A C T A G E O L O G IC A P O L O N I C A
Vol. XIII 1963 No. 2
MICHAŁ SZULCZEWSKI
Budowa geologiczna Małej Swist6wki
STRESZCZENIE: W fałdzie Czerwonych Wierch6w na terenie Małej Swist6wki i· Wołowego Żlebu prześledzono dokładnie granicę triasu środkowego z jurą. Po- szczeg6lne ogniwa doggeru są przedzielone lukami stratygraficznymi. Od keloweju rozpoczyna się ciągła sedymentacja, trwająca aż do kredy. W malmie (tyton ?) powstają pseudobrekcje analogiczne do "marbre de Guillestre" z Doliny Chocho-
łowskiej. W fałdzie Czerwonych Wierch6w wYzQaczono dokładnie stosunek dygi- tacji Organ6w do dygitacji Ździar6w. W budowie dygitacji Organ6w zaznacza się wpływ fleksury brzeżnej podłoża autochtonicznego, kt6ra została przez fałd Czer- wonych Wierch6w przekroczona. Jednostka Ździ~r6w ma charakter synkliny, dla kt6rej proponuje się nazwę synkliny MaJefSw:rs.tpwki.:· Odwr6cony strzęp triasu i jury wierchowej leżący na albie synkliny Małej Swist6wki' jest zapewne porwa- kiem tektonicznym pochodzącym z górnego skrzydła synkliny Małej Swist6wki.
WSTĘP
Przedmiotem niniejszej pracy jest: opralCJOlWlalllie. budowy geoJogicz- nej seriilW!i.erchowych na te:oonie Małej św1stówki i Wołowego Zlebu, które stanowią :zachodnią część górnej częśCi Do.Jiny Miętusiej w Tatrach ZaJChodni'ch (fig. l). W zakres pralcy wchodziło także skaatOlW1atnle terenu w s'ka,li 1 : 2000 na materiale fotogrametry,c2lIlym.
J3adan,ia terenowe pTO'WIadziłem IW s'ezo:nach !letnich 1960 i 1961 r.
!Pracę niniejszą wykonałem w Zakła!dzi,e Geo,logii Dynami~ej Uniwer- sy'tetu WaJrszaJWS'kiego pod ki.eTunkiem prof. dr E. lPassendiorfera OIl"a:z doc. drZ. Kotańskiego, który rwprow.adził mnie IW zagadnienia geologii
tatrzańskiej i przedyskutował ze mną całość probl,ematY'ki geoilogiczlnej w terenie. Za.rÓ'W!110 1m, jak i prot, K. GuzikolWi, kt·óry umożliIwił mi kartowame na malteria:łach fotogrwnet:ryczny,ch, skŁadam se!rdeczne po-
dziękowanie.
DOTYCHCZASOWE BADANIA GEOLOGICZNE MAŁEJ SWISTOWKI
Teren, który jest przecłm:iotem niniejS2lego opracoiWania, jest sto-
sun:lrowo roew:ielki, przy do'tych·c·zas stoSOlWatrlym mklresie pT'a,c nie sta- nowH więc przedmiotu osobnych prac tylko jemupoświęoolrlych.
".; .,
200 MICHAŁ SZULCZEWSKI
F. Rabowski był Jedynym baJcla,czem, który Małej Ś;wi.LStówce pa-
święcił więcej urwagi. W mall;erirała!ch rękarpiśm:i'enmydh F. RabolWsikiego., zebrany'ch niedarWno pr'zez Z. Kotański.ego w ahs2Jerną mono.grafię (1959), . znailazł się rozdział po.święcony budowie geologicznej .Małej ŚWistówki.
Jest to datychcz;as jedyna szczegółaiWa kancepcja budowy geologkznej tego tereo:lu.
Pra'ca Z. Kotańskiego (1961), poświęcona, tektoglenezie i paleogeo~
grafii pasma wierchawega w Tatrach, w której m.in. 7JOStały wyróżnione
nOlwe elementy budowy masywu CZel'Iwonych Wierchów, stanowi pad-'
sta'wę :dla szczegóławych badań i pwalleli71aJCji tektonkŻIlych w świetle
nawej, lwzoog,a!oonej problematyki tektogenetycznej.
Zarówno poglądy F. RaboiWlSkiego, jak i Z. Kot.ailslciega zosltaną sz,czegółaiWo amówiane w rozdzia:le poświęcanym tektonice.
Rozwój poglądóW na stl"atygTafię utrwoców wySltępujący.ch rw Małej ŚwistÓlW'Ce pOiStęporwał oczywiście rówtno;l'eglez ogólną ,ewo,lucją poglą
dów na stratygrafię serii :wd.wchoiWY'ch
w
Tatrach. Z !bato!n:u Małej Świstówki pachadzi:J:a część amanitów, które poołużyły E. Pass,endo.rferorwi (1935, 1938) da opracorwania paleontolagicznego i str,altyg.r-afkznego tego.
piętra.
STRATYGRAFIA I LITOLOGIA
Mała Św:istówka i Woł\OiWY Żleb rozcinają fąłd Czerwanych Wier- chów, ścięty pTzez pła'szczotMnę· reglOlWą, a w najba!l'1dziej południawe j
części przez fałd Gierwontu. Obszar o.bjęty nilIliejszym opracowaniem obejmuje w zasadzie jedynie fałd Czerwanych Wie~chów i serii Czerwa- nych Wier,~hÓIW będzie p<>ŚwięOO!IlY przegląd stratygrafii.
Fig. l
Mapka geologiczna Małej Swistówki
wr wapienie robaczkowe anizyku, dż żółto wietrzejące dolomity płytowe anizyku, b; bajos, bt baton, k kelowej, mn malmo-neokom, m malm, mb wapienie bulaste w malmie, n neokom, u urgon, ag wapienie glaukonitowe albu, am margle albu, R serie reglowe, X-X dyslokacja Organów, V-V nasunięcie reglowe. Czwartorzęd:
1 skarpy i rynny erozyjne, 2 piargi i usypiska Geologie sketch map of Mała Swistówka
wr Anisian .vermicular limestones, dż Anisian yellow-weathering pIaty dolomites, b; Bajocian, bt Bathonian, k Callovian, mn Malm.,.N,eocomian, m Malm, mb nodular limestones in the Malm, n Neocomian, u Urgonian, ag Albian glauconitic lime- stones, am Albian marls, R sub-tatric series, X-X Organy dislocation, V-V sub- -tatric overthrusts. Quaternary: 1 scarps and erosional gullies, 2 debris and fan-
-talus
BUDOWA GEOLOGICZNA MAŁEJ SWISTOWKI 201
Fig.!.
202 MICHAŁ' SZULCZEWSKI
Trias środkowy
utwory triasu środkowego. są najstarszymi skałami odsłaniającymi się w Małej 'ŚWistówce. Wytnurzają się one spod pi.argów zaścieła'jących
dno dolinki, tworząc najniższe partie Skalistych 'Zboczy Małej ŚWistówki
(pl. II, III i VII, fig. 1).
Małom-óZnicowany trias środkOlWY dzieli się wyraźnie lIla trzy komplekJSy: niższe !Wapienie robaczkOlWe, do.lomiJty i IWY'ższe wapienie
roba,człmwe. Oba kompleksy wapieni robaczkowych iIlie różnią się niczym istotnym o.prócz pozycji iW profilu stmtygraficmym i są ut1wloirzone z kilkumetI'OlWY'ch ławic, IW o.brębie których pospolicie ;występują struk- tury ro'ba,czkowe. Barwa falistych lamin substancji marglistej, dzielą
cy;ch warstewki i wałeczki wapienia 2lIllienia się 00 żóhejdlo cwrwonej niejednokrotnie .na przestrzeni kilkunastu 'centymetrów, 'zarówno. wzdłuż
<) rozciągłości !Warstw, jak i prostopadle do niej.
W
obrębie IriJ2Bzego. kom-pleksu wapi'eni robaczkowych txafilają się iIlieliczne przewarstwienia wapieni krymoidowY'ch, utwo~ZIOnez drobny;ch wochitów liliowców, na-
leżących dOi rodzaju Dadocrinus.
