Terminy dawności w prawie pracy
Pojęcie i istota dawności
• Termin ,,dawność” jest pojęciem obejmującym instytucje, które wiążą określone skutki prawne z niewykonaniem przez uprawnionego jego prawa przez czas w ustawie określony. Skutki te są ujemne dla uprawnionego, a przynoszą korzyść innej osobie. Instytucja dawności polega na wywieraniu przez czas ujemnych skutków prawnych dla osób uprawnionych, nierealizujących swych praw w okresach wskazanych w ustawie.
• Instytucja dawności ma charakter zbiorczy. W nauce prawa cywilnego do dawności zalicza się z jednej strony przedawnienie i terminy zawite (prekluzję), z drugiej zasiedzenie i przemilczenie (stanowiące instytucje prawa rzeczowego).
Terminy w nauce prawa pracy
W nauce prawa pracy, poza podziałem terminów
dawności na przedawnienie roszczeń oraz prekluzję
(terminy zawite), często wskazuje się na inne terminy
dochodzenia roszczeń, a także szereg innych terminów,
dla których skutek ich przekroczenia jest różnorodny i
wynika z konkretnych przepisów ich dotyczących.
Przedawnienie roszczeń
Po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku pracy ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia dokonane przed upływem terminu przedawnienia jest nieważne.
Przedawnienie roszczeń
• Zrzeczenie się przedawnienia stanowi oświadczenie woli, które może być złożone w sposób wyraźny lub dorozumiany. Zrzeczenie się przedawnienia dopuszczalne jest tylko po upływie terminu przedawnienia, gdyż wcześniejsze byłoby w istocie przedłużeniem terminu przedawnienia, a to wyklucza art. 291 § 4 k.p.
• Wskutek zgłoszenia zarzutu przedawnienia roszczenie nie wygasa, lecz przekształca się w tzw. zobowiązanie niezupełne (naturalne). Jest to zobowiązanie, którego nie można skutecznie dochodzić w drodze przymusowej, lecz dobrowolne spełnienie go jest wykonaniem zobowiązania i nie można żądać zwrotu świadczenia.
Terminy przedawnienia
• Ogólny termin przedawnienia wynosi trzy lata i biegnie od daty, kiedy roszczenie stało się wymagalne. Od tej zasady wyrażonej w art. 291 § 1 k.p. przepisy § 2, §2(1), §3 i § 5 k.p. wprowadzają wyjątki.
• Według art. 291 § 2 k.p roszczenia pracodawcy o naprawnienie szkody wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
• Przepis ten stosuje się także do roszczenia, o którym mowa w art. 61 (1) k.p. (nieuzasadnione rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracownika) oraz 101 (1) (zakaz konkurencji)
• Jeżeli pracownik wyrządził szkodę umyślnie do przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego (art. 291 §3 k.p.), a więc art. 442 § 1 i 2 tego Kodeksu.
Przedawnienie roszczeń
• Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenia stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w Kodeksie przed takim organem, ulegają przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art. 291 § 5 k.p.)
• Zgodnie z art. 291 § 4 k.p. terminy przedawnienia nie mogą być skrócone ani przedłużone przez czynność prawną.
Bieg przedawnienia
• Jak wynika z art. 293 § 1 k.p. początek biegu przedawnienia określa dzień, w którym roszczenie stało się wymagalne. Wymagalność roszczenia polega na prawnej możliwości żądania spełnienia świadczenia.
• Początek biegu przedawnienia roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, liczy się od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzonej przez pracownika szkodzie (art. 291 §2 i §3 k.p.)
• Bieg przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenia stwierdzonego ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie pracy przed takim organem rozpoczyna się w dniu uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art. 292 § 5 k.p.)
Bieg przedawnienia
• Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przez właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów (art. 293 k.p.).
• Bieg przedawnienia przerywa się:
1) przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,
2) przez uznanie roszczenia (art. 295 § 1 k.p.)
• Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (art. 295 § 2 k.p.)
Terminy zawite
• Termin zawity to taki, którego upływ powoduje definitywną utratę prawnej możliwości dokonania czynności niezbędnej do wywołania określonych skutków materialnoprawnych.
• Upływ terminu zawitego zawsze podlega uwzględnieniu z urzędu.
