WSTĘPNE WIADOMOŚCI O PROCESIE KARNYM

WSTĘPNE WIADOMOŚCI O

PROCESIE KARNYM

Cele procesu karnego

Ustawowe określenie celów procesu karnego zostały ukształtowane, tak aby:

1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba której winy nie udowodniono, nie poniosła tej odpowiedzialności,

2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,

3) uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,

4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

Trafna reakcja karna

W literaturze przedmiotu dyrektywę wyrażoną w pkt. 1 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. określa się mianem trafnej reakcji karnej, która sprowadza się do następujących postulatów:

1) nikt komu nie udowodniono winy nie poniesie odpowiedzialności;

2) nikt winny nie powinien ponosić odpowiedzialności większej, niż na to zasłużył;

3) nikt winny nie powinien ujść odpowiedzialności;

4) nikt winny nie powinien ponieść odpowiedzialności mniejszej,

niż na to zasłużył

Uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego

Dyrektywa uwzględnienia interesów pokrzywdzonego w postępowaniu karnym znajduje odzwierciedlenie w wielu regulacjach szczegółowych. Zwłaszcza na wyraźne podkreślenie zasługuje art. 299 § 1 k.p.k., który stwierdza, że w postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami.

Ponadto wzmocnieniu pozycji pokrzywdzonego służą regulacje wyposażające go np.:

 w prawo do występowania w roli samodzielnego oskarżyciela posiłkowego (art. 55 k.p.k.),

 w prawo do wnioskowania o zobowiązanie skazanego do naprawienia szkody bez potrzeby wytaczania powództwa adhezyjnego (art. 46 k.k.),

 w prawo do udziału w rozprawie, choćby nie był stroną (art. 384 § 2 k.p.k.), oraz w niektórych posiedzeniach sądu (np. art. 341 § 3, art. 343 § 5, art. 354 pkt 2 in fine k.p.k.),

 ustawa uzależnia od jego niesprzeciwienia się niektóre decyzje sądu (np. art. 387 § 2 k.p.k.), wprowadza system mediacji (art. 23a k.p.k.) i porozumiewania się pokrzywdzonego z podejrzanym (oskarżonym), od których to wyników uzależnia się pewne decyzje procesowe (np. art. 341 § 3, art. 343 § 3, art. 387 § 3 k.p.k.).

 Wymóg uwzględnienia interesu pokrzywdzonego jest też warunkiem, który może uniemożliwić umorzenie postępowania z uwagi na jego niecelowość (art. 11 § 1 in fine).

Rozstrzygnięcie sprawy z rozsądnym terminie

 Pojęcie "rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie" występujące w art. 6 ust. 1 EKPCz należy interpretować w połączeniu z art. 45 Konstytucji RP ("każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego

rozpatrzenia sprawy bez

nieuzasadnionej zwłoki") i art. 14 ust. 3c

MPPOiP, z których wynika, że każda osoba

oskarżona o popełnienie przestępstwa ma

prawo co najmniej do rozprawy "bez

nieuzasadnionej zwłoki".

Cele procesu karnego

Doktrynalne określenie celów procesu:

1)

Osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej - realizacja prawa karnego materialnego, tj. wykonanie szczególnego nakazu skierowanego do organów władzy państwowej, zawartego w przepisie ustawy karnej, określającym typ czynu przestępnego zarzuconego oskarżonemu i jego konsekwencje przy uwzględnieniu wszelkich dyrektyw i reguł zawartych w części ogólnej kodeksu karnego

2)

Osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej - sytuacja, w

której osoba przeciwko której lub na rzecz której toczy się proces

nabiera przekonania, że organy procesowe zrobiły wszystko, aby

prawu stało się zadość, postępując w stosunku do niej zgodnie z

prawem, sumiennie i w najlepszej woli

Rodzaje procesu w zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej

W zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej będącej przedmiotem procesu rozróżnia się:

 PROCES ZASADNICZY - odpowiedzialność karna za popełnione przestępstwo

 AKCJĘ CYWILNĄ - odpowiedzialność cywilna

oskarżonego(r ozstrzygnięcie w toku procesu karnego

roszczeń cywilnych, wynikających bezpośrednio z przestępstwa

lub nakładaniu obowiązku odpowiednich świadczeń z powodu

popełnienia przestępstwa)

Tryby postępowania

Występują w dwojakim znaczeniu:

 jako tzw. tryb ścigania, czyli odrębny sposób inicjowania procesu

 jako tryb procesu, czyli jako

postępowanie zwyczajne i jako

postępowanie szczególne (tryb

szczególny)

Tryby ścigania

Na wniosek pokrzywdzonegoBezwzględnie wnioskowe Za zezwoleniem

Przestępstwa ścigane w

trybie prywatnoskargowym

-nieumyślne uszkodzenie ciała powodujące lekki uszczerbek na zdrowiu (art. 157 § 3k.k.)

