Społeczna Wyz˙sza Szkoła Przedsie˛biorczos´ci i Zarza˛dzania w Łodzi
Rafał Jo´z´wicki,
Towarzystwa ubezpieczeniowe na rynku nieruchomos´ci w Polsce
1. Wprowadzenie
Towarzystwa ubezpieczeniowe musza˛ dysponowac´, z racji prowadzonej działal- nos´ci ubezpieczeniowej, okres´lonym kapitałem i inwestowac´ go w odpowiedni sposo´b. S
´
rodki pienie˛z˙ne be˛da˛ce do dyspozycji ubezpieczyciela pochodza˛ zaro´wno od udziałowco´w, jak i od samych ubezpieczonych. Towarzystwo ubezpieczeniowe, gospodaruja˛c s´rodkami, dokonuje ich lokowania, co oczywis´cie nie jest celem samym w sobie, ale jedynie ma przyczynic´ sie˛ do moz˙liwos´ci wypłacania ewentualnych s´wiadczen´, odszkodowan´ czy dywidend lub udziało´w dawcom kapitału. Aby cel ten zrealizowac´, towarzystwo musi utrzymywac´ płynnos´c´finansowa˛ i osia˛gac´ docho´d przy akceptowalnym poziomie ryzyka1. Spos´ro´d okres´lonego spektrum potencjalnych aktywo´w, w kto´re towarzystwa moga˛ lokowac´
swoje s´rodki, jedna˛ z moz˙liwos´ci jest inwestowanie w nieruchomos´ci.
Celem niniejszego artykułu jest analiza portfeli lokat towarzystw ubezpiecze- niowych poprzez pryzmat ich zaangaz˙owania w inwestycje na rynku nieruchomo- s´ci. Analizy be˛da˛ce przedmiotem niniejszego opracowania obejmuja˛ lata 2002–2007 i oparte zostały na zagregowanych danych publikowanych w Roczni- kach ubezpieczen´ i funduszy emerytalnych za ten włas´nie okres.
2. Specyfika funkcjonowania towarzystw ubezpieczeniowych
Przedsie˛biorstwa ubezpieczeniowe okres´lane sa˛ jako podmioty funkcjonuja˛ce w dziedzinie ubezpieczen´ na z˙ycie i maja˛tkowych. Podstawowa działalnos´c´ tych podmioto´w zwia˛zana jest z zawieraniem i obsługa˛ umo´w ubezpieczeniowych oraz
1 H. Ogrodnik, Wybrane problemy prowadzenia działalnos´ci lokacyjnej przez zakłady ubezpieczen´ w dobie integracji gospodarczej, w: Ubezpieczenia, red. S. Wieteska, publikacja ze Zjazdu Katedr Finansowych „Instytucje, instrumenty i strategie w dobie integracji gospodarczej”, Wyd. UMCS, Lublin 2006, s. 115.
z prowadzeniem działalnos´ci inwestycyjnej. Działalnos´c´ ta w odniesieniu do towarzystw funkcjonuja˛cych w Unii Europejskiej oparta jest na dyrektywach Rady Europejskiej oraz na wewne˛trznym prawodawstwie pan´stw członkowskich, kto´re to prawodawstwo powinno byc´ zharmonizowane z unijnym.
Działalnos´c´ inwestycyjna towarzystw ubezpieczeniowych podlega pewnym ograniczeniom, tak aby zabezpieczyc´ interes posiadaczy polis. Istota i znaczenie tego celu zwia˛zane sa˛ bezpos´rednio z zaufaniem, kto´rym klient musi obdarzac´
ubezpieczyciela. Przepisy prawne reguluja˛ce funkcjonowanie towarzystw ubez- pieczeniowych w dobie integracji gospodarczej dotycza˛ najcze˛s´ciej kilku fun- damentalnych obszaro´w funkcjonowania tych podmioto´w2:
– zasad działalnos´ci inwestycyjnej,
– rodzaju aktywo´w, w kto´re towarzystwa moga˛ lokowac´ posiadane s´rodki, – minimalnych i maksymalnych wartos´ci poszczego´lnych klas aktywo´w w portfelu
inwestycyjnym towarzystwa,
– limitu s´rodko´w, kto´re moga˛ byc´ ulokowane w jednym podmiocie lub w grupie podmioto´w powia˛zanych kapitałowo, organizacyjnie lub w jednej inwestycji, – zasad dopasowania aktywo´w i zobowia˛zan´ wobec posiadaczy polis w zakresie
waluty i termino´w zapadalnos´ci, – wyceny lokat.
