Marcin Masternak
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
RYZYKO WALUTOWE
I PROCEDURA ZARZ¥DZANIA NIM W PRZEDSIÊBIORSTWIE
Streszczenie: Celem artyku³u jest wyjaœnienie istoty ryzyka walutowego i przedstawie- nie procedury zarz¹dzania nim w przedsiêbiorstwie. Najpierw zdefiniowano ryzyko i ryzyko walutowe. Nastêpnie przeprowadzono analizê i klasyfikacjê ryzyka waluto- wego, wyró¿niaj¹c ryzyko przeliczeniowe, transakcyjne i ekonomiczne, a tak¿e przed- stawiono ich specyfikê. Na koñcu wyjaœniono pojêcie zarz¹dzania ryzykiem oraz scha- rakteryzowano jego nastêpuj¹ce etapy: etap identyfikacji, pomiaru i kwantyfikacji, opracowania strategii zabezpieczaj¹cej oraz kontroli zarz¹dzania ryzykiem.
S³owa kluczowe: ryzyko, ryzyko walutowe, ryzyko przeliczeniowe, ryzyko transakcyjne ryzyko ekonomiczne, zarz¹dzanie ryzykiem.
Wstêp
Przedsiêbiorstwa prowadz¹ce transakcje miêdzynarodowe s¹ nara¿one na ryzyko kursowe wynikaj¹ce z obowi¹zywania na œwiecie ró¿nych systemów i kursów walutowych. Zrealizowanie siê ryzyka walutowego mo¿e z jednej strony dopro- wadziæ do osi¹gniêcia przez nie nieoczekiwanych zysków, a z drugiej – poniesie- nia dotkliwych strat. Niekiedy straty te s¹ tak du¿e, ¿e mog¹ doprowadziæ do gwa³townego pogorszenia siê sytuacji finansowej przedsiêbiorstwa, a w skraj- nym przypadku – nawet do jego upadku.
Pierwsze próby stabilizacji œwiatowego rynku walutowego siêgaj¹ 1880 r., kiedy to wprowadzono system waluty z³otej. Charakteryzowa³ siê on zastosowa- niem w rozliczeniach miêdzynarodowych kursów sta³ych, opartych na okreœlo- nym parytecie wymiany poszczególnych walut na z³oto. W³adze ka¿dego kraju zobowi¹zane by³y do utrzymania odpowiednich rezerw tego kruszcu, maj¹cych stanowiæ zabezpieczenie dla pieni¹dza pozostaj¹cego w obiegu. Dopuszczalne wahania kursu walutowego okreœlone zosta³y w pewnych granicach, nazywa- nych punktami z³ota.
System waluty z³otej obowi¹zywa³ przez wiele lat, lecz doprowadzi³ niestety do powa¿nego zachwiania równowagi p³atniczej w wielu pañstwach. Miêdzy innymi z tego wzglêdu w 1944 r. na konferencji w Bretton Woods zdecydowano siê przeprowadziæ jego reformê. System z Bretton Woods zak³ada³ utrzymanie z³ota jako g³ównego œrodka rezerwowego i p³atniczego oraz wprowadzenie pary- tetów wymienialnych walut narodowych okreœlonych w z³ocie lub dolarach ame- rykañskich. System ten obowi¹zywa³ przez oko³o 25 lat, a jego za³amanie nast¹pi³o z chwil¹ oficjalnego zawieszenia przez Stany Zjednoczone wymienial- noœci dolara na z³oto.
W 1976 r. na konferencji w Kingston (Jamajka) ustalono, ¿e kraje cz³onkow- skie MFW bêd¹ mia³y swobodê wyboru systemu walutowego dla w³asnych walut wymienialnych. Up³ynnienie kursów walutowych doprowadzi³o do gwa³tow- nego wzrostu ryzyka walutowego przedsiêbiorstw przeprowadzaj¹cych transak- cje miêdzynarodowe. Ryzyko to sta³o siê jednym z wa¿nych czynników ma- j¹cych istotny wp³yw na efektywnoœæ podejmowanych przez nie dzia³añ.
1. Ryzyko kursu walutowego
Ryzyko wystêpuje w ka¿dej sferze dzia³alnoœci cz³owieka, a jego obecnoœæ wynika wprost z podejmowanych przez dany podmiot decyzji maj¹cych wp³yw na kszta³t przysz³oœci. Przedsiêbiorstwa planuj¹ swoj¹ dzia³alnoœæ na podstawie dostêpnego dla nich zbioru informacji, lecz nie mog¹ byæ pewne jej efektu.
Choæ pojêcie ryzyka od wielu lat jest przedmiotem rozleg³ych badañ, etymo- logia tego s³owa nie jest do koñca znana. W jêzyku perskim rozi(k) oznacza los lub dzienn¹ zap³atê. Arabskie risq t³umaczy siê jako los lub dopust bo¿y. Encyklo- pedia Brockausa pochodzenia s³owa ryzyko doszukuje siê w ³aciñskim risicare, które znaczy tyle co „omijaæ coœ”. W koñcu angielskie risk oznacza niebezpieczeñ- stwo, zagro¿enie, a hiszpañskie ar-risco uto¿samia ryzyko z niebezpieczeñstwem, ale te¿ odwag¹ [Kaczmarek 2003, s. 46].
W ¿yciu codziennym czêsto b³êdnie uto¿samia siê kategorie niepewnoœci oraz ryzyka. Zauwa¿y³ to po raz pierwszy A.H. Willet. W swoich pracach, opieraj¹c siê na przes³ankach determinizmu filozoficznego, podj¹³ pierwsz¹ próbê rozró¿- nienia tych dwóch pojêæ1. Za punkt wyjœcia przyj¹³ za³o¿enie, ¿e ryzyko jest ter- minem o wielu odmiennych znaczeniach. Jednak uto¿samianie go z niepewno- œci¹ jest bezzasadne, poniewa¿ w przypadku ryzyka mo¿na jedynie mówiæ o pewnym wra¿eniu lub z³udzeniu przypadkowoœci. Z³udzenie to ma wynikaæ
1Determinizm – koncepcja filozoficzna, wed³ug której wszystkie zachodz¹ce zdarzenia po³¹czone s¹ miêdzy sob¹ zwi¹zkiem przyczynowo-skutkowym. Jednoczeœnie pogl¹d ten wyklucza jak¹kolwiek przypadkowoœæ zachodz¹cych zjawisk, a przyczyn subiektywnego odczucia losowoœci upatruje w niedoborze posiadanych informacji.
z posiadania przez cz³owieka niepe³nej wiedzy na temat obiektywnych praw rz¹dz¹cych procesami zachodz¹cymi w œwiecie zewnêtrznym [Podstawy 2000, s. 26].