- lekkie uszkodzenie ciała (art. 157 § 2k.k.) - zniesławienie (art. 212 k.k.)

- zniewagę (art. 216 k.k.)

- naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.)

Tryby procesu

 TRYB ZWYCZJNY

To przebieg procesu zmierzający do

rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności

karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym systemie

procesu

 TRYBY SZCZEGÓLNE

To przebieg procesu zmierzający również do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, ale różniący się istotnie od trybu zwyczajnego w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę.

Ze względu na stosunek formalizmu trybu

zwyczajnego podzielić można tryby szczególne na trzy grupy:

 Postępowania ekwiwalentne:

 Postępowanie karne skarbowe zwyczajne

 Postępowanie poprawcze w sprawach nieletnich

 Postępowania wzbogacone (obecnie nie występuje w polskim procesie karnym)

 Postępowania zredukowane:

 Postępowanie nakazowe

 Postępowanie przyspieszone

 Postępowanie prywatnoskargowe (jak widać postępowanie to jest trybem ścigania i trybem szczególnym)

Postępowanie zasadnicze i dodatkowe

POSTĘPOWANIE ZASADNICZE

 Czyli takie, w którym dąży się zasadniczego

rozstrzygnięcia kwestii

odpowiedzialności prawnej sprawcy za popełnione

przestępstwo – odpowiedź na pytanie czy oskarżony popełnił przestępstwo oraz czy i jaką powinien

ponieść karę

POSTĘPOWANIE DODATKOWE

 Czyli takie, które prowadzi się w związku z postępowaniem zasadniczym. Dzielą się one na 4 kategorie:

Postępowania incydentalne - dotyczą kwestii dodatkowych (wpadkowych, incydentalnych) powstających podczas toczącego się procesu np.

kwestia tymczasowego aresztowanie, kar porządkowych

Postępowania pomocnicze

 Postępowanie transgraniczne

 Pomoc prawna krajowa

 Postępowanie o odtworzenie akt

Postępowania następcze

 Postępowanie w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie

 Postępowanie ułaskawieniowe

 Postępowanie w sprawie wyroku łącznego

Postępowanie uzupełniające na podstawie art. 420 k.p.k.

Stadia procesu

 Stadium przygotowawcze - służy zebraniu materiału dowodowego stanowiącego podstawę decyzji kończącej to postępowanie

 Stadium jurysdykcyjne - rozpoznanie sprawy i wydanie decyzji (postępowanie główne) oraz kontrola podjętej decyzji (postępowanie apelacyjne)

 Stadium wykonawcze - Celem tego stadium jest

wykonanie prawomocnie orzeczonych kar, środków

karnych, środków zabezpieczających oraz kontrola

przebiegu okresu próby warunkowego umorzenia

postępowania

Umorzenie absorpcyjne

 Przepis wprowadza wyraźny wyjątek od zasady legalizmu (art. 10) na rzecz

oportunizmu (celowości). Niecelowość ścigania wynikać ma tu wyłącznie z faktu prawomocnego już wymierzenia oskarżonemu innej, surowszej niż grożąca za dany czyn kary (§ 1) lub z faktu grożenia mu za inny czyn takiej kary, gdy nie orzeczono jej jeszcze prawomocnie (§ 2)

 ustawodawca wychodzi z założenia, że zbędny jest proces karny tam, gdzie z uwagi na inne przestępstwo tej samej osoby zagrożone surowiej, kara

wymierzona jej za dany czyn byłaby w konsekwencji pochłonięta przez karę wymierzoną za przestępstwo zagrożone karą surowszą (zasady łączenia kar przewidziane w Kodeksie karnym (art. 85-89 k.k.) , mające zastosowanie przy wyroku łącznym (art. 569 k.p.k.)

