Jką tego fałdu lIlloOże Ibyć plaJt triasowy na
Gładlkiem, leżący na neokomie, łctóry po,został w tyJe względem :fałdu UQ)łazJu. Alby wytrumaczyć z· ikoJei, ze WlproOst na wschód od :flałdu Upła21U, po diNl,giej stronie Doliny Miętusiej znajduje się fałd Sudhego Wderchu, Ra!bowskiprzyjmuje jaJko logiCllną 1ron'selk/welIllC:ję tożsattnoOści fał!dn.l Upła-
2lU i Krolkwi,.i:stnienie · wiellkiej dysloOikacji łub fleksury, wzdłuż ik!tórej masy reglowe o!kolic Zako!pB.Ineg.o zostały przesuJnięte . ku pMnocy . ·0 oOilroło iP~a killometra. Rabowskd· 71azna'cza jednak, że przes'U!Ilięcie taJcie nie .ujoawnia się '2'1Upełnie w serii wie:richowej.
W eferocie tych rozważań Ra;bowski dochodzi oow.ntosku, 'Że na.
całej przestrzeni między Doliną Kośdeliską a Doliną Sudhej Wody W ob- rębie płaszc2lO!Winy reglO'wej ;górnej można wyró2m!ić nie
·trzy,
lecz dwieod!rębtne jeoooOst!ki tektoniczne ~ masy doJme, k.tóre wraz z lruSkąUpłaZJU
nazywa łuską Kończystej, oc'az masy wyższe, dl() których należą fałdy Upłatzu ... Kroawi i Sucl1~go Wierchu,.
Do .fu.łdu Utpłazu~Kro:kwi Ra'howski jest skłonny ·zaJiczyć rÓWlIl:iei·
masy masolWe leżące nad kredą TegJową w Dolinie Ohoohołl(JlW'Skiej, mimo ich ana'logid iiaocja,lny'ch do triasu z masywu COOCZIU. .To samo oOdnosi się
dO' triasu z Gęsiej Szyi, zaJic2lOlIlego uprzedniO' 'przez W. Gootla. ~HH6).
za Uhlilgiem, dO' tr:iaiSU choczańs1kiiegO'.
. W ·artytlrule !pt. "Cztery ,przekroje !geologiczne między Dodmą Ko-
ścteliską a Dolmą KOIl1idrattOlwą" F. Ra'bowSki (1931') zajmuje ~ę 'głó,WJl!ie tektollliką pasmia wierdhoOWego. KHka JU7mYch uwa:g poświęconych jest j€dn.aik również Ibudiorwie inlte:resującego IIlaS oocin!ka regloOwego. IProfil przez Upłaz MiętUJsi jest właściwie po'wtóTzeniem oipU!bld!roOiWaIllegO' UiprlZe- . OOiO' barwnego tp.rtOfiJu (Ra:bo,wgk:i & Goetel 192J5,tabI. VIII). Term.iIll
łusk:a Upłazu, jest lbutaj :zastąpiony terminemhuska Kończ)1lStej.
Jak widać z przeglądu d()ltYchcZlaS,()wyeh lbadań,. rozwa'mnia geodo- gów pols!kich tSprolWadzały si'ę właściwie do ro.zwa,żań <:zysto te!ktoO~cz-
l
BUDOWA GEOLOGICZNA 'UPŁAZU MIĘTUSIEGO 265.
llyoh, geometrycmych .. Wypow:iedZliano już właściwie niemal wszys1!kie
możliwepo,glądy co do 'PaI'lwleliza'Cji jednostek tektoniczny,ch z Upłazu Miętusiego z jednostkami regli 'zalkopiańskidh, nie rozwiązano- jednlak za- sadniczego IprOlblemu, ,to znaczy 'sposo'bu JpOlwiązrunia. regli 'zakopiańSkich
z reglami ŻaChodnimi.Szcregolnie niejasnympidblamem stała się jednaik kwestia, które iW'~aśdwie jednostki. reglowe należą do :płasre~O!W':iny Te~ó
wej dolmej" a !które do :górnej.