Kolejn¹ próbê rozró¿nienia pojêæ niepewnoœci i ryzyka podj¹³ F.M. Knight, przedstawiaj¹c koncepcjê niepewnoœci mierzalnej i niepewnoœci niemierzalnej.
Pierwsz¹ z nich uto¿sami³ z ryzykiem, drug¹ zaœ nazwa³ niepewnoœci¹ sensu stricto. Niepewnoœæ mierzalna (ryzyko) wystêpuje wed³ug niego wtedy, gdy rezultat prowadzonych dzia³añ mo¿e zostaæ okreœlony za pomoc¹ prawdopodo- bieñstwa (matematycznego, statystycznego lub szacunkowego). W przeciwnym wypadku mamy do czynienia z niepewnoœci¹ sensu stricto [Podstawy 2000, s. 26].
Pojêcia ryzyka i niepewnoœci by³y tak¿e przedmiotem badañ wielu polskich autorów. Spoœród wielu definicji i klasyfikacji ryzyka na szczególn¹ uwagê zas³uguje ta, której twórc¹ jest K. Jajuga [Jajuga i Jajuga 2002, s. 98]. Niepew- noœæ uzna³ on za nieod³¹czn¹ cechê rzeczywistoœci bêd¹c¹ rezultatem niezwyk³ej z³o¿onoœci i zmiennoœci podmiotów, wzajemnych zale¿noœci miêdzy nimi samymi, pomiêdzy nimi a otoczeniem oraz niemo¿noœci kontrolowania przez nie czynników wp³ywaj¹cych na rzeczywistoœæ. Z kolei pojêcie ryzyka K. Jajuga odnosi do decyzji podejmowanych w wyniku istnienia niepewnoœci, pisz¹c jed- noczeœnie, ¿e poziom ryzyka zale¿y nie tylko od niepewnoœci, lecz tak¿e od sk³onnoœci decydenta do podejmowania ryzyka.
W literaturze nie tylko brak jest jednej powszechnie akceptowanej definicji ryzyka, lecz równie¿ nie mo¿na wskazaæ jednego kryterium jego klasyfikacji. Na potrzeby niniejszego artyku³u przyjêto pogl¹d C.A. Kulpy, który za zasadnicze kry- terium rozró¿nienia przyj¹³ czynniki kszta³tuj¹ce ryzyko [Kalinowski 2007, s. 12].
Autor ten przyj¹³, ¿e na ryzyko ca³kowite sk³adaj¹ siê dwie podstawowe kate- gorie: ryzyko systematyczne (zewnêtrzne) oraz ryzyko specyficzne (we- wnêtrzne). Ryzyko systematyczne uwarunkowane jest przez dzia³anie si³ ze- wnêtrznych i nie podlega kontroli ani wp³ywowi podmiotu, który jest na nie nara¿ony. Wi¹¿e siê bezpoœrednio z si³ami przyrody oraz globalnymi uwarunko- waniami ekonomicznymi, a podmiot bêd¹cy w jego zasiêgu nie mo¿e go wyeli- minowaæ. W ramach ryzyka systematycznego wyodrêbniono szczegó³owe typy ryzyka, spoœród których do najwa¿niejszych mo¿na zaliczyæ ryzyko: stopy pro- centowej, kursów walutowych, rynku czy te¿ si³y nabywczej.
Ryzyko specyficzne obejmuje swoim zasiêgiem obszar, na którym dany pod- miot podejmuje swoje dzia³ania. Za Ÿród³a ryzyka wewnêtrznego przyjmuje siê zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem, dostêpnoœæ surowców, konkurencjê. Podobnie jak w przypadku ryzyka systematycznego, tak¿e w ramach tej kategorii mo¿na wyró¿niæ kilka szczegó³owych rodzajów ryzyka, np. ryzyko niedotrzymania warunków, ryzyko zarz¹dzania, ryzyko finansowe lub ryzyko bankructwa. Roz- k³ad ryzyka ca³kowitego przedstawia rysunek.
Spoœród wszystkich rodzajów ryzyka wymienionych ju¿ w artykule szczegól- nego znaczenia dla przedsiêbiorstw prowadz¹cych transakcje w walutach wymie- nialnych nabiera ryzyko kursów walut (kursowe, walutowe). W literaturze przed- miotu tak¿e i w tym przypadku brak jest jednej, powszechnie przyjêtej definicji tego zjawiska. I. Wojciechowski [1999, s. 31] pisze, ¿e „ryzyko walutowe to praw- dopodobieñstwo obni¿enia siê wartoœci dochodów lub wzrostu kosztów dzia³alno- œci w zwi¹zku z niekorzystnymi zmianami kursów walut”. Dla D. Benneta [2000, s. 28] ryzyko walutowe jest „bie¿¹c¹ pozycj¹ lub pozycj¹ przysz³ych okresów, b¹dŸ te¿ przewidywanym przysz³ym sk³adnikiem aktywów lub pasywów, denominowa- nych w walucie obcej, który musi byæ przeliczony na inn¹ walutê, wed³ug kursu, który nie zosta³ jeszcze okreœlony”. Wed³ug tego samego autora ekspozycja na ryzyko walutowe obejmuje pozycje denominowane w walucie obcej, rzeczywiste, fizyczne zakupy oraz sprzeda¿ dóbr i us³ug, które nie zosta³y jeszcze zafakturo- wane, transakcje kupna i sprzeda¿y przysz³ych okresów oraz rachunki i p³atnoœci denominowane w walutach obcych, które pojawi¹ siê, je¿eli dojdzie do przewidy- wanej dzia³alnoœci handlowej.
Nale¿y jednak zwróciæ uwagê, ¿e podane definicje ryzyka walutowego nie wyczerpuj¹ w pe³ni tego pojêcia. Skupiaj¹ siê one bowiem jedynie na negatyw- nych konsekwencjach, jakie mog¹ spotkaæ dany podmiot gospodarczy w przy- padku jego zaistnienia. Mo¿na tutaj wskazaæ przede wszystkim spadek przycho- dów lub wzrost kosztów, powstanie ujemnych ró¿nic kursowych, pogorszenie siê sytuacji finansowej przedsiêbiorstwa, poniesienie strat czy wreszcie niebezpie- czeñstwo nieosi¹gniêcia za³o¿onych efektów. W takim przypadku mo¿emy mówiæ o istnieniu czystego ryzyka walutowego.