Umorzeniem absorpcyjnym można objąć sprawy połączone jednym postępowaniem (zawieszenia postępowania jedynie w części przedmiotowej, przy jednoczesnym prowadzeniu go wobec tej samej osoby, tyle że co do pozostałych czynów) oraz sprawy tej samej osoby toczące się odrębnie (zarówno wtedy, gdy sprawa o czyn większej wagi jest w stadium sądowym, a o przedmiotowy występek - w postępowaniu przygotowawczym, jak i wtedy, gdy obie sprawy znajdują się na etapie postępowania przygotowawczego)

Zawieszenie postępowania

 Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego, albo nie może on brać udziału w

postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody

 Artykuł 22 stanowi podstawę zawieszenia postępowania karnego zarówno w stadium przygotowawczym, jak i jurysdykcyjnym procesu.

 Oprócz art. 22 § 1, który stanowi zasadniczą podstawę zawieszenia postępowania karnego, także inne przepisy, kreują szczególne podstawy zawieszenia:

- art. 11 § 2 k.p.k. nakazuje zawieszenie postępowania w wypadku możliwości absorpcyjnego umorzenia postępowania);

- art. 61 § 1 k.p.k. stanowi, że postępowanie zawiesza się w razie śmierci oskarżyciela prywatnego w celu umożliwienia osobom najbliższym wstąpienia w prawa zmarłego; czas trwania zawieszenia jest ograniczony przez obowiązek sądu umorzenia postępowania, jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego;

Zawieszenie postępowania

 Ustawa nie precyzuje kryteriów "długotrwałości" przeszkody procesowej. W odniesieniu do postępowania przygotowawczego przyjmuje się, że takim kryteriom odpowiada przeszkoda, której czas trwania wedle racjonalnego przewidywania nie pozwoli na zakończenie dochodzenia lub śledztwa w terminach przewidzianych dla ich trwania w odpowiednich przepisach kodeksu postępowania karnego

 Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że przez "długotrwałą przeszkodę" uniemożliwiającą prowadzenie postępowania w stadium rozprawy głównej należy rozumieć taką przeszkodę, której termin ustania bądź w ogóle jest trudny do ustalenia, bądź co najmniej jest tak odległy w czasie, że przekracza wszelkie racjonalnie dopuszczalne okresy odroczenia rozprawy (SN Rw 447/78, OSNKW 1979, nr 5, poz. 59).

  

 Choroba psychiczna skutkuje zawieszeniem postępowania, gdy uniemożliwia oskarżonemu faktyczną możliwość udziału w procesie lub wyłącza możliwość rozumnej obrony. Pod pojęciem "nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej" należy rozumieć taką sytuację, w której oskarżony, mimo udziału obrońcy, nie jest w stanie kierować swoim zachowaniem w toku procesu, to jest w sposób właściwy rozumieć znaczenia czynności procesowych i składać sensownych oświadczeń (SN IV KR 92/79, OSNPG 1979, nr 11, poz. 156).

Zawieszenie postępowania

 Sytuacja wynikająca z konieczności zawieszenia postępowania w stosunku do jednego z oskarżonych nie może stanowić podstawy zawieszenia wobec innych, do których istniejące przeszkody się nie odnoszą (SN II KR 78/70, OSNKW 1970, nr 11, poz.

148).

 Przewidziana w § 2 art. 22 możliwość zaskarżenia

postanowień "w przedmiocie zawieszenia" oznacza, że

środek odwoławczy przysługuje zarówno na

postanowienie o zawieszeniu, jak i o odmowie

zawieszenia postępowania, a nadto na postanowienie

o podjęciu zawieszonego postępowania.

Mediacja - pojęcie

 Mediacja to dobrowolna negocjacja

między jednostkami pozostającymi w

konflikcie karnym tzn. takim, który jest

rezultatem popełnionego przestępstwa,

z udziałem trzeciej neutralnej osoby –

mediatora, mającej za zadanie

podtrzymywanie i ułatwianie przebiegu

negocjacji, ale nie narzucanie stronom

rozstrzygnięcia.

Cechy mediacji:

• dobrowolność

• bezstronność i neutralność mediatora

• mniejszy formalizm postępowania mediacyjnego

• poufność

• szybkość postępowania

• koszty

Dopuszczalność mediacji

 Sprawy z oskarżenia publicznego

 Sprawy z oskarżenia prywatnego (art. 489 § 2 k.p.k.)