Za'gad:nienia tego lIlie można Ibyło rorzwiązać wyłącznie z t,e:ktOt:nic~
nego punUclu w~dJzenia. KoniecZll1ie 'były ibadaJnia p()II'ównawczo-facj'ailine, prolWad.zioole nawielkk:h obszaJtaCih Kianpat CentralnyC'h., a nie tY'llko VI Tatrach. Obserw.acje tego typu poczymił A. Matejika f19127), !który VI . olko:lky RużOOlibe:rikiu wydzielił - w opareiu o badania facjallne ...".- płaszczoWiinę reglową dolną, Środkową i .górną (choc:zańSką). Opierając .się n/alrozwa'Żlłniachia'Cjalnyoh, A. Maltej!ka i D . .A!ndrusov. (19'30) doszli do WI.ndolsku,ż,e masy r~glorwe półI1lb,cmegoibo1cza Tatr m:iędzyPolPradem .a Dolim.ą KościeliSką !na-le'żą' tyJ!lro do pła'szc~owiny reglowej dol.riej, 'two-
rzącej kil!ka ipł~win 'Podri~dny.oh, ,lub Igrup dy,gitacji', odpowiadają.,.
<cY'C'hcał1loolWicie dolnej i 'gó.rrnej ipłasreŻlowinie regLowej w sensie LUigeon.a (,lecz lIlie ,pł~C'ZIO'Winie d1QczańlSkiej l). Już' wtedy stwierdzirri . oni,
ie
dbiete
;podrzędne rP!aszc2;owiny czy ogr-wpy dY'gi1lacji. są oddzielane· od sie:bieplaszczy'ZlIlą !rułSU'nJięcia i me ma między nimi zwią'zIlrustl"atylgraificmego
z'a a;>oś.red!nictwęni skrętu .symkJ.:ina:lnego, 00 stanowiło podstawę ooZIWażań
:zaróWno LimanowSkiego, j.aik: i RahówSkiego .i GoeUa, la także Goietla
i ISokołoWlSkie,go,. O,pieradą'c się na dJawniejszylcfu 'badaniach RaJ>olWlSk:ie.go,
stwierdzili ()1Tl:i' przy Jt;ym, że 'spod dolnej 'gr'U/py d~,itaC'ji regloWJ7'C'h (Su-
·od,h€lgoW1etrchu) wychodzi jeSzcze niższa jednostka, . rozwinięif;a silnie na
'za,chód' od DaJmy KościeliS'kiej. Masy reglolW€, leżąc~ lt1a tej jedn~tce
na IOdĆin!ku od Doliny Chto,ehoł,owskiej dD Doliny J1uramiiowej, lMieżą - :zgodnie 'z ostatnim poglądem RaiborWsikIiego {193;O) - do Jednostki Krokwi, a nie do pła&C'zowtny ChocZlańskiej, która w Ta,tToac:h rozwinięta jest tY1lJko iW m.asywie OSOIbit,ej, a dalej k!u woohod.órWi nie i\VystępujeZlU'Pełnie,
podobnie jak ;płamc:oowina r:eglQlWa ŚToclkJoiWa.
'POIgląd, że
w
Tatrach występuje właściwie głównie ipła:szcwwi.InareglraWa dolnlłl, .mlStał rOoZlpowszecooiClny jprzez A. Matejkę i D.
.A!ndrU-
oova (1'93'1) lIla' III Ko()IlgresieAso'Cj,~cji Ka!lplł·C'kiej, :który odbył się
w 1931 r. w CZecll,asłoiWacji. Dla pła,gzczowiny reglowej dolnej D.
Am.dlru- .
SOiV (11936a) wprowadził później nazwę płas2lC'wwina kri'żniań'Ska, dla gór- . nej .tatr21ańsk:iej - oh()lc~a, a dla najWyższej - nie ,występującej
w TatraC'h -:- st:rażow.sika. F. RaJbolWski w :Swej pracy pośmiertnej ~Hl54)
sugeruje, Iby dlla oIbu płaszcrowin xegloW1Y,oh madal używać n.azw ,;doillna"
i ,,:góma", '2;amiast Iptopoln{)IWaJIlych :przez And:ruooiVa na,Z'W lolkaltnytch..
