Andrzej K. Olszewski
W służbie kościołowi, nauce i
literaturze
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 1/1, 9-13
A ND RZEJ K. OLSZEWSKI
czy słowo
je s t tu ciągle nasieniem i śpi pod ziemią
przywalone ciężkim kamieniem? ( Z wierszy z Ziem i Świętej 1985)
W SŁ U Ż B IE K O ŚC IO Ł O W I, NA UCE I L IT E R A T U R Z E Janusz Stanisław Pasierb urodził się 7 stycznia 1929 roku w L uba wie (ob. województwo olsztyńskie) jak o syn Jana, nauczyciela greki i łaciny i Janiny z Tomaszewskich również nauczycielki. D o szkoły powszechnej zaczął uczęszczać w 1936 r. w Tczewie, zaś ukończył ją w 1942 r. w Żabnie pod Tarnowem , gdzie mieszkał u swoich dziadków po wysiedleniu rodziny przez niemieckich okupantów z Tczewa w 1939 r. W latach 1942-1943 uczył się w szkole handlowej i jednocześnie na tajnych kom pletach w Tarnowie. Tam że uczęszczał w 1945 r. do L G im nazjum im. K. Brodzińskiego. Po powrocie wraz z rodzicam i do Tczewa zdał tam w 1947 r. m aturę w Liceum Ogólnokształcącym. Należał do drużyny harcerskiej im. księcia Józefa Poniatowskiego. 16 listopada 1947 r. złożył przyrzeczenie i otrzym ał Krzyż Harcerski. W 1948 r. w komendzie hufca w Pelplinie przewodził drużynie „M ilites C hristi” .
W latach 1947-1952 odbył studia filozoficzno-teologiczne w W y ższym Seminarium Duchow nym Diecezji Chełmińskiej w Pelplinie. Wyświęcony przez biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego 20 września 1952 r., od 30 września do końca tegoż rok u pracow ał jak o wikariusz w parafii św. M ikołaja w G rudziądzu. Od 1 stycznia 1953 r. do 30 grudnia 1954 r. był wikariuszem w parafii W niebowzięcia N M P w Redzie i prefektem w szkole podstawowej w Ciechocinie.
W latach 1954-1955 studiował zaocznie sztukę kościelną na Wydziale Teologicznym U niw ersytetu Jagiellońskiego. Uczęszczał także na polonistykę. Studia ukończył w Akadem ii Teologii K atolic kiej w W arszawie, uzyskując 20 grudnia 1955 r. stopień m agistra teologii w zakresie archeologii chrześcijańskiej i historii sztuki
1 0 ANDRZEJ K. OLSZEWSKI
kościelnej na podstaw ie pracy Ikonografia, ikonologia i typologia
M adonny w malarstwie Hermana Hana. 4 października 1956 r. został
asystentem ks. prof. Tadeusza Kruszyńskiego w Akadem ii Teologii Katolickiej. N a Uniwersytecie W arszawskim uczęszczał na semina rium prof. W ładysława Tomkiewicza. 29 października 1957 r. R ada W ydziału Teologicznego A T K nadała Jem u tytuł do k to ra teologii na podstaw ie rozprawy Zycie i twórczość Hermana Hana, przygotow a nej pod kierunkiem ks. prof. A ntoniego Kwiecińskiego.
Urlopow any na pięc lat wyruszył w lutym 1958 r. na studia zagraniczne do Fryburga i Rzymu. W Rzymie w Pontificio Instituto di Archeologia otrzym ał 20 grudnia 1960 r. licencjat z archeologii, zaś w dwa lata później również 20 grudnia d o k to ra t z archeologii na podstaw ie pracy Das private Stundengebet der ersten christlichen
Jahrhunderte, napisanej pod kierunkiem profesora Leo C. M ohlber-
ga. N a Uniwersytecie K antonalnym we F ryburgu studiow ał archeo logię, historię kultu i patrologię. W tym czasie odbywał też liczne podróże po Europie, Ameryce Północnej i Południowej, Afryce Północnej, Bliskim Wschodzie.
Po powrocie w 1963 r. został 1 października m ianow any adiunk tem na A T K , zaś 18 lutego profesorem historii sztuki sakralnej w Wyższym Seminarium Duchow nym w Pelplinie - drugiej uczelni, z któ rą związany był do końca życia.
