IDEIirynKATOa - 0331S«2
i i J E w r ^ r " |in7/|u sTUTYiirCZIT
40- .1 , . -.jwA 3
^^^'I^TeRrAŁOChłŁtii^O^t PRODUKCOI PRZEMYSŁOWEO W LATACH 19 76 -19G0
s » s s s s s r a s s s 3 s s 3 s a s i 3 » s : s s r s s s s : s s s a e s s s s s s s s 8 s s 3 s 5 s a s s a s = a s s : 3 s s 3 » s s s s : c ; s s : s r ; c ! s : s s
Gospodarka materiałowa jest dziedzinę działalności gospo
darcze j , nabiera jęcę w ostatnich latach coraz większego znaczenia.
Viipływa na to szerey przyczyn, a między innymi;
- dężenie do wykrycia i wykorzystania rezerw tkwięcych w środkach produkcji :
- potrzeba zwiększenia efektywności gospodarowania zasobami materia
łowymi wskutek przyspieszonego tempa rozwoju produkcji przemysło . woj ;
- zapewnienie cięgłości i rytmiczności produkcji poprzez prawidło
we funkcjonowanie elei-.entów gospodarki materiałowej ;
- wzrastajęce tendencje zastępowania materiałów deficytowych przez inne surowce i materiały.
Specjalny charakter gospodarki materiałowej^w odróżnieniu od‘ środków pracy, wynika ze szczególnego sposobu przenoszenia w a r tości przez przedmioty pracy. Przedmioty pracy zużywaJę się cał
kowicie w jednym cyklu produkcyjnym, a przez to toż całkowicie przenoszę swoję wartość na nowo wytworzone produkty. Vi/ przekroju przedsiębiorstwa oznacza to, że transformację materiałóy^r w produkt w trakcie cyklu produkcyjnego, rozpoczyna wpływ strumieni materia
łów od dostawców, a kończy sprzedaż wytworzonych produktów. Dla przedsiębiorstv/ pracujących na zasadach rozrachunku gospodarczego podstawowym źródłem oszczędności w kosztach całkowitych jest obniżka kosztóvj materiałowych. Ponieważ podstawovjym czynnikiem kształtuję- cym poziom tych kosztów jest wielkość zużycia m a t e r i a ł ó w ,stęd pełna analiza gospodarki materiałowej wymaga oceny tego zużycia.
Racjonalne zużycie materiałów w produkcji zależy od wielu ■'t czynników.Sę to między innymi : '
- wybór odpowiedniej techniki produkcji, rozwięzań konstrukcyjnych
i technologicznych; ' i
- organizacja przygotowania produkcji i zarzędzania produkcję;
- opganizaoja zaopatrzenia w materiały i surowce:
- racjonalna gospodarka magazynowa ;
- pravjidłowe zużywanie materiałóvi/ produkcji;
- wykorzystanie odpadów produkcy jnycli;
- właściwości i rodzaje stosowanych materiałów;
Celem analizy zużycia materiałowego powinno być:
1/ sprawdzenie kształtowania się zużycia materiałów w porównaniu
2
przyjętymi normami zużycia.2/ ocena materiałochłonności wyrobów lub grup wyrobów,
V ustalenie odchyleń zużyciu rzeczywistym materiałów w stosunku do zużyciti planowanego,
4/ ujawnienie rezerw obniżki kosztów materiałowych. <
W latach 1976-1980 następił znaczny wzrost produkcji
surowców i materiałów, chociaż w wielu przypadkach poziom produkcji w 1980 roku Jest niższy niż założenia NPSG. W porównaniu z poziomom produkcji osięgniętym w roku 1975, produkcja węgla wzrosła o 12,9%, stali surowej o 04,8y;i, wyrobów walcowanych o 48,4%.
Niższa Jest Jednak w 1980 roku w stosunku do roku 1975 produkcja koksu z węgla kamionnego, cynku, aluminium, cementu, papieru, tektury.