Zgodnie z ustawa˛ o działalnos´ci ubezpieczeniowej z maja 2003 roku ubez- pieczenia podzielone sa˛ na dwa działy. Dział pierwszy obejmuje ubezpieczenia na z˙ycie, drugi natomiast dotyczy pozostałych ubezpieczen´ osobowych i ubezpieczen´
maja˛tkowych3.
3. Nieruchomos´c´ jako obiekt inwestycji
Inwestowanie w nieruchomos´ci jest jednym w wielu moz˙liwych sposobo´w lokowania kapitału. Inwestycje takie sa˛ dobrym wyborem dla oso´b cierpliwych, kto´rym „nie spieszy” sie˛ z realizacja˛ zysko´w, i takich, dla kto´rych płynnos´c´
inwestycji ma drugorze˛dne znaczenie wobec moz˙liwej do uzyskania stopy zwrotu.
Inwestycje w nieruchomos´ci odznaczaja˛ sie˛ kilkoma istotnymi zaletami, kto´rymi sa˛ m.in.:
– dobra ochrona przed inflacja˛, co dotyczy w szczego´lnos´ci obiekto´w o małym zuz˙yciu technicznym,
– moz˙liwos´c´ osia˛gania stałego dochodu, oznaczaja˛ca uzyskiwanie cyklicznego przychodu z tytułu czynszo´w, opłaty parkingowych, za reklamy itp.,
2 H. Ogrodnik, Wybrane..., op.cit.
3 Dz.U. 2003, nr 124.
– szansa na odmroz˙enie zainwestowanego kapitału, co oznacza moz˙liwos´c´ zacia˛ga- nia kredytu pod zastaw posiadanych obiekto´w,
– wykorzystywanie nieruchomos´ci do dywersyfikacji portfela aktywo´w4.
Inwestowanie w nieruchomos´ci ma tez˙ swoje wady, spos´ro´d kto´rych najistot- niejszymi sa˛: koniecznos´c´ dysponowania bardzo wysokim kapitałem i mała płynnos´c´ inwestycji. Wysoka kapitałochłonnos´c´ rynku nieruchomos´ci powoduje, z˙e jest on zdominowany przez inwestoro´w instytucjonalnych – podmioty te maja˛
szczego´lnie duz˙e znaczenie, jes´li chodzi o sektor obiekto´w przemysłowych i komer- cyjnych. Inwestorzy indywidualni natomiast interesuja˛ sie˛ gło´wnie nieruchomos´- ciami rolnymi i mieszkaniowymi5.
Nieruchomos´ci posiadaja˛ cechy szczego´lne, decyduja˛ce o ich specyfice, wyro´z˙- niaja˛ce je spos´ro´d innych do´br ekonomicznych, co zaprezentowano w tabeli 1.
Decyduja˛c sie˛ na inwestycje w nieruchomos´ci, nalez˙y miec´ na uwadze fakt istotnego wpływu cyklu koniunkturalnego na wartos´c´ tychz˙e aktywo´w. Liczne badania prowadzone w krajach zachodnich wykazały, iz˙ rynki nieruchomos´ci podlegaja˛ silnym ruchom falowym i sa˛ nieregularne. Badania amerykan´skie wskazuja˛ na fluktuacje wyste˛puja˛ce co 3–7 lat, brytyjskie co 4–5 lat, natomiast holenderskie co 8–10 lub nawet co 9–11 lat. Istnienie cyklu koniunkturalnego dostrzegalne jest w tym segmencie zaro´wno na rynku lokat, jak i na rynku najmu.
