Fibrylizacja - metoda uzupełniania ubytków i konsolidacji tkanin masy z włókien naturalnych

Helena Hryszko

Fibrylizacja - metoda uzupełniania

ubytków i konsolidacji tkanin masy z

włókien naturalnych

Ochrona Zabytków 54/1 (212), 56-62

2001

Helena Hryszko

Katedra Konserwacji Tkanin Z abytkow ych W ydziału Konsewacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP, W arszawa

FIBRYLIZACJA — METODA UZUPEŁNIANIA UBYTKÓW

I KONSOLIDACJI TKANIN MASĄ Z WŁÓKIEN NATURALNYCH

Fibrylizacja tkanin jedw abnych

W magazynach muzealnych i w zbiorach sakralnych przechow yw anych jest bardzo wiele tk an in jedw ab­ nych w zaaw ansow anym stadium destrukcji. Bez w ła­ ściwej ingerencji konserw atorskiej, w niedalekiej przy­ szłości, zagraża im całkow ite unicestw ienie. Dotyczy to przede w szystkim tkanin archeologicznych oraz tk a­ nin w ydobytych z sarkofagów.

Tkaniny pochodzące z wykopalisk archeologicznych w czasie długotrw ałego przebyw ania w środow isku glebow ym , rzecz jasna, podlegają procesow i d estru k ­ cji. C zynniki chem iczne, fizyczne i biologiczne zm ie­ niają w ew nętrzne stru k tu ry w łókien, a w ko n sek w en ­ cji kształt, pow ierzchnię i barw y tkanin. Z m ian a o to ­ czenia po w ydobyciu przez archeologów zdecydow a­ nie pogarsza kondycję tkanin — stają się kru ch e i łam ­ liwe, często rozpadają się naw et przy profesjonalnych m anipulacjach.

Tylko niew ielki p ro cen t depozytów archeologicz­ nych jest poddaw anych konserw acji.

Z kolei stan zachow ania tkanin jedw abnych p o ch o ­ dzących z grobow ców jest uzależniony od rodzaju tk a­ niny, w a ru n k ó w i czasu trw ania procesu ro zk ład u ciała lub jego m um ifikacji, a także od sposobu i w aru n k ó w przechow yw ania po doko n an iu eksploracji. Kondycja tych tk an in jest zbliżona do kondycji tk an in arch eo lo ­ gicznych. D egradacja w łókien pow oduje sam oistnie i sukcesyw nie postępującą dezintegrację szat g ro b o ­ w ych. U biory rozpadają się na części, różnej wielkości fragm enty czy w ręcz na proszek.

T kaniny jedw abne nie m uszą przebyw ać w tak d ra­ stycznie niekorzystnym otoczeniu, jak krypty grobow e czy środow isko glebow e, aby ulec nieodw racalnem u procesow i deterioracji. Podobne skutki p ow oduje n a­ tu ra ln y proces starzenia w łókien jedw abnych. O gólnie m ów iąc, starzenie pow odują czynniki fizyczne, che­ m iczne i biologiczne. M ogą one w ystępow ać niezależ­ nie od siebie lub jednocześnie, intensyfikując ten p ro ­ ces. N ajistotniejsze znaczenie w procesie starzenia m a­ ją czynniki fizyczne. Są one w ynikiem obciążeń m echa­ nicznych, term icznych i różnego rodzaju p ro m ien io ­ w ania. C harakterystyczną cechą jedw abiu n aturalnego jest jego niska odp o rn o ść na działanie św iatła słonecz­ nego. Z aw arty w prom ieniow aniu słonecznym u ltra ­ fiolet (zakres fal od 100 do 380 nm) pow oduje d egra­ dację fotochem iczną większości m ateriałów w łó k n i­ stych. N astępstw em prom ieniow ania ultrafio leto w e ­ go jest zdecydow any spadek w ytrzym ałości, przede w szystkim w łókien jedw abnych. Istotne znaczenie

przyśpieszające starzenie jedwabiu — w obec dużej zdol­ ności absorpcji w ody — m a długotrw ałe działanie k u ­ rzu i innych zanieczyszczeń powietrza. N atom iast obec­ ność m ikroorganizm ów , w ahania tem p eratu ry i w il­ gotności w najbliższym otoczeniu, niepraw idłow y spo­ sób przechow yw ania lub eksponow ania przyśpiesza i pogłębia ten proces. W rezultacie w łó k n a jedw abne stopniow o podlegają nieodw racalnem u procesow i d e­ gradacji, co pow oduje rozległe ubytki w łókien. W tk a­ ninach jedw abnych zniszczonych w w yniku procesu starzenia m ożna zauważyć charakterystyczne rodzaje uszkodzeń, w ynikające z budow y splotow ej.

