Gleby siedlisk leśnych terenów chronionych nizin i wyżyn Polski - synteza badań

(1)

STANISŁAW BROŻEK

GLEBY SIEDLISK LEŚNYCH

TERENÓW CHRONIONYCH NIZIN I W YŻYN POLSKI

-SYNTEZA BADAŃ

SOILS OF FOREST HABITATS FROM PROTECTED AREAS

OF THE LOWLANDS AND UPLANDS OF POLAND -

RESEARCH SYNTHESIS

Katedra Gleboznawstwa Leśnego, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Abstract: The paper presents the summary o f results from a series o f publications discussing soils from

natural reserves on uplands and lowlands in Poland. The relationship between soils and plants in these papers are the basis for developing forest plants and site cartography in forest areas. Classical and numerical methods were used, enabling the comparison of a large number o f profiles. Diversity of soils o f plant communities combined into trophic groups is shown. In conditions close to natural, soil is the key factor determining the composition o f species in forest stands. This statement is the basis for the classification o f forest sites as well as planning species in the renewed forests. The results have also helped to develop a diagnostic method for lower level units such as trophic variants of subtypes in soil classification.

Słowa kluczowe', gleby, rezerwaty przyrody, zespoły roślinne, relacje gleb i roślin, SIG. K ey words: soils, naturę reserves, plant communities, plant/soil relations, SIG.

WSTĘP

Celem tworzenia przyrodniczych terenów chronionych jest ich zachowanie dla przy szłych pokoleń, a także możliwości obserwacji i badań naukowych. Badania te służą doku mentowaniu stanu istniejącego, uzasadniającego powołanie terenu chronionego, ale też służą nauce do szukania wzorcowych relacji pomiędzy komponentami przyrody w tych tere nach. Relacje takie służą potem do ich ewentualnego zastosowania praktycznego w innych terenach. Przykładem który można wy korzystać w leśnictwie są rezerwaty leśne z zacho wanymi najpiękniejszymi ostojami drzewostanów. Można w nich badać relacje gleb i roślin ności, co ma ważne znaczenie teoretyczne i praktyczne. Zbadane związki gleb z drzewosta nami można wykorzystać w hodowli lasu, jako wzorce do projektowania składów gatunko wych na odnawianych powierzchniach. Przykładem takich prac są badania, któiych wyni kami jest seria artykułów w niniejszym numerze Roczników Gleboznawczych, dotyczą cych jakości gleb i składów gatunkowych drzewostanów [Brożek 2011; Brożek i in. 2011 a,b; Lasota i in. 2011a,b,c,d; Wanic i in. 2011, Zwydak i in. 2011]. Niniejsza praca jest podsu mowaniem tych różnorodnych badań glebowych wykonanych w bardzo zróżnicowanych zespołach roślinnych.

(2)

Gleby siedlisk leśnych terenów chronionych nizin i wyżyn Polski 191

METODY

W badaniach zastosowano klasyczny i numeryczny sposób waloryzacji gleb w lasach [Brożek i in. 201 lc]. Klasyczne podejście do interpretacji właściwości gleb jest coraz częściej uzupełniane o liczbową ich wycenę. Numeryczna ocena gleb, to nowe narzędzie w przetwarzaniu i interpretacji dużej liczby danych. Takim przypadkiem jest wyróżnianie, diagnozowanie i kartowanie siedlisk w lasach. Doskonalenie metod analitycznych doku mentujących gleby sprawia, że coraz łatwiej i taniej można oznaczyć bardzo różnorodne fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości gleb. Jednym z poważniejszych proble mów z tym związanych jest interpretacja uzyskanych wyników. W przypadku kartografii leśnej o charakterze wielkoobszarowym problem ten urasta do wagi podstawowej. Tak- satorzy siedliskoznawcy analizują setki profili glebowych, które są dzielone na grupy pod kątem możliwości produkcyjnych. Na tej podstawie są im przypisywane typy siedlisk [Brożek i in. 2011b] i typy lasu [Lasota i in. 20 lid ]. Co więcej, te profile są porównywane również między sobą, bo diagnoza siedlisk to ranking, od najsłabszych borów do najlep szych lasów. Kluczowym zagadnieniem tego rankingu są kryteria oceny gleb, które ni niejsza seria prac podejmuje i proponuje zastosować w praktyce.