Nieznaczmej miąższości ko.mpleks środkowy tworzą drohnokrysta- liczne, dobrze uławico.ne, płyto.we. dolomity odznaczające się żółtą barwą na zwietrzałych powierzchniach.
ZaT6wno do.lomity, jak i oba kompleksy wapiem. rohaczkOlWY,ch należą ' praJWdopodo.bme do WYżŚzego. anizyku i stanowią najwyższą
zachowaną przed erozją poItri.asoiwą część DaprzemiJam.1egłych waxstw wapieni rohaczkOlWY'oh i żółlto wietrzejących dolomitów płytowych, stanow.iący,ch główną część anizyku (Kotański 1955, 1959b, 1961).
Dogger,
Bezpośrednio na iWapieniach aniozyjskitch leżą OiS!ady dogge·ru.
Rzadko .zdarza się, żeby w jednym przekroju występoiWa~y 'WSZystkie tr:zy ogni'Wa' doggeru, ·chodaż wszystkiJe one są IW ~ej ŚwistÓIWce
reprez.entowarn.e.
Bajos two.rzą chairakterystyozne dlla ·tego piętra (Horw.iJtJz & Ra:bo!W- ski 1922) 'W taJtrmńsltich seriach wierchOlWY'ch :szare i różOiW-e' wapienie kry:nod.dOlWe. Spotyka się iW iIl,ich źlemchOlWatn.ą fa'1l!Ilę małżową i bra-
chiQlPodO!Wą. Są to wapienie ,czyste, mwterające drobne Hości materiału
detrytycmego iW postaci drobnych okruchów żółtych dolomitów.
WaPienie krynoidowe bajoou leżą na triasie środkowym w postaci nie w:iążących się :ze sobą płatów. Uka'zują się OID.e na obu zboczach Ma-
łej Świstów ki u j'ej lwylotu (pi. V) oraz w głębi doliinki, wysoko ponad jej dnem na lewym zboczu, gdzde bajos na pmestrzeni kilkudziesięciu
metrÓiW leży !Warstwą miąższości 150 cm (pl. II).
Na 'lewym zboczu Małej Świsrtówki, u wylotu dolinki, iW 'wapieniach
BUDOWA GEOLOGICZNA MAŁEJ ŚWISTÓWKI 203
k.ryIIloidowych znajdują s1'ę dwie 'Wkładki ceglastyJdh .wapieni pelitycz- nych. W pohliżu !tego. odsłonięcia i w głębi do.linki wapi.€!llie bajoou, zaxównJO kryn<ridOlWe jak i pelitylczne, wnikają w wapienie triaso'We lic:mymil żyłami klastycznymi. Są to zamrycmj żyły przebiegające mniej więcej !równolegle do 'W.a:nstwowama wapieni atrli'zyjsk:ich, o. . grubości docllo.dząoej do. 10 cm. Miejscami w żyłach klastYicznych pośród detry- turu kryInO!idK:JlWego. spotyka się H'czne ostookraJWętdzjste okruchy 'Wapieni triasowy'C'h, dochodzące do. kilkulOOIltymetrów wielko.ści.
W żyłach k1.astyemycll ~ jest jakichkollWi.ek osadów z ogniw stratygraficznych pośrednich między triasem środkowym a bajosem, txudno więc dokłarlniej określić czas twoil"zema się szczelin IWYpełnioinych
osadem bajo.~iU. Nieobecmość li:rusu w żyłach potlWie:rdza: przypuszczenie Z Ko.tańskiego '(1961), że morskiJCh osadów lli:Lsowych praJWodo.podo.bn:i.e
ni~y tutaj nie było.. Brak w żyŁach klastytcznych ja:kiegokollWiek resi- duum powstałego przy wi·e'txzenlu dopuszczało.by mo.żliJWOoŚć, że szczeliny
utworzyły się już w czasie o.sad2'Jall1ia wapieni krynoidowY'ch bajoou.
Baton ma z reguły rueznacmlą miążswść, :7JIllieniającą się od 4 cm do 401em. Są to ,czerwone, silnie żel'aJZ1ste zbite 'Wapienie detrytyczne,
zalWie:rająoe miejscami liczne połamane skorupy aman:i1Ó1w, belemnity, a rZ'ooziejbrachiopody i małże. Obfity materiał klastytczny stanowią
szare wapienie, żółte ·dolom'ity p!NIIWdopodo.bnie triasowe o.raz marc dostr:zegall.ny tylko pod rnrikroslropem. Wielkość materiału waha się od
ułamków milimetra do 2 !em, 'chociaż inajczęściej okruchy :nie przekra-
czają wielkości kilku milimetrów. 'ZarÓlWnO skorupki Launy, jak i ziarna klastyczne sąz reguły oltoCZO!Il.e powłIoką hemaiytolWą. Istotnym elemen- tem Skałot1WÓI'czym w baronie Małej ŚWistów.ki są stromatolity typu Collenia, które były przedmiotem osobnego o.pra:OOfWania. (Szulczewslci 1963). W szlifach IIl.ilrnoiskoPOlWYch obse:rwuJesię duże ilości drobnego
matecia:łu krylnoiJdowego Olra:z liczne mi:krool'gami:zmy, ~c~egóInie o.bfi- cie nagromadzone IW laminach stroma1;Q.litów. Na:leżą do· mch Globo- .chaete alpina Lombard, "globigeryny" i ;przekroje cienkosiko!I'UlpOl\Vych
małżów (SzulczetWSki 1963). Wiek wapi€!Il!i batoński'ch :na podstawie bo- galbej fauny amomtOiwej, pochodzą.cej m.in. z Małej Świstówki, zo.stał określony przez E. Passerudo.rfe:ra .(1935, 1938, 1951) jako śiodkowy baton poziomu Hecticoceras retrocostatum .. Fa'UJIla la takilemikro-IaUlIla mają
charakter po części pelagiczny, a po części :zw:iązany ~e stT.efą neryt-Y'czną,
niemniej jednak jej ,cechy tafonomiczne, obecność stromatolitó!w oraz zespół cech .Htofacjailiriych IWISkazują, że utwory batońskie polWStalwały w strIefie tiooil"aln:ej, być mOIŻe naJWe1 'W strefie pływów (Passendioder 1935, Szu1czewski 1963).
W jednym tylko miejscu, na prawym zboczu przy wylocie dolinki profil batonu jest bardziej złożony, a. jego miąższość wynosi około 120 cm. Od spągu
sukcesywnie leżą tu następujące osady:
1. Wapień trochitowy, czerwony z okruchami żółtych dolomitów do. 3,5 cm
204 MICHAŁ SZULCZEWSKI
wielkości. Pod mikroskopem widać drobny klastyczny materiał kwarcowy. Brak jest makrofauny, poza trochitami i licznymi przekrojami cienkoskorupowych mał
żów. W wapieniu tkwią odosobnione bloki wapieni triasowych dochodzące do 18 cm
wielkości. Miąższość 65 cm.
2. Wapień czerwony' z· licznymi okruchami żółtych dolomitów nie przekra-
czającymi2 mm wielkości. Bł'akfauny (nawet trochitów). Od wapienia trochitowego ostro oddzielony płaszczyzną pokrytą tlenkami żelaza. Miąższość 28 cm.
3. Wapień subkrystaliczny ze szczątkami skorup amonitów, z belemnitami, małżami, brachiopodami i trochitami liliowców· oraz z fragmentami żółtych dolo- mitów dochodzących do 1,5 cm. W szlifie widoczne są "globigeryny" i rzadkie ostro-
krawędziste ziarna kwarcu. W spągu warstwy, na równej, pokrytej tlenkami żelaza
powierzchni pokrywa stromatolitowa składająca się ze· stromatolitów Collenia undosa, osiągających wysokość 5 cm. Miąższość 13 cm.
4. Wapień czerwony, drobnokrystaliczny, bez fauny, z bardzo wielkimi okru- chami :ilółtych dolomitów. Miąższość 13 cm. .
Baton na pr,a1wyID zboczu Małej Świstówki (pl. VII, fig. 1) leży ciągłą warstwą na anizyku, za wyjątkiem miejsca przy wylocie dolinki, gdzie wyjątkowo podściela go bajos. W dwóch miejscach ciągłość batonu jest :przerrwaiIlA i wprost na ilIDi:zyku leży kelorwej,
Na lewym zboczu batOlIl rwystępuje w kilku soczewkach długości
ki'lku me"tTów i leży na ogół wprost na. ani:zyku, a miejscami tylko na bajosie (pl. II i VI, fig. 2).
