Kodyfikacja etyki zawodowej
Źródła etyki zawodowej
W ujęciu formalnym źródła
etyki zawodowej to wszelkiego rodzaju akty normatywne,
kodeksy etyki zawodowej, zalecenia rekomendacje, a
także akty stosowania prawa, takie jak orzecznictwo sądowe.
Źródła etyki zawodowej
W ujęciu materialnym – to z kolei całokształt okoliczności społecznych mających wpływ na takie, a nie inne ukształtowanie się etyki danego
zawodu, przede wszystkim w
pojmowaniu jego podstawowych celów i wartości.
Czy etykę zawodową należy kodyfikować?
W odpowiedzi na powyższe pytanie ukształtowały się dwa odmienne
stanowiska. Zwolennicy
pierwszego poglądu twierdzą, że
kodyfikacja etyki zawodowej jest nowym typem regulacji etycznej, który zastępuje model oparty na
ideałach zawodowych.
Zwolennicy drugiego poglądu, który jest określany jako etyka sytuacyjna czy też jako stanowisko
antykodeksowe twierdzą, że choć
kodyfikacja etyki zawodowej jest faktem, to nie może to być równoznaczne z
pozytywną oceną tego zjawiska.
Przeciwieństwem kodeksów etycznych jest sytuacyjne
rozwiązywanie dylematów etycznych.
Poglądy Leszka Kołakowskiego na kodeksy etyczne
Autor dokonuje krytyki etycznych kodeksów
zawodowych. Opiera się na trzech argumentach.
Argument pierwszy
Jest określany jako zarzut
deontologizmu. Polega on na tym, że konstrukcja kodeksów etyki
zawodowej opiera się na kategorii
obowiązków, których wykonanie może być przedmiotem roszczeń ze strony innych podmiotów, w szczególności uprawnionych do ich egzekwowania organów władzy publicznej.
Rodzi to istotne konsekwencje:
Po pierwsze, prowadzi do eliminacji ze sfery etyki zawodowej innych niż obowiązki
zawodowe kategorii, takich jak np. cnoty, wartości czy ideały moralne;
Po drugie, same obowiązki zawodowe, ze
względu na ich egzekwowalność, rozumiane są raczej jako obowiązki prawne niż moralne.
Kodyfikacja etyki powoduje zanik
moralnego poczucia odpowiedzialności.
Argument drugi
Jest określany jako zarzut
konwencjonalizmu. Według niego kodyfikacja zakłada homogeniczność w etyce, a więc doskonałą hierarchię i spójność norm moralnych.
Kodyfikacja kodeksów etyki prowadzi do eliminacji indywidualnego
poczucia odpowiedzialności moralnej ze sfery etyki zawodowej.
Argument trzeci
Odwołuje się do problemu
oportunizmu związanego z ich tworzeniem.
Odpowiedzialność moralna
Jest pewną faktyczną postawą wobec instytucji oznaczającą, że podmiot w pewien sposób się z nią identyfikuje, nie czyni jednak tego
bezrefleksyjnie.
Można doszukiwać się tutaj analogii z postawą krytyczno – refleksyjną
wobec reguły w ujęciu H.L.A. Harta.
Adresat rozumie więc regułę i chce zgodnie z nią działać, choćby nie zgadzał się z jej treścią.
Możliwe jest również
nieposłuszeństwo wobec niej.
Można również przyjąć, że odpowiedzialność
moralna ma charakter
normatywny i jest raczej pewnym obowiązkiem
wobec instytucji.
Charakter norm, które składają się na kodeksy etyki zawodowej
Popularne w tym zakresie jest
nawiązywanie do koncepcji zasad prawnych Ronalda Dworkina czy Roberta Aleksego.
Opiera się na
rozróżnieniu dwóch
rodzajów norm: zasad oraz reguł.
Jeśli uznać, że kodeksy etyki
zawodowej zawierają wyłącznie zasady, to wymagałoby to podejmowania
sytuacyjnego namysłu przez ich adresatów i ważenia zasad w celu
podjęcia konkretnego rozstrzygnięcia.
Nastawienie do kodeksów nie mogłoby więc być czysto poznawcze.
Prawny charakter kodeksów etyki zawodowej
Spornym zagadnieniem jest prawny charakter kodeksów etyki
zawodowej. Filozoficzne
przesądzenie, że mają one charakter norm prawnych otwiera
problematykę związaną z ich
statusem na gruncie konkretnego systemu prawnego.
Powstaje pytanie o miejsce kodeksów etycznych wśród
źródeł prawa i ich stosunek do innych aktów prawnych
obowiązujących w danym państwie?
W przypadku zawodów
wyposażonych w samorząd
zawodowy, kodeksy etyki tworzone są na mocy ustawowego
upoważnienia.
Art. 57 pkt 7 RadPrU stanowi, że do Krajowego Zjazdu Radców
Prawnych należy uchwalanie zasad etyki radców prawnych.
Ważne jest też znaczenie jakie prawodawca przypisuje kodeksom etyki zawodowej.
W przepisach ustanawiających rotę
ślubowania, zarówno adwokatów, jak i
radców prawnych, znajdujemy odesłania do zasad etyki.
W przepisach dotyczących materii
egzaminów zawodowych radcowskich wymagana jest znajomość „warunków
wykonywania zawodu radcy prawnego i etyki tego zawodu” .
Art.3 ust.2 RadPrU stanowi, że „Radca prawny wykonuje zawód ze starannością
wynikającą z wiedzy
prawniczej oraz zasad etyki radcy prawnego”.
Najbardziej
charakterystyczne i
decydujące dla statusu
kodeksów etyki zawodowej adwokatów i radców
prawnych są przepisy dotyczące
materialnoprawnych podstaw odpowiedzialności
dyscyplinarnej tych zawodów.
art. 64 RadPrU: „Radcowie
prawni i aplikanci radcowscy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za
postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych”.
Trybunał Konstytucyjny zaliczył
kodeksy etyki zawodowej do sfery norm deontologicznych, tworzonych w sferze autonomii korporacyjnej
oraz dookreślających normy
ustawowe tam, gdzie kodeksy owe mają wpływ na ich stosowanie.