• Terminy zawite do dochodzenia roszczenia tym różnią się od terminów przedawnienia, że po ich upływie osoba uprawniona traci bezwzględnie możliwość dochodzenia roszczeń prze właściwym organem
Terminy zawite
• Terminami zawitymi, których upływ pozbawia pracownika możliwości dochodzenia roszczeń przed sądem pracy są:
- - termin 14 dni od zawiadomienia o odrzuceniu sprzeciwu do wystąpienia do sądu pracy o uchylenie kary porządkowej (art. 112 § 2 k.p.),
- - termin 30 dni od dnia zawarcia ugody naruszającej słuszny interes pracownika do wystąpienia do sądu pracy o uznanie jej za bezskuteczną (art.
256 k.p.)
Terminy zawite
• Ponadto w Kodeksie pracy zostały przewidziane terminy zawite do skutecznego dokonywania poza sądami innych czynności i działań prawnych. Należą do nich:
-termin rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę (art. 23(1)§4 k.p.),
-termin zgłoszenia umotywowanych zastrzeżeń przez z.o.z. w przypadku zamiaru wypowiedzenia stosunku pracy pracownikowi zatrudnionemu na czas nieokreślony (38 §2 k.p.),
- termin zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w związku z przywróceniem do pracy (art. 48 § 1 k.p.),
- termin rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia oraz wyrażenia przez z.o.z opinii w tej sprawie (art. 52
§2 i §3 k.p.),
- termin zgłoszenia powrotu do pracy przez pracownika pozostającego w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym (art. 74 k.p.),
- termin zastosowania kary porządkowej (art. 109 § 1 k.p.)
Szczególne terminy ograniczające w czasie możność wywołania skutków
materialnoprawnych
• W przepisach prawa pracy, oprócz terminów przedawnienia i terminów zawitych występuje ponadto kategoria terminów, dla których skutek ich przekroczenia jest różnorodny i wynika z konkretnych regulacji ich dotyczących. Należą tu m.in.
szczególne terminy ograniczające dochodzenie roszczeń.
• Zgodnie z art. 265 k.p. jeżeli pracownik bez swojej winy, nie dokonał w terminie czynności, o których mowa w art. 97§ 2 (91) i 264 k.p., sąd pracy na jego wniosek przywróci uchybiony termin. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się do sądu pracy w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. We wniosku należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu.
Szczególne terminy ograniczające w czasie możność wywołania skutków
materialnoprawnych
• Terminy przewidziane w art. 264 §1 k.p.(termin odwołania od wypowiedzenia , złożenia żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania albo nawiązania stosunku pracy), oraz 97 § 2 (1) k.p. (termin na wystąpienie do sądu pracy z żądaniem sprostowania świadectwa pracy) różnią się od terminów zawitych oraz przedawnienia. Od przedawnienia różnią się tym, że uwzględnia się je z urzędu, a od terminów zawitych- możliwością przywrócenia.
Szczególne terminy ograniczające w czasie możliwość wywołania skutków
materialnoprawnych
Poza szczególnymi terminami do wniesienia pozwu, Kodeks pracy określa także terminy dochodzenia niektórych praw w postępowaniu wewnątrzzakładowym.
Należy tu wskazać na art. 112 k.p., zgodnie z którym pracownik ukarany karą porządkową może w ciągu 7 dni od zawiadomieniu go o ukaraniu wnieść sprzeciw. Termin ten nie może zostać uznany za zawity, gdyż w świetle art. 112 k.p. pracodawca może spóźniony sprzeciw odrzucić bez merytorycznego uzasadnienia, lecz może tego nie uczynić.
Terminy procesowe
• Terminy procesowe to terminy, których zachowanie jest konieczne dla wywołania skutków prawnych wyłącznie w sferze postępowania toczącego się przed organami rozpoznającymi spory ze stosunku pracy.
• Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1986 roku (III PZP 8/86) terminy określone w art. 256 k.p. oraz art. 264 k.p. są terminami prawa materialnego, a nie terminami procesowymi. Przekroczenie ich sprawia, że spóźniony pozew podlega oddaleniu , a nie odrzuceniu.
Opracowano na podstawie:
• H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek, Prawo pracy. Zarys wykładu., Warszawa 2016,
• Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.)
