SCENARIUSZ LEKCJI POKAZOWEJ Opracowany w ramach projektu pt.,,utworzenie Szkoły Ćwiczeń w gminie Żnin. Część IV- obszar nauczania PRZYRODA

SCENARIUSZ LEKCJI POKAZOWEJ

Opracowany w ramach projektu pt. ,,Utworzenie Szkoły Ćwiczeń w gminie Żnin”

Nr i obszar przedmio- towy

Część IV- obszar nauczania PRZYRODA

Nazwa przedmiotu CHEMIA

Poziom nauczania Klasy IV-VIII szkoły podstawowej Liczba godzin lekcyjnych 2 godziny

Klasa VII

Imię i nazwisko Autorki Beata Ziółkowska

Nazwy szkoły: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Powstańców Wielko- polskich w Żninie

Temat lekcji: Tajemnice wody

I. Wstęp do scenariusza (wprowadzenie merytoryczne):

„Chemia jest przedmiotem eksperymentalnym, duży nacisk położony jest na umiejętności związane z projektowaniem i przeprowadzaniem doświadczeń chemicznych. Interpretacja wyników doświadczenia i formułowanie wniosków na podstawie przeprowadzonych obserwacji ma służyć wykorzystaniu zdobytej wiedzy do identyfikowania i rozwiązywania problemów. Opanowanie przez uczniów zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej wymagań szczegółowych zapewni im zdobycie wszystkich po- trzebnych kompetencji kluczowych, które wykorzystają w dalszej edukacji.”

(Podstawa programowa chemii dla szkoły podstawowej)

Scenariusz lekcji został oparty na konstruktywistycznej teorii uczenia się, która „podkreśla przede wszystkim aktywność jednostki w zdobywaniu wie-

dzy. Jednocześnie zdobywanie wiedzy jest procesem, który odbywa się w cią- głej interakcji z otoczeniem i konfrontacji ze samym sobą. Podejściu konstruk- tywistycznemu odpowiadają metody aktywizujące oraz twórcze, a w szczegól- ności praca grupowa. Jednocześnie nie wyklucza metod podających” (Kon- struktywizm jako teoria uczenia się). Dlatego w niniejszym scenariuszu zasto- sowana została metoda IBSE oraz technika SSC - chemia w małej skali (small- scale chemistry).

Metoda IBSE polega na nauczaniu i uczeniu się przedmiotów przyrodni- czych przez odkrywanie, dociekanie naukowe połączone z kształtowaniem po- stawy badawczej ucznia. Ma sprowokować ucznia do zadawania pytań, stwo- rzyć możliwości do samodzielnego (lub w grupie) badania i poszukiwania od- powiedzi. Natomiast technika chemia małej skali (SSC) polega na pracy z nie- wielkimi ilościami substancji, co zwiększa bezpieczeństwo eksperymentu, zmniejsza czas jego przeprowadzenia i umożliwia dokładniejsze omówienie.

Eksperymenty niejednokrotnie wykonywane są z wykorzystaniem przedmio- tów używanych w gospodarstwie domowym. Zalety dla ucznia to: wspomaga- nie twórczego myślenia, rozwijanie kreatywności, uczenie się rozwiązywania problemów, indywidualizacja wykonywania doświadczeń, a także podwyższe- nie motywacji. Ponadto zastosowanie techniki SSC znacznie zwiększa bezpie- czeństwo eksperymentu, a także daje możliwość wykonywania doświadczeń, które w standardowej skali mogą być niebezpieczne.

Zastosowana metoda i technika pracy pozwala, by nauczyciel pełnił rolę osoby kierującej i organizującej proces nauczania. W czasie lekcji to uczniowie mają wykazać się dużą aktywnością oraz pozwolić na zdobywanie samodziel- nie wiedzy, a także doskonalenie umiejętności przeprowadzania doświadczeń, prowadzenia obserwacji, wnioskowania, a także rozwijania umiejętności klu- czowych.

II. Zagadnienie metodyczne stanowiące podstawę̨ przygotowania lekcji / cele dla praktykanta/młodego nauczyciela w zakresie rozwijania kompe- tencji metodycznych

Zaplanowana lekcja stanowi kontynuację tematyki związanej z wodą.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni chemicznej. Uczniowie będą pracować w maksymalnie 3-osobowych zespołach. Wchodząc do klasy zakładają fartuchy i okulary ochronne. Podział na grupy odbywa się podczas zabawy: „Atomy”. Uczestnicy stają się wolnymi atomami, poruszają się w wyznaczonym obszarze. Prowadzący wydaje komendy:

temperatura rośnie – atomy poruszają się szybciej, obijając się o siebie nawzajem, tempe- ratura maleje – atomy stają się wolne i ociężałe, atomy łączą się w cząsteczki – podajemy liczbę atomów w cząsteczce, które muszą złapać się za ręce. Na sam koniec podajemy taką liczbę jaką potrzebujemy do kolejnego zadania i w takich bardzo losowych grupach uczest- nicy zostają.