Problem diagnozowania siedlisk w lasach angażuje fitosocjologów, gleboznawców i typologów leśnych. Połączenie osiągnięć wszystkich 3 dyscyplin wydaje się konieczno ścią dla osiągnięcia celu, którym w tym przypadku jest możliwie najlepsze rozpoznanie i zdiagnozowanie siedliska. Każda z tych dyscyplin posiada ogromną liczbę danych, któ rych połączenie i interpretacja to trudne zadanie. Zastosowanie statystyki w ich ocenie pozwoliło zaproponować metodę porządkowania danych w obrębie fitosocjologii [Dzwon ko 1986]. Połączenie osiągnięć tych dyscyplin z celem końcowym, jakim jest właściwa diagnoza siedliska, znalazło zastosowanie w metodzie typologicznej IBL. Najważniejszym obecnie etapem prac, poprawiającym tę metodę, jest obiektywna wycena gleb oparta o właściwości analityczne oraz obiektywne ujęcie 3 diagnoz cząstkowych (według gleby, drzewostanu i runa leśnego) w jedną diagnozę końcową. Proponowany Siedliskowy In deks Glebowy po pierwsze pozwala porównać wiele profili glebowych pomiędzy sobą, co umożliwia ich pogrupowanie według żyzności, a to z kolei jest podstawą diagnozy cząstkowej typu siedliska na podstawie gleby. Jest również proponowany klucz do dia gnozowania siedlisk oparty o glebę, z uwzględnieniem wskaźnikowej funkcji runa i drze wostanu [Brożek i in. 20 lic ]. Zagadnienia metodyczne oraz obiekty badawcze, na pod stawie których wypracowano końcowe wnioski przedstawiono w oddzielnych pracach [Brożek 2011; Brożek i in. 20 lic].

WYNIKI

Niniejsze badania wykazały, że Siedliskowy Indeks Glebowy (SIG), który jest zmody fikowanym Indeksem Trofizmu Gleby Leśnej (ITGL) [Brożek, Zwydak 2003], może być wykorzystany jako pomocne narzędzie w interpretacji żyzności gleby w wielu kierunkach. Podstawowym przeznaczeniem jest jego wykorzystanie w interpretacji właściwości gleb i wykazywania ilościowych różnic pomiędzy indywidualnymi pedonami, jak również gleba mi zbiorowisk roślinnych i siedlisk leśnych [Zwydak i in. 2011; Lasota i in. 2011a,b,c; Wanic i in. 2011]. Syntetyczne wyniki przeprowadzonych prac przedstawiono graficznie na rysunku 1. Wfykazane różnice w relacjach gleb i roślin mają zastosowanie w klasyfikacji siedlisk w lasach [Brożek i in. 201 lb], jak i w projektowaniu składów gatunkowych drzew odnawianego lasu [Lasota i in. 201 ld]. Kolejnym zastosowaniem tych relacji jest możli

(3)

wość wydzielania jednostek klasyfikacji gleby w randze niższej od podtypu [Brożek i in. 2011 a], a gleba może być weryfikowana naturalnym zróżnicowaniem roślin.

Uzyskane zbieżne wyniki SIG dla gleb lasów gospodarczych i w rezerwatach przyrody [Brożek i in. 2011a,b] jednoznacznie sugerują, że gleby tych pierwszych, w przeciwień stwie do roślinności, są mało zmienione gospodarką człowieka i ciągle jeszcze w lasach są w stanie zbliżonym do naturalnego. To optymistyczne stwierdzenie, odnoszące się do gle by, dotyczy wielu fragmentów lasów gospodarczych, które przez stulecia były pod wpły wem człowieka kształtującego drzewostany. Stwierdzenie to dotyczy szczególnie obsza rów leśnych zakwalifikowanych przez specjalistów do zakładania wzorcowych i podsta wowych powierzchni typologicznych [Instrukcja Urządzania Lasu cz. II 2003]. Spostrze żenie oparte na porównaniu wartości SIG w glebach lasów gospodarczych i rezerwato wych, znajduje równocześnie potwierdzenie w niewielkiej zawartości metali ciężkich, w większości gleb leśnych Polski. Ich zawartość nie odbiega od ilości uznanych za naturalne w warunkach Polski [Brożek, Zwydak 2003; Brożek i in. 2003].