Analizując budow ę splotow ą tkaniny m ożna łatw o zrozum ieć m echanizm pow staw ania zniszczeń. N a przykład w tkaninach o splocie p łó tn a, w których za­ stosow ano osnow ę i w ątek o p o dobnych p aram etrach, zbliżoną gęstość i splot o jednakow ej liczbie p rzeplo­ tów, pow stają pęknięcia w zdłużw ątkow e i w zdłużos- now ow e o rów nych kraw ędziach. W tych p rzypad­ kach osnow a i w ątki są w jednakow ym stopniu n a ra ­ żone na szkodliwe oddziaływ anie czynników zew nę­ trznych. N atom iast w tkaninach atłasow ych i rypso- wych uszkodzenia mają zupełnie inny charakter: są rezultatem innej budow y splotow ej. W tkaninach atła­ sow ych i rypsow ych w ystępuje w yraźna dysproporcja pom iędzy grubością przędzy a gęstością osnow y i w ą­ tków na 1 cm. Często gęstość osnow y jest p ięcio k ro t­ nie większa, a grubość p ro porcjonalnie mniejsza. W ąt­ ki w tych tkaninach są całkowicie osłonięte przez osnowę i tym samym chronione przed negatyw nym w pływ em wszelkich czynników zew nętrznych. D latego też, naj­ częściej, w ątki pozostają zachow ane, a osnow a czę­ ściow o lub całkow icie w ykruszona.

W spółczesna konserw acja tkanin nie w ypracow ała dotychczas skutecznej m etody zabezpieczania tkanin jedw abnych, w których zaszły nieodw racalne zm iany w strukturze m aterii.

W ciągu ostatnich lat udoskonalił się w arsztat k o n ­ serw atorski w zakresie w yposażenia, m ateriałów , m oż­ liwości badaw czych i dokum entacyjnych, natom iast m etody pozostają, w zasadzie, bez zm ian. N ie będzie chyba błędne stw ierdzenie, że konserw acja tk an in jest dziedziną, w której zdecydow anie p refero w an e są tra ­ dycyjne metody.

W większości przypadków rutynow ym zabiegiem w procesie konserw atorskim jest w zm ocnienie osła­ bionej tkaniny dodatkow ym podłożem . Najczęściej sto­ sow anym sposobem jest zabezpieczanie tkaniny przez przym ocow anie do now ego podłoża przy użyciu igły i gęstych ściegów siatki konserw atorskiej. W w ypadku

całkow icie zdegradow anych w łókien jedw abnych uży­ cie igły, w istocie, nieuchronnie prow adzi do niszcze­ nia obiektów . Poza nieskutecznością takich działań, zasłonięciem rew ersu tkaniny, na pow ierzchnię w p ro ­ w adza się now y elem ent w postaci gęstych ściegów, zm ieniający oryginalną fakturę obiektu. W iększość k o n serw ato ró w tkanin m a św iadom ość n ied o sk o n ało ­ ści i w ad tego sposobu postępow ania. W praw dzie m e­ to d a jest odw racalna, ale w yprucie siatki zawsze wiąże się z d o d atk o w ą destrukcją obiektu.

Inny sposób konserw acji to przym ocow anie tkaniny do now ego podłoża długim i ściegami, przebiegającym i p o n ad obiektem . Ściegi te jednak nie stabilizują i nie zabezpieczają przed w ykruszaniem się w łókien w w y­ starczającym stopniu. Ta sam a uwaga dotyczy um ie­ szczania zniszczonej tkaniny pom iędzy dw ie w arstw y crepeliny.

