R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T . X V II I , Z. 2, W A R S Z A W A 1968
RO M A N C Z U B A , T A D E U SZ K LEIN , ST E F A N SK O W R O Ń SK I, ZD Z ISŁ A W W ŁO DAR CZY K , B O G D A N W ÓJCIK , R O M A N W O JTA S,
A N D R Z E J Z EM B A C Z Y Ń SK I
ZAW ARTOŚĆ FO SFO RU I PO TA SU PR ZY SW A JA LN EG O W G LEBIE ORAZ J E J pH W ZA LEŻN OŚCI OD TERM INU PO BIERA NIA
PR Ó B E K1
S ta cje ch em iczn o -ro ln icze w G liw ica ch , G orzow ie W ielk op olsk im , K rak ow ie, P ozn an iu i W rocław iu
O środek M eto d y czn o -N a u k o w y IU N G w e W rocław iu. K iero w n ik — prof. dr K. B o ra ty ń sk i
W ST ĘP
S y stem aty czne b ad an ia n a d zaw artością fosforu i p otasu p rzy sw a jalnego w glebach oraz n a d ich pH prow adzone są w Polsce na dużą skalę. S tacje chem iczno-rolnicze pow ołane w e w szystkich w ojew ódz tw ach b a d a ją rocznie ok. 1700 tys. pró b ek gleby. W yniki ty ch badań są po dstaw ą o pracow yw an y ch dla rolników zaleceń w zakresie racjo nalnego stosow ania naw ozów m in eraln y ch . Są one rów nież pom ocne p rzy u sta la n iu zasadniczych k ieru n k ó w gospodarki naw ozow ej w skali pow iatów , w ojew ództw , a n aw et całego k ra ju , gdyż w y k o rzy stu je się je przy p lan o w an iu rozw oju p rzem y słu nawozowego w Polsce i im p o rtu naw ozów m in eraln y ch . Oczywiście w arto ść w yników analiz op raco w y w any ch przez sta c je chem iczno-rolnicze znacznie się podnosi, jeśli w b adan iach stosow ane są te sam e m etody. S tąd p ow staje ko nieczność prow adzenia b ad ań m etodyczno-naukow ych. M ają one szcze gólne znaczenie p rzy doborze m etod stosow anych w p racach p ro w a dzonych na dużą skalę.
1 S y n te z y w y n ik ó w dokonano w O środku M eto d y czn o -N a u k o w y m IU N G w e W rocław iu.
574 R. Czuba i in n i
Je d n y m z zasadniczych zag ad n ień m etodycznych, w a ru n k u ją c y c h w artość u zy sk iw an ych w y n ik ó w an aliz la b o ra to ry jn y c h , są b ad an ia nad d y n am ik ą skład n ikó w pok arm o w y ch w glebie. N ieliczne prace p o ru sza jące ten p ro blem nie p ozw alają jeszcze na sform ułow anie jasnego pog lądu, w iele w niosków jest bow iem sprzecznych, być może dlatego, że opracow yw ano je przew ażn ie na podstaw ie stosunkow o szczupłego m a te ria łu analitycznego. S tacje chem iczno-rolnicze z ty tu łu w y k o n y w a n y ch p rac są zain tereso w an e p rzed e w szystkim w pognaniu zm ian za chodzących w zaw artości składn ik ó w po karm ow ych w glebie w o kresie w eg etacy jny m . W ażna je st rów nież d y n am ik a w dłuższych okresach, bo od tego zależy częstość p o w tarzan ia bad ań m asow ych.