Tymczasem w literaturze przedmiotu obok czystego ryzyka walutowego wyró¿nia siê tak¿e ryzyko spekulacyjne. Istnienie spekulacyjnego ryzyka walu- towego wskazuje na mo¿liwoœæ wyst¹pienia nie tylko negatywnych, lecz tak¿e pozytywnych efektów zmiany kursu walutowego. W takim przypadku ryzyko
Ryzyko systematyczne Ryzyko specyficzne
Ryzykoca³kowite
Rozk³ad ryzyka ca³kowitego
ród³o: [Tarczyñski i Mojsiewicz 2001, s. 17]
walutowe dla podmiotu wystawionego na jego dzia³anie jest zarówno zagro¿e- niem, jak i szans¹. Na ten aspekt rozpatrywanego ryzyka wskazuje definicja zaproponowana przez P. Misztala [2004, s. 36], wed³ug której „przez pojêcie ryzyka walutowego rozumie siê ryzyko zmiany przeliczonej na walutê krajow¹ kwoty nale¿noœci lub zobowi¹zañ, która by³a ustalona w walucie obcej, w wy- niku zmiany kursu waluty obcej w stosunku do kursu waluty krajowej”.
Wszystkie przedstawione definicje w jasny sposób okreœlaj¹, ¿e ryzyko walutowe, zarówno czyste, jak i spekulacyjne, dotyczy zmian kursów walutowych. Pod pojêciem kursu walutowego nale¿y rozumieæ cenê jednej waluty wyra¿on¹ w innej walucie. Ina- czej mówi¹c, jest to stosunek, w jakim jedna waluta jest wymieniana na drug¹.
W warunkach systemu p³ynnych kursów walutowych cena ta jest ustalana na rynkach walutowych w wyniku przeprowadzanych transakcji kupna-sprzeda¿y. Kurs walutowy w sposób bezpoœredni wp³ywa na dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw zajmuj¹cych siê wymian¹ miêdzynarodow¹ poprzez zwiêkszenie lub pogorszenie konkurencyjnoœci cenowej dóbr i us³ug bêd¹cych przedmiotem wymiany [Wejner 2007, s. 9].
Zarówno dla importera, jak i eksportera kurs walutowy ma podstawowe zna- czenie przy okreœlaniu op³acalnoœci danej transakcji. Na jego poziom w warun- kach gospodarki rynkowej wp³ywa wiele ró¿norodnych czynników, które mo¿na jednak podzieliæ na dwie podstawowe grupy: czynniki natury ekonomicznej oraz czynniki natury pozaekonomicznej. Do pierwszej mo¿emy zaliczyæ czynniki strukturalne, techniczne i koniunkturalne, natomiast do drugiej – czynniki poli- tyczne, instytucjonalne i psychologiczne [Bo¿yk, Misala i Pu³aski 2002, s. 239].
Czynniki determinuj¹ce wysokoœæ kursów walutowych przedstawia tabela.
Czynniki determinuj¹ce poziom kursów walutowych
Kategoria
czynników Przyk³ady czynników
Czynniki ekonomiczne
Strukturalne poziom rozwoju i struktura gospodarki, poziom konkurencyjnoœci gospo- darki, sytuacja w bilansie p³atniczym
Techniczne intensywnoœæ i struktura przemian technicznych, poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowania rynków
Koniunkturalne tempo wzrostu PKB, tempo inflacji, zmiany stóp procentowych Czynniki pozaekonomiczne
Polityczne stopieñ stabilizacji politycznej, stopieñ ryzyka politycznego, „szoki poli- tyczne”
Instytucjonalne stosowane rozwi¹zania systemowe, stopieñ liberalizacji rynków, stosowana polityka pieniê¿na, czêstotliwoœæ i stopieñ interwencji banku centralnego Psychologiczne oczekiwania spo³eczeñstwa i œwiata biznesu, poziom ryzyka finansowego
ród³o: [Bo¿yk, Misala i Pu³aski 2002 , s. 239].
Zmiana kursu walutowego przek³ada siê na zmianê warunków gospodarowa- nia podmiotów prowadz¹cych wymianê towarów i us³ug z zagranic¹ lub anga-
¿uj¹cych siê na miêdzynarodowym rynku kapita³owym. Ka¿da zmiana kursu waluty zagranicznej skutkuje zmian¹ wartoœci dostaw, udzielonych b¹dŸ otrzy- manych po¿yczek, przeprowadzanych operacji kapita³owych w przeliczeniu na walutê krajow¹. Tak rozumiane ryzyko walutowe wp³ywa zarówno na zaksiêgo- wane ju¿ pozycje dewizowych nale¿noœci lub zobowi¹zañ, jak i na bie¿¹ce rozra- chunki gospodarcze [Najlepszy 2000, s. 120].
Ryzyko walutowe wynika przede wszystkim z niemo¿noœci dok³adnego prze- widzenia parytetu wymiany jednej waluty na inne, a tak¿e z okreœlenia stopy zwrotu z aktywów. Na ryzyko kursowe sk³adaj¹ siê trzy podstawowe czynniki:
zmiennoœæ wartoœci waluty, wielkoœæ zasobów w danej walucie oraz stopieñ korelacji zmian wartoœci danej waluty ze zmianami wartoœci innych walut sk³adaj¹cych siê na portfel przedsiêbiorstwa [Gorzeñ-Mitka 2000, s. 35].
2. Kategorie ryzyka walutowego
Ryzyko walutowe powstaje w momencie przeliczenia wartoœci denominowanych w walutach zagranicznych aktywów lub zobowi¹zañ na walutê krajow¹. Za Ÿród³o tego rodzaju ryzyka mo¿na przyj¹æ czas, jaki up³ywa pomiêdzy momen- tami powstania nale¿noœci lub zobowi¹zania w walucie obcej a terminem ich realizacji. Zwi¹zana z tym niepewnoœæ co do wysokoœci przysz³ego kursu walu- towego mo¿e skutkowaæ zmniejszeniem siê wartoœci realizowanych nale¿noœci oraz wzrostem zobowi¹zañ w przeliczeniu na walutê krajow¹ [Misztal 2004, s. 37].
Ryzyko walutowe wystêpuje w trzech p³aszczyznach dzia³alnoœci przedsiê- biorstw prowadz¹cych wyminê miêdzynarodow¹ [Meniów, Ochêdzan i Wili- mowska 2003, s. 70]:
– ksiêgowo-sprawozdawczej, – transakcji bie¿¹cych,
– d³ugoterminowej dzia³alnoœci operacyjnej.