O d lat sześćdziesiątych w kilku pracow niach zaczę­ to stosow ać lam inow anie bądź podklejanie tkanin na now e p o d ło że przy użyciu klejów syntetycznych. W śród k o n serw ato ró w tkanin stosow anie klejów syn­ tetycznych zawsze budziło wiele zastrzeżeń. M eto d a ta tylko teoretycznie jest odw racalna, po d o b n ie jak k o n ­ solidacja tkanin archeologicznych środkam i chem icz­ nym i. K ażda pró b a usunięcia kleju syntetycznego, w przypadku zdegradow anych tkanin jedw abnych, jest jednoznaczna ze zniszczeniem obiektu. Z tych samych p o w o d ó w stosow anie kleju syntetycznego w form ie folii i term iczne podklejanie m etodą stykow ą rów nież m oże budzić w ątpliw ości.

W K atedrze Konserwacji i Restauracji T kanin Z a ­ bytkow ych na W ydziale K onserw acji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w W arszawie od dw ó ch lat p ro w a­ dzone są prace badaw cze i dośw iadczalne przy o p ra ­ cow yw aniu zupełnie innej m etody konserw acji tkanin jedw abnych. Prace te są p row adzone przez autorkę arty k u łu w ram ach w łasnego tem atu badaw czego i przez stu d en tk ę A nnę D rzew iecką w ram ach pracy d y p lo m o w ej1. Projekt prac badaw czych jest w ynikiem w ieloletnich obserwacji i dośw iadczeń przy k onserw a­ cji ró ż n o ro d n y ch obiektów , w tym pow ażnej liczby tk an in archeologicznych i tkanin pochodzących z sar­ kofagów. Św iadom ość niedoskonałości dotychczas sto ­ sow anych m eto d , a przede wszystkim w w ielu w ypad­ kach stan bezradności w obec p roblem u konserw acji zdegradow anych tkanin, skłonił au to rk ę do podjęcia prac badaw czych.

Pomysł zupełnie innego podejścia do konserw acji zniszczonych tkanin znajduje swą analogię w m etodzie uzupełniania ubytków masą celulozow ą, spraw dzonej i pow szechnie stosow anej od wielu lat przez k o n ser­ w a to ró w papieru. O pierając się na pozytyw nych rezul­ tatach stosow ania tej metody, istniały realne podstawy, by sądzić, że zastosow anie masy z w łó k ien jedw abiu

natu raln eg o , w w ypadku tkanin jedw abnych, przynie­ sie rów nież pod o b n e efekty. Realność praktycznego zastosow ania tego pom ysłu m iała rów nież inną istotną podstaw ę. W literaturze dotyczącej historii p ap iern ic­ tw a n atrafio n o na inform ację świadczącą o m ożliw ości w y tw orzenia pap ieru z jedw abiu n aturalnego. Już pierw sze eksperym entalne próby w ykonane w p o ło ­ wie 1999 r. w całej pełni potw ierdziły przypuszczenia 0 m ożliw ości w ykorzystania masy z w łókien jedw a­ bnych do konserw acji tkanin. W literaturze p rzed m io ­ tu nie n atrafio n o dotychczas na żadne inform acje św iadczące o stosow aniu podobnej m etody przez k o n ­ serw ato ró w tkanin. M e to d a ta została nazw ana przez au to rk ę — fibrylizacją.

Fibrylizacja jest m etodą uzupełniania ubytków 1 konsolidacji tkanin masą z w łókien naturalnych2.

P rzedm iotem dotychczasow ych prac badaw czych i dośw iadczeń była fibrylizacja tkanin jedw abnych m a­ są z w łókien jedw abiu naturalnego. Kolejne prace będą dotyczyły fibrylizacji tkanin baw ełnianych, lnianych i w ełnianych.

Istotą i najważniejszą cechą tej m etody jest użycie do konserw acji w yłącznie tego sam ego surow ca, z k tó ­ rego w ykonano obiekt, bez konieczności stosow ania w zm acniającego podłoża ani żadnych dodatkow ych śro d k ó w chem icznych. M ożliw ość stosow ania tej m e­ to d y jest uw arunkow ana specjalistycznym w yposaże­ niem pracow ni konserw atorskiej.