Na zm iany ilościowe skład nikó w po k arm ow ych gleby w sezonie w e g e tac y jn y m zw racano uw agę już od daw na. O dpow iednie w y n ik i badań z la t d w ud ziestych c y tu je M u s i e r o w i c z [5] oraz w ielu a u to rów zagranicznych. P ra ce badaw cze z zakresu tej te m a ty k i prow adzo ne były rów nież w o sta tn ic h latach . G o d l i n i O 1 i n i e w i с z [3] na podstaw ie b adań w y k on an y ch w ZSRR na glebach torfow ych s tw ie r dzili, że w sto su n k u do w yników z w iosny zaw artość p rzysw ajalneg o P2O5 i K 20 w glebie nieznacznie obniżała się w p ełni okresu w e g e ta cyjnego i zw iększała się w okreisie jesien n y m . Na d y n am ik ę b ad an y ch składników duży w p ły w jed n a k w y w ie ra ł sposób u p ra w y gleby. W po do bnych b ad aniach S t e p a n e c [7] stw ierd ził, że w ZSRR gleby ciem - nokasztanow e zaw ierały late m i jesienią więcej P2O5 i K2O niż w iosną. W ty m p rzy p a d k u w y stęp ow ały jed n a k rów nież różnice w zaw artości bad an y ch składników pod poszczególnym i g a tu n k a m i roślin. W p u b li k ac ja c h k rajo w y c h zagadnienie d y n am ik i składników pokarm ow ych i pH gleby po djął M i r o n [4] p rzep row ad zając odpow iednie b ad an ia w RZD Szepietow o. A u to r dochodzi do w niosku, że n ajo d p o w ied n iej szym term in e m p obierania pró b ek gleby jest o kres po sprzęcie zbóż.
S tacje chem iczno-rolnicze są jed n a k zain teresow ane bard ziej szcze gółow ym w y jaśn ien iem tego zagadnienia. P rzed e w szystkim chodzi o zbadanie rzęd u różnic w pH i zaw artości p rz y sw a ja ln y c h składników p okarm o w y ch gleby, co pom ogłoby w yjaśn ić, czy i k iedy w y n ik i an aliz p ró bek g leb y po b ieran y ch w ró żn y ch m iesiącach okresu w egetacy jn eg o m ogą być podstaw ą do o k reśle n ia d aw ek naw ozów m in eraln y ch .
P onad to chodzi o poznanie, ja k k s z ta łtu je się d y n am ik a b ad an y ch składników w ró żnych w a ru n k a c h klim aty czno-glebow ych i ag ro te ch nicznych naszego k ra ju . Podobne te m a ty m etodyczne podejm ow ane są także w k ra ja c h sąsiednich, gdzie in sty tu c je odpow iadające naszym stacjom chem iczno-rolniczym prow adzą liczne p race m eto d y czn o -n au - kowe [6], często z zastosow aniem m etod sta ty sty c z n y ch [2].
B ad an ia nad p o b iera n iem p rób ek gleb 575
karm o w y ch gleby i jej pH , z in ic ja ty w y W rocław skiego O środka M e tody czno-N aukow ego IUNG, prow adziło w lata ch 1962— 1963 pięć s ta cji chem iczno-rolniczych, położonych w zachodniej części k ra ju . W stępne w yniki u zy sk an e w S ta c ji W rocław skiej w 1962 r. opublikow ano w posta ci k o m u n ik a tu [1], a w n in iejszy m op raco w an iu zebrano w y n ik i badań w ykonan ych przez 5 stacji w 1963 r.
M ETO D Y K A B A D A Ń
Założeniem p rac m etodycznych, p o d jęty ch przez stacje chem iczno- rolnicze, było przeprow adzen ie b adań w w a ru n k a c h jak n a jb a rd zie j zbliżonych do przeciętnych , sp o ty k an y ch w p racach prow adzonych w poszczególnych w ojew ództw ach. P raco w n icy sta c ji w y ty p o w ali pola p ro d u k cy jn e w go sp odarstw ach pań stw o w y ch lub p ry w a tn y c h , na k tó ry ch w ytyczono po dw a p o letk a o pow ierzchni 100 im2. Z p o letek po bierano p ró b k i glebow e z głębokości 0— 20 cm w od stępach m iesięcz nych od k w ie tn ia do p aźd ziern ik a lub listopada. W 1962 r. pobierano co m iesiąc po jed n ej m ieszanej próbce gleby, skład ającej się z 20— 25 pró b ek pojedynczych, n a to m ia st w 1963 r. z każdego p o letk a p o biera no po dw ie rów noległe m ieszane p ró b k i gleby. Po przek azan iu p róbek gleby do sta c ji i ich w ysuszeniu, oznaczano pH gleby i zaw artość w niej przysw ajalneg o P2O5 i K^O. A nalizy w ykonyw ano m eto d am i ko n w en cjonalnym i, stosow anym i we w szystkich stacjach chem iczno-rolniczych w Polsce. P ró b k i gleby po b ieran e w poszczególnych m iesiącach b y ły b ad an e w la b o ra to riu m po + 3 1 dniach. Pozostałą po analizie część p ró bek gleby przechow yw ano do stycznia następ n ego ro k u i an alizy pow tó rzono. Z arów no opublikow ane [1], jak i opracow ane, lecz nie pu blikow ane (Poznań) w y n ik i b ad ań nad zm ianam i w ilości P2O5 i K2O oraz pH gleby w okresie przechow yw ania prób ek św iadczą o b ra k u isto tn y ch zm ian ilościow ych w p rz y p a d k u fosforu i potasu, a także zm ian w pH gleby. Z ty ch powodów w niniejszym o p racow aniu pom inięto to zagad nienie.