Wapiem.ie UJważalIle m. kelowejskie są ognńwem IW Małej ŚWistówce bardzo stałym i, w przeciJwieństwie do starszYch ognirw d01ggeru, nie
twor~ oddzielnych soczew~, · lecz leżą ciągłą rwa'l'strwą na anizyku, bajos.ie lub baltonie. Wiążą się one sooymentacyj:riie z malmem, stopnio- wo i iIliepostrzeżenie przechod:zą'c w pelity;czne wapieni'e malmu, podob- nie jak to stwierdził E. PassendorleT (1951) Vf pobliskiej Wielkiej . Świs.tówce.
F. RabOfwski ((959) mzxiziela kelorwej lewego zbocza Małej Świ
stówki na drwa wyraźnierwyorlrębni'ające się poziomy: niższy, ciemniej- szy z fauną amorutorwą i belemlIlito'wą oraz wyższy, ja:śniejs'zy, przeważ
nie bulasty.
Prześledzona przeze mnie kolejność ogniw litologicznych keloweju jest następująca:
1. Wapień falisty, ,ciemnoszary, krystaHczny, zwięzły, w spągu
miejscami za,czerwieniony lub fioleto:wy,zawierają,cy . źle zachowaną faunę amoni,tową. Miąższość Oikoło 50 cm.
2. Wapień jasnoszary bulasty, ku górze jaśniejący, drobnokrysta..,.
liczny z belemniltami. MiążSZlOŚć około 160 cm.
3. Wapień jaLSlIlOszaTy, jasnoróżowy lub zieIOlIlka;wy, czasem pla- misty, z rzadkimi mHimetrorwej grubości falistymi przełaJWi.ceniamiżół
tej, czerwonej lub zielonej substancji marglistej. Miąższość około 150- 200 cm.
Fa'listość, przechodząca wyżej rw hu.lastość, jest podkreślOlIla ni~
regularnie sfalowanym przebiegiem denkkh wkładek. marglis:to ... glau-
BUDOWA GEOLOGICZNA MAŁEJ ŚWISTOWKI 205
ko!llitowych. ·W marglistych przewaTstwleniach· spotyka się rostra belem- niJtów Q wiele częściej, niż w łalWicach i bułach walpieni. Być może prze- iWarrstwienia margl:isto-glaukOonitOlWe o.dpoiWiadają pTZe:rwom JW osadz:a- niu iWęgl:aillu wapnia ~ązaIl'lym z działalnOością prądów podmorskich.
Wiązałoby się z tym n~groma.dzeni,e szczątków faWly, WZl"OiSt maJl'glisto- :ki i ilości glaukonitu iW prrzewaTstwieniach marglisty>ch OiI"a'z bulaste
tekstury wapieni. .
W szlifach m.ik.roskopo;wyClh widać, że wapienie kelowejskie są
silnie pr-zekrystali'wwane, przy czym ,wielkość kryształów kalcytu ma'leje Ood spągu ku stropowi. SporadycZiI1ie spotyka się w nich ziarna glau- konitu. Ze szczątków OTganic.znych rozpoznawalne są przekro.je cienko- sko.rupowych małżów, o.kreślane też· czasami jako. "filaments d' Algues"
lub "halobie" (Lefeld & Radwański 1960), tak liczne, że mikrofację
k.eloweju mOo2ma: określić jako. "haJOobiOlWą". Występują tu również forrmy Globochaete alpina i rzadkie "glo.bigery:ny".
Miążs2lOŚć keloweju tak rozumianego i wyodrębniającego się jako stale ogniwOo lito.Io.gi,czne, zarówno, makroslko.powo, jak i iW szlifach mi- krosko.powych, nie przekracza 4 metrów.
Obserwacje te dają się odnieść także do innych promów, gdzie keloiWej mOożna łatwo iwyróżnić dzięki bulastości, obecności glaukOonitu, mikrofacji "halo.bd.oiWej" i wyraźnej krystaltczności przy lokahlie zmie-
niają'cym się za·baxtWieniu o.d różowego do ciemnO\SZarego.
Malmo-neokom
MaJlm i neokom tWOTZą jednolity i monotonny kompleks szarych wapieni pelitycznych i w związku z tym przyjęło się traktolWlać je 'łącz-
. nie. W ,celu prześledzenia zmienności mikrofacjalnej
na
pra;wym zboczuMałej Sw.istówki, iW 21ebie z Progiem zostały pobr:arne próbki do :szczegó-
łowego. profi'lu mikroskopowego. W szl.iLach z ma1Ill()o-.neok<Jmu Małej Świsrtówki spotyka się IWszystkie mikroskamieniałościchar:akterystyczne
dla petlagi'cz.nych Imik:rofacji rożnowiekolWych utworow IW T,atrach (Ko~
tańls:ki & Radwański 1960), :a spotyk.aJne w Oobs.zarrze ,całej geosynkliny alpejskiej (CoJom 1955, Lefeld & RadwańSki 1960). Są to przede wszyst- kim 'człony ramion Saccocoma, waspory Globochaete alpina w różnych stadiach podziału i przekroje cienkoskorupoiWylch małżów. Brak wymocz- ków z rodziny Ti.ntinnidae' nie po:owala na przeprowć.tdzen.:e :r;ctdziału stratygraficznego kompleksu lllBilmo-neokomu. Czasem spo,tyka się
IV". szlifach przekroJe aptychów.
PliZY opracoiWania,ch kartograficznych wyróżniano jedynie oksford jako piętro Q odrę:bnym ob1i.czulitologicznym. Dokładne prześledzenie
licznych profilów nie tytlko w Małej Świstówce pozwala na stwierdzenie,
że iW serii Czerwonych Wierchów olcsford nie jest o.gniwem nadającym
206 MICHAŁ SZULCZEWSKI
się do MTYIdzielenia lIla podstarW:ile cech makros-kopowy;ch, a jego dol1na i górna granica nie są wyraŻOine ostrymi zmianami litologii i mogą być
p!l."zyjęte tylko umo'WlIlie. .
. Kie!l."Uil1ek 'zmian iW sedymencie zapoczątkowamy iW keloiWeju kon-
sekwentnie pr~edłuża się w oksfordzie, przy czym za:znacza się dążność
do uspokojeni:ai uj'ednoIicenia środowiska sedymenta,cji i iW lSerii Czer';"
won)11Ch Wierehów me ma podstaw do przyjmowania. tra:nsgresywnego charakteru oksfordu. Za oksford można. uznać jasne, szare, 'czasem szaro- -różorwe pelityczne wapienie, ~eżące pOlIlad kl-ystalicznym i bulastym keloiwejem, a poniżej najniższego :występo:wama Saccocoma, ktÓ!re me
były'~najdowane w skałaoh s:taJrszylch od kimerydu (Lefe1d & Radwań
ski 1960).
Tak pojmowany oksfood posiada w Ma'łej św:istówce około 25 m
miąższości. W szlifach mikroskopoiWych widać, że jest to, wapień pseudo- oOllitowy. tPseudoooltty róż·nią się między rohą wielkością nieraz kilku-
dziesięciokrotnie. Jądran.i:ektórych z roch S'tanołWią fragmelIlIty skm-'llpek cienkoslronlpoiWych małżów ("ha'lome", "filaments d'Algues"?). J. Le- feld i A. Radwańsk.i (1960) przypisują tegO' rodzaju oolitom genezę sindlcową.
tPiel"lW's:ze Saccocoma pojalW:iiają się jeszc~e iW wapieniu pseudo- oolitowym, który 'łą,cznie z oksfordem ma około 55 m miąższości.
W stropie tych 'W1apienizde:cydowanie przeważają szczątki cienkoskoru- powych małżów.