Efektem prowadzonych badań jest wykazanie różnorodności gleb zbiorowisk borów sosnowych oraz odmienności gleb pozostałych wydzielonych grup troficznych (rys. 1, zespoły 1-7). Stwierdzenie tych faktów było znacznie ułatwione po zastosowaniu nume rycznych metod. Tym sposobem udokumentowano liczbowo dystroficzny charakter gleb borów, który jest następstwem ubóstwa substancji ilastych, kationów zasadowych, ro dzaju akumulowanej substancji próchnicznej oraz silnej ich kwasowości. Miarą żyzności badanych gleb jest siedliskowy indeks glebowy [Zwydak i in. 2011].

Analogicznie interpretowano różnorodność gleb zbiorowisk borów mieszanych - so snowych, świerkowych, jodłowych, z udziałem dębu i buka (rys. 1, zespoły 8-14), kwa lifikowanych w typologii jako bory mieszane [Lasota i in. 2011a]. Wykazano, że zespoły roślinne zaliczone do tej grupy troficznej rosną na lepszych glebach w porównaniu z glebami borów i wyraźnie gorszych od gleb porastanych przez zespoły zaliczane do la sów mieszanych (rys. 1). Wymiernym, sprawdzalnym i powtarzalnym wskaźnikiem tej różnicy w niniejszych badaniach był indeks SIG.

Analizując dalej zestawione powierzchnie w obrębie gleb zespołów borów miesza nych znaleziono przypadki (np. pojedyncze stanowiska zespołów 8, 11 i 14), których trofizm gleb był wyraźnie niższy, porównywalny z borami. Podobna sytuacja wystąpiła w grupie zespołów zaliczonych do lasów mieszanych, gdzie niektóre odstające przypadki (np. w obrębie zespołówr nr 15 i 18) ze względu na glebę, należałoby klasyfikować jako bór mieszany. W obrębie najżyźniejszych badanych stanowisk (zespoły nr 21-25) poje dyncze powierzchnie Galio odorati-Fagetum typicum =Melico-Fagetum ( żyzna buczy na niżowa, pow. nr 21) rosły na wyjątkowo ubogich glebach, spotykanych nawet w borach. Rozbieżności pomiędzy klasyfikacjami roślinnymi i glebowymi wskazują na po trzebę oparcia diagnoz siedliskowych o najbardziej stabilny element środowiska natural nego Jak im jest gleba.

Różnorodność gleb zbiorowisk zaliczonych do lasów mieszanych, grupy ubogich la sów liściastych (rys. 1, zespoły 15-20) wykazano również, posługując się indeksem SIG, który pomógł wykazać ich zróżnicowany trofizm od oligo-, poprzez mezo- do eu troficznego [Lasota i in. 2011b]. Trofizm tych gleb był wyraźnie wyższy od gleb borów i borów mieszanych. Różnice te wykazano i zdefiniowano liczbowo miarą SIG.

Różnorodność gleb zbiorowisk zaliczonych do grupy żyznych buczyn i grądów (rys. 1, zespoły 21-25) wynika z bogatych skał macierzystych, z których wytwarzają się najczęściej gleby brunatnoziemne, zaś w grądach niskich i wilgotniejszych buczynach źródliskowych - eutroficzne gleby gruntowoglejowe, czarne ziemie i gleby deluwialne.

(4)

Wykazanie specyfiki i wysokiej żyzności tych gleb wyraźnie ułatwiło zastosowanie in deksu SIG [Lasota i in. 2011c]. Różnorodność gleb zbiorowisk łęgowych i olsów (rys. 1, zespoły 26-30) może być oceniana z użyciem SIG, ale ocena ta może być utrudniona w przypadku głębokich gleb organicznych lub gleb wykształconych na gruboziarnistym podłożu, co wymaga dalszych badań [Wanic i in. 2011]. Stwierdzono, że łęgi topolowo- wierzbowe oraz łęgi jesionowo-wiązowe zasiedlają gleby mineralne - mady rzeczne po wstające w dolinach dużych rzek. Gleby łęgów jesionowo-olszowych oraz olsów są zabagniane, należą tu głównie gleby organiczne (torfowe, murszowe, mułowe) lub orga- niczno-mineralne (gruntowoglejowe torfowe, gruntowoglejowe murszowe).