Ze w zględu n a bard ziej praw idłow e założenia m etodyczne, p rz y ję te p rzy po b ieran iu p ró b ek w 1963 r. w sto su n k u do ro k u poprzedniego oraz częściowe o pu blikow anie w y n ik ó w z 1962 r. [1], w n iniejszym opracow a niu dokonano sy n te z y w ynik ów w yłącznie w op arciu o b ad an ia p ro w a dzone w 1963 r.
C h a ra k te ry sty k ę opracow anych p ró b ek p rzedstaw iono w tab. 1. Ja k widać, w y k o rzystano w y n ik i b ad ań 4192 p ró b ek gleby, p o b ran y ch w okresie w eg etacy jn y m z 296 po letek o b sianych różnym i ro ślin am i up raw n y m i. W okresie dośw iadczeń p o letek nie nawożono.
576 R. Czuba i in n i T a b e l a 1 C h a r a k t e r y s t y k a zbada nyc h p r ób e k g l e b y C h a r a c t e r i s t i c f e a t u r e s o f th e t e s t e d s o i l - s a m p l e s S t a c j e chem iczn o-r o l n i c z e A g ro -c h e m ic a l e r p e r i m e n t a l s t a t i o n s Ogólna l i c z b a p r ó be k T o t a l number of sam pl es
W tym g r u p mechanic zn ych
M ec h a n ic a l g ro u p s L i c z b a - Number o f Okres p o b i e r a n i a p ró b e k Date o f samp l i n g I II I I I ś r e d n i c h o b i e k t o wych o b j e c t means p o l e t e k p l o t s gatunków r o ś l i n upraw nych •• s p e c i e s o f c u l t i v a t e d p l a n t s G li w ic e 420 - 140 280 105 30 8 IV - I Gorzów fflkp. 1136 220 728 188 284 84 6 IV - X Kraków 232 - - 232 58 28 9 V - X Fozcaû 1432 - 1432 - 358 92 11 IV - XI Wrocław 972 - 6О8 364 243 62 10 IV - XI Razem - T o t a l 4192 220 29О8 1064 1048 296 z z
* I -^10% części spławialnych -^-10% of flo a ta b le p a r tic le s 11 - 11-33% części spławialnych - 11-33# of flo a ia b le p a r tic le s I I I ->35% części spławialnych ->35% of flo a ta b le p a r tic le s
• • U ż yt ki z i e l o n e tr a k to w a n o jako j e d e n g a t u n e k r o ś l i n uprawnych G r e e n la n d s were r e g a r d e d as a s i n g l e s p e c i e s o f c u l t i v a t e d p l a n t s
w zględem skład u m echanicznego na trz y g ru p y zależnie od ilości częś ci spław ialnych. G ru p a I o b ejm u je gleby zaw ierające do 10% części sp ław ialny ch , g ru p a II — 11— 35% i g ru p a III — pow yżej 35% części sp ław ialn y ch. N ajw ięcej b a d an y ch pró b ek należało do II g ru p y gleb, a n ajm n iej do g ru p y I (gleby lekkie). D w a w ojew ództw a posiadały po le tk a w yłącznie na glebach jed nej g ru p y sk ład u m echanicznego.