W wyż,ej leżą,cY'ch szarych wapieIriaJch pelitycznY'ch, Q miążswści około 30 m, szcząt'kd. Saccocoma są bardwl lkzne i stanowią główny ele- ment organiczny, poz!Wal:ając tym samym na określenie mikrofacji jako lomhardioiWej. ŚrodkoiWa 'część wapieni pelitY'cznych (mniej więcej '1/3 . ich miążsZlOŚci) odróżnia slię od innych skał kompleksu m;a,lmo.-..neokomu ory-g:ilnalnymri teksturami. Są to Wlapienie br~cjOlwate o baTwie od sza- rej poprzez rÓŻOiWą dO' czerwo:n.ej i fiolętto.wej, poJ>T21ec:iinane Hcznymi czerwonymi żyłkami, które dzielą skałę na wiele dopasowanych do siebie
brył i okruchów o gm:rriaach nieregulamydh i postrzępionych. Zyłki i laminy skupiają się 'Z reguły :na pdlW'ierzchni:ach faHstY"ch zgodnych z uwaT'stwielIl.iem skały, w ZJWiązku z cżym skała pTzeja'Wia wyraźną t,eksturę falistą lub bulastą. Przypominają one wapienie zDolliny Cho-
chołOiWskiej poro'W!Ily:wane przez E. Passendorlem (1951, 1959, 1961) z "marbre de GuiUestre" 'z Alp briansońskich. Być może, że powstanie opisanyich :wapieni bulastyldh, na:1eżących 'zapewne do tytonu, jest reper-
kusją 'epi2lOdów sejsmicznY'ch zwią2Ja!nYlCh z TUcham.i młodokimeryjskimi (Kotański 1961).
Naj'lepsze odsłonięcia pseooobrekcji występują w. górnej części
prawegO' zbocza Wołowego Zlebu (pl. I)~ Ciągną się one dal'ej na zac!hold-
mm
'zboczu Małej Ś'Wisitówki (pl. II). Poza tym twY'stępują one w południowej ścianie Małej ŚwistÓiW'ki, na prawym !zboczu Wielkiej SwistÓiW-
BUDOWA GEOLOGICZNA MAŁEJ SWISTOWKI 20'(
ki, na Ę:oby1arzu <i w Kotle Mułowym. Podobne skJaly opisała także
M. Bac (1963) !Illaza.chodnim 'zboczu Dolimy Kościeliskiej.
Ponad wapieniami pelitycznymi l'eży znó.w kompleks wapieni ooli- towych, a neokom iW Wołowym" Żlebie stanowią wapienie oolitOwe z przekrojami amonitów.
Urgon
lPas urgolIlu ciągnie się pnze'z całą południoIWą ścianę Mał:ejświs
t6wki (pl. III i IV), :z wapi,eni urgońskicl1 są także zbudowane srt!I'ome
s.kJałki IW ,dlnie Woło1wego Ż1ebu, na jego południowym zboczu (pl. I).
W obu miejscach urgoID. j€St IWy-kiSztałoony podobnie, IW sposób typowy dla lWięksoości ,serii 'Wie:rch'Owycl1. Są to szare !Wapienie s:patyczne Q cha- rakterze olrganoderl;rytt)ncznym., W urgonie Wołowego Żlebu liczne są
orbitoliny, spotyika się pojedyncz,e k'O~ale i rudysty, nie ma korali kolollliialny,ch.
W urgornie Wołowego żlebu (pl. VIII, fig. 2) :malazłem także 'Oto- czaki wapieni malmskich (Szulczewski iJn Kotański 1961) z licznymi lGrlpiOl!l.ellami, których bliżej :nie udał'O się określi,ć. !Podohne otoczaki
m1ł'lmu z 'Uirgoillu Doliny Ja,woTOlWej opisali ostatnio K. BO!I'za i E. Mar- tiny (1962). Wapienie urgońskie miejscami sązaróŻ'OlWiorne, cO' może być związane z krasowymi procesami' pourgońskimi (!Passeoooder 1930).
Wapienie urgońskie łączą się 7JWYkle z neokomem w sposób ciągły,
w Wołowym Żlebie \Spotkałem j'oonak ma prZiestrz,eni kilkUiIllastu metrów
ślady rozmyda IW utwoll"a1ch przejściowych od neókomu do urgolllu. Na cienkiej warstewce żelazistej, zapełnJi.ającej nierówności rozmytej po- wier2'Chni wapienia, leży dwudziJestoOOl1!tymetrolWa łJaIWi,aa wapienia spa- tyczneg'O barwy QiH,wikowo-żółtej. W dQlnej jej części dostrzega się wy!raźną 'laminację (pl. VIII, fig. 1), przy ,czym ];aminy są nd.eregu1arne, faldste, a miejscami łą,czą się .lub urywają. MiejSlcami ła'Wi,ca.
ta
stanowibTekcję duZy~h okruchów wapieni olilWlrowej ba!I'IWY w czerworn,ej sub- stancji hematy:rowej. W s:z1i:fachmikxoskopOiWyJCh stwierd2'liłem, że lWięk
smść lamilll jest wypełniona drobnym., ost:rokrawędzistymnNllter:iałem
wapiennym. Ab.so:lutny brak klWarcu lub jakiegokolwiek materiału :Zlde- cydowalll'ie rterrygen:icznego, jak również brak ja!KiĆ'hkolwiek s~czątkÓIW orgamcznych me poZWia:la na stw.ierdzeme z ·calloolWitą s1mlowiCZiOŚcią.
że są 1;0 utwory synsedyment:alCyjne, wydaje się jednakpralWoopodobne.
że ławi-ca ta powstała W wyniku działania denneg'O prąd'U morskiego (par. Misik 1959).
Alb·
Alb w Małej Świstówce .występuje w trzech SOiCzeIWkach' w połu
dniowej ścialllie (pl. III) i w rwielkjm płacie na za.'dhodlnim jej zboczu (pl. IV). U podsitaJwy tego płata ods~aIlliają się leżące na urgonie szare wapienie Iglaukonit'Owe, w kt6rych F. RabówLSld (1959) spotykał faunę.
:208 MICHAŁ SZULCZEWSKI
Sz'eroki pas albu, dzielący fałd CzeTIWoQIIlych Wierchów od płaszczo
winy reglOlWej, odsłania się także w Wołowym 2lebie (pl. I). Kontakty albu z Utrgonem nie są tutaj nigdzie odsłonięte. Wreszci:e dwa niewielkie
płaty albu :zn!ajdują się w górnej ,części południowego zbocza Wołowego
2lebu, w pobliżu r.nasunięciia reglOlWego (pl. I).
We rwszystlcich wymienionych odsłonięciach występują ciemne, :żółto wiet:l:'zejąoe marr-gle. 'Z fauny znalazłem IW !I1iCh źlezachorwane od-
<:iski amon:i:tów, sz.czątki jeżowców i rostra belemrni;tów.
TEKTONIKA MAŁEJ ŚWISTÓWKI
W ujęciu F. Rabowski,ego doH:nkJa Małej ŚwiLstówki rozcina anty-
klinę, której jądro staiIlorwi trias środkowy. Jej skrzydło północne tworzą leżą'ce:n:a triasie ubwlOry jurajskie, a połUJdniowe - utwory mallmo-neo- komu i urgonu. Skrzydło południowe jest nasumęte i ścina stromo
,stojące ławice trdalS'u ŚTodkOlWego, n:adają'c jądru triasoiwemu charakter
klina. Linia nasunięcia połUJdniowego skrzydła na triasowe sklepienie aTItykliJrurlne miała pOiWstaćz rozerwarua flekSJuIry przeradzającej się
"w nasunięcie i wreszc1'e na lewym stoku wyrra,żatją'cej sd.ę uskO::lmem.