Zastosowanie numerycznej waloryzacji gleb pozwoliło również na porównanie gleb zespołów roślinnych, zarówno pomiędzy badanymi stanowiskami, zespołami, jak i po między ich grupami (rys. 1). W grupie borów (zespoły nr 1-7), zespół Sphagno-Betule-

tum pubescentis - niżowe torfowiska z brzozą omszoną lub z sosną zwyczajną (Ledo- Sphagnetum) (rys. 1, nr 7) rosną na glebach o najwyższym trofizmie w tej grupie. Tak

wysoką wartość indeksu SIG osiągają gleby zespołów zaliczonych do borów miesza nych (zespoły nr 8-14). W grupie borów mieszanych najwyższy indeks SIG osiągały gleby porastane przQzAbietetum polonicum Br.-BI. Et Vlieg. 1939 - wyżynny jodłowy bór mieszany (rys. 1, nr 10). W tym przypadku należałoby rozważyć kwalifikację stanowisk z takimi glebami do lasów mieszanych. W grupie lasów mieszanych (zespoły nr 15-20) najwyższy trofizm wykazują gleby porastane przez zespół Tilio-Carpinetum abietetosum - grąd subkontynentalny w wariancie jodłowym (rys. 1, nr 20). Tak wysoki trofizm gleb sugeruje diagnozę siedliska dla tego zespołu jako las.

Szczegółowa charakterystyka gleb badanych zespołów roślinnych jest pomocna dla poprawy klasyfikacji gleb w lasach. Siedliskowy indeks glebowy (SIG) można zastoso wać do wydzielania jednostek bardziej szczegółowych, jak podtyp gleby [Brożek i in. 2011 a]. Są nimi troficzne odmiany podtypów gleb, które dobrze charakteryzują różno rodność tych jednostek. Potwierdza to także obecność wskaźnikowej roślinności runa leśnego oraz drzewostanu - jego skład gatunkowy i bonitacja wzrostowa.

Wprowadzone w Klasyfikacji gleb leśnych Polski [2000] odmiany podtypów są w tych badaniach dopracowane w zakresie trofizmu i potwierdzają obrany kierunek popra wy zasad wydzielania jednostek glebowych.

Drugim obszarem praktycznego wykorzystania badań jest klasyfikacja siedlisk leśnych. Na podstawie badań, w rezerwatach przyrody i najładniejszych fragmentach lasów go spodarczych, opracowano schemat diagnozowania siedlisk z zastosowaniem indeksu SIG i z uwzględnieniem wskaźnikowej funkcji runa leśnego oraz drzewostanu [Brożek i in. 201 lb]. Schemat ujmuje trzy diagnozy cząstkowe i przedstawia propozycję diagnozy końcowej typu siedliska. Propozycja systemowego oceniania gleby podczas diagnozo wania siedlisk w lasach, eliminuje dotychczasowy subiektywizm taksatora w tym zakre sie. Próba oceny siedlisk metodą fitosocjologiczną i typologiczną, z uwzględnieniem wła ściwości gleby ujętej SIG, wskazała znaczne rozbieżności obu systemów. Uzyskano wy niki, które pokazują ograniczoną funkcję wyników prac fitosocjologicznych w diagnozo waniu siedlisk w lasach.

Trzecim obszarem wykorzystania wyników badań gleb w zespołach roślinnych, jest potraktowanie ich relacji jako wzorcowych do wykorzystania w projektowaniu typów lasu, czyli składów gatunkowych drzewostanów [Lasota i in. 2011 d]. Na podstawie zmien ności SIG w obrębie grup troficznych B, BM, LM, L oraz Lł i Ol zaproponowano typy lasu, czyli zestawy gatunków drzewiastych, które powinny być preferowane w pracach odnowieniowych.

