1. Wypowiedzenia złożone współrzędnie
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości Uczeń zna:
• wypowiedzenia złożone współrzędnie (łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe, włączne),
• zasady interpunkcyjne obowiązujące w wypowiedzeniach złożonych współrzędnie.
ii. b) Umiejętności Uczeń potrafi:
• rozpoznać i nazwać typ wypowiedzenia złożonego współrzędnie,
• zbudować poprawne wypowiedzenie złożone współrzędnie,
• stosować się do zasad interpunkcyjnych obowiązujących w wypowiedzeniach złożonych współrzędnie,
• posługiwać się Słownikiem synonimów.
b. 2. Metoda i forma pracy
wykład nauczyciela, ćwiczenia
c. 3. Środki dydaktyczne
tablica, kolorowe flamastry, ksero z ćwiczeniami
d. 4. Przebieg lekcji
1. Nauczyciel prosi uczniów o znalezienie synonimów do wyrazu współrzędny. Powstaje zapis na tablicy: współrzędny = podobny, równoważny, równoległy.
Nauczyciel pyta, do jakiego słownika należy zajrzeć, aby rozszerzyć jeszcze listę wyrazów bliskoznacznych?
Uczniowie uzupełniają zapis na tablicy o słowa, które zostały odnalezione w Słowniku synonimów.
2. Nauczyciel podaje definicję wypowiedzenia złożonego współrzędnie (wypowiedzenie złożone współrzędnie składa się z wypowiedzeń wzajemnie uzupełniających się treściowo, ale składniowo niezależnych).
Wyróżnia się pięć typów wypowiedzeń złożonych współrzędnie (różnią się wykładnikami formalnymi):
A) łączne – łączą zdarzenia w czasie, przestrzeni, (charakterystyczne spójniki: i, a, ni, ani)
B) przeciwstawne – treści wypowiedzeń współrzędnych wykazują jakieś przeciwieństwo, (charakterystyczne spójniki: ale, a, lecz)
C) wynikowe – treść wypowiedzenia wtórnego wynika z pierwszego (jest jego następstwem),
(charakterystyczne spójniki: więc, toteż)
D) rozłączne – treść jednego wypowiedzenia wyłącza współczesne istnienie treści drugiego wypowiedzenia,
(charakterystyczne spójniki: albo, lub)
E) włączne – treść wypowiedzenia wtórnego włącza się w zakres treści wypowiedzenia poprzedniego.
(charakterystyczne spójniki: czyli, to jest)
Nauczyciel wyjaśnia zasady interpunkcyjne dotyczące wypowiedzeń złożonych współrzędnie.
3. Nauczyciel zapisuje zadanie na tablicy. Prosi uczniów o określenie typu zdania (współrzędnie złożone czy podrzędnie złożone), nazwanie jego typu i podkreślenie spójnika. Uczniowie zapisują zadanie w zeszytach.
Zadanie 1.
a) Jan wyszedł i zamknął drzwi. (zdanie złożone współrzędnie, łączne)
b) Piotr przyjechał do Warszawy, ale nie odezwał się do nas. (zdanie złożone współrzędnie, przeciwstawne)
c) Nie chciała tu zostać, a bała się stąd odjechać. (zdanie złożone współrzędnie, przeciwstawne)
d) Brat przyjdzie po nas albo zaczeka w domu. (zdanie złożone współrzędnie, rozłączne) e) Chłopak szybko przeskakiwał z kamienia na kamień, a za każdym razem fale oblewały
stopy. (zdanie złożone współrzędnie, łączne) Zadanie 2.
Wstaw podane niżej wskaźniki zespolenia (spójniki) w odpowiednie miejsca.
mimo to, zaś, za to, zatem, innymi słowy, oraz , albo….albo, skutkiem tego a) Czyta……..robi notatki.
b) Ojciec był drobny, syn………..ogromny.
c) ……..przestajesz płakać………nie rozmawiam z tobą.
d) Napracował się ciężko,……….teraz odpoczywa.
e) Wyjechał nagle, ………naraził rodzinę na spore kłopoty.
f) Ciężko pracował,…………nie ustał.
g) Jan zachorował,………nie przyszedł na zebranie.
h) Piotr nie przyszedł na spotkanie ze mną,……….stchórzył.
Nazwij typy wypowiedzeń złożonych współrzędnie.
4. Nauczyciel mówi, że ze względu na sposób zespolenia wypowiedzeń złożonych współrzędnie możemy wyróżnić:
Wypowiedzenia złożone współrzędnie:
- spójnikowe (wskaźnikiem zespolenia jest spójnik lub wyrażenia występujące w roli spójnika), - bezspójnikowe (brak spójnika, wskaźniki zespolenia jest wymawianiowy.
Nauczyciel zapisuje przykłady wypowiedzeń złożonych współrzędnie spójnikowych i bezspójnikowych.
5. Uczniowie określają typ wypowiedzenia i zastanawiają się, jaki spójnik mógłby być użyty w konkretnym wypowiedzeniu. (zdania na tablicy)
a) Spędziłem dwa tygodnie w podróży, wreszcie wróciłem do domu. (wypowiedzenie łączne, można by wstawić: i)
b) Pracuj jak wół, nic ci nie pomoże. (wypowiedzenie przeciwstawne, można by wstawić: ale) c) Idziesz, zostajesz?
d) Nie uważasz, będę musiała poważnie porozmawiać z twoją mamą.
e) Osiągnęła rekord: termometr wskazywał czterdzieści stopni Celsjusza.
Nauczyciel pyta uczniów o zastosowanie zasad interpunkcji w tego typu wypowiedzeniach.
e. 5. Bibliografia
1. Dąbrówka A., Geller E., Turczyn R., Słownik synonimów, Świat Książki, Warszawa 1995.
2. Grzegorczykowa R., Wykłady z polskiej składni, PWN, Warszawa 1996.
3. Klemensiewicz Z., Zarys składni polskiej, PWN, Warszawa 1957.
f. 6. Załączniki
i. Zadanie domowe
Ułóż po dwa wypowiedzenia złożone współrzędnie (spójnikowe i bezspójnikowe). Wykorzystaj wszystkie typy wypowiedzeń ze względu na typ spójników w nich występujących.
g. 7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcja dla I klasy gimnazjum.