Przypominamy zasady pracy w grupie:

 Wszystkie doświadczenia wykonujemy na polecenie nauczyciela

 zachowujemy ostrożność podczas wykonywania doświadczeń

 przeprowadzamy je według instrukcji

 pracujemy spokojnie, unikamy głośnych rozmów.

Zajęcia wymagać będą od nauczyciela wcześniejszego przygotowania kart pracy, w których należy uwzględnić: instrukcję wykonania doświadczenia, spis sprzętu laboratoryj- nego oraz odczynników, tabelę do rejestrowania wyników (obserwacji) i wniosku. Na sto- łach muszą być przygotowane zestawy sprzętu i odczynników do doświadczeń. Praca uczniów będzie polegała na przeprowadzeniu doświadczeń według otrzymanych instrukcji.

Nauczyciel ma służyć pomocą, nakierować w razie problemów, czuwać nad przestrzega- niem zasad bezpieczeństwa.

W doświadczeniach wykorzystane zostaną substancje ogólnie dostępne, wykorzy- stywane w każdej kuchni, dlatego uczniowie będą mogli przekonać się, że w domu/kuchni też można dobrze się bawić, a dzięki temu zdobywać nową wiedzę.

Podczas lekcji oceniane będą umiejętności przeprowadzania doświadczeń, zapisu obser- wacji oraz wnioskowania i współpracy.

Doświadczenia wykorzystane na lekcji mają na celu pokazanie, że:

 nie wszystkie substancje rozpuszczają się w wodzie

 woda ma gęstość większą od oleju, dlatego olej pływa na powierzchni

 barwniki rozpuszczają się w wodzie, bo woda jest dobrym rozpuszczalnikiem

 dwie nierozpuszczalne ciecze (olej i woda) tworzą mieszaninę niejednorodną w po- staci małych kropelek jednej cieczy rozproszonej w drugiej, to tzw. emulsja

 są czynniki, które wpływają na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie (temperatura, mieszanie i rozdrobnienie substancji)

 woda ma duże napięcie powierzchniowe, które pod wpływem detergentów się zmniejsza.

Zadanie domowe dla zainteresowanych: Dlaczego nie powinno się myć samochodu nad jeziorem, nie powinno się myć w jeziorze z użyciem mydła. (tu chodzi o zwrócenie uwagi na zmniejszenie napięcia powierzchniowego pod wpływem detergentów, dlatego zwierzęta, takie jak nartniki, korzystające z napięcia powierzchniowego giną , w wyniku za- wartości detergentów w wodzie).

III. Dział programowy z podstawy programowej/zagadnienia programowe Dział V. – WODA I ROZTWORY WODNE

Treści nauczania/uczenia się Uczeń:

1) opisuje budowę cząsteczki wody, przewiduje zdolność do rozpuszczania się różnych substancji w wodzie;

2) podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie oraz przy- kłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, […]

3) projektuje i przeprowadza doświadczenia dotyczące rozpuszczalności róż- nych substancji w wodzie;

4) projektuje i przeprowadza doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynni- ków na szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie;

5) definiuje pojęcie rozpuszczalność […]

IV. Cele ogólne lekcji (kierunki dążeń pedagogicznych w obszarze wiadomo- ści, umiejętności, postaw)

Cele ogólne lekcji:

Obszar wiadomości

1. Poznanie wody jako rozpuszczalnika.

2. Zrozumienie wpływu różnych czynników na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie.

Obszar umiejętności:

1. Rozwijanie umiejętności projektowania i przeprowadzania do- świadczeń.

2. Doskonalenie umiejętności sporządzania opisu obserwacji i wnio- skowania.

3. Kształtowanie umiejętności współpracy.

Obszar postaw:

1. Rozwijanie aktywności twórczej uczniów.

2. Kształtowanie odpowiedzialności za efekty pracy zespołu.

V. Cele ucznia sformułowane jako czynności / wymagania

Wymagania edukacyjne:

Uczeń:

 opisuje budowę cząsteczki wody

 definiuje pojęcie dipol, rozpuszczalnik i substancja rozpuszczana, roztwór

 wyjaśnia, co to jest cząsteczka polarna

 podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się i nie rozpuszczają się w wo- dzie

 wyjaśnia, na czym polega proces rozpuszczania

 charakteryzuje wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania się sub- stancji stałej w wodzie

 projektuje obrazujące proces rozpuszczania się substancji stałych w wodzie

 przeprowadza doświadczenia obrazujące proces rozpuszczania substancji w wodzie

 porównuje rozpuszczalność w wodzie związków kowalencyjnych i jonowych.