(5)

RYSUNEK 1. Porównanie trofizmu gleb zbiorowisk borów (1 -7 ), borów mieszanych (8 -1 4 ), lasów mieszanych (1 5 - 20) i lasów (2 1 - 25) oraz. olsów i lęgów ( 2 6 - 30) (Identyfikacja zbiorowisk - patrz tab. 1, Brożek i in. 201 lc).

FIGURE 1. Comparison o f soil trophisem o f coniferous (1 -7 ), coniferous mixed (8-1 4 ), deciduous mixed (15-20), deciduous forests (21 -2 5 ) with alder and riparian forest communities (26-30) (Plant communities identification - see tab. 1, Brożek i in. 201 lc).

S.

B

ro

że

(6)

Analizując wartości siedliskowego indeksu glebowego (SIG) w glebach mało zmienio nych przez gospodarkę leśną (w rezerwatach leśnych na obszarach nizinnych) zauważono znaczącą zgodność jego wartości granicznych dla grup troficznych w Krainach: Wielkopol- sko-Pomorskiej (III), Mazowiecko-Podlaskiej (IV), Śląskiej (V) i Małopolskiej (VI). Wyod rębniają się krainy północne - Bałtycka (I) i Mazursko-Podlaska (II), gdzie wartości gra niczne pomiędzy grupami troficznymi wymagały korekty [Lasota i in. 20 lid ].

Dotychczasowe doświadczenie w zakresie projektowania i wykorzystywania indeksu SIG pozwala na sformułowania tezy, że im wyższy indeks SIG, tym zespół roślinny porastający te gleby powinien być złożony z gatunków o wyższych wymaganiach tro ficznych. Wyliczono rozłączne zakresy SIG dla wielu zespołów roślinnych, w wielu innych zespołach wartości SIG nakładają się, co sugeruje ich łączenie w grupy troficzne. Taki stan będzie wymagał w projektowaniu składów gatunkowych uwzględnienia zasięgów i zmien ności regionalnej gatunków drzew, a w przypadku nakładających się zespołów możliwość wzbogacenia składów gatunkowych drzewostanów o gatunki tych zespołów.

Głównym celem prac nad wdrożeniem wyników do praktyki leśnej, jest ograniczenie subiektywizmu taksatora, na rzecz obiektywnej interpretacji cech gleb oznaczanych w laboratorium. Wyniki tych prac pozwalają zbudować jednolity system diagnozowania sie dlisk, który obecnie ma formę projektu instrukcji lub jej fragmentu [Brożek i in. 2006].

W podsumowaniu należy stwierdzić, że wartość siedliskowego indeksu glebowego (SIG) dobrze wyraża potencjalną i różnorodną żyzność gleb, a zarazem siedlisk leśnych w jedno rodnych warunkach klimatycznych. Te różnorodne zdolności siedlisk powinny zostać od powiednio wykorzystane. Warunkiem właściwego ich wykorzystania jest poprawne dopa sowania składu gatunkowego drzewostanu do warunków glebowych. Indeks SIG może być użyty do projektowania typu lasu na całym obszarze nizin i wyżyn Polski. Jego znacze nie w tym zakresie jest modyfikowane zmiennymi warunkami klimatycznymi, panującymi w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych [Matuszkiewicz 1990].

Badania objęły również enzymy glebowe ureazy i dehydrogenazy i ich znaczenie w ocenie aktywności biologicznej gleb siedlisk leśnych [Błońska 2011]. Wykazano zróżni cowanie aktywności enzymatycznej pomiędzy poszczególnymi glebami tworzącymi typy siedliskowe lasu. Najwyższą aktywnością dehydrogenaz i ureazy charakteryzowały się gleby zespołów zgrupowane w siedliska lasowe, najniższą - gleby zbiorowisk zgrupowa ne w bory [Błońska 2011]. Najniższa średnia aktywność ureazy została zanotowana w przypadku gleb organicznych, najwyższa w przypadku gleb deluwialnych, pararędzin i mad. Z kolei najniższa aktywność dehydrogenaz była związana z glebami oligotroficzny- mi - arenosolami, a wysoką aktywność enzymatyczną zanotowano w glebach eutroficz nych i mezoeutroficznych deluwialnych oraz pararędzinach. Aktywność badanych enzy mów wyraźnie różnicuje poszczególne podtypy badanych gleb [Błońska 2011]. W obrę bie gleb badanych typów siedliskowych lasu aktywność enzymatyczna była determino wana wilgotnością, odzwierciedlała właściwości gleb i może pretendować do miana bio logicznego wskaźnika ich żyzności.