Fibrylizacja odbyw a się w sposób m echaniczny przy w ykorzystaniu urządzenia do uzupełniania ubytków w papierze masą papierow ą. R ozw łókniona zaw iesina m asy z w łókien jedw abnych w trakcie przepływ u w o ­ dy osadza się ró w n o m iern ą w arstw ą i w ypełnia szczel­ nie miejsca ubytków i przetarć. Proces fibrylizacji trw a ok o ło 1 minuty. N ad m iar w ody usuw a się na stole niskociśnieniow ym . Po w yschnięciu masa w łóknista jest bardzo zwięzła, a w łókna ściśle przylegają do k ra ­ w ędzi ubytków i brzegów tkaniny, stabilizując i trw ale je zabezpieczając.

Już pierw sze próby fibrylizacji tkanin jedw abnych były podstaw ą do bardzo istotnego spostrzeżenia: fi­ brylizacja tkanin (zbudowanych z dw óch systemów krzy­ żującej się ze sobą przędzy) łatw o przepuszczających w o d ę, poza uzupełnianiem ubytków, daje znacznie szersze m ożliw ości ich zabezpieczania. M ożliw ości te dotyczą konsolidacji masą w łóknistą całej pow ierzchni zniszczonych obiektów. N aniesiona od strony rew ersu tkaniny w arstw a masy m oże pełnić funkcję zn ak o m i­ tego nośnika dla zdegradow anych tkanin. W zależno­ ści od potrzeb, grubość w arstw y m oże być regulow ana o d p o w ied n ią g ram aturą masy. W arstwa ta m oże zakry­ w ać całkow icie lub tylko częściow o odw rocie tkaniny. Jakkolw iek sam proces fibrylizacji tkanin przebiega w sposób identyczny jak przy uzupełnianiu ubytków

1. P r z e d m io tem pracy d y p lo m o w e j jest k o n serw a cja m a lo w a n ej z 1 6 7 1 r. z w y k o r z y sta n ie m m e to d y fibrylizacji. C h o r ą g ie w jest d w u str o n n ie na jed w a b iu c h o r ą g w i n agrob n ej A brah am a P u d e w ese w ła s n o śc ią M u z eu m W a rm ii i M azu r w O lszty n ie.

1. B a rw io n a m a sa z w łó k ie n je d w a b iu n a tu ra ln eg o . W sz y s tk ie fo t. H . H r y s z k o 1. C o lo u r e d r a w silk fib re m ass. A ll p h o to s : H . H r y s z k o

w papierze, to już po pierw szych eksperym entalnych próbach pojawiły się rów nież trzy głów ne problemy, wynikające z odm iennego ch arakteru surow ca i zupeł­ nie innych, pod względem techniki w ykonania i ro d za­ jów destrukcji, obiektów :

1. Fibrylizacja tkanin w ym aga w ypracow ania o d ­ miennej niż w przypadku papieru procedury p o stęp o ­ w ania. Pojawił się istotny problem stabilizacji zniszczo­ nych tkanin — oddzielnych fragm entów , rozsnutych kraw ędzi ubytków, pojedynczych nitek — we w łaści­ wym położeniu w czasie zabiegu fibrylizacji.

. 2. K onieczność dostosow ania grubości, koloru i faktury uzupełnień w przypadku każdego obiektu.

3. Problem uzyskania masy z w łókien jedw abnych o odpow iednich w łasnościach.

N iek tó re z powyższych problem ów zostały już ro z­ w iązane, pozostałe są przedm iotem aktualnie p rz e p ro ­ w adzanych badań.