P rz y ję ta m eto d y k a b adań pozw oliła n a sta ty sty c z n e opracow anie w yników . O pracow ań ty ch dokonały trz y sta c je (Gliwice, Gorzów i W rocław ) p rzy jm u ją c do obliczeń pró b k ę m ieszaną z danego p oletka jako obiekt staty sty czn y , k tó ry b y ł pow tórzony 4 razy p rzy każdym pobieran iu p róbek (2 p o letk a z d an ą ro ślin ą X 2 p rób ki pobierane z k aż dego poletka). O bliczenia sta ty sty c z n e w ykonano dla ok resu w e g e ta cyjnego b ad ając istotność zm ian w zaw arto ści P2O5 i K 20 w mg/100 g gleb y oraz w pH gleby w poszczególnych m iesiącach.
N ależy jed n ak podkreślić, że w działalności sta c ji szczególne znacze nie m a zak w alifikow anie gleby do odpow iedniej k lasy zasobności, gdyż d ecy d u je to o c h a ra k te rz e zaleceń p rzek azy w an y ch rolnikow i2. S tąd
2 S ta c je ch em iczn o -ro ln icze k la sy fik u ją w y n ik i b ad ań na 3 k la sy za so b n o ś ci: od n ośn ie fo s fo r u i p o ta su p rzy sw a ja ln y ch w y ró żn ia n a je st zasob n ość zła, śred nia i dobra, od n ośn ie w ap n a: w a p n o w a n ie k on ieczn e, w sk a za n e i za lec en ie og ra n icze n ia sto so w a n ia w apna.
B ad an ia nad p ob ieran iem próbek gleb 577
przy dotychczasow ych m etod ach p ra c y stacji w yliczenia sta ty sty c z n e o p arte na liczbach c h a ra k te ry z u ją c y c h zaw artość danego sk ład nik a w glebie n ie m a ją decydującego znaczenia.
W Y N IK I B A D A Ń N A D Z A W A R T O ŚC IĄ F O SF O R U P R Z Y SW A JA L N E G O W G LEBIE
W yniki dotyczące fosforu p rzy sw ajaln eg o zestaw iono w tab. 2, 3 i 4. P rz y opracow yw aniu w yników analiz próbek gleby uw zględniono g a tu n k i roślin u p raw n y c h i zaw artość fosforu przysw ajaln ego , stw ie r dzoną w p ró bk ach w yjściow ych (pobran ych po raz pierw szy w sezonie w eg etacy jn y m 1963 r). W yniki oznaczeń podzielono na 3 g ru p y odpo w iadające podziałow i próbek, dokonanem u w g składu m echanicznego. W obrębie g ru p zrobiono po 3 p rzed ziały dostosow ane do k ry te rió w (liczby graniczne) a k tu a ln ie p rz y ję ty c h przez stacje chem iczno-rolnicze. R ozpatrzenie w różnych gru p ach w yjściow ej zaw artości P2O5 pozw ala ocenić w y n ik i z p u n k tu w idzenia p ra k ty k i rolniczej. Isto tn e w a h a n ia w zaw arto ści P2O5 m ogą bow iem m ieć zasadnicze znaczenie przy
nis-T a b e l a 2 C h a r e k t e r o d c h y le ń od w y jś c io w e j z a w a r t o ś c i p r z y s w a j a l n e g o Р2 0^ v g l e b i e w e e t o n i e waget a c y jn/ ш D e v i a t i o n s from th e i n i t i a l c o n t e n t o f a v a i l a b l e P 2O5 s o i l , d u r i n g th e g r o i i n g s e a s o n m jo a 0 0 t»>4>
Grupy gleb wg składu mechanicznego
S o il groups according to the mechanical composition Roślina
О N+J+»
OJ* 0 I II I I I
Plant H-H •«-* -G JO P rzedziały wyjściowej zawartości P50r wmg/100 g gleby
Range of the i n i t i a l content of P2O5 in mg/100 g of s o il