Zauwaz˙ono tez˙, z˙e ruchy falowe na rynku lokat sa˛ silniejsze, niz˙ na rynku najmu i wyprzedzaja˛ je. Badania upatruja˛ przyczyn wyste˛powania cyklicznych zmian w zmiennej koniunkturze całej gospodarki, cechach strukturalnych budynko´w i budowli oraz w zachowaniach ludzkich. Istotne jest ro´wniez˙ to, iz˙ przebieg cyklu na rynku nieruchomos´ci moz˙e odbiegac´ od cyklu makroekonomicznego. Najbar- dziej odro´z˙niaja˛ca˛ sie˛ jest tu faza oz˙ywienia. Charakteryzuje sie˛ ona bowiem duz˙a˛
kapitałochłonnos´cia˛ oraz długim cyklem inwestycyjnym, dlatego włas´nie podaz˙
nowych obiekto´w jest nieco opo´z´niona w stosunku do biez˙a˛cych sygnało´w docieraja˛cych z rynku6.
Na rynku nieruchomos´ci działa kilka grup podmioto´w. Jedna˛ z nich sa˛ oczywis´cie inwestorzy. Grupa ta nie jest jednolita – ws´ro´d inwestoro´w wyro´z˙nic´ moz˙na:
– uz˙ytkowniko´w, kto´rzy sami uz˙ytkuja˛ nieruchomos´ci;
– włas´cicieli, kto´rzy posiadaja˛ nieruchomos´ci i czerpia˛ korzys´ci z tytułu najmu;
– spekulanto´w licza˛cych na szybki wzrost wartos´ci nieruchomos´ci;
– akcjonariuszy lokuja˛cych kapitał w instytucjach inwestuja˛cych na rynku nieru- chomos´ci7.
4 E. Kucharska-Stasiak, Nieruchomos´ci a rynek, Wyd. PWN, Warszawa 2005.
5 Ibidem.
6 Ibidem.
7 Ibidem.
Tabela 1. Najwaz˙niejsze cechy rynku nieruchomos´ci
Cecha Przejaw wyste˛powania Skutek
Złoz˙onos´c´
fizyczna
wielos´c´ elemento´w składowych (grunt, budynki, zasadzenia itp.)
utrudnienia na etapie analiz rynku z uwagi na odmiennos´c´ cech poszcze- go´lnych składowych
Nieruchomos´c´ trwałos´c´ w miejscu brak moz˙liwos´ci zmiany lokalizacji, łatwos´c´ obcia˛z˙enia podatkiem, lokalny charakter rynku
Trwałos´c´ w czasie niezniszczalnos´c´ gruntu, długi okres z˙ywotnos´ci budowli
dobra lokata kapitału
Ro´z˙norodnos´c´ brak dwo´ch takich samych budowli problemy z wycena˛
Niepodzielnos´c´ brak moz˙liwos´ci oddzielenia budowli od gruntu
bła˛d w lokalizacji skutkuje na zawsze, zmiennos´c´ wykorzystania budynko´w Deficytowos´c´ zbyt mała ilos´c´ w stosunku do zapo-
trzebowania
fluktuacja wartos´ci, koniecznos´c´
modernizacji celem
zaspokajania zapotrzebowania Wspo´łzalez˙nos´c´ interakcje z innymi obiektami sposo´b uz˙ytkowania moz˙e miec´ dru-
gorze˛dny wpływ na wartos´c´
Wysoka chłonnos´c´
kapitału
wysokie nakłady na zakup oraz wybu- dowanie obiektu
koniecznos´c´ wykorzystania obcych z´ro´deł, długi okres zwrotu, długa z˙y- wotnos´c´ ekonomiczna, koniecznos´c´
ponoszenia nakłado´w na modernizacje Mała płynnos´c´ utrudniona zamiana na goto´wke˛ trudnos´c´ w odzyskaniu kapitału Specyfika prawna sektor nieruchomos´ci posiada swoiste
regulacje prawne, zasady ewidencji, przenoszenia praw itp.
traktowana jest jako składnik maja˛tku, moz˙e podlegac´ interwencjonizmowi
Stowarzyszenia i organizacje
nieruchomos´ci sa˛ przedmiotem zainte- resowania wielu instytucji, zwia˛zko´w, stowarzyszen´ itp.
nieruchomos´c´ jest obiektem analiz, badan´ itp.