Dla pł.aszezow.in jeszcze wyższyC'h, nie wy,stępującym rwTla'trach, frez w brurdziej polud:niowej części KarpatWewnętrznydh,molŻna natomiast - jego .maniem - .znai1eźć inne -nazwy, lnie zwiąoza:ne z !IlJawą Tatr, . jak
266, ZBIGNIEW KOTA~SKI
to ,przyjęto W jęZyku :fraJIlcuskim dla pJJasZ1C~n reglowych (suibtart-, riques). Określeń ,,jpłaszcwwina reglOlWa dolna,i gÓTlna"używa j,l,l'ż
iw
tymnowym~naJCzenJilu S. SolrołowSki.'(1~8), lecz w pralkt~e ostatniocżęsto
stosuJe Się oba terminy (por. /Passend.Ol'Ifer 1952). D. AlIldl"USOlVUIlodyfi- kował później swe pÓiglądy, dotyczące parailelizacji l"ómyclt ~eglowycli
jedinost~ te.ktonicmych. Zerwał on zupełnie iZ przejętyIll od Ralbow- skiego Poglądem, 'że w r~ladh na zachód od Doliny KOśCieliskiej, w:vstę-' pujejed:nos1ika Ireglowa lIli'żsm od najniższej jednostki na praWym ,zboczu doliny, i doszedł do 'PrzelronalIlia, że w reglach zachodniCh istnieje ,ty&<>
jedJnotsttka, .stamowiąca przedłu!żenie naj:ni'1;szej jednostki z ma.dlkiego
Upłaziań'slciego iodpowiadają'Ca dygitacji Swc!hego Wierchu z regli .zak0!-
piańskioh (Alnic:t:rusov 1936Ib), Tym samym wrócił on do pier:wOłtneg:o uję
cia Uhli,gla 0897-HJ'99), Lugoonlą (1903) i Limanowskiego (1911). Pogląd ten zySkiał Wkrótce powsz<oohlIle IUZlIlaJIlie' i 'był t~poWszechniany w wielu : syntetycznych ujęcia·ch (Sakoło~i 1948, Pa'SseŻldorfeT' 1952, Miclhal:i!k 1953, Halicki 1954).
D~ Andrusov, (l936ai) u:zmal r·ównież, 'że w regloa'C'h zachodnich lIlie ma wcale dy,gitacji Kro!kwi, a jej miejsce mjmuje płaszczowilIla choczaA- ska, cedhująlCla się ty!pOwo rupejSltimifacjami triasu. Również K. Guzilk (1936) zaliczył tę jednOlStkę do '.płaszczowilny choezańskiej, ikwęstion'lljąc'
jednak zau'W'a:żoIIle przez Andl'lusova :8,nalotgie lWSCh.OOm.ioaIlpejslcie IW tria- sie i lZWTacającuwagę m' pewtne a'nial()1gie ,f.acja,lnedo płaszczowiny r~glo
wej d:ol!nej. D. Andrusotv (19,36a) i K. Guzik (11936) .zaliczyli równie~ 'do .
ipła·~wwim.y dhoczańskiejł1u:Skę KJOńczy,stej f Upła!Zu. Zna'lazło-.to IJÓ'Źliiej;
swój wyraz w syntetycZnych ujęciaClh S.SoIkOłowSkiego Ci948), E. p.~
sendorfera (19;52) i< A. Michalikia <1953). Na swej:mapoe .:telktonicmej. , S. Soikorowski 1(1948, tfilg. 1) zaliczył do dygitacji Kroik!wi" fałd Upłazu.
zgodnie .zostatnim ujęciem Raborwski'ego tZ .1930 r. Do, dY'gitacji KroIkwi zaliczył on 'róWnież płat triasu na Gładkiem, :zaHczany uprzednio przez ' Raioowslkiego do dygHtacji SuChego Wiere'hu (1'930). Pooolbneujęcie mo1ma znaleźć taikże na maJpkach tektolIlicmlyoch E.Passendorlern. (19'52, rys. 5).