13 czerwca 1964 r. habilitował się na W ydziale Historycznym U niw ersytetu W arszawskiego, przedłożywszy rozprawę Problemy
ideowe i form alne pomorskich i wielkopolskich przedstawień Koronacji M adonny w X V I I w. Po zatwierdzeniu habilitacji 8 m aja 1965 r., 22
m aja otrzym ał nominację na docenta i kierow nika katedry Historii Sztuki Kościelnej w A TK . W tymże samym roku 25 czerwca otrzym ał w Pelplinie K atedrę Hom iletyki. 1 października 1966 r. objął funkcję prodziekana W ydziału Teologicznego A T K i pełnił ją przez kilka kadencji do końca sierpnia 1981 r.
M ianow any przez Radę Państw a profesorem nadzwyczajnym nauk teologicznych 12 lutego 1972 r. został pow ołany 1 m arca na stanow isko profesora w A T K , pełniąc nadal funkcję kierownika K atedry H istorii Sztuki Kościelnej. 12 lipca 1982 r. m ianow any przez R adę Państw a profesorem zwyczajnym nauk hum anistycznych był kuratorem kierunku historii sztuki kościelnej, kierownikiem K atedry Historii Sztuki Starożytnej i Średniowiecznej (1982-1987), Średnio wiecznej i Nowożytnej (1987-1992). Funkcje te pełnił w ram ach W ydziału Kościelnych N au k Historycznych i Społecznych. Jako organizator, kierownik studiów historii sztuki i profesor w yprom o wał znaczny zastęp m agistrów i kilkunastu doktorów . N a przełomie
lat 1985-1986 przebywał w Rzymie grom adząc m ateriały do pracy 0 polonicach w zbiorach w atykańskich.
D nia 20 grudnia 1982 r v Ojciec Święty obdarzył go godnością P rałata H onorow ego Jego Świątobliwości.
Swoje zainteresow ania badawcze ujął sam przed laty w kilka grup problem owych, a mianowicie: 1. sztuka now ożytna G dańska i P om o rza G dańskiego epoki nowożytnej; 2. ikonografia i ikonologia sztuki sakralnej epoki nowożytnej; 3. ochrona zabytków sztuki kościelnej; 4. historia i teoria kultury; 5. zagadnienia współczesnej architektury, plastyki i literatury religijnej w Polsce i za granicą.
Owych kilka w ątków zainteresowań odzwierciedla jego licząca blisko trzysta pozycji bibliografia (szereg jest.w druku). Człowiek
1 jego świat w sztuce religijnej renesansu (1969), M alarz. gdański Herman Han (1974), Skarby Jasnej Góry (od 198,0 kilka wydań
w różnych wersjach językowych), Ochrona Zabytków S ztu ki Kościel
nej (1968, 1971), czy przygotow ane w A T K wspólnie z uczniami dwa
pierwsze tomy Ikonografii nowożytnej sztuki kościelnej w Polsce (1987) należą do wybitnych pozycji polskiej historii sztuki. W licz nych artykułach, esejach, recenzjach poruszał także problem y sztuki współczesnej.
Jednakże najbliższą M u była epoka sztuki nowożytnej - sam był bowiem bliski ludziom tam tych czasów, zanikającym dziś typem hum anisty ogarniającego kilka dziedzin. W tak znakom itych,książ kach jak: Czas otwarty (1972,1992), M iasto na górze (1973), Światło
i sól (1982), Inspiracje chrześcijańskie we współczesnej kulturze (1981), Szkice o kulturze (1983), Pionowy wymiar kultury (1983), Od kaznodziejstwa do homilii (1984), Skrzyżowanie dróg (1989), czy
autobiograficznej Gałęzie i liście (1985) poruszał się swobodnie w problem ach teologii, filozofii, sztuki, socjologii kultury, literatury od czasów najdawniejszych po najnowsze.
W 1971 r. zadebiutow ał na łam ach „Tygodnika Powszechnego” jak o poeta wierszem O powrocie jesieni i szybko wszedł i w tej dziedzinie twórczości do czołówki, publikując kilkanaście zbiorów wierszy od Kategorii przestrzeni (1978) po ostatnie Ten i tamten brzeg (1993). Są one nasycone głęboką refleksją religijną i filozoficzną i były tłum aczone na wiele języków.