Z´ro´dło: E. Kucharska-Stasiak, Nieruchomos´ci a rynek, WN PWN, Warszawa 2005, s. 20–21.
4. Analiza lokat i przychodo´w z lokat
towarzystw ubezpieczeniowych w latach 2002–2007
Lokaty towarzystw ubezpieczeniowych obejmuja˛ ogo´lnie cztery kategorie inwestycji, kto´re stanowia˛: nieruchomos´ci, lokaty w jednostkach podporza˛d- kowanych, inne lokaty finansowe oraz nalez˙nos´ci depozytowe od cedento´w.
W tabeli 2 dokonano zestawienia odpowiednich pozycji na podstawie danych
Tabela 2. Najwaz˙niejsze cechy rynku nieruchomos´ci. Lokaty towarzystw ubezpieczeniowych w latach 2002–2007
Lokaty 2007 2006 2005 2004 2003 2002
stan na koniec roku w tys. zł
Nieruchomos´ci 610 451 930 972 957 255 963 369 288 575 306 159
– grunty własne oraz prawo wie- czystego uz˙ytkowania
gruntu 135 253 195 406 207 317 213 720 133 121 142 633
– budynki, budowle oraz spo´ł- dzielcze własnos´ciowe prawo
do lokalu 436 978 707 792 708 225 675 616 130 527 132 299
– inwestycje budowlane i zali- czki na poczet tych inwestycji
38 220 27 774 41 713 74 033 24 928 31 228
Lokaty w jednostkach podporza˛-
dkowanych 8 090 780 7 048 531 6 445 354 5 799 217 2 740 300 2 650 531 – udziały lub akcje w jedno-
stkach podporza˛dkowanych 7 897 537 6 819 680 6 165 565 5 398 768 2 357 017 2 275 587 – poz˙yczki udzielone jedno-
stkom podporza˛dkowanym oraz dłuz˙ne papiery wartos´cio- we emitowane przez te jedno-
stki 184 127 222 659 272 871 368 953 372 921 374 920
– pozostałe lokaty 9 116 6 192 6 918 31 496 10 362 24
Inne lokaty finansowe 47 766 871 64 094 713 56 084 393 50 065 484 49 668 976 43 119 180 – udziały, akcje oraz inne pa-
piery wartos´ciowe o zmiennej kwocie dochodu oraz jedno- stki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne w funduszach in-
westycyjnych 3 888 688 6 362 372 5 578 843 4 945 362 4 117 212 3 043 354 – dłuz˙ne papiery wartos´ciowe
i inne papiery wartos´ciowe
o stałej kwocie dochodu 38 945 041 47 893 933 44 890 657 41 184 389 43 077 167 38 067 882 – udziały we wspo´lnych przed-
sie˛wzie˛ciach lokacyjnych 0 0 – – 50 50
– poz˙yczki zabezpieczone hipo-
tecznie 0 4 652 4 751 19 622 26 427 37 213
– pozostałe poz˙yczki 1 895 007 5 126 125 2 292 923 1 382 374 101 879 75 115 – lokaty terminowe w instytuc-
jach kredytowych 2 958 099 4 676 426 3 316 256 2 529 837 2 338 837 1 892 087
– pozostałe lokaty 80 037 31 205 964 3 900 7 403 3 479
Nalez˙nos´ci depozytowe od
cedento´w 31 700 32 657 22 841 22 098 26 209 17 427
Razem 56 499 802 72106 873 63 509 842 56 850 167 52 724 060 46 093 298
Z´ro´dło: Opracowanie na podstawie roczniko´w ubezpieczen´ i funduszy emerytalnych za lata 2002–2007.