A. Michalika (195'3, 'tabl. XVIIII) ,i D. Amdrusoova (1959'a, obr. U). Do ostat- nioh lat jednak lIlie obyło rw tym wżględzie jednoli'tych po!glądów;
skóro
E. P.assandO'rfer(1952,rys;83; 1954)ZJaliczył do płaszcoowiny reglowej górnej nie tylko łJuskę Kończystej, lecz również fałd Upłazu i płat tria- sowy na Gładk!i:em, 'leżą'cy na nelOllromie. /Podoibne ujęcieIIliOŻna ,zmaJeźć.
tarrcie u A. Michalilka ~195'3, tabl. XI}{, ,prOfil' 8}, który dopłasZ'l;wwdJny choczań:skiej, ,prócz ŁuSki Kończystej i Upłaru,'ZJa1liczył 'również i płat
t~iawwy na Gład/kiem oraz nie SfPTecyzowa!Ile ibliżej wtórnie sfałdowane
utworykajrpru i jury na południowym :z'bocZJu Doliny MięltU'siej (op. ci~ .. ~
s.2421), a także, jak moiJna sądzić :z cy,towanej talblicy, fu.ld Upłazu.
W 1954'roku .wstałO' opulbliikowa:ne 'posmiertnie ostaJtn.ie oipl'acowa~
nie F. Ralbowskie,go omawiają,ce stosUnki strulkturailne płasz;cwwm reglo- wych IW okolicy Upła'zu, Miętusiego. Do :płJaszczowiny reglowei dailinei
· BUDOwA GEOLOGICZNA UPŁAZU· MIĘTUSlEGO 267-
zailiczył on wszystkie j,edroostki ·z wyjąl1lk:iem łuSki Upł.a,ZIU i Łuski Ka-ń
czystej, !które - zgodnie 'Z ujęciem D. A!ndrusova ('1'936a,:b) i K. Gu- zika (1936) - ·za]jczyI.~do pła:szcwwiny iI'e.glowej górnej (choczańSkiej).
Płaszczowina -:reglowa doilna w tym. najnorwszym ujęoiu składa się
z mas spągowyCh, leżących wprost lIlia ,podIDżuwierChowym;(strzępy re~lowe nad Bramą Krasze'W:sikiego) O!l'a-z z fałdu Upłazu. Riafbolw:ski stwier!dza przy- tym, 'że między triasem ipłatu Gład!kiego Uipłazia-ńsk.iego.
a triasemgr.zbietu Upła:zru, Miętus.iego nie ma pl\a,szczY'zmy nasutnięcia.,.
j-ak to -przyjrooWa:IlJO dotychczaLs, lecz 'że oIbydwie te jednostki łączą się ze SOIbą IW· ten sposób, że fałd .. Upłazu jeSt .po prostu. dygitacją leżącą.
odgałęmającąsię od mas tri~ Gład\kiego Upłaziańskieg6. Zwiąmk
ten, zdallliem Riabowskiego, mOl1ma prześledzić w rejorue sk.ał!ki .piec~
gdzie istnieją drwie wstecZ'.IlesylIlik,liny złoźO'lie wYłącznie ze siki-zydełod
WTÓQOnydh {półtnoonych), przedzieloine wsteczn'Ym fałdem antY'klirlal- nym. Nie są to przy tym fałszywe a:nty!kliny, j'aik to 'przyjmOlWa!Ilo ;po- przednio, Jecz pralWd'ziwe syklmy, :zamykają,ce się 00 dołu; r6'wm.ież i fa~d
antyklinaJłny nie . jest fałdem ohal()1Ilyln, lecz fałdem wstec~ym zamyIkJa- jąeym się od .góry. Dość regularny, choć siJ:nie _ wytłoczo'll!Y ~rę~ sytnkli- na'lIny. wią:żą'cy masY spągowe z . fałdem Upła'z!uznajduje 'się na HaJtpod
Upła'zem, ,gdzie otula od góry Łuskę Upła:zu. W północnej części gribietu
Upłazu fałd Upłazu jest podrzędmde siałdolWalllY, jednak Ra'borwsldnie
mógł~decydow:ać,czymamy tu do czynienia z fałdem· wsteczmym, czy
też z małą dy,g1tacją czołową. Sądząc -z jego 'PrzekrroOju (1;8,'b1. 2)., popro- wadzonegQ da'lejlk.u iZrą'choo.owio, przez Jadami,;()ę, tę drUJgą ewentUJallność:
był
Ot!lskfu; nrriy
wyłączyć, gdy&:na
tympr:zeikxoj;u trias na prawym~cz.u Doliny KościellSkiej lIlie ZJOStiał zaliczony, j-ak 'll;przednJi.o, do j:alkiejś :niższej jednostki ltektOłIlkzmej, -z !której mógbby.wyjść· !fałd
w.steczny,.
lecz wiąże Się wytraźnie z fałdein Upmziu, tworzącozołOiWą dY'gitację.
z'zamac:ionym wyraźnie.skrętem :an~yQ:dina!l!nyrii.