Podjęto również próbę oceny wpływu aktualnego składu gatunkowego drzewostanu, na zmienność cech wybranych do obliczania indeksu SIG [Gruba i in. 2011]. Badania te prowadzono w kontekście zmienności gleb w przestrzeni leśnej. Wykazano, że wpływ drzewostanów o różnym składzie gatunkowym na glebę ma charakter biomodyfikacji. Sosna i świerk w porównaniu do gatunków liściastych silniej zakwaszają, różnica ta wahała się w przedziale 0,2-0,8 jednostki pH. Zmiany pH są efektem zmian w relacji wodór-glin (frakcja wymienna i związana z materią organiczną), przy niewielkim znacze niu kationów zasadowych. Wpływ drzewostanu zaznaczał się w wartościach wskaźni

(7)

ków mikrobiologicznych i w proporcjach C:N [Gruba i in. 2011]. Wpływ różnych gatun ków7 drzew na elementarne składniki SIG zaznacza się najbardziej w wartości wskaźnika N2/C, pod wpływem drzewostanu parametr ten może zmienić się o 1-2 jednostki SIG. W podsumowaniu tych badań można stwierdzić, że parametry przyjęte do obliczeń SIG są względnie trwałe i indeks ten będzie ulegał niewielkim wahaniom w czasie życia drzew-o- stanu.

W badaniach testowano również możliwość zastosowanie indeksu SIG wr diagnozo waniu siedlisk, terenów porolnych przeznaczonych do zalesienia [Wanic, Błońska 2011]. Wykazano, że Siedliskowy Indeks Glebowy wyliczony na podstawie właściwości fizy kochemicznych jest lepszym narzędziem w ocenie trofizmu tych gleb i doborze składu gatunkowego nasadzeń, niż diagnoza oparta na klasie bonitacyjnej gruntów porolnych. Diagnoza siedliskowa gleb porolnych przeznaczonych do zalesienia nie może być wspar ta oceną roślinności runa oraz drzewostanu, bo ich nie ma. Tak więc jedynie gruntowne badania gleboznawcze mogą być podstawą rozpoznania warunków siedliska jako podsta wy prac zalesieniowych na takich terenach.

WNIOSKI

1. Na obszarze leśnym nizin i wyżyn Polski gleba z uwarunkowaniami geologicznymi i morfologicznymi jest głównym czynnikiem różnicującym skład gatunkowy lasów, w' warunkach braku ingerencji człowieka.

2. Zastosow-anie metod numerycznych ułatwia waloryzację gleb i daje możliwość po równywania pojedynczych pedonów i ich grup, a także badanych obszarów w spo sób obiektywny, mierzalny i powtarzalny.

3. Numeryczna waloryzacj a gleb umożliwia wydzielanie ich odmian troficznych podty- pów, które są jednostką niższego rzędu w klasyfikacji gleb.

4. Wprow-adzenie metody SIG i prezentowanych tu wyników badań do praktyki leśnej, będzie pomocne w kształtowaniu leśnej szaty roślinnej zbliżonej do naturalnej. 5. Zespoły roślinności leśnej zaliczane do borów rosną najczęściej na glebach o indeksie

SIG do 13, borów mieszanych - 14-23, lasów mieszanych - 24-33, lasów oraz łęgów i olsów - ponad 33.

6. Wzajemne związki zespołów roślinnych z właściwościami gleb, na których one wy stępują wyrażone w formie SIG mogą być uznane za wzorce relacji glebowo-roślin- nych.