Rysunek 1. Udział lokat w nieruchomos´ci w lokatach ogo´łem w latach 2002–2007 (w %)
Z´ro´dło: opracowanie na podstawie danych z tabeli 1
zagregowanych towarzystw ubezpieczycieli. Jak z tabeli tej wynika, ła˛czna kwota lokat w badanym okresie uległa zwie˛kszeniu o niewiele ponad 10 mln PLN, co oznacza wzrost o 22,58%. W okresie tym jednak maksymalny poziom lokat 72 106 873 PLN osia˛gnie˛ty został w r. 2006, natomiast w r. 2007 zmniejszył sie˛ do poziomu 56 499 802 PLN.
W badanym okresie poziom lokat w nieruchomos´ci uległ zwie˛kszeniu niemalz˙e dwukrotnie z wartos´ci 306 159 PLN do 610 451 PLN. Podobnie jak w przypadku ogo´lnego poziomu lokat, tak i w przypadku nieruchomos´ci obserwowalna jest tendencja wzrostowa w latach 2002–2006 i dos´c´ gwałtowny spadek wartos´ci nieruchomos´ci w roku 2007.
Z kolei na rysunku 1, dla lepszego zobrazowania inwestycji w nieruchomos´ci, zaprezentowano ich udział w lokatach towarzystw ogo´łem.
Jak widzimy, inwestycje w nieruchomos´ci stanowia˛ niewielki udział lokat towarzystw ubezpieczeniowych ogo´łem. W latach 2002–2003 odsetek ten nie przekracza nawet wartos´ci 1%, w kolejnych latach nieco sie˛ zwie˛ksza i w r. 2004 osia˛ga maksymalny poziom sie˛gaja˛cy 1,69%, jednakz˙e w kolejnych latach zmniej- sza sie˛, by na koniec r. 2007 zamkna˛c´ sie˛ wartos´cia˛ 1,08%.
W tabeli 3 przedstawiono natomiast wartos´ci przychodo´w, jakie generuja˛
poszczego´lne rodzaje lokat towarzystw ubezpieczeniowych. Ogo´lnie zauwaz˙alnym 1,80
1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00
1,08
1,29
1,51
1,69
0,55 0,66
2007 2006 2005 2004 2003 2002
Tabela 3. Najwaz˙niejsze cechy rynku nieruchomos´ci
Przychody z lokat 2007 2006 2005 2004 2003 2002
w tys. zł Przychody z lokat w nierucho-
mos´ci 17 955 16 306 20 988 22 357 14 603 14 452
Przychody z lokat w jednostkach
podporza˛dkowanych 18 036 1 412 893 984 775 42 091 12 853 27 139 – z udziało´w i akcji 15 007 1 408 710 978 462 34 846 3 457 6 854 – z poz˙yczek i dłuz˙nych
papiero´w wartos´ciowych 3 029 4 183 6 313 7 245 9 392 20 285
– z pozostałych lokat 0 0 – – 4 –
Przychody z innych lokat
finansowych 1 393 150 1 288 252 1 263 411 919 502 411 427 465 581 – z udziało´w, akcji, innych
papiero´w wartos´ciowych o zmiennej kwocie dochodu oraz jednostek uczestnictwa i certyfikato´w inwestycyjnych w funduszach inwestycyj-
nych 69 834 80 646 103 418 31 241 21 897 9 296
– z dłuz˙nych papiero´w wartos´- ciowych oraz innych papiero´w wartos´ciowych o stałej kwocie
dochodu 1 190 362 1 079 737 1 084 080 822 390 349 904 400 166
– z lokat terminowych w instytu-
cjach kredytowych 75 160 59 062 44 836 30 515 39 086 54 132
– z pozostałych lokat 57 794 68 808 31 078 35 356 541 1 987
Wynik dodatni z rewaloryzacji
lokat 25 984 20 200 26 216 23 024 29 453 27 104
Wynik dodatni z realizacji
lokat 601 818 566 879 476 214 393 953 925 081 516 224
Razem 2 056 942 3 304 530 2 771 604 1 400 927 1 393 419 1 050 500
Z´ro´dło: Jak w tabeli 1.