Jeżeli ohocim Q pa'raileIizacjęz reglami zallwpiańskimi, to w tym
względzieF. R-aIbowśi poIWTa,oa do. swej pierwSzej ko:n~ji (Ra:bowski
& Goetel 1'924), wiążą'c !fałd Upłazu z jednostką· (dy,gita'cją) Suchego
Wierchu,'Poddłmie JZII'esztą, j,akto już. wC'Ześhiej uczynił M. LimanOlW'Ski (1911) i, Illiemleżnd:e od Raibowsikiego,D. Andrusov(l9'316b, 1959a). Jest
,to jednocześnie ta .sama j-ed:noiStk.a reglowa, Wra jestroozwi:nięta ·na-_ lewym zboczu DoImy Kościeliskiej i dalej w reglach 'zachod:nich. Ocipo- wiedD.ikspągOJWydh .
mas·
'I'łaJSrezowiny· regloOwej . dolnej, zacoowa'IlyC'h w strzępa,c'h nad Br.amą KraszewSkiego, mogą ~ :zdaruein RaOOwSkie- go ~stanowd,ć Łuski. tl'liaSatWe . leżące na w.sohód oOd DoImy MięVusiej, przylegające do nortnalnegoskrzydła:f,a:łdu Giewontu.Do
dyłgdtacjiKrolkwi w ,tym ujęciu 2JaliczyłF. Ra:bow.ski tyJko trias z obu zboc'zy D0- liny Młętusiej i . -ze skałki nad! IPrzJSłolpem Miętusim, IWidząc w nic!h element altl'CllIOłgiocznydoociruJgOtl'zędnej dygiltacji M-ałejŚwinicy W. Goetla i S. 'Soikołowslde~o'-{19ClO).F.R8JbowJski nie wypciwiada się tym ra-zem·
ZBIGNIĘW KOTAlIl'SKI
<00 do. sporobu polwiązań płatu tri.ą.soIWeg.o leżą'ceg.o na n~okomie Gładkie
-go UpłaziiaAskiego. PO!Il,lewaiŻ j,ednak na rta:blicy 2 nie zaliczył
on
Igo dopłaszcwwi'lly reglOlWej gbr~ej, a 'płat ten 11Jie, został 'zwiąlZa!Il:y Z, fałdem 'Upła'zu, ' naJeży sądzić, że m6głgo uważać za ZIa,cllOIwatny płat , jakiejś,
lPO'clrzędnej dygitacji,; wcnoldzącej w skład dygita'Cji K~, lulb za frag- ment JesZlCZIe wyższej jednostlki te!kt<JmiC'wej, wchodzącej jednak w skład płasZICoowiny' regloweJ dolnej.
Wiele ,uWlaigi !Pośw:i~cił RabowrSki powią'Z'a!ll:iomstTukttiTafuym ł!USlci Upłaru. Jegozdaniern, aeż:y ona na masaoh spąigorwydh płaszczowiny re- ,gldWej dOllnej, a pod fałdem UpŁazu. Od południa jest .ona'o:tulo.na skrę
iemsy:nklilnailJnym, mUsiała mtem wniJkmąćw ten Skręt .od :północy; od
strOiIlyłuski Kończystej" , 'gdzie znajdują sięana10igiczme facje 'liasu. Po.-'
niewaJŻ - zchmd.em RalbolWskiego - oibie łuSki, nie m.ogły się ze 1S00bą
':łączyć lpOIllad neoi1ro.mem z :brzegów Doliny Mię1;usiej, jedyna mOżli'WlOŚĆ połą'czenia istnieJe' 'W .głębi IPo:d 'C'zó,rową częścią tfałdu Upła'zu do Bramy KaJIlltaika, .gdzie prz~dłuża się 'póŁnocne, pasmo, łUlStki Kończystej.