VI. Metody/techniki pracy z uczniami oraz wskazanie, jakie kompetencje kluczowe uczniowie kształtują/doskonalą podczas lekcji:

Metody i techniki pracy z uczniami: metoda IBSE, technika SSC (chemia w ma- łej skali), pogadanka, praca w grupach zadaniowych

Uczniowie będą kształtować kompetencje:

 porozumiewania się w języku ojczystym poprzez formułowania popraw- nych stylistycznie wypowiedzi ustnych i pisemnych

 przyrodnicze i naukowo-techniczne, stosując metodologię badań nauko- wych, posługując się sprzętem laboratoryjnym, odczynnikami

 umiejętności uczenia się, poprzez prowadzenia obserwacji i formułowa- nia wniosków wynikających z przeprowadzonych doświadczeń

 społeczne, poprzez doskonalenie umiejętności współpracy podczas wy- konywania w zespole doświadczeń

VII. Środki dydaktyczne (wykorzystane przez uczniów oraz przez nauczy- ciela):

ZESTAW DLA UCZNIÓW: sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki

 Sprzęt i szkło laboratoryjne: butelka, 6 zlewek o pojemności 250 ml i 2 mniejsze o pojemności 100 ml, łyżeczka, statyw do probówek, 10 probó- wek, bagietka

 odczynniki: woda, barwniki, tabletka musująca, olej jadalny, kwasek cytry- nowy, soda oczyszczona, cukier, benzyna, woda zimna, gorąca i w tempera- turze pokojowej, sól kuchenna (chlorek sodu) miałka i gruboziarnista, my- dło w płynie, płyn do naczyń, proszek do prania, pieprz mielony

 tablica multimedialna

 multibook – podręcznik Chemia Nowej Ery

VIII. Przebieg lekcji z podziałem na część wstępną, właściwą i końcową Część wstępna:

1. Przywitanie się i sprawdzenie obecności.

2. Nauczyciel wprowadza do tematu, przez przypomnienie wiadomości z poprzednich lekcji, zadając pytania:

 Jakie właściwości ma woda?

 Co to jest woda destylowana? Jakie jest jej zastosowanie?

 Jak racjonalnie gospodarować wodą wykorzystywaną w gospodar- stwie domowym?

 Jakie są źródła zanieczyszczeń wód?

3. Nauczyciel wyświetla symulację Cząsteczka wody (Multibook). Następ- nie zadaje pytanie: Jak zbudowana jest cząsteczka wody?

4. Nauczyciel wprowadza temat lekcji i wyjaśnia jej cel, który ma rozbu- dzić ciekawość poznawczą ucznia: np. Wiecie już sporo na temat wody, ale ma ona jeszcze swoje tajemnice. Mam nadzieje, że dziś je ujawnicie.

Część właściwa:

1. Na podstawie poznanych wiadomości i symulacji uczniowie zapisują wzór sumaryczny wody, próbują narysować wzór strukturalny, 2. Nauczyciel wyjaśnia, czym jest dipol, wskazuje rodzaj wiązania che-

micznego występującego między atomami wodoru i tlenu w cząsteczce wody.

3. Nauczyciel dzieli uczniów na trzyosobowe zespoły (zabawa „Atomy” – opis w punkcie II – Zagadnienia metodyczne…), przypomina zasady pracy w grupie, informuje o sposobie wykonywania zadań, sprawdzania ich poprawności i kryteriach oceny.

4. Nauczyciel przypomina zasady BHP obowiązujące podczas wykonywa- nia doświadczeń.

5. Nauczyciel informuje, że na stołach przygotowane są zestawy do do- świadczeń wraz z instrukcjami ich wykonania. Omawia skład zestawów i poleca wykonanie doświadczenia 1. Polegającego na zbadaniu rozpusz- czalności i gęstości wody, instruując jak należy je wykonać – załącznik nr 1.

6. Po wykonaniu doświadczenia, uczniowie zapisują obserwacje i formułują wniosek, że nie wszystkie substancje dobrze rozpuszczają się w wodzie.