Udokumentowane liczbowo wzorce gleb dla poszczególnych zespołów roślinnych oraz połączonych w grupy troficzne, mogą być wykorzystane praktycznie w następują cych obszarach gospodarki leśnej:

1. W lasach gospodarczych, gdzie głównym obszarem zastosowania wzorców będzie diagnozowanie typów siedlisk i typów lasu na odnawianych powierzchniach leśnych. Typ lasu, to perspektywiczny cel hodowlany właściwy dla danego siedliska. Wpro wadzenie proponowanych tu rozwiązań do instrukcji diagnozowania siedlisk popra wi projektowranie szaty leśnej. Kształtowanie składów gatunkowych drzewostanów na dużych obszarach, to działanie o doniosłej randze, którego znaczenie leży u pod staw wszystkich prośrodowiskowych działań związanych z gospodarką leśną. Przy czyni się też do optymalizacji zarządzania zasobami glebowymi, co jest ważnym elementem ich ochrony.

(8)

2. Do przebudowy są typowane m.in. drzewostany rosnące na niewłaściwych sobie siedliskach, a wykazanie tej niezgodności będzie łatwiejsze z zastosowaniem propo nowanych wzorców glebowo-roślinnych i metod numerycznej oceny gleby. 3. N a terenach porolnych przeznaczonych do zalesień. Projektowana do zalesień roślin

ność leśna powinna być dostosowania do gleb. Brak roślinności leśnej na takich terenach oznacza, że jedynym elementem oceny siedlisk jest tu gleba.

PODZIĘKOWANIA

Prace prezentowane w niniejszym zeszycie Roczników Gleboznawczych powstały dzięki wsparciu udzielonemu przez Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego - nr projektu PNRF- 68-A1/1/07. Autorzy prac dziękują Pol- sko-Norweskiemu Funduszowi Badań Naukowych i Uniwersytetowi Rolniczemu w Kra kowie za sfinansowanie badań oraz administracyjną obsługę projektu. Także wielu Dyrek cjom Regionalnym Ochrony Środowiska autorzy są wdzięczni za zgody na prowadzenie badań w rezerwatach przyrody. Podziękowania są przesyłane także wielu nadleśnictwom administrującym terenami rezerwatów za pomoc organizacyjną w dotarciu na miejsce prac i pomoc w wyborze stanowisk badawczych. Podziękowania składane są również Paniom: inż. Reginie Głowackiej, inż. Bożenie Dobroś i mgr Agnieszce Wojciechowicz, za wykona nie wielu prac analityczno-laboratoryjnych niezbędnych do realizacji tematu.

LITERATURA

B Ł O Ń S K A E. 2 0 1 1 : E n zy m y glebow e i ich znacz en ie w o cen ie a k ty w n o śc i b io lo g iczn ej gleb leśn y ch na p rzy k ład zie rezerw ató w p rzyrody n izin i w yżyn Polski. R o c z. G lebozn. 62, 4: 1 6 3 -1 7 2 .

B R O Ż E K S., Z W Y D A K M. 2003: A tlas gleb leśnych Polski. CILP W arszaw a 2003.

B R O ŻEK S., G R Z Y W N O W IC Z I., W O JC IEC H O W IC Z A. 2003: M etale ciężkie w skałach m acierzystych gleb leśnych Polski. Zesz. P robl. Post. N a u k R o i 493, cz. I: 5 3 -6 4 .

B R O Ż E K S., Z W Y D A K M ., L A SO TA J., W ANIC T., G R U B A P. 2 0 0 6 : M e to d y k a liczbow ej w a lo ry z a c ji sie d lisk leśnych n izinnych i w yżynnych - k lu cz do o z n a c z a n ia jed n o ste k . M aszynopis. K ated ra G leb o znaw stw a Leśnego U R Kraków.

BR O ŻE K S. 2011: G leby i siedliska leśne nizin i wyżyn Polski - ujęcie klasyczne i num eryczne. Rocz. G lebozn.

62, 4: 7 -1 5 .

B R O Ż E K S., Z W Y D A K M ., PA C A N O W S K I P. 201 la : O d m ian y tro fic z n e p o d ty p ó w g leb ja k o je d n o s tk i niższego rzędu w system atyce gleb w lasach. R ocz. G lebozn. 62, 4: 124-132.