'О О О Сф<-* О cj <—H a < 5 , 5 5,6-10 > 10,0 < 3 , 5 3 ,6 -8 ,0 > 6 , 0 < 2 , 5 2 , 6 - 6 , 0 > 6 , 0 « M 0 ЧПЕ-* + - ♦ - + “ + - + ♦ - + - + + -Zboże C e r e a l s 233 1 1 3 5 1 5 5 1 1 7 3 Buraki Beet 90 1 2 1 3 3 3 Z i e m n ia k i Potato 86 1 1 2 1 3 1 3 Mo'ty l k . w i e l o l e t n i e P e r e n n i a l legumes 113 1 3 3 6 2 Inne r o ś l i n y upraw. O t h e r c u l t i v a t e d 44 1 1 2 2 species U ż y tk i z i e l o n e G r e e n la n d 6 6 3 2 1 1 2 Razem - Total 632 1 1 3 3 1 16 6 11 17 2 2 15 10 ♦ I s t o t n e w ah an ia w z a w a r t o ś c i P 20cj ^ przypadków) S i g n i f i c a n t f l u c t u a t i o n s i n t h e c o n t e n t o f P 20ij ^ c a s e s ) - N i e i s t o t n e wah ani a w z a w a r t o ś c i P20^ (39 przypadków)
578 H. Czuba i inni T a b e l a 3 Zgodność k i e s z a s o b n o ś c i g l e b w f o s f o r w s t o s u n k u do z a s o b n o ś c i w yj ś ci o w e j ( c z y l i s t w i e r d z o n e j w pierwszym m i e s i ą c u badari) C o n s i s t e n c y of c l a s s e s based on the l e v e l of p h o s p ho ru s in r e s p e c t t o th e i n i t i a l c o n t e n t ( d e t e r m i n e d i n t h e f i r e t month o f s t u d y ) L i c z b a ob ie któ w ogółem T o t a l number of o b j e c t L i cz b a o b ie k tó w w p o s z c z e g ó l n y c h gr u p a c h g l e b Number of o b j e c t s w i t h i n d i f f e r e n t g ro u p s o f s o i l R o ś l i n a - p l a n t I I I I I I r zg r zg r zg Zboża - C e r e a l s 354 34 25 213 155 107 94 B ur a k i - Beet 104 7 6 61 43 36 32 Zi e m n ia k i - P o t a t o 186 7 7 143 119 33 33 M oty lk . w i e l o l e t n i e P e r e n n i a l legumee 189 7 7 155 116 27 19 Inne r o ś l i n y uprawne O th e r c u l t i v a t e d s p e c i e s 78 39 16 39 52 U ży tk i z i e l o n e G r e e nl an d 137 109 98 28 13 Razem - T o t a l 1048 55 45 720 547 273 229 r - ogółem w danym p r z e d z i a l e z a s o b n o ś c i t o t a l w i t h i n th e g i v e n re a n g e o f c o n t e n t s zg - w tym zgodnych z wy jściową k l a s ą z a s o b n o ś c i
c o n s i s t e n t w i t h th e i n i t i a l c l a s s of c o n t e n t s
kiej zaw arto ści tego sk ła d n ik a w glebie, gdy tym czasem p rzy dużej za w arto ści stw ierdzone staty sty czn ie od chylenia w ah ań m ają m niejsze znaczenie, bo w y stę p u ją w o b ręb ie jed n ej klasy zasobności, tzw .
za-sobności dobrej. _
O bliczenia sta ty sty c z n e w y k o n ały 3 stacje chem iczno-rolnicze dla n a stę p u jąc e j liczby p ró b ek gleby: G liw ice dla 420 (105 średnich obiek- tow ych), Gorzów dla 1136 (284 śred n ie obiektow e), W rocław dla 972 (243 średn ie obiektow e). Ł ącznie zatem obliczenia sta ty sty c z n e w y konano dla 632 śre d n ic h obiektow ych, czyli dla 2528 pró b ek glebo w ych. P ró b k i te b y ły p o b ran e ze 176 poletek, czyli z 88 p a r p o letek b a d an y ch w okresie w e g etacy jn y m . Pozostałe w y n ik i analiz (4192 —
2528 = 1664) ro zp a try w a n e są w dalszej części p rac y w yłącznie pod k ą te m ich k lasy fik acji do odpow iedniej k lasy zasobności w g m etod sto sow anych przez stacje chem iczno-rolnicze.