Wielkość produkcji niektórych surowców t materiałów w latach 1970-1901 przedstawia poniższa tabela:
WYSZC2EGt)LNIE NIE
Oedn.
miary 1970 1975 1978 1979 1980 Ipółro- :ze 1981 Węgiel kamień-
ny •••••••••••
min
ton 136,7 167,8 188,8 197,1 189,5 80,1 Koks z węgla
kamiennego/bez form ow an eg o/..
tys.
ton 6167,7 6246,3 6319,5 5967,9 6017,9 2660,7 Stal s u r o w a ... tys. t 4939,1 5396,4 9789,3 9841,2 9970,1 ■, 4469,0 Vi/yroby walcowa-
ri6 ••••••••••• tys. t 3081,1 4471,4 6338,2 6616,4 0635,6 2860,9 tys. t 161,1 243,0 222,0 209,2 215,2 87,9 C e m e n t ... tys. t 1743,4 1829,5 1599,3 1234,4 850,3 386,9 P a p i e r ... tys. t 51,1 63,4 • G'4,0 53,0 25,3
tys. t 47,5 29,8 23,7 25,2 24,9 •
17 konsekwencji gospodarka narodowa dysponowało w 1980 roku mniejszę masę paliw, surowców i materiałów niż zakładano w planie pięcioletnim^co pociągnęło za sobg konieczność ograniczeniu dostaw materiałów i surowców na cele produkcyjne ,między innymi na drodze roazerzenia certralnego rozdzielnictwa 1 limitowania zużycia.Pakt ten silnie zaważył na spadku tempo wzrostu, a następnie no syste
ma t y c z n y m obniżaniu p r o d u k c J i ,zwłaszczo przemysłowej i budowlanej poziom tej produkcji jost bowiem w decydującym stopniu uzależniony
od możlivJOŚci poziysUania zaopatrzenia matoriałowogo.
Mniejsza yj stosunku do planu pięciolotniego produkcja surowców i materiałów wiąjzała się w znacznym stopniu z ubytkami w przyroś
cie zdolności produkcyjnych. W lotach 1976-1980 nio uzyskano pla- wa ny oh przyrostów zdolności produkcyjnych w takich br an ża ch jak:
produkcja koksu, przerób ropy naftowej, wytwarzanie energii ele
ktrycznej, wydobycie rudy miedzi, produkcja tworzyw sztucznych, cementu, papieru i tektury.
V-' roku 1980 w gospodarce uspołecznionej koszty materiałowe x/
wyniosły 286,5 mld złotych /w cenuch biożijcych/ tj. o 4,0?5 więcej niż w roku 1979, natomiast w stosunku do roku 1^77 zużycie materia
łów, paliw i energii wzrosło o 17»5%-
Spośród wszystkich czynników ,i środków produkcji materiały i energia s;? najbardziej deficytowe, o, ich ograniczone zasoby w sposób decydujący wyznaczaj? wolumen i rozv./ój produkcji oraz
wpływają na wzrost kosztów produkcji. Racjonalne więc i oszczędne zużycie materiałóvi i energii jest nie tylko warunkiem ekonomie^.lę- go rozwoju, lecz staje się po prostu ko ni ecznością,od której zale
ży realizacjo zadah gospodarczych. Efektywne gospodarowanie mate
riałami, surov;cami i energię mo więc dla całej gospodarki narodo
wej pierwszorzędne znaczenie.
Nio można jednak poprav;ni^ ocenić efektywności gospodarowania materiałami bez precyzyjnych instrumentów mierzenia ich zużycia.
Nie można również stymulować, ani wymagać poprawy efektywności gospodarowania bez rozróżnienia przyczyn zmian poziomu materiało
chłonności produkcji i własnego udziału jednostek gospodarczych w jego obniżeniu.
Materiałochłonność produkcji jest definiowana jako relacja nakładów materiałowych do efektów użytkowych procesu produkcyjnego w danym okresie czasu - najczęściej w roku, czyli materiałochłon
ność produkcji wyraża relacja wielkości materiałów, które zostały zużyte na wytworzenie tej produkcji w określonym czasie, do wi e l kości produkcji. Należy ona do kategorii ekonomicznych odzwiercie- dlajęcych skutki wielu zjawisk gospodarczych, a zvjłaszcza postępu techniczno-organizacyjnego, zmian struktury produkcji, procesów substytucji, itp. Stęd też celem analizy materiałochłonności pro
dukcji, najogólniej rzecz ujmujęc, jest:
- ustalenie czynników, które ukształtowały poziom ma te riałochłon
ności produkcji, x / Dano n i e o s t a t e o z n e .