B R O ŻE K S., LA SO TA J., ZW Y D A K M ., WANIC T., G RU B A P , B Ł O Ń SK A E. 2011b: Z astosow anie siedli skow ego indeksu glebow ego (SIG ) w diagnozie typów siedlisk leśnych. Rocz. G lebozn. 62, 4: 133-149. B R O Ż E K S., Z W Y D A K M ., L A SO TA J., R Ó Ż A Ń S K I W. 2 0 l i c : Z a ło ż e n ia m etodyczne b a d a ń zw iązk ó w

pom iędzy glebą, z zespołam i roślinnym i w lasach. R ocz. G lebozn. 62, 4: 16-38.

D Z W O N K O Z. 1986: K la s y fik a c ja n u m e ry c z n a zb io ro w isk p o lsk ic h K arp at. F ragm . Flor. G eo b o t. 30(2): 9 3 - 1 6 7 .

G R U B A P , M U LD E R J., PACA N O W SK I P. 2011: W pływ drzew ostanu n a siedliskow y indeks glebowy. R ocz.

G lebozn. 62, 4: 1 8 2 -1 8 9 .

IN S T R U K C JA U R Z Ą D Z A N IA L A SU 2 003: Część II. In stru k cja w y ró żn ian ia i k arto w an ia sied lisk leśnych. IS B N 8 3 -8 8 4 7 8 -4 1 -9 . PG L L asy P aństw ow e, W arszaw a 2003: 1 -1 1 8 .

K L A S Y F IK A C JA G L EB L EŚN Y C H PO LSK I 2000: P raca zbiorow a. CILP. W arszaw a 2000.

LA SO TA J., ZW Y D A K M., WANIC T., BR O ŻEK S. 2011 a: R óżnorodność gleb zespołów borów m ieszanych.

R ocz. G lebozn. 62, 4: 5 6 -7 6 .

LA SO TA J., B R O ŻE K S., Z W Y D A K M., WANIC T. 201 lb: Różnorodność gleb acidofilnych lasów liściastych, św ietlistej dąbrow y subkontynentalnej oraz ubogich p ostaci grądów. R ocz. G lebozn. 62, 4: 7 7 -9 7 . L A SO TA J., B R O Ż E K S., Z W Y D A K M ., W ANIC T. 201 lc : R óżnorodność gleb żyznych b u czy n i grądów.

R ocz. G lebozn. 62, 4: 9 3 -1 0 8 .

L A SO TA J., B R O Ż E K S., Z W Y D A K M. 2 0 l i d : Z asto so w an ie sie d lisk o w eg o in d ek su gleb o w eg o (S IG ) w pro jek to w an iu sk ład u gatunkow ego odnaw ianych lasów. R ocz. G lebozn. 62, 4: 1 5 0 -1 6 2 .

(9)

M A TU SZ K IE W IC Z W. 1990: R e g io n a liza cja g eo b o tan iczn a Polski. [W :] R e g io n a liza cja przy ro d n iczo -leśn a n a po d sta w ach ek o lo g iczn o -fizjo g raficzn y ch . PW R iL , W arszaw a, 1 3 4 -1 5 7 .

W A N IC T., B Ł O Ń S K A E. 2011: Z a sto so w a n ie m eto d y SIG w o cenie p rz y d a tn o śc i te re n ó w p o ro ln y c h do hodow li lasu. R ocz. G lebozn. 62, 4: 1 7 3-181.

W ANIC T., BR O ŻE K S., LA SO TA J., ZW Y D A K M. 2011: R óżnorodność gleb olsów i łęgów. Rocz. Glebozn. 62, 4: 1 0 9 -1 2 3 .

Z W Y D A K M ., LA SO TA J., B R O Ż E K S., W ANIC T. 2011: R óżnorodność gleb zespołów borów sosnow ych.

R ocz. G lebozn. 62, 4: 3 9 -5 3 .

p ro f dr hab. Stanisław Brożek Katedra Gleboznawstwa Leśnego

Uniwersytet Rolniczy w Krakowie A l 29 Listopada 46, 31-425 Kraków rlbrozek@cyf-kr. edu.pl