Ad 1. W arunkiem skutecznego i trw ałego zabezpie­ czenia każdej tkaniny jest odpow iednie jej p rzy g o to ­ wanie do zabiegu fibrylizacji. Sposób postępow ania jest taki sam, jak w każdym praw idłow ym procesie k o n ­ serw atorskim . T kanina pow inna być zdezynfekow ana, oczyszczona m echanicznie i w kąpielach w odnych. D odatkow ym i najbardziej istotnym etapem prac jest

2. F ra g m en t s tu ły , s ta n p r z e d k o n se rw a c ją 2. F ra g m e n t o f a s to le , s ta te p r io r to c o n s e r v a tio n

3. F ra g m e n t s tu ły , tk a n in a je d w a b n a b r o s z o w a n a n ic ią m e ta lo w ą . A w e rs, sta n p o k o n s e rw a c ji

3. F ra g m e n t o f a s to le , silk fa b ric s titc h e d w ith a m e ta l th re a d . O b v e rse , s ta te a fte r c o n s e r v a tio n

zlikw idow anie deform acji i stabilizacja zniszczonej tkaniny w taki sposób, aby w czasie zalew ania masą jedw abną nie nastąpiły zniekształcenia kraw ędzi u byt­ ków czy przem ieszczanie się oddzielnych fragm entów. R óżnorodność tkanin nie pozw ala jednak na ustalenie ścisłych zasad. Każdy obiekt, w zależności od stanu zachow ania, rodzaju destrukcji, techniki w ykonania, wym aga o drębnego sposobu postępow ania. W tym względzie jest niezbędne w szechstronne dośw iadcze­ nie konserw atorskie i d o k ład n a znajom ość wszystkich aspektów przebiegu procesu fibrylizacji.

Ad 2. R óżno ro d n o ść tkanin stw arza konieczność indyw idualizacji rozw iązań w zależności od rodzaju obiektu. G rubość, k o lo r i fakturę uzupełnień do sto so ­ wuje się odrębnie do każdego obiektu, biorąc pod uw agę założenia konserw atorskie.

Grubość masy włóknistej w uzupełnieniach. Prace badaw cze zw iązane z grubością masy w łóknistej ro z­ poczęto od zm ierzenia grubości kilkudziesięciu jedw a­ bnych tk an in zabytkow ych. N a tym etapie prac z b a­ dań w yłączono tkaniny aksam itne. W zależności od budow y splotow ej i użytych surow ców grubość tkanin w ahała się od 0,12 do 0,96 m m , przy czym zarysował się dość w yraźny podział na 3 zasadnicze grupy:

4. F ra g m e n t s tu ły , tk a n in a je d w a b n a b ro sz o w a n a n icią m e ta lo w ą . R ew ers, sta n p o k o n s e rw a c ji

4 . F ra g m e n t o f a s to le , silk fa b ric s titc h e d w ith a m e ta l th rea d . R everse, s ta te a fte r c o n s e r v a tio n

— 1 grupa — bardzo cienkie tkaniny o splocie p łótna i atłasu — grubość 0 ,1 2 -0 ,2 0 mm.

— 2 grupa — tkaniny atłasow e, rypsow e i adam aszko­ we — grubość 0 ,2 0 -0 ,3 5 mm.

— 3 grupa — tkaniny lansow ane lub broszow ane nicią z oplotem m etalow ym .

W przypadku tkanin grupy 3 oznaczenie grubości jednym param etrem jest niem ożliw e, poniew aż w jed­

5. F ra g m e n t s tu ły , sta n p r z e d k o n se rw a c ją 5. F ra g m e n t o f a sto le , s ta te p r io r to c o n s e r v a tio n

6. D w a fr a g m e n ty s tu ły , sta n p o k o n se rw a c ji 6. T w o fra g m e n ts o f a s to le , s ta te a fte r c o n s e r v a tio n

nej tkaninie w ystępują co najmniej 2, a najczęściej 3 różne wielkości. W ynoszą one przykładow o:

0,17 — 0,50 — 0,70 mm, 0,42 — 0,80 — 0,96 mm, 0,36 — 0,69 — 0,89 mm.

W rezultacie wielu prób ustalono gram aturę dla trzech w zorcow ych grubości tkanin: 0,12 — 0,24 — 0,34 mm. W zorce te są niezbędne przy określaniu ilości masy potrzebnej do uzupełnienia określonej p o ­ w ierzchni ubytków.