3
- określenie stopnia wpływu podstawowych czynników na rozmiary ma te ri a ł o c h ł o n n o ś c i ,
- wskazanie sposobu! środków pozwalających na zmniejszenie ma te
riałochłonności.
Ze względu na konieczność zagregowania niejednorodnych materiałów, różnięcych się rodzajem i jako.ścię, jak i różnych
rodzajów w y r o b ^ , wielkości te sę określone w Jcdnostrkach w a rt oś
ciowych, za pomocę cen zakupu oraz sprzedaży /zbytu, detalicznych, t ransakcyjnych/.
W wojewó(l:<tvvie katowickim w lav;3ch 1977~19ć>0 matoriałochłot»- ność produkcji otęgJba wzrasta, mimo powszechnych deklaracji o dężeniu do obniżenia materiałooliłoimośol produkcji. Pewna poprawfa, poza gór nlotwom, zaznaczyła się w I półroczu 1981 ro£u.
Materiałochłonność produkcji na 1000 zł sprzedaży wyrobów, robót i usług ilustruje poniższo zestawienie:
Materiałochłonność na 1000 złotych
sprzedaży w złotych W z ro st/-♦-/
obniżka/'-/
materiłj- łochłon- ncś':i w złotych w 1980 roku do I977r RESORTY
1977 1978 1979
r
1980
I pół
rocze 1981
OGt)ŁEM, ... . 537 549 550 577 575 +40
Ministerstwo
G ó r n i c t w a ... 311 341 347 379 404 + 68 Ministerstwo Hut-
nictv^a... «... 705 700 687 716 694 + 11
Ministerstwo Prze
mysłu Maszynowego 567 540 543 497 483 -70
Mi ni sterstwo Prze
mysłu Chemicznego 559 549 533 596 590 + 37
Ministerstwo Prze
mysłu Lekkiego... 632 G27 623 627 590 -5
Ministerstwo Prze mysłu Spożywczego
i S k u p u ... 805 783 773 720 714 -85 Ministerstwo Prze
mysłu Maszyn Cięż
kich i Rolniczych 602 568 564 555 512 -47
Ministerstwo Q,,dow nictwa i Przemysłu Materiałów Budowla
453 466 472 459 + 23
dok.tablicy
RESORTY
, ł ,
Materiałochłonność na 1000 złotych sprzedaży w złotych
1977 .1978 1979 1900
I pół~
rocze 1981
VVzrost/+/
obniżka/-/
motorie- łochłon- nosci w złotych w 1980r do 1977r Ministerstwo Leś
nictwa i Przemysłu O r z ó w n o g o ... ...
Ministerstwo Komu
n i k a c j i ...
564 60A
i5l 517
531
471 544
459 510
-93 -60
Najkorzystniejsze wskaźniki materiałochłonności wykazuję przedsiębiorstwa resortu ieśnictvja i przemysłu drzewnego, oraz przemysłu maszynowego.
Wartościowo, najbardziej materiałochłonnym resortem jest Ministerstwo Przemysłu Spożyv<czego i Skupu. W I pó łr oc zu br.resort ten, na każdy 1000 zł produkcji sprzedanej poniósł
71
^ zł kosztów materiałowych, natomiast w roku 1980, 720 złotych. W porównaniu z rokiem 1977, wskaźnik ten poprawił się o 85 zł, na każdy lOOO zł produkcji sprzedanej.W kraju koszty materiałowe uległy obniżeniu w stosunku do 1979 roku o 1 , co w przeliczeniu na 1000 zł wartości sprzedaży w cenach zbytu oznacza obniżenie o 7 zł /z 583 zł w 1979 roku do 576 zł w 1980 roku/.