NOIWe iUjęcie budowy Upła2'1u Miętusiego Iprzez RalbowSkiego nie 'ZO- 'stało ~a.alk:cęptowane ,przez ,geologów po wojnie. W SZlCzególnośoi zoStała
zakwestionowana pozycjatelk1xmicznałilSk!i Upłazu" która we wszys1Jkiclh -poprzednic:h u-jęci.alch Ibyłą umieszczona 'pod fałdem Upł·azu.' S. SokołOlW:
ski (1j:}59) wysunął przypw;z-c:re.ri1,e, że nasUIIlęłasię ona !bezpośrednio
z .góry, z po,łudni'a, nie zaś <podtfaMowała się od póJm.ocy. ZdJimi'em S. So ..
lkołoQiWsikiego i Z. Kotańskiego (1959, 1!96'l'), ,łwSkJa Upła'z;u majduje ' się , w JokaIinej .depresji,leżą:c na TÓŻIIlyc!h odigniwa'C!h płaszczowiny ,reglo;wej
, dolnej. Idea ta 'została zaznacZOIlia na przekroju pI'lawego 'zibocza Do1ilny 'Kościeliskiej (KOItań$,i 1961, tanI.
"ViI,
'przekrój I).W ost8ltnim ,swym ujęciu F. Ra;bolWs1ci (11954). zredulwwałlbardzO ' znaorenie tzw. mas ,spąlg!Qw.ycll, leżącyCh na.d Bramą Krasz.awski~go. Ten fakt zalpewme sta·ł 'Się przY'czymą IZiU,pełnego pomiirięc'ia przez S. Sokołow-',
.ski ego !(19'58; 1961, fig. 8) tej jed!nostk:ina jegO' najlOOWszych prz~
jaoh .. Widaćtam ty/1JJro potęŻlIlie ro·zrośD.ię'tą jednolstkę zm·ajdują-cąsię w położeniu fai;du Upła'ffil,' wiąiącąsię ~', pośrednictwem wsteCzn~h
, syn'klinz płatem Gładk'ie.g1o Upł,aziańskiego i przechodzą·oą ku zachodowi
w wielką jednoiSt!kę regli 'zachodnich. ,W cZJoJ;owej' części· mas Upłazu znajdują się dwie dygiltacjetriaSOlWe, nurzające się na zboczach DÓlmy Miętusiej w sym:klinalne, masy !kajpru, jury i nęokonlu. POWlojen:ne zdję
cia Jgoologiczne IS. Soikołowskiego wylka:zały, .cal"k. HrUJby Regiel 1'95-8;
SokołowSki 1959, 196,1), że międliY Koniczystą T.umią a Bramą Kantaka
,wśród mal'1gli neolk.omu 'przebiega dygitacj,a' składająoa się :z do:1omitbw'
środk<JlWotlria.sowych -i 'białycl1 Wlalp!ieni tyto~cIh, okallająlcyclh, od ,góry , i od do~u ŚTodJwwy trias i przecholdzą·cy.dh w ,obu kierlllIllka.ch do' margli neo1romskich. Wynilka z tego, że masy neoikomupod Kończystą Turnią .są lpodwojome. Poglądy te zostały przez S. SoIkołowSkiego 'zilustrow,ane
BUDOWA GEOLOGICZNA UPŁAZU: MIĘTUSIE GO 269
.' llJa. :IcilJkJu rySUlIlka,ch i przelkrojach (Sd~oło()łwSlk.i· 1958; 1961, f~g. 8, 14 i tabl. XL).
S. Sokołowski me przeprow.adził :pct't"a:lelizacji, Jednostek telktonicz- nych Upłazu z re.g1:ami 'zakopiań'S1cimi, jednak z jego mapek (1958 i 1961,
t~obL XXJcrXJ) wym.ika, 'że fałdu Upł.ą;zu :IlIie 2lalicza już jak u'Pl'Izedm.io (1948, fig. 1) do dYlgfta'Cji Krokwi, lecz łącZlnie z ma-sąspągoCJWą i czapką Gł.adkiego Uipł.aziańskiego - do dy.g~taeji Su'Ohego iWierchu. Do idy,gitacji Kiroikwi· za'liczył om. tym razem tylko ,płat triasu leżą'ey na, :rlie0l1oomie
Gł.ad~iego Upła,ziańSk:iego N961,ta:bl. XXXIX), ,ohociarż: nie wykluczał możliJw.ości oprzyna;leżnośei tego pł.at].l. do IpłasZlCzQtwmy 'choczańskiej(So ..