Z obliczeń sta ty sty c z n y ch w y k on an y ch dla 2528 p ró b ek gleby m oż na w nioskow ać, że isto tn e różnice, w y stę p u ją c e w zaw artości fosfo ru p rzysw ajalneg o w glebie, stw ierdzono w 49 na 88 p a r p o letek b ad an y ch w sezonie w eg etacy jn y m .
a-B ad an ia nad p ob ieran iem p róbek gleb 579
T a b e l a 4
Zgodność k l a s z a s o b n o ś c i g l e b w s to s u n k u do ś r e d n i e j o g ó l n e j k l e e y z a s o b n o ś c i ( ś r e d n i e j z a s o b n o ś c i g l e b y p o l e t k a r. całym o k r e s i e w e get ac yjn ym )
C o n s i s t e n c y o f s o i l - f e r t i l i t y c l a s s e s in r e s p e c t to th e g ra n d mean ( s o i l f e r t i l i t y mean o f p l o t th r o u g h o u t t h e e n t i r e gro w ing s e a s o n )
Ю аО) о
Grupy g le b wg składu mechanicznego S o il groups Dased on the m echanical com position
R o ślin a ♦о---» О о 1 II I I I P la n t *«*-« 'О о м и а> ф p rz e d z ie jy wyjściowej za w a rto śc i P2O51
Range of the i n i t i a l co n ten t of P2O5 io
1 mg/100 g gleby mg/100 g o f s o i l ■S! а ^ 5 , 5 5,6 -1 0 > 10,0< 3 , 5 3 ,6 -8 ,0 > 8,0< 2 , 5 2,6-6,0 Vcr > 0 ca -О г-Н n а о
I lo ś ć obiektów zgodnych ze ś r . ogólną k la s ą zasobności Bumber of o b je c ts c o n s is te n t w ith the grand mean of the f e r t i l i t y
c la s s r Zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg Zboże - C ereals 354 13 13 21 13 14 13 73 61 126 116 12 10 19 15 76 68 Buraki - Beet 104 8 5 21 13 32 37 21 17 15 15 Ziem niaki - P o ta to 186 30 18 37 32 76 72 22 19 14 14 U o ty lk .w ie lo l. P e re n n ia l legumes 189 15 12 52 43 88 85 23 18 4 4 Inne r o ś l .u p r . Other c u l t i v .s p e c ie s 78 8 5 19 14 12 11 4 2 15 12 20 19 Użytki z ie lo n e Greenland 137 15 15 31 28 63 57 7 6 21 15 Razem - T o ta l 1048 13 13 21 13 90 68 233 191 397 368 16 12 107 87 150 135 r - ogółem w danym p r z e d z i a l e z a s o b n o ś c i t o t a l w i t h i n t h e g i v e n ra n g e o f c o n t e n t s z g - w tym zgodnych ze ś r e d n i a o g ó ln ą k l a s ą z a s o b n o ś c i c o n s i s t e n t w i t h th e g r a n d mean o f c o n t e n t s
niu zaw arto ści P2O5 w glebie do k las zasobności wg k ry te rió w p rz y ję ty c h przez stacje. W yniki oznaczenia P2O5 w glebie uzyskane w po szczególnych m iesiącach porów nyw ano w ty m p rzy p a d k u z w yjściow ą klasą zasobności z k w ietn ia lub m aja (tab. 3) oraz ze śred n ią ogólną k lasą zasobności z w szystkich m iesięcy (tab. 4). N a 1048 obiektów ogó łem z pięciu stacji chem iczno-rolniczych (4192 próbki) obiektów zgod nych z w yjściow ą klasą zasobności było 821, czyli 78,3% (tab. 3), a zgodnych ze śred n ią ogólną klasą zasobności — 930, czyli 88,7% (tab. 4). Zgodność w yników analiz po ich zak w alifik o w aniu do k las zasobności jest zatem duża zarów no w sto su nk u do w yjściow ej, jak i do śred n iej ogólnej k lasy zasobności okresu w egetacyjnego.