W kraju koszty tnaceria^owe w 1980r w przeliczeniu na 1000 zł wartości sprzedaży zostały obniżone w stosunku do 1979 roku w 8 re- eortach,przy czym stosunkowo znaczne obniżenie wskaźnika kosztów materiałowych miało miejsce w resortachiprzemyału spożywczego i akupu /o 4 , 4 % / »przemysłu chemlcznego/o 1,3 / ^»przemysłu maszyn ciężkich 1 rolniczych /o 1 , 2 V - *
Obecnie wysiłki kraJu 1 w o j e w ó d z t w a , idę w kierunku obniże
nia zużycia materiałowego i kosztów materiałowych produkcji -
czego celem jest obniżenie materiałochłonności produkcji.Racjonal- na gospodarka materiałowa powoduje bowiem wzrost ilor^ci wytworzo- ' nych dóbr, lepsze zaopatrzenie odbiorców, likwidację niopotrzebnego
zamrożenia wytworzonych wartości w zapasach zbędnych i nadmiernych, a przez to wzrost dochodu narodowego i stopy życiowej ludności.
Należy więc określić stojęce przed przedsiębiorstwem kierunki
oszczędności materiałowych,
W każdym typie gospodarki występuję następujęce wa ż n i e j sze źródła oszczędności materiałowych w przedsiębiorstwach:
- konstrukcja wyrobu,
- technologia wytwarzania, - substytucja materiałovia ,
- rodzaj i pi zygotovjanie materiału do produkcji, - jakość produkcji,
- system zaopatrzenia materiałowego '
i optymalizacja zapasdw. '
\
Gospodarka nasza Jest szczególnie zaintorcsowona oszczędnością materiałowi^, a więc obniżkę m a t e ri ał oc hło nn oś ci.• W warunkach ostrych napięć suroi^cowycli, materiałowych i enorget ycznych nakazem chwili staje się v/prowadzcnie surowego rozimu oszczędnościoviogo, Materia-
obocnie ,
łochłonność i energochłonność jescYniewspółmiernie wysoka w stosunku do oślizgniętego poziomu rozwoju.
Na produkcję tony stoli martenowskiej zużywamy najwięcej energii elektrycznej wśród krajów R..PG. na wyprodukowanie ¿aś tony stali w procesie konwertorowym i elektrycznym zużywamy o 100 kg więcej surówki żelaza i złomu ne wsadzie rr.etalicznyn. niż we Francji i o 40 kg więcoj niż w Selyii.
O znaczeniu oszczędności materiałowych i energetycznych świadczy fakt, iż tylko zmniejszenie o 1'/, krajowego zużycia węgla^
a nie jest to wygórowanym z daniom - pozwoliłoby zaoszczędzić 1,5 min ton węgla, natomiast w samyi:; województwie katowickim oszczędność ta wynosiłaby około 200 tys.ton.
Oszczędzanie surowców, materiałów i energii musi objęć
cały proces gospodarowania, a więc nie tylko produkcję, ale również wymianę, cransport oraz konsumpcję. Największe możliwości obniże
nia materiałochłonności produkcji tkwię w konstrukcji wyrobu, technologii wytwarzania i substytucji materiałowej. Badania prze
prowadzone w tym zakresie wykazuję, że 70-80% możliwości zfrniej- szenla zużycia materiałów/ilościowo i wartościov;o/ zależy od kon
struktorów, projektantów i technologów. Oni decyduję o tym, czy produkt będzie “lekki" czy "ciężki", czy technologia jego wy tw ar za
nia będzie materiałochłonna czy aa te ri a ł o o s z c z ę d n a . Należy więc zainteresować odpovjiednie biura -w sposób rzetelny - oTDriiżkę tych kosztów, usprawnić informację o możliwościach bardziej oszczędnego
6
p r o j e k t o w a n i a , a także uaktualnić obowięzujęce normy i przepisy.
Zbyt często bowiem, realizacji nowoczesnych rozwięzoń konstruk
cyjnych i projektowych przeszkadzaję przestarzałe normatywy, czy też mało racjonalne metody produkcji np, odieY-^ów. Konieczne jest zwłaszcza uaktualnienie norm zużycia materiałów, paliw, energii.
Działania powyższe więżę się jednak z poważnymi v/ydatkami na bada
nia naukowo-techniczne i inv,restycje modernizacyjne.