Niektóre ciecze po wymieszaniu z wodą tworzą emulsję.

7. Nauczyciel wyjaśnia, czym jest emulsja, i podaje przykłady emulsji: śmie- tana, masło, majonez, musztarda, ketchup, farba emulsyjna, kremy do rąk, maści.

8. Nauczyciel poleca wykonanie doświadczenia nr 2., w którym uczniowie będą badali rozpuszczanie substancji w wodzie. (załącznik 2)

9. Uczniowie wykonują doświadczenie, zapisują obserwacje i wniosek.

10. Następnie, nauczyciel poleca wykonanie doświadczenia nr 3, sprawdza- jącego napięcie powierzchniowe wody.

11. Uczniowie wykonują doświadczenie, zapisują obserwacje i wniosek.

12. Podczas wszystkich doświadczeń nauczyciel monitoruje poprawność wy- konania doświadczeń, koryguje nieprawidłowości, nadzoruje przestrze- ganie zasad bezpieczeństwa.

Część końcowa:

1. Podsumowanie i sprawdzenie stopnia zrozumienia treści i osiągnięcia ce- lów poprzez udzielenie odpowiedzi na pytania – czego się dziś nauczy- łem/-am? przez szybki quiz (uczniowie mają czerwoną i zieloną kartkę – odpowiadają na pytania podnosząc właściwą kartę do góry – zielona TAK, czerwona NIE):

 Wszystkie substancje rozpuszczają się w wodzie

 Woda jest lżejsza od oleju

 Barwniki rozpuszczają się w wodzie

 Olej rozpuszcza się w wodzie

 Benzyna rozpuszcza się w wodzie

 Mieszanie spowalnia rozpuszczanie

 Im bardziej rozdrobniona substancja tym szybciej się rozpuszcza w wodzie

 Woda ma duże napięcie powierzchniowe, dlatego pieprz pływa na powierzchni

 Detergenty zwiększają napięcie powierzchniowe i dlatego pieprz opada

2. Nauczyciel przypomina , co trzeba wiedzieć i umieć z lekcji.

3. Nauczyciel rozdaje uczniom notatkę do wklejenia do zeszytu (załącznik nr 3)

4. Nauczyciel prosi uczniów o informację zwrotną, jak podobała im się lekcja – wychodząc z klasy rysują strzałkę lub kropkę na tarczy strzeleckiej (im bliżej środka, tym bardziej podobały się zajęcia)

5. Zadanie domowe dla zainteresowanych: Dlaczego nie powinno się myć samochodu nad jeziorem, nie powinno się myć w jeziorze z użyciem my- dła.

IX. Literatura (w tym źródła elektroniczne):

 Podstawa programowa z chemii Dz. U. z 2017 r.

 Konstruktywizm jako teoria uczenia się. http://encyklopediadziecin- stwa.pl/index.php/Konstruktywizm_jako_teoria_uczenia_się

 Podręcznik Chemia Nowej Ery

 https://youtu.be/2UPT75dIYts

 Doświadczenie 3 – materiały ćwiczeniowe ze studiów podyplomowych z chemii

 https://dlanauczyciela.pl/zasob/161711,scenariusz-woda-jako-rozpuszczal- nik.doc

X. Załączniki do scenariusza – jeśli dotyczy (np. karty pracy, zestawy ćwi- czeń dla uczniów, teksty źródłowe, ilustracje):

1. Załącznik nr 1: Karty pracy – instrukcje do doświadczeń nr 1 i 2 2. Załącznik nr 2: Karta pracy do doświadczenia 3

3. Załącznik nr 3: notatka z lekcji

Beata Ziółkowska

...

podpis Autorki

Załącznik nr 1 KARTY PRACY

DOŚWIADCZENIE 1 - Badanie rozpuszczalności i gęstości wody.

Cel: Określanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie oraz gęstości wody i oleju.

Sprzęt Odczynniki

 Butelka

 2 Zlewki większe (o pojemno- ści 250 ml i 2 mniejsze (o po- jemności 100 ml)

 Łyżeczka

 Woda

 Barwniki spożywcze

 Tabletka musująca

 Olej jadalny

 Kwasek cytrynowy

 Soda oczyszczona

a) Lampa lawa Instrukcja:

1. Do butelki wlej ¾ szklanki oleju.

2. Dodaj ¼ szklanki zabarwionej wody.

3. Wrzuć tabletkę musującą.

b) Burza w szklance wody Instrukcja:

1. Do zlewki wlej ¾ szklanki wody.

2. Do mniejszej zlewki wlej 3 łyżki oleju i dodaj do niego 3 różne płynne barwniki.

3. Olej z barwnikami wlej do wody.

c) Kolorowy wulkan

1. Do zlewki wlej 2/3 objętości wody.

2. Dodaj trochę barwnika i zamieszaj.

3. Wsyp 2 łyżeczki sody i wymieszaj.

4. W drugiej zlewce wlej ¼ objętości wody i dodaj 2 łyżeczki kwasku cy- trynowego, wymieszaj.

5. Wlej wodę z kwaskiem do pierwszej zlewki.

d) Wykonaj doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie substancji w wodzie (instrukcja: podręcznik, s. 165). Wypisz potrzebne odczynniki chemiczne, szkło i sprzęt laboratoryjny. Napisz obserwacje i uzupełnij wniosek.

Odczynniki chemiczne:

__________________________________________________________________

Szkło i sprzęt laboratoryjny:

__________________________________________________________________

Na podstawie wykonanych doświadczeń zapisz obserwacje i sformułuj wniosek.

Obserwacje: ………

………

………

………

………

Wniosek: Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia można stwierdzić, że wszystkie / nie wszystkie substancje dobrze rozpuszczają się w wodzie.

Woda ma gęstość mniejszą / większą od oleju.

DOŚWIADCZENIE 2 – Badanie wpływu różnych czynników na szybkość rozpusz- czania się substancji stałej w wodzie

Sprzęt Odczynniki

 Statyw do probówek

 6 probówek

 bagietka

 Woda zimna, gorąca i w tem- peraturze pokojowej

 Sól kuchenna (chlorek sodu) miałka i gruboziarnista

Instrukcja:

1. Przygotuj na statywie sześć probówek.

2. Do pięciu probówek wsyp szczyptę soli miałkiej, a do szóstej wsyp szczyptę soli o większych kryształkach.

3. Do probówki 1. nalej zimnej wody, do probówki 2. tyle samo wody gorącej.

4. Do probówki 3. i 4. wlej takie same ilości wody o tej samej temperaturze.

Zawartość 4. probówki zamieszaj bagietką.

5. Do probówek 5 i 6 nalać tyle samo wody o jednakowej temperaturze.

6. Zapisz obserwacje i sformułuj wniosek.

Obserwacje: Rozpuszczanie substancji zachodzi szybciej w probówkach

……….

Wniosek: Szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie zależy od:

- ………..…………

- ……….

- ……….

Załącznik nr 2

DOŚWIADCZENIE 3 - Badanie napięcia powierzchniowego cieczy

Sprzęt Odczynniki

 4 zlewki o pojemności 250 ml

 Łyżeczka

 3 Pipety

 bagietka

 woda

 mydło w płynie

 płyn do naczyń

 proszek do prania

 pieprz mielony Instrukcja:

1. Przygotować 4 jednakowe zlewki 2. Do każdej nalać połowę zlewki wody.

3. Do drugiej zlewki nalać dwie pipetki mydła w płynie.

4. Do trzeciej nalać dwie pipetki płynu do naczyń.

5. Do czwartej zlewki wsypać ok. jednej łyżeczki proszku do prania

6. W trzech zlewkach z detergentami, całość zamieszać bagietką do rozpusz- czenia detergentu. Nie powodować powstawania piany.

7. Poczekać aż ciecze będą nieruchome, bardzo ostrożnie posyp powierzchnię odrobiną pieprzu mielonego.

8. W tabeli zapisz obserwacje i wnioski.

Mydło w płynie płyn do naczyń proszek do prania 1. 2. 3. 4.

woda

NUMER ZLEWKI

ZAWARTOŚĆ ZLEWKI

OBSERWACJE WNIOSEK

Załącznik nr 3 - notatka

Temat: Woda jako rozpuszczalnik

1. Roztwór to mieszanina jednorodna co najmniej dwóch składników – substan- cji rozpuszczonej i rozpuszczalnika.

2. Rozpuszczanie polega na wnikaniu cząsteczek jednej substancji między czą- steczki drugiej.

3. Nie wszystkie substancje dobrze rozpuszczają się w wodzie.

4. Budowa cząsteczki wody:

 między atomami H-O występuje wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

 przez przesunięcie par elektronowych tworzą się dwa bieguny + i -, dlatego H2O ma budowę polarną, czyli jest dipolem

 budowa polarna wody powoduje, że jest dobrym rozpuszczalnikiem dla substancji o budowie polarnej - substancja rozpuszczana.

5. Szybkość rozpuszczania się substancji zależy od:

 temperatury

 mieszania

 stopnia rozdrobnienia.