kołoW1Slci & Kotański 1959, Soikolowski 1916'1). S.Sokołowski nie p'od-
tnzymał na'tom:iast ipaa-alelizaeji F. RaibowSkiego (1954) Itriasu ze ZJboozy DoI'LIlY MiętuSiej z dygitacją Małej ŚWiiIlli'Cy, ani nie wjTtpbiW'iedział się w odniesieniu do powiązań odkrytej :przez riiego dYlgitacji opod KOIńczy
stą'l'uI'ttlią z iktórąś 'Z dY'gi-taiCji regli zaikOipiański(!lh1uJb 'z Upłazu Mię'tu
siego. Jak wy:nrlIka z jego syntetycznego prze!krojiu. ~Sók.ołoIW'Ski ,19'6,1"
ii,g.8:), dygitaeję !tę p!I'Obuje ()In wyprowadzić z najwyższej cziOłOlWej dy,gi- tacji Tałdu lJpł.a'zy.
J:aik. widać z tego oIbszernego.przeglądu doty'chczasowy'ch badań;
pot1n!imoq.uĘej iilości wypowiedziany.ch· ;p<)glądów i· hipo,te:z, budowa oma- wiaJIlegoterenu nie 'ZJOStał,a ostatecznie wyjaśn.io!Ila, a w ostatnich [·atach do1ronJam.o na'Wle't tpeWIly'C'h uproszczeń. które jednak ,wcale nlie 'Przyczy-
niły się do wyj'aŚlnie:nia ogólnego dbra:zu 'budo'wy, ani nie Uisunęłyistnie
ją'GYJC'h wątpliwoś'ei.
Sta'ło się rzecUi j;asną, że wyjaśnienie budowy Upłazu. Miętusiego.
i terenów sąsiednicll jest nieIr1JOlżliwe w' świetle Oibolwiązującej dotydhczas teorii dy]gi'tacyjl!l~płaszczowiJIl()Iwej, ,gdyż wszelkie próby Iparalelizacji wyr6imiOlllym tu jOOnostek :tekfunicznych z dYlgitacjami oKoilic 'Zakopa- nego. i regli mdhodnic'h właściwie zaJW:iodły. Po udowodnieniu przez K. Guziika i IZ. KatańSkiego(19'63a, b), że regle 'za~o!pia:ńskie' mJają nie
dy:gitalCY"jIIlOo-'płaswrorwiioowy, lecz 'luskow~płaBZ'C'zowinoiW'y styl ibudOl\v:y,
stało się rzeczą o.ezy!wUrtą, ż,e należy 'zrewidować równ:ie'ż poglądy na
budowę Upł.azu Miętusi,ego., ,tym !bardziej że VI tym' czasie nastąpił znacz:- ny postęp vii dziedzilIlie stratygrafii tria:su TegLowego {KotańSki t:96i3h, c}, co miało duże 'znaczenie dla bąd.ań ikarto'graiicznoi-ie'ktoniCZinyc!h (Guzik
1963,
, W.
Ja,ezynowska, & S. Jaczynowski 1963).Na[eży podkreślić, że ~ jeszcze IprZed: naszym wspólnym opraeo:- WIa!Iliem budowy regli ~akOjpi.ańskń,oh - pro;f. K. Guzik w dylSku:sjach na zeb:raJIliach Katech-y Geologii OgóJJnej UIIl1Jwersytetu WarsżarwlSiki€lgiO, lIla- wiązując do wypowiadalnych już dawniejlPO!glądów !podlkJreslał, że · jed~
śb Botbrawca moZelIlie odpo:wia.d.ać żadnej' z dygibeji regli' zakOlpi~- . ski ch, lecz stanowić zupełnie odrębną jednostikę, zastępującą :tamtteolby'- . dwd.e w l'Ielg1a,ch zachodni,ch. K.on'Cepej;a, ta stała się jeszcze IbaJrtiziej prawdopodolbna :po stwierdzeniu, że w l'Ieglac'hzakopiańskich ;poszcze-
2'70 'ZBIGNIEW KOTAŃSKI
gólJne jedm.ost!ki te'ktotn1czne nie ciągną :się na wi,ellkiej ,przestr~eni:, lecz:
naJW.zajem się ścinają, wytłaczają i za;stępują. Zasada ta zna'1aiZła 'pełne potwierd~en:ie w szczegółowych 'badaniach ,wyUwnanych przeze mnde na
Upłazie Miętwsim i na sąsiednich terena'Ch.