Na uwagę zasługuje również znaczenie pozostałych czynni
ków, któro mogę doprowadzić do poprawy efektywności wykorzystania materiałów o 20-30>ó poza sforę konst rukcyjno-technologicznę.
Ważnym kierunkiem v/zrostu oszczędności materiałowych jest poprawa trwałości, jakości i niezawodności produkcji. Produkcja wyrobów niskiej trwałości i jakości powoduje ewidentne straty w
skali gospodarki narodowej, n p . ;
- zużywanie większej ilości wy ro bó w tego samego typu vi danym odcin
ku czasu, a więc i proporcjonalnie większej ilości materiałów, surowców i energii na wyprodukowanie tych wyrobów,
- wzrost częstotliwości dokonywanych zakupów i zwięzanych z tym ' o p e r a c j i ,
- wzrost zaśmiecenia środowiska naturalnego zużytymi lub nii^pełno- wartościowymi produktarr.i i opakowaniami,
- wzrost zapotrzebowania na części zamienne w sytuacji zróżnicowa
nej trwałości elementów konstrukcyjnych, , * - wzmożona eksploatacja majętku trwałego,
- wzrost intensywności prac/ sieci pozyskiwania surowców wtórnych, - dodatkowe koszty z- tytułu napraw gwarancyjnych i reklamacji.
Produkcja towarów niskiej trwałości, jakości i niezawod
ności oraz produkcja wybrakowana sę największym źródłem marnotrawet- v:a materiałowego i niepotrzebnie angażuję pozostałe czynniki pro
dukcji.
Należy v4tęc rozez«rzyć stosowanie normowania na dzie
dziny dotychczas nimi nie objęte, np.w odniesieniu do opakowań, gdzie tkwię jeszcze duże możlivjości. Odzysk opakov^ań jest cięgle niezbyt wysoki np. w zakresie kartonów i wykrojów z tektury fali
stej.
Duże możliwości tkwię jaszcze w zastępowaniu surowcóvv i materiałów drogich czy importowanych przez tańszo i krajowe.
Probiera sprowadza się do tego. oby te zamienniki^były pełnowartoś-
7
cicwe , a ich stosowanie zapewniało pożQclanę Jakość i niozawociność wyrobów. Ponadto trzeba zapewnić - przez prawidłowy struktur'^ oeri- opłacalność stosowania substytutów czy zastępowania dotychczas stosowanych materiałóvj tańszymi, np. stal czy niektóre metale nie
żelazne przez aluminium. Wiele wyrobóu produkuje się'w górnych granicach toleracji wymiarowych, aby następnie przez obróbl^ę w i ó
rowy osięgnęć pożądane wymiary. Udział znacznie oszczędniejszej obróbki plastycznej spada» co powoduje powstawanie dużych strat.
Musimy rozwijać takę produkcję finalnę,, !itóra charakteryzuje się niskim stopniem materiało-i energochłonności. W tym zakresie poważ
ne zadania stojg przed budownictwem, które zużywa, a również
marnotrawi, stanowczo za dużo materiułów. O s t a t n i a zima wykazało, jak potrzebna jest oszczędność energii elektrycznej. Istotne
problemy należy także rozwięzać w zakresie gospodarki częściami zamiennymi oraz eletr.cntumi k o op er ac yj nym i. Wiemy, jak i-yicle w y stępuje VI tej dziedzinie niedomagań. Szczególny vjięc uwagę należy zwrócić na usprawnii>nie powięzań kooperacyjnych oraz na regenerację
%
części zamiennych, zespołów maszyn i urządzeń.
Pilnym zadaniem jest doskonalenie całego systemu zaopatrzenia ma
teriałowego, który jest mało elastyczny. Należy uspravjniać system bilansowania materiaiói«;, jak i zaopatrzenia materiałowego. R^wnioż organizacja skupu surowców vjtórnych oraz ich utylizacja wymagaję daleko idęcych usprawnień, >jdyż tQ drogę można zlikv;idować niektóre
braki w zaopatrzeniu. ' . .