W ynik i zebran e w tab. 3 i 4 w y k azu ją, że zgodność jest w p rzy b li żeniu jednak ow a w p rzy p ad k ach ró żnych ro ślin u p raw n y c h oraz róż nych g ru p sk ład u m echanicznego gleby i przedziałów w yjściow ej za w arto ści P2O5 w glebie. W ystępu jące odchylenia tru d n o było tra k to w a ć jako praw idłow ość i praw dopodobnie będą one m aleć w m ia rę zw ięk szania ilości b a d an y ch przypadków .
580 H. Czuba i in n i
W Y N IK I B A D A Ń N A D Z A W A R T O ŚC IĄ P O T A S U P R Z Y SW A JA L N E G O W GLEBIE
W tab e lac h 5, 6 i 7 dokonano podsum ow ania w yn ikó w b a d a ń n a d zm ianam i w zaw artości p otasu p rzy sw ajaln eg o w glebie w okresie w e getacyjn y m .
Z obliczeń staty sty czn y ch , k tó re dotyczą tak iej sam ej liczby p rz y padków ja k w odniesieniu do fosforu przy sw ajaln ego , czyli w ynik ów z trzech sta c ji chem iczno-rolniczych, m ożna w yciągnąć podobny w n io sek jak w p rzy p a d k u fosforu. N a w zięty ch do obliczeń 88 p a ra c h pole tek (2528 w yn ikó w analiz) dla 52 p a r p o letek stw ierdzono, że różnice w zaw artości p o tasu p rzy sw ajaln eg o , w y stę p u ją c e w poszczególnych m iesiącach o kresu w egetacyjnego, są isto tn e (tab. 5). P odobnie jak w p rzy p a d k u fosforu w w y n ik ach obliczeń dotyczących potasu n ie w i dać w y raźn ej zależności od g a tu n k u u p raw ia n y c h roślin, od sk ład u m e chanicznego gleby ani od zaw artości po tasu w glebie. G dyby za p od staw ę oceny zasobności gleb w p o tas p rz y sw a ja ln y przy jm ow ać z a w a r tość tego sk ład n ik a w glebie, ze staty sty czn eg o p u n k tu w idzenia należałoby uw zględnić fak t, że w zdecydow anej w iększości p rzyp adk ów
T a b e l a 5 C h e r e k t e r od c h y le ń od w y jś ci o w e j z a w a r t o ś c i p r z y s w a j a l n e g o K20 w g l e b i e w s e z o n i e wegetac yjny m D e v i a t i o n s from th e i n i t i a l c o n t e n t o f a v a i l a b l e K20 i n s o i l , d u r i n g t h e gro w in g s e a s o n to 0 0 ф -C Q
Grupy g l e b wg s k ł a d u mechanicz neg o S o i l g ro u p s a c c o r d i n g to t h e m e c h a n i c a l c o m p o s i t i o n R o ś l i n a P l a n t 0 •ft 'S'S 0 I I I in U №X> '01 0 0♦J «Л««-» P r z e d z i a ł y w y jś ci ow e j z a w a r t o ś c i &20 » mg/100 g g l e b y Range o f t h e i n i t i a l c o n t e n t o f K20 i n mg/100 g o f s o i l О ДЭ и •<H 0 ® ^ 7 7-14 > 1 4 7- 14 > 1 4 < 7 7- 14 > 1 4 ^ 1 5 5 - - - - + - + - + - + - * - + - + -Zboża - C e r e a l s Bu raki - Beet Z i em n ia ki - P o t a t o U o t y l k . w i e l o l . P e r e n n i a l legumes Inne r o ś l . u p r a w . O th e r c u l t i v a t e d s p e c i e s Uży tki z i e l o n e G re en lan d 233 90 86 113 44 66 1 3 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 1 2 1 1 2 1 1 7 3 2 4 2 5 4 1 4 1 1 2 1 5 1 2 1 1 1 1 5 1 1 2 1 1 1 1 Razem - T o t a l 632 1 3 3 1 2 1 7 8 18 15 3 1 9 3 9 4 + i s t o t n e wahania w z a w a r t o ś c i K2O (52 p r z y p a d k i ) s i g n i f i c a n t f l u c t u a t i o n s in th e c o n t e n t o l K2O (5 2 c a s e s ) - n i e i s t o t n e w ahania w z a w a r t o ś c i К20 (36 przypadków) i n s i g n i f i c a n t f l u c t u a t i o n s i n t h e c o n t e n t o f K20 (3 6 c a s e s )