Narm:alne nasunięte na trias skl'lZyrlło antykliny !Zbwdowane z urgolIlu
miało stanowić jednocześnie normalne skrzydło wyższej, leżącej syn- ,kliny, roow.inJiętej na południe od omawianej dysloikJaJcji i zaJwierają'Cej
w jądrze płatyalbu. DySlOikaJCja ta miała zrzucać skrzydło połUJdnw.we względem północnego. Obok: niej miał jeszcze ewentualnie istnieć i drugi uslrok, 'wypiętrzający wespół z główną dyslokacją bli:żej nieokreślony, trójkątny blok. RraJWIdopodobnie na mapie w skali l : 10000 odpowiada
llJ.U strzęp triasu, lbatonu, kelOiWeju i malImo-neoikomu, ,leżący IW zasadzie w normalnym następs:tlwie straiygraficznym, a usytuowany na zaJdhod- nim :zboczu na aJbie, bezpośrednio pod naswnięciem :reglowym Gładkiego
U płarziańskiego.
Koncepcje Z. Kotańskiego (1961) rzuciły nowe Ś1Wiatło na tekto-
nikę ,tatrzań:slkiego pasma lWieI'chowego i !Stworzyły nowe możl'iiwoŚCii rozwiązań drobmejszych, kolIlkretn)llch problemów tektonicZIIlych. Dla omawianych tu ,zalgaJdnień interesujące są :zwłaszcza poglądy Z. KOItań
skiego na budowę fałdu CzerwolIlych Wierchów.
Na wszystk:iJc'h przekrojach przez pasmo wieIcllOwe IW depresji Jawora-Gotrycz1rowej (Kotański 1961, tab1. VI), zalZIIliaczasię jako
rY's
niezwykle chaookterystyczny wyraźna d'WUldzielność fałdu CzerwoQlIlych Wieflcpów. Obie jednOlS1t'ki, mające
roaruem
Z. Katańskiego częściowocharakter dygitacji, oddzielOlIle są od siebie dySlokacją nazJWaną w prze- kroju WS'chodnJiego zbocza Doliny Kościeliskiej dyslokacją Organów.
Rozwinięta na północ od m,ej dygita,cja półnoicnia ~ana została
w tym samym przekroju, bardZJO bliskim zresztą Małej Świstówki, dygi-
BUDOWA GEOLOGICZNA MAŁp SWISTOWKI 209
tacją Org,anów, a dygiJtacja południo,wa otTzyffiała na!2JWę dyg.itacji lub bloku Zdziarów.
Zdygitowanó.e fałdu Czerwony.ch Wierchów nastąpiło, zdaIniem Z. KOItańskiego, pod wpływem na'oisku mas fałdu Giewoll1tu. Nasuw8Ijący się fałd Giewontu spoiWooolwał także powstanie szeregu synklin., które
staJnorwią ślady odgięć dygitaJCyjny.ch fałdu Czerwoll1ych Wierohów. Naj- znaCZil1i.ejszym z nich jest skrręt Małej Łąki,' przechodzący iW fałd synkli- nailny Ot tej samej nazw:ie. An:alogiczn.e fO!nlly tektoarlczne s:tanOlwti.ą
synklinya1bu .w żlebie Za,gon, nad Z dziarami , a także nad Małą Świs
tówką pod Gł;adkiem Upłaziańskiem i w samej Małej ŚwiSltówce. Alb tych synklin, z których interesują nas zwłaszcza dwie ostatnie, pochodzi roall1d.tem Z. KOIt:ań.LSkiego z 'IlOirma1nej pokrywy fakiu Ozerwonych Wier- chów.
Prrrez Ma'lą, Świsrtówlkę nie przechodzi, żaden iZ przekrojów Z., Ko-
tańskiiego, iW Sąsiedzt'wie jej biegną jedna~ dwi,e linie profilowe. Jedna przechOdzi !Wzdłuż Wschodniego zbocza Dol:ih.y Kościeliskiej i prZez Ciemniak (KOJta.ński. 1961, ta'bl. VI, przekrój I), a druga przedna Krze-
.saniJCę i Wielką ŚwistÓiWkę (tabl. VI, prz,ekrój II).
Budowa fałdu Czerwonych Wierchów
Zarówno obie dygita.cje fałdu CzerwOll1ych Wierchó,w wyróżnione
przez Z. Kotańskiego, jak i dzielą'ca j,e dyskikalcja rysują się w Małej
ŚwistólWloe barozo wyraźnie i odgTywają IW jej budowle zasadniczą rolę.
Jednostka Organów
Dygimcja Organów, a więc jednostka północna, odsłainia się na Wschodnim i .zachodnim 'zboczu MałejŚw.iJstówki, a także na polurdnio- Wyln zboczu WOłOłWegO Zlebu. Warstwy tworzące tę jednoStkę 'leżą morrrokłiinaJlnie, iW ll1o:rma:lnym następstwie, stratygraficznym, a kontakty
są naJtury sedymentacyjnej. Upady W1aI"Stw są póŁnoone i wahają się między 25°-50°; przy biegu 105°-140°. (Pewna zmienn.ośćupadÓ'W J~
'w dużej mi:erze wywołaJnaobec:nością 'licm.yrdh, choć drobnych uskoków, o .zrzutach na.jczęściej r:zędu kilkudziesięciu ceIl!tYmetrow, które tnąc -clygi'tareję Organów poWOdują częste podgill1anie się łaIW'iC IW ich sąsiedz
tWie. Są to jednak rdefO!I"Illa,cje mezna'CZIIle,nie naTUsmjące w większym
Stopniu monoklina1lnego stylu budowy tej d)11gitaJCji. .
U samego wylotu Małej ŚwistóWki, w jej najbardziej północnej części następuje jedll1ak nagła z:mi.all'la u})adów. NajlWyrnŹ'niej widać to na zachodnim 'zboczu na granicy tria.su z bajooem, Móry silnie powy1;ła
czany gwałtolWn.ie mpada ku północy, przyjmując niema,l piOlIlOłWe
upady (pl. V). Leżący wyżej kelowej i oksford pr:zyjmują podobne upady i ·zachO!Wując je naprresrtrzeni kiJkud2liesięciu metlrów,ni.kJną· 'W żlebie ·
210· .. , . .",.. MICHAŁ SZULCZEWSKI
spaidającymz Małej Sw.ilStÓW'kJi. dO' Wantul. W bUlli u wylołtu' M:a'łej
Sw.iJStówtki ,widać k:illka drobnych łusek kelowej'll i oksforrd'u,·· będą,cYlch drobnymi !Za!bU!l"zeni.ami w strefie naJgłejzmianyupadów (pl. V).
Ostry skręt fleksura'Lny zamacza się także na gralIlicy wyższych
ogniw straltygrafiJcznyC'h. Nie sposób prześledzić go IW malmie, ale- w WołoIwym 21eme gram:iJca między neokomem a urgOlIl€lIn przebiega pionowo i posiada upady między 80° ku półnOlCY, a, 80° ku połudn!i.O'wi.
pil"'zy m.egrtl oikoło 110°. Grailricegeolog;i.ozne, przedtem przebiegające
m-aw.Le rÓlWnlOlegl,e do. n:asun:ięcia reglowego, od!gi.:nają się tera'z od niego wyra2mde !ku dołowi i . dopiaro w tej strefie ukazują się wyŻ1SlZe ogrn.:iJwa stretygra'ficme: neokom, urgOlIl i alb, których brak było pod: nasullńę
ciem treglorwym daJ.ej na połruJd;n:te.