STRA~YGRAFIA
-Dzięki lbadaJniam wiel;u ,poIkQlleń geologów, począWszy od Zejszmera i Staehego, ipOprzez Uihli.ga, Limar:nowskiego i Goetla a'ż do Raibows!kiego, ''i Sokoł~iego, maImy dzi'siaj dość ~łny obraz litostratygrarfi:i IUtworóW reglOlWY'Ch· na Upła'zie Miętusim, w rejonie IPrzysł()lpu Miętusi'ego i na sąsiedniCh teren:adh. 'Wyroim~or:ne tu 'zostały wszystkie ogniwa litostraty- graficzne, lkltóre oostały lepiej 'Poonane w innych miejscach ,występowa
nia płas21czow.iny regIOIWej dolnej. Doty:cz,y to szczegó:ltni.e re.ty!k:u, jury i neoikomu xe,glowego. Sik:amienwości rw większycth iloBciach wystę'Pują
na omawianym terenie tylko w il"et~u na GładkieonUplaz,iańSkiem :(Li- manorw.ski 1904) OTaz pod Piecem (Ra'bowSki mM) i w Hasie Czerwonej
Skałki !nJaid Przysłopeon Mię1ruJsim!, igdzie !2lOstaly opisane 'Przez L. Zejsz- netra (1856), 'a .późni,ej przez S. Sokołowsldeg()l !(1925). Obfirtla falUlla liaJSoiWa znana: jest mtomiiast z płasz!cwwialy ~eglowej ,górnej, gdzie została 00-
!k:ryta ;przez Staohego' {w'łusce Upłazu) i ,;przez S. SoilrołO'WSkiego ~w rusce
/ '
KończyStej).
W 'POtr:ównan!iu z tymi ut'Wooami baI1dro słaibo, 'została dotycllczas orpl"aOOw',ana ,stratygratfia iriasu l'eglorwe:go, '00 'było 'Zll'esz:tą główną ,przy-
CZj11Dą brakó'w w doty'chczasowym ujęciu budowy omawianego ofbszaxu' i powstania wielu niedloStatecznie um()tywowanych konoepcji i parale- lizacji tektanicznycll.
.Domy 'trias na O!mJawianym o;bszarr"ze nie ibył wyróżniany .w ogóLe •.
F. Rialbowski (19'541) wydzielał iWprawdzlie płytoiWe iWaJpienie brek!cjowate i łupki, 'zal,1czył je jeo!na!k d~ środ!k,owegoi triasu. W wyższej części tak
pojętego śrotdIloorwego triasu ,nie wyróżnił on dolomitów i wapieni, nie
mówiąc już o jakichś odmianaCh tych skał, ;lecz mówił .ogólnie o wapie- :niach dolamity'C':mY'ch 1('Ra'boiwski ·1954, tabl: 1 i 2). Do !kajpru' ml.iczał pstre ,łuPki! i piaskowce lkwaIrcyrowe. SzczególJn.ie 'te OSj;altnie, jego zda- niem, :są ,Chralraik!teTyst,Y{!zne dla lklajlpru tego. rejonu. i zajmują Spore obszary lIl:a północnym ramieniu UipłazuMięt).llsiego ora'z na półIllOC od HaU pod UiPłazem.
Obecność dużej ±łOIŚci jasnydh kwarcytów w kajprze stała, się wąt,plitwa, odkąd kwall"Cyty na poŁudndowym7Jboczu Łysanek zostały za"""
'liczone do dodnego,triasu '~Guzi'k 1963, W. Jac.zym.orwska & S. JaczytlliO'W- ski 1963, KotańSki '1'96'3c), Na miOlŻ1iwość zaliczenia· tych 'kiWarc.ytóIw do dolnego
,triasu:
'ZiWLrÓCiŁa luwagę ,:mgr Ma!lia Ba,c. Na wspólnej wyciec.zce odfbytej w 19'63 T. pod'trzymałem jej przypuszczania i stwierdziłem, żekwarcylty te są iStotnie lbaxdzo . podobne do kwarcytów seasu: 'z ŁuSki