Kolor masy włóknistej. O dpow iedni kolor masy uzyskuje się w norm alnym procesie farbiarskim , sto ­ sow anym przy barw ieniu przędzy jedw abnej. M asa m oże być barw iona na nieograniczoną liczbę kolorów . A bsolutnie niezbędnym w ym ogiem jest od p o rn o ść na w odę i trw ałość stosow anych barw ników . Kolor u zu ­ pełnień może być jednolity lub w ielobarwny, w zależ­ ności od potrzeb. Uzyskanie masy o różnych odcie­ niach w ym aga jednak od konserw atora dużych um ie­ jętności i dośw iadczenia w trakcie zabiegu fibrylizacji. Faktura masy włóknistej. Faktura uzupełnień, w za­ leżności od założeń konserw atorskich m oże być g ład ­ ka, ale istnieją też m ożliwości uzyskania faktury zbli­ żonej do faktury każdego rodzaju tkaniny. Fakturę m ożna uzyskać w trakcie osuszania obiektu na stole niskociśnieniow ym . Ten problem nie jest jeszcze do końca rozwiązany. A ktualnie opracow yw any jest taki sposób uzyskiw ania pożądanej faktury, aby była ona odbiciem pozytyw ow ym , a nie negatyw ow ym , jaki p o ­ wstaje przy prostej czynności odciskania faktury z in ­ nej tkaniny.

Ad 3. Podstaw ow e właściwości decydujące o trw a­ łości w łókniny jedw abnej — analogicznie, jak przy ocenie trw ałości papieru — to w ytrzym ałość i o d p o r­ ność na zginanie. Stopień białości w przypadku w łók­ niny jedw abnej użytej do fibrylizacji tkanin jedw ab­ nych nie jest istotny. O dczyn pH masy jedw abnej w y­ nosi 7,1. W ytrzym ałość w łókniny jedw abnej pow inna być o d pow iednio d ostosow ana do w ytrzym ałości d a­ nego rodzaju obiektów . W w ypadku tkanin o zróżni­ cowanej budow ie splotow ej w ytrzym ałość musi być oznaczona dw om a param etram i: wytrzymałość wzdłuż osnow y i w ytrzym ałość w zdłuż wątków. Z wyjątkiem tkanin o rów nom iernym splocie płó tn a, w tkaninach atłasow ych i rypsow ych w ystępują zawsze bardzo duże różnice. Jeszcze większe różnice w ystępują w przy p ad ­ ku zastosow ania w w ątkach przędzy z oplotem m eta­ lowym . W ytrzym ałość w łókniny jest uzależniona od długości w łókien i od sposobu przygotow ania masy.

D otychczasow e dośw iadczenia p rzep ro w ad zo n o z użyciem masy o stosunkow o kró tk ich w łóknach. A k­ tualnie przygotow yw ana jest masa długow łóknista. Z estaw ienie w yników badań wytrzym ałości tkanin za­ bytkow ych (głów nie archeologicznych) i w ytrzym ało­ ści w ytypow anych rodzajów masy w łóknistej zostanie przedstaw ione w najbliższym czasie.

Pierwszymi obiektam i, przy konserw acji których za­ stosow ano m etodę fibrylizacji, były fragm enty stuły i o rn atu pochodzące z w ykopalisk archeologicznych na w zgórzu katedralnym we F rom borku, w ydobyte w 1957 r. Pozyskany w trakcie w ykopalisk zbiór obej­ muje 96 fragm entów szat i p aram en tó w liturgicznych z XVII i XVIII w. W ybrane obiekty z tego zbioru są

obecnie w trakcie prac konserw atorskich \ R ó ż n o ro d ­ ność tkanin, rodzajów i stopnia destrukcji pozw ala na w nikliw e i w szechstronne spraw dzenie możliwości stosow ania m etody fibrylizacji. D otychczasow e d o ­ św iadczenia i uzyskane rezultaty niew ątpliw ie m ogą już być podstaw ą do jej oceny.