Wyró¿nienie trzech powy¿szych p³aszczyzn oddzia³ywania ryzyka waluto- wego na dzia³alnoœæ przedsiêbiorstwa umo¿liwi³o okreœlenie faktycznych typów ryzyka walutowego oraz jego wp³ywu na osi¹gane wyniki finansowe. W obsza- rze ksiêgowo-sprawozdawczym wystêpuje ryzyko przeliczeniowe (konwersji), w obszarze transakcji bie¿¹cych – ryzyko transakcyjne, a d³ugoterminowa dzia-
³alnoœæ przedsiêbiorstwa nara¿ona jest na ryzyko ekonomiczne [Misztal 2004, s. 38].
Na ryzyko przeliczeniowe nara¿one s¹ w g³ównej mierze ponadnarodowe podmioty gospodarcze dzia³aj¹ce na rynkach miêdzynarodowych. Wystêpuje
ono w czasie konsolidacji sprawozdañ finansowych filii przedsiêbiorstw zagra- nicznych, które zobowi¹zane s¹ do prowadzenia rachunkowoœci zgodnie z prze- pisami obowi¹zuj¹cymi w kraju podmiotu dominuj¹cego, lub podczas spo- rz¹dzania wyceny dewizowych pozycji aktywów i pasywów przedsiêbiorstw krajowych. Mo¿ne je zdefiniowaæ jako ryzyko wyst¹pienia istotnych ró¿nic war- toœci pozycji aktywnych i pasywnych wyra¿onych w walucie obcej po ich kon- wersji na walutê krajow¹ wed³ug kursu z dnia tworzenia bilansu. Takie dzia³ania mog¹ bowiem skutkowaæ powstaniem zysku lub straty [Górski 2007, s. 218].
Miêdzynarodowe standardy rachunkowoœci wymieniaj¹ cztery bazowe me- tody ujmowania zmian wartoœci poszczególnych pozycji aktywów i pasywów wynikaj¹cych ze zmian poziomu kursów walut, w których s¹ denominowane [Misztal 2004, s. 39]:
– metodê aktywów bie¿¹cych / trwa³ych,
– metodê aktywów pieniê¿nych / niepieniê¿nych, – metodê czasow¹,
– metodê kursów bie¿¹cych.
Zastosowanie pierwszej z wymienionych metod wymaga dokonania podzia³u aktywów i pasywów na kategorie bie¿¹ce i trwa³e. Podstawowym kryterium roz- ró¿nienia jest czas do terminu ich zapadalnoœci. Wszystkie pozycje aktywów i zobowi¹zañ bie¿¹cych wyceniane s¹ po kursach bie¿¹cych, zaœ aktywa trwa³e i zobowi¹zania d³ugoterminowe – po kursach obowi¹zuj¹cych w dniu ich naby- cia. Poziom ryzyka kursowego, na które wystawione jest przedsiêbiorstwo, liczy siê jako ró¿nicê pomiêdzy aktywami bie¿¹cymi i pasywami bie¿¹cymi denomi- nowanymi w walucie obcej.
Metoda aktywów pieniê¿nych / niepieniê¿nych dzieli pozycje bilansu na aktywa i pasywa pieniê¿ne oraz aktywa i pasywa niepieniê¿ne. Pierwsze z nich wyceniane s¹ po kursach bie¿¹cych, zaœ drugie po kursach historycznych.
W metodzie czasowej wybór kursu, po jakim dana pozycja zostanie przeli- czona, uzale¿niony jest od metody wyceny u¿ywanej w stosunku do tej pozycji.
Oznacza to, ¿e je¿eli konkretna pozycja jest utrzymywana wed³ug jej wartoœci historycznej, to zostanie ona przeliczona po kursie historycznym.
Najmniej skomplikowan¹ metod¹ konwersji pozycji bilansu wyra¿onych w walutach obcych jest metoda kursów bie¿¹cych. Jest ona tak¿e metod¹ najpo- pularniejsz¹, powszechnie stosowan¹ w praktyce przez przedsiêbiorstwa miêdzy- narodowe. W jej przypadku wszelkie pozycje bilansu denominowane w walutach obcych przelicza siê po kursach bie¿¹cych [Najlepszy 2000, s. 136].
Konsekwencj¹ stosowania do przeliczania bilansu koñcowego kursu wymia- ny ró¿nego od kursu, po jakim pozycje bilansu zosta³y pocz¹tkowo zaksiêgo- wane, jest wystêpowanie ró¿nic przeliczeniowych, obci¹¿aj¹cych wynik bilansu koñcowego przedsiêbiorstwa. Wszelkie korekty z tytu³u ró¿nic konwersyjnych w bilansie ujmowane s¹ w pozycji kapita³y w³asne. Ryzyko konwersji nie wska-
zuje na realne zmiany wartoœci sk³adników maj¹tku, a tak¿e nie mo¿e byæ uzna- wane za wyznacznik rzeczywistej sytuacji finansowej przedsiêbiorstwa. Ryzyko to ma wy³¹cznie charakter historyczny i bazuje na efektach zaksiêgowanych roz- liczeñ walutowych, dlatego jest ca³kowicie niezale¿ne od transakcji oraz podej- mowanych decyzji handlowych. Niektórzy uwa¿aj¹, ¿e ryzyko przeliczeniowe nie ma wiêkszego znaczenia, gdy¿ wp³ywa jedynie na wartoœæ ksiêgow¹, nie od- dzia³uje na przep³ywy pieniê¿ne przedsiêbiorstwa i w ¿aden sposób nie mo¿e wyznaczaæ jego rzeczywistej sytuacji finansowej [Misztal 2004, s. 41].
Ryzyko transakcyjne mo¿na zdefiniowaæ jako zagro¿enie, ¿e podana w walu- cie krajowej wartoœæ transakcji handlowej denominowanej w walucie obcej zmieni siê w rezultacie zmian kursów walutowych w okresie od zawarcia trans- akcji do momentu przeliczenia na walutê krajow¹ otrzymanych walut obcych [Meniów, Ochêdzan i Wilimowska 2003, s. 72].