zjawiskiem jest zwie˛kszanie sie˛ przychodo´w towarzystw. W latach 2002–2007 przychody te zwie˛kszyły sie˛ z 1 050 500 PLN do 2 056 942 PLN, czyli prawie dwukrotnie. Dokładna analiza wartos´ci przychodo´w pochodza˛cych z poszczego´l- nych kategorii lokat pozwala zauwaz˙yc´, z˙e przychody z lokat w nieruchomos´ci w tym samym okresie zwie˛kszyły sie˛ jedynie o 24,24%, czyli dynamika wzrostu przychodu z lokat w nieruchomos´ci nie pokrywa sie˛ z ogo´lnym trendem prawie dwukrotnego wzrostu ogo´lnego poziomu lokat z wszystkich aktywo´w ogo´łem.
Rysunek 2. Udział przychodo´w z lokat w nieruchomos´ci w lokatach ogo´łem w latach 2002–2007 (w %)
Z´ro´dło: opracowanie na podstawie danych z tabeli 2
Najwie˛kszy wzrost dynamiki zanotowały natomiast przychody z innych lokat finansowych, kto´re niemalz˙e potroiły swoja˛ wartos´c´, zwie˛kszaja˛c sie˛ z poziomu 465 581 PLN w r. 2002 do 1 393 150 PLN w r. 2007.
Aby dokonac´ analizy struktury przychodo´w z lokat w nieruchomos´ci w lokatach ogo´łem zaprezentowano rysunek 2. Jak z niego wynika, przychody z lokat stanowia˛
jedynie niewielki odsetek przychodo´w z lokat towarzystw ubezpieczeniowych ogo´łem. W latach 2002–2004 udział ten wynosi niewiele ponad 1%, by w latach kolejnych 2005–2007 zmniejszyc´ sie˛ do poziomu poniz˙ej jednego procenta.
5. Uwagi kon´cowe
Przedstawione obliczenia wskazuja˛, z˙e nieruchomos´ci nie stanowia˛ istotnych z punktu widzenia towarzystw ubezpieczeniowych aktywo´w, w kto´re lokuja˛ one swoje s´rodki. Pomimo hossy na rynku nieruchomos´ci wywołanej przysta˛pieniem Polski do struktur UE towarzystwa ubezpieczeniowe nie zwie˛kszyły w sposo´b znacza˛cy swego zaangaz˙owania w tymz˙e obszarze inwestycji. Owszem, analiza struktury lokat i przychodo´w z lokat na przełomie lat 2003 i 2004 pozwala zauwaz˙yc´
1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00
0,87
0,49
0,76
1,60
1,05
1,38
2007 2006 2005 2004 2003 2002
zwie˛kszenie sie˛ udziało´w poszczego´lnych pozycji odnosza˛cych sie˛ do rynku nieruchomos´ci, ale kolejne lata nie potwierdzaja˛ trwałego zainteresowania tymi aktywami ze strony towarzystw ubezpieczeniowych.
Insurance companies on the real estate market in Poland
Summary
Insurance companies are one of the most important investors on the market. These companies form contracts with their clients and pay claims, so they must conduct proper asset management. The main goal of this paper is to examine the real estate assets of insurance companies from the year 2002 to 2007. The author took into consideration data from life and non-life sector. In the conclusion the author says that insurance companies are not interested in investing big amount of money in real estate market in Poland.
!["The New Woman and the Aesthetic Opening : Unlocking Gender in Twentieth-Century Texts", edited by Ebba Witt-Brattström, Stockholm 2004 : [recenzja]]()