przejawy reform monastycznych, zwłaszcza w klasztorach Cluny i G órze — to stam tąd wyszły idee odnowy moralnej kleru i całego Kościoła. D ruga część („K irchenreform ”, s. 67-118) przedstawia poszczególne postulaty reform atorskie, jak walka z symonią i nikolaityzmem, reform a kanonicka, zajmuje się stosunkam i papiestwa z władcami świeckimi, a szczególnie z cesarzami. Najobszerniej została omówiona tzw. w alka o inwestyturę („Investiturstreit”, s. 119-181), czyli proces, który z czasem zdominował cały reform ę.
Badacz doprowadzi! swoje wywody do roku 1122, czyli do konkordatu wormackiego. Jak powszechnie wiadomo, spór pomiędzy cesarstwem a papiestwem zawęzi! się właśnie do konfliktu o inwestyturę i został w końcu zażegnany przez H enryka V i Kaliksta II w W ormacji. N a mocy tego porozum ienia cesarz zrzekł się inwestytury biskupów i opatów przez w ręczenia pastorału i berła, wyrazi! zgodę n a wybór kanoniczny dostojni ków kościelnych, zarezerwował sobie jednak prawo rozstrzygania spraw spornych. D obra lenne nadawać miał cesarz poprzez wręczenie berła. I sobór laterański w 1123 r. potwierdził tę umowę; jej ustalenia zostały polecone innym państwom. W iadom o jednak także, zarówno ze źródeł pisanych, jak też ikonograficznych, że stary typ inwestytury długo był w Europie praktykowany. K rótki rys sytuacji w stosunkach Kościoła i państwa dał Goez w kończącym książkę szkicu „Versuch einer historischen Bilanz” (s. 183-192).
К S.
M etropolie E uropy Ś ro dkow o-W schodniej w X V i X V I w ieku, pod. red. L eszka В e 1 z у t a, i J a n a P i r o ż y ń s k i e g o , P o lsk a A k a d em ia U m iejętn o ści, W ydział H istoryczno-F ilozoficzny, P race K om isji S ro d k o w o -E u ro p ejsk iej, t.
VIII,
K raków 2000, s. 149.Zaw arte w omawianym tomie teksty zostały ogłoszone jako referaty przez pracowników niemieckiego ośrodka Geisteswissenschaftliches Z entrum Geschichte und K ultur O stm ittelauropas; ośrodek ten od kilku już lat istnieje w Lipsku. Historycy tam pracujący przygotowują projekt badawczy „M etropolie Europy Srodko- wo-W schodniej w X V -X V II w.” i wyniki swych badań przedstawili jesienią 1998 r. w Krakowie na sesji zorga nizowanej przez Komisję Środkow oeuropejską Polskiej A kadem ii U m iejętności przy współpracy Instytutu H istorii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Otw iera tom tekst W inifreda E b e r h a r d a, dyrektora ośrodka, znawcy dziejów Czech i problem atyki stanowej w X V -X V I w., wyjaśniający założenia projektu badawczego na tem at metropolii. A utor rozpoczyna od refleksji nad definicją pojęcia m etropolia i występuje przeciw ograniczaniu go do m ega-m iast X IX -X X w., uważając za słuszne przeniesienie go do okresu późnego średniowiecza i wczesnej nowożytności. Uważa przy tym, że ani rozległość obszaru, ani rozm iary demograficzne nie stanowią czynników decydujących o „metropo- litalności”. Z a takie uważa natom iast wielofunkcyjność, pluralizm społeczny i kulturalny cechujący dane m ia sto. D rugi z kolei artykuł K aren L a m b r e c h t przeprowadza analizę porównawczą trzech ośrodków miej skich: Krakowa, Pragi i W iednia około roku 1500 od strony ich roli w wymianie kulturalnej. Podstaw ą rozważań jest badanie wędrówek studentów i kontaktów w dziedzinie drukarstwa. W następnym studium G eorg M i c h e l s porównuje rozwój gospodarczy (handel i produkcja) dwu wielkich m etropolii środkowoeuropejskich w X V I-X V II w.: G dańska i W iednia. Leszek B e l z y t przeprowadza porów nanie rozwoju topograficznego i demograficznego Krakowa i Pragi około roku 1600. Z kolei H eidem arie P e t e r s e n n a przykładzie trzech m iast Rzeczpospolitej szlacheckiej — Krakowa, Poznania i Lwowa — ukazuje miejsce ludności żydowskiej w ich strukturach demograficznych, gospodarczych i organizacyjnych. A ndrea L a n g e r omawia założenia progra m u badawczego dotyczącego działalności kulturalnej kobiet z dynastii Jagiellonów w X V -X V I w. (zapre zentowane przez autorkę omówienie stanu badań zawiera niestety sporo luk). M aria D m i t r i e w a - E i n - h o r n porównuje wpływy włoskie w sztuce Krakowa i Pragi w X V I w. O statnie studium to artykuł A rnol da B a r t e t z k y ’ e g o, dotyczący wątków politycznych w dekoracjach ratuszy miejskich w Rzeczypospolitej w X V I-X V III w.