Na ten rodzaj ryzyka walutowego wystawione s¹ przede wszystkim przedsiê- biorstwa eksportuj¹ce i importuj¹ce us³ugi oraz towary, aktywnie dzia³aj¹ce na rynku miêdzynarodowym, przeprowadzaj¹ce transakcje handlowe, operacje kredy- towe lub po¿yczkowe w walutach obcych i inwestuj¹ce œrodki za granic¹. Ryzyko to wystêpuje wówczas, gdy rezultat rozliczenia nale¿noœci i zobowi¹zañ z tytu³u bie¿¹cych transakcji handlowych dokonywanych za granic¹ skutkuje pogorsze- niem siê rachunku zysków i strat w rezultacie zmian kursów walutowych.
Systematyczny wzrost kursu walut obcych w stosunku do waluty krajowej prowadzi do zwiêkszenia wartoœci zobowi¹zañ i staje siê dodatkowym kosztem wykazywanym w rachunku zysków i strat. Te same ró¿nice kursowe zwiêkszaj¹ przychody przedsiêbiorstwa podczas sp³aty nale¿noœci.
Do grona najwa¿niejszych czynników powoduj¹cych powstanie ekspozycji na transakcyjne ryzyko walutowe mo¿na zaliczyæ, poza zakontraktowanymi wp³ywami i p³atnoœciami, równie¿ zamówienia i oferty. Jednak dopóki zamówie- nia lub oferty nie zostan¹ potwierdzone, nie ma potrzeby ich zabezpieczania.
Sensowne wydaje siê jednak zabezpieczanie pozycji, których dojœcie do skutku obarczone jest du¿¹ doz¹ prawdopodobieñstwa. Zabezpieczaj¹c w³asn¹ ekspozy- cjê, przedsiêbiorstwo powinno braæ pod uwagê przede wszystkim czynniki, które w ramach transakcyjnego ryzyka walutowego tworz¹ ekspozycjê rzeczywist¹, czyli zakontraktowan¹, oraz ekspozycjê przewidywan¹, która nie jest pewna co do przysz³oœci, poniewa¿ nie zosta³a jeszcze definitywnie potwierdzona [Me- niów, Ochêdzan i Wilimowska 2003, s. 73–74].
Pewna czêœæ ryzyka transakcyjnego, dotycz¹ca transakcji rozliczanych w okre- sie sprawozdawczym, zaliczana jest do ryzyka konwersji. Taki stan rzeczy wynika bezpoœrednio z ujmowania ich w sprawozdaniach finansowych przedsiêbiorstwa (bilansie, rachunku zysków i strat) na koniec roku obrotowego. Pozosta³a czêœæ ryzyka transakcyjnego, wynikaj¹ca z zaksiêgowanych, lecz nierozliczonych
transakcji, stanowi w³aœciwe ryzyko transakcyjne i obci¹¿a dochody przysz³ych okresów [Misztal 2004, s. 42].
Ryzyko ekonomiczne definiuje siê natomiast jako miarê wra¿liwoœci rynko- wej wartoœci przedsiêbiorstwa na przysz³e zmiany kursów walutowych. Odnosi siê ono do niedaj¹cej siê w sposób dok³adny przewidzieæ przysz³ej wartoœci przep³ywów pieniê¿nych wynikaj¹cej ze zmian kursów walutowych. Pozwala stwierdziæ, w jaki sposób powy¿sze zmiany wp³ywaj¹ na wartoœæ i konkurencyj- noœæ przedsiêbiorstwa w d³ugim okresie [Kalinowski 2007, s. 35].
Przyjmuj¹c, ¿e rynkowa wartoœæ przedsiêbiorstwa mo¿e byæ okreœlona po- przez sumê oczekiwañ walutowych przep³ywów pieniê¿nych netto, mo¿na j¹ zapisaæ za pomoc¹ poni¿szego wzoru:
gdzie:
РwartoϾ rynkowa przy t = 0,
t – indeks czasowy (okres, dla którego szacowane s¹ przysz³e prze- p³ywy pieniê¿ne),
T – dany okres, – raty dyskonta,
E(NCF) – oczekiwane przep³ywy pieniê¿ne netto.
Poprawna interpretacja wartoœci obliczonej przy u¿yciu powy¿szego wzoru pozwala stwierdziæ, w jaki sposób wahania kursów walut wp³ynê³y na obecn¹ wartoœæ przedsiêbiorstwa. Na ekspozycjê ekonomiczn¹ wystawiony jest wynik operacyjny przedsiêbiorstwa stanowi¹cy podstawow¹ pozycjê rachunku zysków i strat. Taka sytuacja powoduje w³¹czenie do ryzyka ekonomicznego czêœci ryzyka transakcyjnego.
W rzeczywistoœci gospodarczej mo¿emy mówiæ o istnieniu dwóch rodzajów ryzyka ekonomicznego: ryzyka bezpoœredniego i poœredniego. Pierwsze wystê- puje wówczas, gdy eksporter wyznacza ceny w walucie obcej, bêd¹cej jednocze- œnie walut¹ krajow¹ przedsiêbiorstw, z którymi konkuruje. Za przedsiêbiorstwo konkurencyjne uznaje siê w tym przypadku podmiot, który prowadzi dzia³alnoœæ wy³¹cznie na rynku lokalnym i który ponosi koszty i stosuje ceny wy³¹cznie w walucie krajowej. W momencie spadku wartoœci waluty krajowej eksportera znajdzie siê on w korzystniejszej sytuacji ni¿ jego konkurenci, poniewa¿ zwiêk- szeniu ulegn¹ jego przychody w przeliczeniu na walutê krajow¹. Mimo ¿e depre- cjacja nie zmieni rozmiaru rynku zagranicznego, jednak przyczyni siê do zwiêk- szenia udzia³u eksportera na tym rynku. Sytuacja bêdzie siê jednak przedstawiaæ inaczej, gdy wartoœæ waluty krajowej eksportera wzroœnie. W wyniku tej¿e apre-
T
t
t t
E NCF
PV = r
=
∑
+0 0
( )
(1 ) PV0
rt
cjacji eksporter zmuszony zostanie do poniesienia strat zwi¹zanych ze zmniej- szeniem siê przychodów w przypadku utrzymania sta³ego poziomu cen w³asnych wyrobów na zagranicznym rynku. Eksporter bêdzie móg³ te¿ podnieœæ ceny, ale mo¿e to skutkowaæ utrat¹ czêœci posiadanego rynku, a w konsekwencji dalszym spadkiem przychodów [Meniów, Ochêdzan i Wilimowska 2003, s. 75].