Skręt. ten lnalJ.eży wdązać 'Z potWSzechnie przyjmow:aną IW Strefie graIllicznej fałdOw wierchowych i płasrorolW:iny reglowej fleksurą
brzeżną. M. Limanawski (1911) widział ją w o.brębi'e fa.łdu O.zeI'!WOIlych Wie'.lichów, według F. RaOOwskdego (1931) jedniaik fleksuTa br.zeŻ'lla
przejBiW!iJa . się mzwyczaj stromym w stosU'nku do, upadów' IW :fałdach
wierchowych nachyleniem pOIwie:rzclmi nasUl1!i.ęcia reglOlWego, a faMy .lWierehOlWe mgdzie jej nie prz~kroczyły. Z. KotańSk:i (1961) uważa, że
fleksura brzem:a, która jest odbiciem głębszej, subhercyński·ej fleksuxy w podłożu serii fabdolWYch, 'ZII1ajdJujesię 2JWYkle poiZa. ·zasi.ęgiem fałdów
wierchowych ku· północy, a j-est. przekroC'ZOlIl.t=t j'edynie pr;zez fałd OLe- wontu na 'Wschód od Doliny' Małej Łąki.
lPorrrleważ w strefie fleksury br:zeŻIlej s€rie autocl1toniJcme nigdzie
się nie odsłaniają, skręt zaczynający się w najbardziej północnej
pam
fałdu Czerwonych Wierchów :w lI'ej<JlIlie WołOwego Zlebu li Małej ŚIw.is
tÓWIk!i moŻlrla by równi·eż uważać za jego skręt croro!wy. Jednak brak
skmzydeł brzuszmycll :W:d.ów lWi€!I"Chawych we 'W1S1Zystkich przekroj:aJCh, w których molŻ1na ObseTwolwaĆ ich stosunek do podłoża autochtOlnicz-;
nego, nie zmusza do pr~jmolWaiIli.a :ist:nie:nia wielilcich skrętów czoło~
wych, prowadzącycll jednocześnie do wielkich przegięć fleksura'1nych
dostorowującej się do nich poIWierzchni nasunJięc:iJa reglowego, podobnie jak me wslkaiZUje ,na to. bU'dowa czołowej części fałdu Gf1eW'OłIltu. Należy za!Z'IlaJCzyć, że: wysokość skrętu ,azołolWego faMu C:zerwolIlYlch Wierchów mierzolIla
na
graiIli'cy neokomu z urgO!Il'em" mia'łaby pi,erwoilm!ie, tj. przed.2Jdegradow.a:ru.em· wyŹ'szycll paTltii dygitaicjd. Organów przez nasuwającą
Sliępłas:zczolWinę reglową, wysokość k:Hkuset metrów. F1eksurailne prze- gięcie WaJl"stw w -clyg:Ltacji QrgaJriÓIW na:leży' więc ra'czej w1ąZlać Ż fleksurą
brzemą, zaJZnalCm.jącą się IW podłożu fałdu OzerlWOlIlychWieTChów, która tutaj 7lOstam przez mego prz€'kroczOlIla. '
Brak neokomu, a IW każdym razie jego najrwyższej części, a także
urg<JlIlu i albu w dyg!iltacjd. Orga:nów pod nas;unięlCiem reglowym :w:iąże się ;n,ajpraiW1dbpodo,bniej 'z szall'iażem płas~zowiny T'eglorwej, ktÓ!ramlU.-
siała zed.r'zeć te ogniwa stratygraJiczne i zepchnąć je polza fleksuTą
· BUDOWA GEOLOGICŻNA . MAŁEJ , SWISTÓWKI 21i
brzeżną. Braku wyższych ogni,w stratygraficZlIlyoh pod nasunięciem
reglowym Gładlciego Upła!ziańskiego me mo,ŻlIla JWiązać ·z eTO'zją przed-
szariaźolwą lub €'IIOIZją -działającą przed sfałdOlWaniemi poariewa:ż ógniwa te zachOlWały się w stTefie fleksury brze.znej.Jeś1i nalWet erozja przed-
szariażowa miała tutaj miejsce, tonie pozostalwiła <ma po robie Ziad!nych be2lSpOl1"llych śladów, a jej ZIIlaCzeme nie mogłoby się równać z rolą degradacyjną, jaką odegrał smriaż pł.aSżczolWi!ny reglOlWej.
W strefie fle!ksulry brzeŻlnej, blisko nasunięcia regloMregoF. Ra- bowski stwierdził dwa lIliewielki.e płaty a!1bu (pl. I).
F. Rabolwski. (1959) przypuszczał, że są one 'ZaIchOlWa:ne w. małych
rowach tektoniC2ID)l(!h, lub ewentualnie trwO!l"zą jądro ę.ynJdj!n.y między fałdem Czemvonych Wiereh6w, a f~~ GiewOlI1tu (na
bairlwtneJ
pla!nszyumieszcZQlIlo je zbyt daleko na południ,e). Wydaje się, że.nie ma. powodu
przypUszczać tu obecności :liabdu GiewO!Dtu, jeśli ostatnie miejsca: jego
l'JIlYS1;ępowalIlia 'zmajdują się pod 'I'waroym Upłazem. Pra/WdoIpotOO1miJe są
to zachoiWa:ne w niiewielkiJCh rowach teld:on,{C2DJ.ych, !1JWiąmnycll z flek- suralnym przegięciem fałdu Cżer:wOlIlyc'h WierehÓIW, płaty albu jego normalnej okrywy, nie :zdarte przez płasz,ezOfWinę reglową. Z. Kotańs1ri (1961) jest skklllmy lW!iązat je ewentualnie ze skr~em pOlwstałym pod naporem. fałdu Giewootu, a!D!alogticznym do skrętu Małej Łąki
Pewne anomalie spokojnej tektaniki. jednostki Organów zazna-
czająsię '1la!kże w j,ej iIlJajbaTdziej południoIWej części, IW strefd.e dyslokacji Organów (pll. III i VII, fig. 2). Na WlSchodInim 'zooczu Widać tam "nJarto- we" podgimanie się IWamtw· triasu i doggeru, które przyjmu.ją położenie
pioinOlWe. Tak podniesione łaiwice 'Są ścięte wzdłuż płas1Jczyz.ny niemalże
po!ziomej przez leżący na nich MOIk malmo-nookolIllu (pl. III). Ku północy
blok. ten łączy się. z lIlul'lmem. dygi.tacji Organów i 'ohatrtakter kontaktu nie jest możliwy do prześ1edzenia. Ku południowi 'blok nialmo-neokomu dochodzi do< syn:klinałnego pasa urgOlIlu należącego do dygitacji Zdzia- rów. Pas ten odcina go zrurÓWJlO IW Małej Św.iSitÓIWICe, jak i pOil1J8.d Dziu- raw:em od' maIm()-'Jleokomu odwróconego skrzydła symklilny trwOll"'zącej · jednostkę
Zd:ziarów.
Na wyjaśnienie pozycji tego bloku rzucają światło .stosunki pa!I1u- jące na iWISIchodn!im zboczu Wielkiej Świst6w!ki, gdzi'e w obrębie dygitacji 0rganów ro2JWijają się dwa aIIltyklinaJ1'll€' !kliny t:rialSOwe przedztelOlIle synklinalnym klinemm:a'lmu (Rabowski 1959;· Kootiukotw 1963). Blok malmu ścinający ".naJrtOlWe" podgięcie w Małej Świstówce mógłby odpo- wiadać klinotW.iSynklilna:1n.eIIlu z Wielkiej Św.iSftÓW'ki, albo być elernen;"
tern do niego analogicznym. DySlokacja Organów przebiegałaby więc
na połwdnde od niego, a sam bloik należałby j€SZlCZe. do dygitacji· Orga- ll1ów. Jedn.omaczne określenie pozycji.:tego blolku na podstawie SItO'SU'll~
k6w panujących w Małej· ŚW:hs1ówce nie j'E;!St jednak .mo1JliJwe.
212 MICHAŁ SZULCZEWSKI
Jednostka Ździarów
DygitaJCja Zdzi.:a:rów odsłania się IW południOlwej ścianie Małej Św.ilSItór.wki i. jest oddzilelona od dygitacji Organów wielką dyslokacją
nazlW1aną pr;zez Z. Kotańskiego (1961) dyslokacją Organów~ Dyslokacja CH:ganów ma w Małej 'Świstówce charakter' uskoku zrzucającego ~zy
dło południowe, a !Więc blok Zdziatrów, względem dY'gitacji Organów.
Jego .amplituda jest talk duża, że z triasem ś.rodkorwym skrzydła ;Wiszą
cego kontaktuje urgon skrzydła zrzuconego. !Płaszczyzna dysloka·cji,' w miejscu gdzie anizyk kontaktuje z urgonem, jest pochylona ku połu
dniowi pod ką!em olkoło 70°.