NA JAKIM ETAPIE?

 W czasie postępowania przygotowawczego (art. 23a KPK)

 W czasie postępowania przejściowego (art. 341 § 3 KPK – warunkowe umorzenie postępowania)

 W czasie rozprawy – sąd nie jest ograniczony żadnym terminem, a więc postępowanie mediacyjne może

odbyć się w każdym czasie aż do wydania orzeczenia

Zasady postępowania mediacyjnego

Zasady

Sprawę kieruje się do mediacji z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego

Dobrowolny udział

Postępowanie mediacyjne prowadzi się w sposób bezstronny i poufny,

Obowiązek pouczenia oskarżonego i pokrzywdzonego o możliwości przeprowadzenia mediacji, o jej celach i zasadach oraz możliwości cofnięcia zgody na jej prowadzenie aż do zakończenia

postępowania mediacyjnego

Mediatorowi udostępnia się akta w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego

Mediatora nie wolno przesłuchiwać jako świadka, co do faktów o których dowiedział się od

oskarżonego i pokrzywdzonego w toku prowadzonego postępowania mediacyjnego, z wyłączeniem informacji o przestępstwach o których mowa w art. 240 § 1 k.k. (art. 178a k.p.k,)

Po zakończeniu mediacji sporządza się sprawozdanie z jej wyników; dołącza się do niego ugodę podpisaną przez pokrzywdzonego, oskarżonego i mediatora, jeśli została zawarta

Zasady postępowania mediacyjnego

Czas trwania – nie powinno trwać dłużej niż miesiąc a jego czasu nie wlicza się do postępowania przygotowawczego

Organ kierujący sprawę do mediacji:

 Sąd lub referendarz sądowy,

 W postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzący to postępowanie

Kto przeprowadza mediację?

 Instytucja lub osoba do tego uprawniona

Wyłączenia:

 Osoba co do której zachodzą przesłanki z art. 40 i 41 § 1

 Czynny zawodowo sędzia, prokurator, asesor prokuratorski, a także aplikanci do tych zawodów

 Ławnik

 Referendarz sądowy

 Asystent sędziego

 Asystent prokuratora

 Funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw

Znaczenie mediacji dla procesu i sytuacji procesowej oskarżonego pokrzywdzonego

Pomyślne zakończenie mediacji to zawarcie ugody i wykonanie wynikających z niej zobowiązań (§ 11 pkt 4 Rozporządzenie MS z 13.06.2003 r.)

Najważniejsza przyczyna wprowadzenia mediacji wiąże się ze znaczeniem jakie pojednaniu się sprawcy i pokrzywdzonego przypisuje prawo karne materialne, które od pojednania uzależnia:

 Warunkowe umorzenie postępowania (art. 66 § 3 k.k.)

Zasadą jest, że warunkowego umorzenia postępowania nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności (art. 66 § 2 k.k.).

Zgodnie jednak z art. 66 § 3 k.k. w wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Oznacza to, że dojście do skutku pojednania decyduje tu O SAMEJ DOPUSZCZALNOŚCI ZASTOSOWNIA WARUNKOWEGO UMORZENIA POSTĘPOWANIA wówczas gdy dotyczy to przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności w przedziale 3-5 lat. W takim wypadku pozytywny wynik mediacji jest przesłanką wystąpienia przez prokuratora do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania (art. 336 § 1 KPK) i jednocześnie przesłanką warunkowego umorzenia postępowania przez sąd.

Znaczenie mediacji dla procesu i sytuacji procesowej oskarżonego pokrzywdzonego

 Nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60 § 2 pkt 1 k.k.)

Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności: jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody

 Ogólna dyrektywa wymiaru kary nakazuje uwzględniać wynik mediacji (art. 53 § 3 KK)

Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem

 Mediacja ułatwia dochodzenie do formalnych porozumień procesowych przewidzianych w Kodeksie w art. 335 k.p.k lub art. 387 k.p.k.

Wprawdzie przepisy nie mówią wprost o pojednaniu między oskarżonym i pokrzywdzonym, nie mniej wśród przesłanek zastosowania tych instytucji znajdują się te, których ocena musi uwzględniać ewentualne pojednanie między stronami oraz naprawienie szkody np. wskazanie na postawę oskarżonego, która ma dowodzić, że cele postępowania będą osiągnięte mimo nieprzeprowadzania rozprawy