Poœrednie ryzyko ekonomiczne wystêpuje wówczas, gdy:
– dwóch lub wiêcej eksporterów z tego samego kraju konkuruje o sprzeda¿ na tym samym rynku zagranicznym,
– dwóch eksporterów pochodz¹cych z dwóch ró¿nych krajów konkuruje o sprzeda¿ na tym samym rynku zagranicznym.
Rozpatrzmy najpierw pierwszy przypadek. W tym celu za³ó¿my, ¿e jeden z eksporterów stosuje zabezpieczenie przed ryzykiem walutowym pozwalaj¹ce na utrzymanie przychodów w walucie krajowej na niezmienionym poziomie, a jego rywal nie, poniewa¿ oczekuje os³abienia siê kursu waluty krajowej. Je¿eli waluta krajowa faktycznie siê os³abi, to rywal bêdzie mia³ mo¿liwoœæ obni¿enia cen produktów wyra¿onych w walucie obcej, zyskuj¹c jednoczeœnie przewagê na rynku wyra¿aj¹c¹ siê w mo¿liwoœci zwiêkszenia udzia³u w rynku lub te¿ utrzy- mania poziomu cen na takim samym poziomie i korzystania ze wzrostu przycho- dów w walucie krajowej. Jednak gdyby zamiast oczekiwanego os³abienia siê kursu waluty krajowej nast¹pi³a jego aprecjacja, to sytuacja rynkowa rywala mo¿e siê pogorszyæ, a przychody mog¹ siê zmniejszyæ.
W drugim przypadku oba przedsiêbiorstwa s¹ nara¿one nie tylko na ryzyko wzmocnienia siê kursu w³asnej waluty wzglêdem waluty importera, lecz tak¿e na wzglêdne wzmocnienie siê kursu waluty konkurenta wzglêdem waluty importera.
Z przewagi konkurencyjnej bêdzie móg³ korzystaæ w tym przypadku eksporter, któ- rego waluta ulegnie os³abieniu w stosunku do waluty importera w wiêkszym stopniu.
Ekspozycja ekonomiczna przedsiêbiorstwa wynika z wielu czynników, do których mo¿emy zaliczyæ: po³o¿enie geograficzne oddzia³ów przedsiêbiorstwa, waluty, w jakich przedsiêbiorstwo ponosi koszty, umiejscowienie geograficzne konkurencji, strategie zabezpieczaj¹ce stosowane przez konkurencjê, wzglêdne ruchy kursów walut. Jedne z nich mog¹ byæ przez przedsiêbiorstwo kontrolo- wane (np. poprzez przeniesienie produkcji do kraju, którego rynek zbytu jest naj- wiêkszy), jednak zdecydowana wiêkszoœæ z nich pozostaje poza mo¿liwym wp³ywem [Bennet 2000, s. 35].
3. Zarz¹dzanie ryzykiem walutowym
Zarz¹dzanie ryzykiem w przedsiêbiorstwie wyra¿a siê w podejmowaniu w nim dzia³añ s³u¿¹cych uzyskaniu akceptowalnego poziomu ryzyka [Jajuga 2007, s. 15].
Podstawowym jego celem jest poprawa wyników finansowych przedsiêbiorstwa,
a co za tym idzie, wzrost jego wartoœci. Cel ten osi¹gany jest poprzez minimaliza- cjê strat wynikaj¹cych ze zrealizowania siê danego rodzaju ryzyka. Zarz¹dzanie ryzykiem obejmuje rozpoznanie rodzaju ryzyka, na które dany podmiot jest nara-
¿ony, okreœlenie jego wysokoœci oraz kontrolê ryzyka. O skutecznym zarz¹dzaniu ryzykiem mo¿e byæ mowa jedynie wtedy, gdy ryzyko da siê skwantyfikowaæ [Tar- czyñski i Mojsiewicz 2001, s. 17].
Zarz¹dzanie ryzykiem nie jest jednorazowym przedsiêwziêciem, lecz proce- sem ci¹g³ym. Dzia³ania podejmowane w jego zakresie powinny mieæ charakter celowy, systematyczny i d³ugofalowy. Pamiêtaæ nale¿y, ¿e zarz¹dzanie ryzykiem jest integraln¹ czêœci¹ dzia³alnoœci podmiotu gospodarczego, stanowi¹c¹ wa¿n¹ czêœæ zarz¹dzania przedsiêbiorstwem w ogóle [Jajuga 2007, s. 26].
Zarz¹dzanie ryzykiem kursu walutowego obejmuje cztery podstawowe etapy:
identyfikacjê ryzyka, jego pomiar, sterowanie ryzykiem oraz kontrolê. Ka¿dy z tych etapów pe³ni wiele ró¿norodnych funkcji, o których mowa bêdzie poni¿ej.
Nale¿y przy tym pamiêtaæ, ¿e aby zarz¹dzanie ryzykiem kursu walutowego by³o skuteczne, nie mo¿na ¿adnego z nich pomin¹æ lub te¿ zamieniæ kolejnoœci¹ [Jedynak, Teczke i Wyciœlak 2001, s. 33].
Identyfikacja ryzyka stanowi pierwszy etap zarz¹dzania ryzykiem walutowym.
Polega na okreœleniu form ryzyka walutowego, na które nara¿ony jest dany podmiot (wskazaniu, czy jest to ryzyko przeliczeniowe, transakcyjne czy ekonomiczne). Pod- czas wykonywania tych czynnoœci nale¿y okreœliæ tak¿e czas jego wystêpowania, przy czym za pocz¹tek okresu dzia³ania ryzyka kursowego uwa¿a siê moment usta- lenia cen za sprzedane towary lub us³ugi, po którym nie mo¿na ju¿ zaabsorbowaæ zmian kursu walutowego. Za koniec okresu wystêpowania ryzyka kursowego uwa¿a siê natomiast moment zap³aty za zrealizowan¹ dostawê lub us³ugê. Identyfikacja odnosi siê do ryzyka, które wyst¹pi w jakimœ momencie w przysz³oœci, dlatego zwyk³o siê mówiæ o przewidywaniu mo¿liwoœci wyst¹pienia danej formy ryzyka walutowego oraz o wartoœci nara¿onej na ryzyko [Misztal 2004, s. 53].