Dygita'cj;a Zdzia;rów ma charakter stramo tk.u południorwi pochylo- . nej synkliny o dużych welWillętrznych dyskoTdaTIcjach pomiędzy wCho-
dzącymi !W jej skład ogniwami straty:graficznymi. Dolne (północne) skrzydło synkliny ujawnia się :zaledwie jako wąski pas urgonu leżący bezpośrednio na a:nłzyku dygita.cji Organów (pl. III). Stromo, bo pod kątem 700~padający kUpołudn!ioiWi urgon półnOlcnegoslkrzyrlła syn- kliny znika ku zalchodorwi, gdzie na :lewym zboczu Małej Swistówki z anizykiem jednostki 'Organów kontaktuje bezpośrednio alb (pl. VI, fig. 1). Ul'Igon zachował się tutaj jedynie w postad Idrohnych -Sltrz.ępów
w bezpośtedrnim sąsiedztwie z płaszx:zyzną dyslokacji. Wychodnie a:lbu
znaczą prz,ebieg osi synkliny. Tutaj dochodzi dOI naj,większylCh lW)1Itło
czeń li ;redukcji teiktoni:cznych, iW r.wy:niku których bralk IW o:gólle all'bu na VVschodn!im :zboczu Malej Świstówki, a wpołudDJiOlWej ściainie :zachował Się on 'ZJaledJwie w ·postadtrzech niewielkich roczewek, . nie !wykazując związlku sedymenta,cyjlI1ego a:ni ze skrzydł·em półnOlClIlym, ani z połu
dniowym. Pomiędzy odosohnionymi soczewk.ami łupków marglistych albu Kontaktuje ze sobą bezpośrednio urgon północnego i południowego Sikrrzydła synkliny. Podwojehie urgonu ·zazna;cza się i tam rw mO!rful0,gii,
ponieważ oba pasy urgOlnu. tworzą dwa pasma skałek rozdzielone
upła7Jldem,' na którym .znajdują się opwanesoczewki albu (pl. VII, fig. 2). AJlbskie jądro synkliny rozwija się batrtdro znacmie na :zalchodm.im
ZOOc2lU Małej ŚiWistówki. Tutaj na albie leży urgon górnego. skrzydła
synkliny 1(P1. IV). !Płaszczyzna kontaktu o;bu ogniw jest niewątpHwie płasZlCZY'zną zluźnienia i jest poc1hylo!I1a .pa południe pod~ątem 50°_65°
(a więc mniejszym niż IW S'~rzydlepółnocnym), przy biegu 75°-107° .
• PO!IllaJd urgolI1€'In leżą w odwróconym następstwie niższe ogini,wa stratygraficzne, aż po a!Iliizyk (pl. III). Pł:aSrezyzna kontaktu UTgOlIlu z neokomem jasrt znorWiu pł.aJsZlCzyzną niezna1cznego 2lluźnienia i wyka- zuje. upady 50°_80° S, przy biegach 105°-125°.
W najwyższym malmie południowej ściany Małej Świstów!ki wi.- cdÓlCZIle sąwapLenie bulalS'te analogiczne do wa'Pieni op:isaJn.ych z zachod- niego zbocza. TriasŚ'rOdko!wy~eży tutaj IWProst na malmie, bez pośred-
BUDOWA GEOLOGICZNA MA'ŁEJ ŚWISTOWKI 213
nictwa doggeru, prawdopodobnie 'z przyczyn tektonicznych. Two:rzy O!ll
rzędy ska.łek pC!llad. Małą Swistówką, 'w najn!i:ższej części Upłazków i Sze- rckiej, rozległych płaśrripod Chudą Turnią i TwaTldym Upła!zem (pl. III).
Na połoIWie szerokości upłazu 'z albem na zaJcbodnimzboczu Malej .Śwris:tówki, wcina się głęboko w alb ostroga malmu (pl. VI, fig. 1). Prze-
cina ją niemal ~dle do ogólnego kierunku gramie gęologicznych
pionowy, zaklinowany tekt<mic~e ,w malmie strzęp bato!l1u i keloweJu.
W cZeTWO!l1Ych (Wapieni.acll batoilski,ch widać okruchy żółtJ'lch dolomitóW i fragmenty struktur stiromaJtoliotorwyJCh. Malm "ostrogi" łączy się praw- . dorpodobniez pasem malmu' podściełają'cym wyżej leżące' wapieńie ro- bacZkowe i ŻÓłto wietrzejące dolomity triasowe. Wapienie te i dolomity F. Rabowski UZ!l1ał prawdopodobnie za. trias reglowy, na 00 !Wskazuje popro!Wadzenie rliasunięcia reglowego na :mapie 1:10000 bezpośredinio
ponad . malmo,..neokomem wier,choiWym. TJ'lfficm!S'em . podobny do op1sa- nego kompleks dobrze uławiOO!l1)11ch wapieni i dolomitÓIW me występuje
. nigdzie w serii reg.Jowej Gładkiego, a najniższym ogntwem ponad nasu-
nięciem reglowym są W'SIzędzie brekcje dolomityczne. U'bwO!l"Y te są: nie- mal ddentyczne ·z lWieTchowym 'aJllizykiem odsŁaniają'cym się w dnie Małej Świstów!k.i, należy ,więc U'Z!l1ać je także 'za wieTch()lwe.Jes:t to prawdopo·-
dołmie aJIrizyk niższy od wyżej wymienionego (Katański 1959), na 00
wskazuje strzęp doJomitów cukro!Watych. Następstwo warstw· jest więc
odwroltne, niż za:lJl1aiczo,ne na mapie 'w skali 1 :10000. Ustatlenie oowró- conej, a .me nOł"ll'l1aJlnej pOlZy,cji
warstw
uniemożldJwila wią'zanie całego p.a- kietu ·z normalnie leżą'cymi warstwami północnego elementu, od któ- rych - według Rabowskiego (op. cit.) - miały odciąć go i LWynieśĆ n9żYOOiW€ uskoki; Sil'lliezabtiTZO!l1e, lecz leżące iW zasadzie!l1a albie iW od- WTÓCO!l1ym poło:heniu utrwory, wiążące się ·z "ostrogą" malmu, były praw- dopodobnie pi,erIWOItnie 'związane 'z górnym skrrz)11dlem synkliny tWO!I'zącej blok Źdz]arów, od którego zostały oder.wallle i przesunięte ~zypu
s.zczalnie pod -wpływem nasuwającego się fałdu Giewontu, a następ!llie
wgni'elCiO!l1e LwplastyCZ!l1e łupkialbu.
Dosko!l1ale widoczna w Małej Świstówce sy;nkli:na1lna budowa bloku Zdziarów ,ni,e jestzjaWiiskiem lok:Ja.lnym, lec'z lwydaje się być 'charakte- rystycznym rysem budowy jednostki południowej, co: najmniej na prze- strzeni . między Doliną Kościeliską a Wi.elką Swistówką; Niedaleko na zachód, na WolJam.i pO!I1iżej Gładkiego Upła'ziańskiego otdsłaJl1iają się p<>~
nad. wschodnim zboczem Ddlim.y KościeliSkiej najwyższe ogniwa str'1ty- graficzne bloku Zdziarów, ujaiwniając i tutaj j,ego lSynrkH.!l1amą budolwę:
alb serii normalnej, odsłaoojący się Dla n1'ewielkiej przestrzeni jest przy- ktryIty przez Ul'gO!l1. Urgon, zarÓW!l10 odWTÓOOiIlego jak i · nO!l'mamego
skrizydłasynkliny,ko!Iltaktuje wzdłuż biegnącej tędy dysloik:aJcji Orga- nów z triasem jednostlci OrgaJl1ów. Ze względu na ni,ekorzystny przebieg polWier2ichni morfo~ogicznej dokład'rliejsze 'zbadanie stosunków telktonicz- nych nie jest ,tutaj możliwe.
. l
. !