Biegła znajom ość kilku języków pozwalała M u nie tylko na swobodne poruszanie się w światowej humanistyce, lecz także na bardzo szerokie k ontakty międzynarodowe. W ygłaszał odczyty na całym świecie, od Rzym u, M ediolanu, Paryża, L ondynu, Kolonii, F rank fu rtu, M oguncji, Lizbony, Salam anki po Nowy Jork, W aszyn gton, Ottaw ę, M ontreal, M altę, New Delhi, D żakartę, P o rto Allegre. Żelazny prelegent „Tygodni K ultury Cyhrześcijańskiej” , uczestnik
1 2 ANDRZEJ K. OLSZEWSKI
dziesiątków imprez naukow ych i kulturalnych, własnych wieczorów autorskich był doskonałym , znanym także poza krajem kaznodzieją i rekolekcjonistą, w ybornym causeurem spotkań towarzystkich.
Działał na wielu polach - od ochrony zabytków po konsultacje filmów jak: Z dalekiego kraju (rez. K rzysztof Zanussi 1981), Przed
sklepem jubilera (rez. M ichael A nderson 1988), Brat naszego Boga,
videokasety o Częstochowie ja ko centrum pielgrzym kowym. Był członkiem wielu organizacji kościelnych i świeckich, pełnił dziesiątki rozm aitych funkcji.
Organizacje kościelne: V. konserw ator Diecezji Chełmińskiej (1963), redaktor naczelny działu „Archeologia Chrześcijańska” w Encyklopedii Katolickiej K U L (1965), członek Komisji Epi skopatu do Spraw Sztuki Kościelnej (1965, sekretarz 1968, V. przewodniczący), członek Podkom isji D uszpasterstw a Liturgicznego (1968), członek redakcji „Studiów Pelplińskich” (1968), organizator W ydziałów Teologicznych w Fédération Internationale des U niver sités Catholiques (FIU C , 1973), egzam inator prosynodalny z hom ile tyki (1974), koordy nato r działań Episkopatu i władz w dziedzinie ochrony zabytków (1975). Członek korespondent Papieskiej M iędzy narodow ej Akadem ii M aryjnej (1985), członek Papieskiej Komisji O chrony Dziedzictwa Artystycznego i Historycznego Kościoła (1990), przewodniczący Rady Program owej W ydawnictwa Diecezji Pelplińskiej (1992), egzam inator diecezjalny (1992), członek Komisji do Spraw Opieki K onserw atorskiej nad Obrazem Jasnogórskim , członek Komisji E piskopatu do Spraw W ydawnictw, członek In- stituto des Sacro R om ano Im pero, k onsultant w atykańskiej Com- misione Per Gli Scritti di K arol W ojtyła, członek zespołów redakcyj nych „Studia C łarom ontana” , „N asza Przeszłość” , „Przegląd K a to licki” . Przedstawiciel A T K w F IU C i CO CTI.
Organizacje świeckie: Stowarzyszenie H istoryków Sztuki (1956), członek Komisji Ochrony Zabytków Z arządu Głównego SHS (1977), Europejska A kadem ia N au k i Sztuk (ASAE), Europejskie C entrum K ultury (CEC), Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, PEN -C lub, K om i tet N au k o. Sztuce PA N , R ada N aukow a Instytutu Sztuki PA N , W arszawskie Towarzystwo N aukow e, R ada K ultury przy prezyden cie RP, R ad a O chrony Zabytków przy M inistrze K ultury i Sztuki. W spółpraca z PP. Konserwacji Zabytków , (1957), Ośrodkiem D o k u m entacji Zabytków , Ośrodkiem D ó b r K ultury w G dańsku, członek Kolegium Redakcyjnego „Teki G dańskiej” (1975). Członek H o n o rowy Polskiego K om itetu N arodow ego ICOM O S.
Odznaczenia i nagrody: N ag ro d a III stopnia M inistra N auki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki za szczególne osiągnięcia w dzie dzinie bad ań naukow ych (1973), Złoty Krzyż Zasługi (1974), Złota
O dznaka za Opiekę nad Zabytkam i (1974), N agroda II stopnia M inistra N auki Szkolnictwa Wyższego i Techniki za pracę M alarz
Gdański Herman Han (1975), Medai rn. Bernarda Chrzanowskiego „Poruszył wiatr od m orza” (1989), O dznaka Zasłużonego dla K ultury
N arodow ej (1989), Krzyż Kawalerski O rderu O drodzenia Polski (1990), H onorow y Obywatel M iasta Tczewa (1991).
W pełni sił twórczych zmarł po ciężkiej chorobie w W arszawie 15 grudnia 1993 r. W Jego życiu szczególnym dniem był 20 grudnia - dzień prom ocji magisterskiej, licencjatu i d o k to ratu w Rzymie, nominacji na prałata. Tegoż dnia spoczął na cm entarzu w Pelplinie.