Przewidywane ryzyko przeliczeniowe okreœla siê na podstawie prognozy bilansu z rozbiciem na poszczególne waluty. Za punkt wyjœcia przyjmuje siê dane z bilansu poprzedniego. Na ich podstawie wylicza siê zmiany wartoœci pozycji, które wyst¹pi¹ w okresie, dla którego tworzony jest bilans prognozo- wany. Niektóre zmiany pozycji bilansowych mog¹ byæ znane z wyprzedzeniem, zaœ inne – estymowane na podstawie przyjêtych za³o¿eñ. Do pierwszych mo¿na zaliczyæ planowane inwestycje d³ugoterminowe, nabycie lub zbycie aktywów, zmiany warunków p³atnoœci i udzielanych kredytów. Za nara¿one na ryzyko kon- wersji uznaje siê tylko te pozycje bilansu, które zosta³y przeliczone wed³ug kur- sów bie¿¹cych lub œrednich.
Stopieñ nara¿enia przedsiêbiorstwa na ryzyko transakcyjne estymuje siê na podstawie prognoz przep³ywów œrodków finansowych zwi¹zanych z podsta- wow¹ dzia³alnoœci¹ handlow¹ i finansow¹. Sporz¹dzaj¹c powy¿sz¹ prognozê,
bierze siê pod uwagê dzia³ania denominowane w walucie obcej, takie jak: sprze- da¿, nabycie surowców, us³ug itp., nabycie dóbr finalnych czy wp³ywy b¹dŸ p³atnoœci z tytu³u zysku i dywidendy. Przewiduj¹c rozmiar ryzyka transakcyj- nego, nale¿y uwzglêdniæ nie tylko zakontraktowane przysz³e przep³ywy pieniê¿- ne wynikaj¹ce ze sprzeda¿y lub zamówieñ, lecz tak¿e przep³ywy niezakontrakto- wane, których mo¿na siê spodziewaæ z du¿ym prawdopodobieñstwem.
Najtrudniejsz¹ do przewidzenia form¹ ryzyka walutowego jest ryzyko ekono- miczne, dotycz¹ce zmiany rynkowej wartoœci przedsiêbiorstwa w wyniku utraty czêœci b¹dŸ ca³oœci zagranicznego rynku zbytu na skutek spadku konkurencyjno- œci oferowanych produktów, wynikaj¹cego z wahañ kursów walut. G³ówn¹ prze- szkod¹ w jego prognozowaniu jest to, ¿e w d³ugim okresie na wartoœæ rynkow¹ przedsiêbiorstwa mo¿e wp³yn¹æ wiele czynników. Dodatkowo okreœlenie wyizo- lowanego wp³ywu wahañ kursów walut na sytuacjê przedsiêbiorstwa jest tym trudniejsze, im wiêksza liczba uczestników wystêpuje na rynku i silniejsza jest na nim konkurencja [Bennet 2000, s. 39].
Identyfikacjê ryzyka walutowego nale¿y przeprowadziæ w sposób wzglêdnie zintegrowany i kompleksowy. Pozostawienie jej przypadkowym dzia³aniom mo¿e skutkowaæ powstaniem pewnego paradoksu. Zamiast okreœliæ wysokoœæ ryzyka walutowego i zredukowaæ stopieñ niepewnoœci w przedsiêbiorstwie, mo¿na tê niepewnoœæ jeszcze spotêgowaæ.
Drugim etapem zarz¹dzania ryzykiem jest jego pomiar i kwantyfikacja. Jest to krok niezwykle wa¿ny, poniewa¿ przyjmuje siê, ¿e mo¿na zarz¹dzaæ jedynie mie- rzalnymi rodzajami ryzyka. Wyceny ryzyka przeliczeniowego dokonuje siê poprzez ustalenie pozycji aktywów, zobowi¹zañ i kapita³ów wyra¿onych w walu- tach obcych, które podlegaæ bêd¹ konwersji na walutê krajow¹. Jako nara¿one na ryzyko kursowe traktuje siê te pozycje aktywów, które musz¹ byæ przeliczone wed³ug kursów bie¿¹cych lub œrednich. Za miarê ryzyka przeliczeniowego przyj- muje siê ró¿nicê miêdzy wartoœci¹ aktywów a wartoœci¹ pasywów denominowa- nych w walutach obcych, konwertowanych po kursach bie¿¹cych lub œrednich.
Pomiar ryzyka transakcyjnego oparty jest zazwyczaj na za³o¿eniu, ¿e progno- zowane wartoœci przychodów oraz kosztów wyra¿one w walucie krajowej podle- gaj¹ identycznym zmianom jak kurs walutowy. Jest to za³o¿enie mocno uprasz- czaj¹ce rzeczywist¹ sytuacjê, dlatego oszacowane w ten sposób straty i zyski kursowe czêsto s¹ dalekie od prawdy. W celu skutecznego obliczenia wielkoœci ekspozycji na ryzyko transakcyjne przedsiêbiorstwa potrzebna jest szersza analiza wp³ywu zmian kursów walutowych na dzia³alnoœæ operacyjn¹ danego podmiotu.
Kwantyfikacji ekonomicznego ryzyka walutowego dokonuje siê poprzez uwzglêdnienie prawdopodobnego spadku oczekiwanych przep³ywów pieniê-
¿nych w dzia³alnoœci operacyjnej przedsiêbiorstwa w d³u¿szym okresie na skutek nieoczekiwanych zmian kursów walut. Pomiar ten polega na ustaleniu ca³oœcio- wego wp³ywu zmian kursów walut dla ka¿dej pozycji przysz³ych kosztów i przy-
chodów operacyjnych. Szczególn¹ uwagê powinno siê zwróciæ na maj¹tek obro- towy, œrodki trwa³e, maj¹tek finansowy oraz wartoœci niematerialne i prawne.
Przez wycenê ekonomicznego ryzyka walutowego rozumie siê wiêc pomiar mo¿liwego spadku rynkowej wartoœci przedsiêbiorstwa wywo³anego przez nie- oczekiwane zmiany kursów walut [Najlepszy 2000, s. 135–154].
Skuteczne zarz¹dzanie ryzykiem walutowym zale¿y w znacznej mierze od opracowania w³aœciwej strategii zabezpieczaj¹cej, zdeterminowanej przez stosu- nek podmiotu do ryzyka. Strategia ta mo¿e byæ aktywna lub pasywna. Pierwsza charakteryzuje siê podejmowaniem przez przedsiêbiorstwo dzia³añ maj¹cych na celu minimalizacjê strat lub maksymalizacjê zysków wynikaj¹cych ze zmian kur- sów walutowych. Takie przedsiêbiorstwo oddzia³uje na przyczyny ryzyka.