F··
214 f\łICffAŁ SZULCZEWSKI
Mała Świstówka jest kąlWschodOlW'i n.ajbli~zym. 'Wo!a:mi miejscem, gdzie znowu pod nasu:n:ięciem reglowym ukazuJe się 'Zdygitow.aJIly fałd
~onych Wri~chów. Synklinalna budowa bloku zdŻia:rów ujaJWll:i.a
się tutaj wyraźniej, niż gdz:iekoiw;i.ek inidzi,ej" pollliaważ roocina ją głę
boko południowa ściana dblinki. W Malej ŚwistóWoe odslla;niają się wyż
sze ogniwa synkliJny, niZ :na zboczu DaJmy Kościeliskiej. J·eŚlina!W\Slcho
dnim zboczu Doliny Kościel]jl9kiej i na Wolami skrzy!dło irio:rmalllesy:n- kliny tworzącej j.ędnostkę ' Z'dzi;a'rów Otdsłania się IW ,całej. okazałości, a s~zydło odw.rÓiCOiIie. jest :nieomalcal!korwide l2lr'ooukolWane pod :nasu- nięciem reglOlW')7m, to IW Małej Świstawce skJrzydło odwrócone tworzy kompleks skal o :miążsooś.ci około 150 m, podJCzas gdy~zydio narmame,
odsłalIl'ia się ponad -linią llia1sum.ięcia j·edycie IW postaci WąSkiego pasa ur- gOlIlu. Ku W'schodJotwi, 'w Wielki,ej ŚwdstÓWlCe (KostiukolW 1963) ipOIIlad
dyslokacją .organów, ukazuje się już tylko górrne skrrzyJdło synkliny.
Przeciwnie skierow.aJIl:e upady IW jedno9tka'ch Organów i Zdii:arów, przedzieloinych dyslokacją Organów, spo!WodolWały, że obryw WaII1tul1rlJa- stąpił jedynie IW 'monokliJnalnie pochylonej ku półnOiCy jednostce Orga- nów, a ni,e objął pochylolIlY1ch ku południolwi warstw j,ednostki Zdz1arów.
, ·Bardzo 1IIlQ'2Jliwe, że za,chorwanie się .górnego skrzydła. synkliny w Ma- łej ŚwistóWiCe jest ZWiią'zaJne 'Z zanurza!Iliem :się :fałdu CZ€TWIOIlY'ch Wrier- chów
ku
lWIScIhodOlW'i, IW stronę maksyma:1nego obniżenia depresji J a- wora-GorytCzkoiWej (Ra·bowski 1959, Kotańskri, 1961). Olmi~e się osi faMu ku ,wschodowi jest także widoczne IW jednoo~ce Organów, jeśli żestawić' Małą ,Świstówkę IZWielką ŚwistÓIWką, gdzie . t:r!iJas oldslania się jedynie w buli lIla dnie kotła, a 'Wschodnie zbocze zbudiOlWIane jest ty:Iko zwymzych ogniw stratygra·ficznych,. Jednocześnie ku zachodowi płasz
czowina reglolW,a ścina 'ooraz to wyższe tektónicznie paI'tie fałdu Czer- wOlllych W!iereh6w.'
POIIlieważ Mała SwiS'tówlm jesrt; miej'scem, gdzie najwyraźniej uj~
nia się synkli.na1na budowa bloku Ździarów i tędy przebiega oś tej syn- kliny, propo!Iluję .na:zmać ją ,,synkliną Małej ŚW:istówiki". Ku zachodowi
m~y głÓWiIl!ie do czynietIl!i:a 'z jej skrzydlem noomalnym., a ku wscho- dowi odsł:a1Ilia się !tylko jej skrzydło odIwTócone, Wiązanie się obu skrzy- dełmoŻilla o~ać jedynie iW Małej Św1stÓWlCe. Tylko tutaj i
:na
WoJami ,IW jądrze synkliny uka'zuj.e się alb;
Synklina Małej Ś'WiIStÓIWki jest, według Z. KatańSlciego (19'61),. po- dobnie jak synklina Małej Łąki i synklina albu w żlebie Za~n,odgię
ciem dygitacyjnym iałdu Oz.er:wonych Wierchów powstałym pod 'wpły
wem naSUlW.aJD.ia się fałdu Giewontu.
Żakład Geologii Dynamicznej Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa, w lutym 1962 r.
BUDOWA GEOLOGICZNA MALEJ SWISTÓWKI 215
. LITERATURA CYTOWANA
BAC M. 1963. 'Budowa geologiczna Stołów pod Kominami Tylkowymi w Tatrach Zachodnich (The geology of the Stoły 'massif in West Tatras). - Acta Geol.
Pol., vol. XIII/l. Warszawa.
BORZA K. & MARTlNY E. 1962. Vyskum glaukonitoveho vapenca albu Javorovej Doliny v Tatrach.-· Geol. Sborn., roc. XIII, cis. 1. Br~tislava. .
COLOM G .. 1955. Jurassic-Cretaceous pelagie sediments of the western mediterrean zone and the Atlantic Area. - Micropaleontology l, 2. New York.·
GUZIK K. 1959. Mapa ,geologicżna Tatr Polskich w skali 1:10000; arkusz Kominy Tylkowe. Inst. ,Geol. Warszawa. .
HORWITZ L. & RABOWSKI F. 1922 .. O liasie i doggerze. wierchowym w Tatrach (Sur le Lias et le Dogger haut-tatrique de la Tatra). - Pos. Nauk., P.I.G.
(C.-R; Seanc. Inst. Geol. Pol.), nr 3~ Warszawa.
KOSTIUKOW J. 1963. Zdjęcie geologiczne Wielkiej Swistówki oraz Kotła Muło
wego i Litworowego (Geological mapping of Wielka Swistówka, and the
Mułowy and Litworowy Cirques). - Acta Geol. PoL, vol. XIII/2. Warszawa.
KOTA~SKI Z. 1955. Wapienie robaczkowe środkowego triasu serii wierchowej Tatr . (Vermicular ·limestones from the high-tatric Midd1e Triassic of the Tatra
Mts.). Ibidem, vol. V/3.
1959a. Profile stratygraficzne serii wierchowej Tatr Polskich (Stratigraphical sections of the high-tatric series in the Polish. TatraMts.). W: Z badań
geologicznych wykonanych
w
Tatrach, t; IV (In: From geological researches. in the Tatras, V. IV). - Biul. I.G. (Bu11 Inst. Geol. Pol.) 139. Warszawa.
1959b. Stratigraphy, sedimentology and palaeogeography of the high-tatric Triassic in the Tatra Mts. ~ Acta Geol.' Pol., .vol. 002. Warszawa.
1961. Tektogeneza i rekonstrukcja paleogeognifii pasma wierchowego w Ta- trach (Tectogenese et reconstitution de la paleogeographie de la zone haut-tat- rique dans les Tatras). - Ibidem, vol. XI/2-3.
KOTA~SKI Z. & RADWA~SKI A. 1960. 'Występowanie mikrofacji lombardiowej w malmie wierchowym Tatr (Communique concerning the occurrence of Lom- bardia microfacies in the High-Tatra Malm). - Przegląd Geol., nr 9. War- szawa.
LEFELD J. & RADW A:ŃSKI A. -1960. Planktoniczne liliowce Saccocoma Agassiz w malmie i neokomie - wierchowym Tatr polskich (Les Crinoides plancto- . niques Saccocoma Agassiz dans le Malm et le Neocomien haut-tatrique des Tatras Polonaises). - Acta Geol. Pol., vol. X/4. Warszawa.
LIMANOWSKI M. 1911. Geologiczne przekroje przez wielki fałd Czerwonych Wier- chów między doliną Suchej Wody a Chochołowską w Tatrach (Coupes geolo- . giques par le grand pli couche de Montagnes Rougesentre la valIee de la
Sucha :Woda et la vallee Chochołowska). ~ Rozpr.Pol. Akad. Um. 51, t. 11 ..
!Kraków.
MISIK M. 1959a. ,,Lombardiowa" - mikrofacia - vedti.ci horizont v malme Zapad- nych Karpat. - Geol. Sborn. Slov. Akad. Vied, vol. X, no. 1.. Bratislava.
1959b .. LitologickY profil suvrstvim vyssieho liasu (;,Fleckenmergel") Belan- . skych Tatier. - Ibic;iem.·
1959c. Stratygraficke rozpatie Globochaete alpina Lombard. - Ibidem, vol. X.
no. 2.
PASSENDORFER E. 1930. Studium stratygraficzne i paleontologiczne nad kredll serii wierchowej w Tatrach (:mtude stratigraphique et paleontologique du· Cre-
tace de la serie hauttatrique dans les Tatras). - Prace P.I.G. (Trav; SerY.
Geol. Pol.), t. II, Z. 4. Warszawa.