Najważniejsze zalety m etody to:

— skuteczna i trw ała stabilizacja w łókien i zabezpie­ czenie zdegradow anych tkanin,

— całkow ita nieszkodliw ość chem iczna,

— um ożliw ienie eksponow ania i bezpiecznego prze­ chow yw ania tkanin,

— dostępność do rew ersu tkaniny (w przypadku uzu­ pełniania ubytków ),

— zachowanie faktury obiektu w niezmienionym stanie, — całkow ita i łatw a odw racalność zabiegu,

— możliwość pow tarzalności fibrylizacji na tym sa­ mym obiekcie,

— zdecydow ana po p raw a wyglądu estetycznego,

7. F ra g m en t tk a n in y z o rn a tu , sta n p r z e d k o n s e rw a c ją

7. F ra g m en t o f fa b ric fr o m a ch a su b le, s ta te p r io r to c o n s e r v a tio n

3 . A utorka artyku łu sk ład a p o d z ię k o w a n ie D yrek cji M u z eu m W a r­ m ii i M a zu r w O lsz ty n ie , a w sz c z e g ó ln o śc i p a n i m gr M a łg o r za c ie

— zdecydow ane ograniczenie pracochłonności w p o ­ rów naniu z m etodam i tradycyjnym i,

— znaczne obniżenie kosztów konserw acji.

D o w ad należy zaliczyć m ożliwość stosow ania tej m etody jedynie do konserw acji obiektów o stosunko­ w o niew ielkich rozm iarach. O graniczenie to w ynika z w ielkości urządzenia do uzupełniania ubytków w p a­ pierze, z którego dotychczas korzystano.

Podstaw ow y w niosek z dotychczasow ych prac m oż­ na sform ułow ać następująco: fibrylizacja tkanin jed­ w abnych masą z w łókien jedw abiu naturalnego, z całą pew nością stw arza zupełnie odm ienne m ożliw ości konserw acji zniszczonych tkanin jedw abnych.

Szczegółowe opracow anie m etody fibrylizacji, we wszystkich jej aspektach wym aga, oczywiście, jeszcze bardzo w ielu badań. Procedura postępow ania w naj­ ważniejszych elem entach została o p racow ana i spraw ­ dzona dośw iadczalnie. A ktualnie prace badaw cze są skoncentrow ane na w łasnościach masy z w łókien jed­ w abnych. W projekcie prac docelow ym zadaniem jest w ytypow anie spośród różnych w ariantów masy o naj­ lepszych w łasnościach. Kom pleksow e wyniki badań i rezultaty prac konserw atorskich zostaną op u b lik o ­ w ane po ich zakończeniu.

8. F ra g m e n t tk a n in y z o rn a tu , sta n p o k o n se rw a c ji

8. F ra g m e n t o f fa b ric fr o m a ch a su b le, s ta te a fte r c o n se rv a tio n

O k u lic z za w y r a że n ie z g o d y na w y k o r z y sta n ie tk anin a r c h e o lo g ic z ­ n y c h d o prac b a d a w c z y c h i ek sp ery m en ta ln y ch .

Fibrilisation — a Method of Supplementing Gaps and the Consolidation of Fabrics with a Natural Fibre Mass The contemporary conservation of fabrics has not resol­

ved the conservation of degraded silk fabrics. Traditional methods of conservation using a needle are ineffective, and the application of glue should be eliminated due to the irreversibility of this operation.

For the past two years the Chair of the Conservation and Restoration of Historical Fabrics in the Department of the Conservation and Restoration of Works of Art at the Acade­ my of Fine Arts in Warsaw has been conducting research and experimental studies concerning an entirely new method of conservation, described by the author as fibrilisation. Fibrili­ sation consists of supplementing gaps and the consolidation of silk fabrics by using raw silk fibre masses. The essence of the proposed method is the application of exclusively the same raw material as the one used for making the object,

without the necessity of employing a reinforcing base or any additional chemical means. Fibrilisation is performed me­ chanically with the same equipment that supplements gaps in paper by means of paper bulk.

The great variety of fabrics renders it necessary to resort to individual solutions depending on the given object. Thick­ ness, colour and texture are adopted separately in each case. Apart from supplementing gaps, the fibrilisation of fabrics also offers an opportunity for consolidating the whole surf­ ace of degraded fabrics. The results of heretofore research and experiments are highly encouraging. Fibrilisation certa­ inly creates totally different possibilities of conserving silk fabrics. The complex outcome of research and conservation will be presented after their completion.