Postawa bierna jest natomiast przeciwieñstwem postawy aktywnej. Podmiot pre- zentuj¹cy tak¹ postawê charakteryzuje siê biernym ponoszeniem ryzyka waluto- wego i nie podejmuje ¿adnych prób jego ograniczenia lub eliminacji [Tarczyñski 2003, s. 150].
Strategia zabezpieczaj¹ca przed ryzykiem walutowym powinna byæ tworzona tak, by zaspokaja³a indywidualne potrzeby danego przedsiêbiorstwa. Dlatego obok nastawienia podmiotu do ryzyka, powinna braæ pod uwagê wiele ró¿norod- nych czynników odnosz¹cych siê do formy ryzyka, rozmiaru otwartych pozycji, stabilnoœci walut czy te¿ okresu do wygaœniêcia ryzyka [Bennet 2000, s. 137].
Ostatnim etapem zarz¹dzania ryzykiem jest kontrola efektów wdro¿onych strategii zabezpieczaj¹cych. Nadrzêdnym jej celem jest zbadanie efektywnoœci dzia³añ podejmowanych w celu ograniczenia konkretnego typu ryzyka. Systemy kontroli zarz¹dzania ryzykiem walutowym w poszczególnych przedsiêbior- stwach zale¿¹ od rozmiarów ich aktywnoœci zagranicznej.
Przedsiêbiorstwo, kontroluj¹c zarz¹dzanie ryzykiem walutowym, szczególny nacisk powinno po³o¿yæ na wybór kryteriów oceny. B³êdem by³oby koncentrowa- nie siê jedynie na rezultatach strategii zabezpieczaj¹cych. Ocenie nale¿y poddaæ równie¿ efektywnoœæ pracy dzia³u odpowiedzialnego za zarz¹dzanie ryzykiem walutowym. W tym celu nale¿y umiejêtnie po³¹czyæ zastosowane mierniki oceny.
Stwierdzenie jakichkolwiek problemów powinno sk³oniæ zarz¹d przedsiêbiorstwa do skorygowania technik stosowanych do pomiaru ryzyka, udoskonalenia strategii lub zwiêkszenia nak³adów na zarz¹dzanie ryzykiem [Bennet 2000, s. 230].
Zakoñczenie
Ryzyko walutowe jest nieod³¹czn¹ czêœci¹ dzia³alnoœci przedsiêbiorstw przepro- wadzaj¹cych transakcje miêdzynarodowe. Ze wzglêdu na swoja naturê i mo¿liwe efekty mo¿e byæ kojarzone z gr¹ hazardow¹, w której mo¿na albo wygraæ, albo przegraæ – jednak prawie nigdy zachowaæ status quo. Nag³a i nieoczekiwana
zamiana kursu walutowego mo¿e przynieœæ przedsiêbiorstwu nieoczekiwane zyski, lecz równie¿ skutkowaæ poniesieniem dotkliwych strat.
Przedsiêbiorstwa, które nie specjalizuj¹ siê w osi¹ganiu zysków wyni- kaj¹cych ze spekulacji na rynkach walutowych, powinny skoncentrowaæ siê na ograniczeniu potencjalnych strat, tak by ich sytuacja finansowa by³a stabilna i zrównowa¿ona. Podstawowym warunkiem efektywnego zarz¹dzania ryzykiem walutowym jest zrozumienie jego natury oraz poznanie metod jego ograniczania.
Bez posiadania kompleksowej wiedzy na temat ryzyka w dzia³alnoœci gospodar- czej, kszta³towania siê kursów walutowych czy te¿ Ÿróde³ wystêpowania ryzyka walutowego w przedsiêbiorstwie nie mo¿e byæ mowy o skutecznym ogranicze- niu jego negatywnych nastêpstw.
Bibliografia
Bennet, D., 2000, Ryzyko walutowe. Instrumenty i strategie zabezpieczaj¹ce, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
Bo¿yk, P., Misala, J., Pu³aski, M., 2002, Miêdzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa.
Gorzeñ-Mitka, I., 2000, Ryzyko w eksporcie. Metody i sposoby ograniczania, Wydawnic- two Key Text, Warszawa.
Górski, M., 2007, Rynkowy system finansowy, PWE, Warszawa.
Jajuga, K., 2007, Zarz¹dzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Jajuga, K., Jajuga, T., 2002, Inwestycje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Jedynak, P., Teczke, J., Wyciœlak, S., 2001, Zarz¹dzanie ryzykiem w przedsiêbiorstwach zorientowanych miêdzynarodowo, Ksiêgarnia Akademicka, Kraków.
Kaczmarek, T.T., 2003, Zarz¹dzanie zdywersyfikowanym ryzykiem w œwietle badañ interdyscyplinarnych. Typologia i semantyka, Difin, Warszawa.
Kalinowski, M., 2007, Zarz¹dzanie ryzykiem walutowym w przedsiêbiorstwie, Wydaw- nictwo CeDeWu, Warszawa.
Meniów, D., Ochêdzan, G., Wilimowska, Z., 2003, Instrumenty zabezpieczaj¹ce w trans- akcjach walutowych, Biblioteka Menad¿era i S³u¿by Pracowniczej, Bydgoszcz.
Misztal, P., 2004, Zabezpieczenie przed ryzykiem zmiany kursu walutowego, Difin, War- szawa.
Monkiewicz, J. (red.), Podstawy ubezpieczeñ, t. I, 2000, Wydawnictwo Poltext, Warszawa.
Najlepszy, E., 2000, Zarz¹dzanie finansami miêdzynarodowymi, PWE, Warszawa.
Tarczyñski, W., 2003, Instrumenty pochodne na rynku kapita³owym, PWE, Warszawa.
Tarczyñski, W., Mojsiewicz, M., 2001, Zarz¹dzanie ryzykiem, PWE, Warszawa.
Wejner, P., 2007, Parytet si³y nabywczej jako wyznacznik realnego kursu walutowego, Materia³y i Studia, nr 223.
Wojciechowski, I., 1999, Opcje na wybrane instrumenty finansowe jako narzêdzia ogra- niczaj¹ce ryzyko, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków.
CURRENCY RISK AND ITS MANAGEMET PROCEDURE IN A BUSINESS ENTERPRISE
Summary: The main purpose of this article is to explain the essence of currency risk and present the risk management procedures. First risk and currency risk are defined. Next analysis and classification of currency risk are performed, distinguishing conversion, transaction and economic risk. Moreover, their specification is presented. Finally, the concept of risk management is explained and its consecutive stages are characterized:
identification, measurement and quantification, a protecting strategy formulation and control of the risk management process.