Mało jeszcze zwraca się uwagi na oszczędzanie surowców, materiałów, paliw i energii w gospodarstwacn domowych, a więc w sferze konsumpcji. Racjonalne ich zużycie przyniosłoby olbrzymie korzyści gospodarce narodowej i umożliwiło zmniejszenie nakładów inwestycyjnych.Wiele węgla można by zaoszczędzić przez lepsze jego spalanie w gospodarstwach domowych, choćby w stałopalnych piecach Czy przez lepszę izolację w budynkach, zresztę nie tylko mieszkal
nych.
Wysoka materiałochłonność produkcji i niedostateczny postęp w jej zmniejszaniu wynikały przede wszystkim y. niedostatecznych
nakładów inwestycyjnych na modernizację gałęzi przemysłu prze
twórczego, kierowano bowiem główny strumień inwestycji do gałęzi surowcowych. Niska efektywność wykorzystania surowców i miertiy postęp w tej dziedzinie więżę się w dużym stopniu z systemom gos
podarowania, który nie stwarzał dostatecznego nacisku na oszczęd-
8
ności w ogóle, a oszczędności materiałowe w szczególności, słabo pobudzał innowacje techniczne w dziedzinie ekonomicznie uzasadnio
nej substytucji materiałów i surowców, wprowadzaniu lekkich kon
strukcji itp.
( '
Zmniejszenie zużycia materiałów i surowców w gospodarce narodowej prowadzone powinno być ze świadomością, że wyniki jego będę miały bezpośredni wpływ na rozwój społeczno-ekonomiczny krsju.
Obniżenie zużycia surowców oznacza bowiem złagodzenie trudności w bilansie płatniczym handlu zagranicznego', zwiększenie wy ko rz ys ta
nia możliwości produkcyjnych przemysłu przetwórczego i powiększenie dostaw poszukiwanych towarów rynkowych. Zmniejs'zenie potrzeb surow
cowych prowadzi do zmiany struktury nakładóvi/ inwestycyjnych i poz
wala zaoszczędzić środki przeznaczone na kapitałochłonno bniinże oraz skierować je w większym stopniu na budownictwo mieszkaniowe, kulturę, oświatę i inne działy nieprodukcyjne.
W przemyśle województwa katowickiego dynamika kosztów
materiałowych wyprzedza znacznie dynamikę sprzedaży wyrobów,i usjug, Sprawę najpilniejszę w działalności przemysłu staje się .podjęcie skutecznego oddziaływania na poprawę efektywności gospodarowania przedsiębiorstw i obniżkę kosztóvi/ własnych. Ograniczone możliv*Joś- ci inwestycyjne oraz pa li wo wo -e ner ge ty cz ne JLs ur ow co we, zwłaszcza z importu, powoduję konieczność obniżenia kosztów- zarówno w wysokości bezwzględnej ,jak i w drodze oszczędniejszego zużycia czynników produkcji na jednostkę produktu.
9
Opracowała Maria CAŁKA Katowice dnia 5 XX 1981 r.
^ , - r . .. . - . y ,;
Ü " ' ^ ^ ,'
. ■' , ; ^ i'
■ . Yfc.:': - f ■■>'; ■ ;'>;-r- ,, ■
i ’í'^ - '’ . í.v-- V
“V
’'■■■: ■ '■ /' '-'«*» '-1 • s í
■ :'.y ż . . ■ ■ '
P:- •
\ . . . -
•• '■;. . ,;, ¡/' K ■' V :'■■ „■ , ■■
-.‘ ; ',,..' ■ i'■ ’
■ 4
■■'.-.I .■>■
w\ ; ■
p ' ' ÿ'''‘
d . \ '
Ù.• N .'¥■» ' ; .
^V-''
■ ■ ■/>
'■■>.■ v; ,'S
■’<0- -, ‘ •.i*»’,
. ./ -.i..T
i i ■-* '.. * ■.' ■ .y
/V . :• v<; ' '
?.' .1^’-'. l --• • •-. *. .-.« 4 ^
; Vr-? ■ >
m ś i ' --'•»• ;>i; 'I'
-i-.,
■ ., l ,■ ./■ -
' m ^
->'-Ł y- .:>■ .
->¿V.
. Ä f t .
' 'Ci i'' ’ ■ ■' ■' UJt'I''
' .i- '-Í ' : -'-V--;'‘ -f- r. ' v-* ;,; ■ . ■<•'■■■’ I