B adania nad p ob ieran iem p róbek gleb 581
T a b e l a 6
Zgodność k i e s z a s o b n o ś c i g l e b w p o t a s w s t o s u n k u do z a s o b n o ś c i w y jś ci ow e j ( c z y l i s t w i e r d z o n e j w pie rwszym m i e s i ą c u badań)
C o n s i s t e n c y o f c l a s s e s b a se d on t h e l e v e l o f p o t a s s i u m i n r e s p e c t to t h e i n i t i a l c o n t e n t ( d e t e r m i n e d i n t h e f i r s t month of s t u d y ) R o ś l i n a - F i a n t L i cz b a obie któ w ogółem T o t a l number o f o b j e c t L i c z b a obi ek tów w p o s z c z e g ó l n y c h g r u p a c h g l e b Number o f s t a t i o n s w i t h i n d i f f e r e n t g ro u p s o f s o i l I 11 I I I r zg r zß r z g Zboża - C e r e a l s 354 34 26 213 152 107 71 B u r a k i - Beet 104 7 7 61 42 36 28 Z i e m n i a k i - P o t a t o 186 7 3 143 119 36 26 U o t y l k . w i e l o l e t n i e P e r e n n i a l legumee 189 7 7 155 110 27 22 In n e r o ś l i n y uprawne O t h e r c u l t i v a t e d 78 39 34 39 30 s p e c i e s U ż y t k i z i e l o n e G r e e n la n d 137 109 96 28 20 Razem - T o t a l 1048 55 43 720 553 273 197 r - ogółem w danym p r z e d z i a l e z a s o b n o ś c i t o t a l w i t h i n th e g i v e n r a n g e o f c o n t e n t s Eg - w tym zgodnych z wy jścio wą k l a s ą z a s o b n o ś c i
c o n s i s t e n t w i t h th e i n i t i a l c l a s s o f c o n t e n t s T a b a 1 a 7 Zgodność k l a s z a s o b n o ś c i g l e b w p o t a s w s t o s u n k u do ś r e d n i e j o g ó l n e j k l a s y z a s o b n o ś c i ( ś r e d n i e j z a s o b n o ś c i g l e b y p o l e t k a w całym o k r e s i e w eg etacyjnym) C o n s i s t e n c y o f s o i l - f e r t i l i t y c l a s s e s i n r e s p e c t to th e g r a n d mean ( s o i l f e r t i l i t y mean o f p l o t t h r o u g h o u t t h e e n t i r e g ro w ing s e a s o n ) R o ś l i n a P l a n t L ic z b a o b ie k tó w og ół em T o ta l n u m b er of o b je c ts
Grupy g l e b wg s k ł a d u mec han ic zn ego S o i l g ro u p s b a se d on th e m e c h a n i c a l c o m p o s i t i o n I I I I I I P r z e d z i a ł y w y jś c io w e j z a w a r t o ś c i J^O w mg/100 g g l e b y Range o f t h e i n i t i a l c o n t e n t o f K2O w ng /1 0 0 g o f s o i l < 7 7 , 1 - 1 4 > 1 4 < 7 7 , 1 - 1 4 > 1 4 < 7 7 , 1 - 1 4 > 1 4 I l o ś ć o bi e k tó w zgodnych ze ś r . o g ó l n ą k l a s ą z a s o b n o ś c i fiumbar o f o b j e c t s c o n s i s t e n t w i t h t h e g r a n d mean o f t h e f e r t i l i t y c l a s s r Zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg Zboża - C e r e a l s B u r a k i - Beet Z i e m n i a k i - P o t a t o U o t y l k . w i e l o l . P e r e n n i a l legumes I nn e r o ś l . uprawne O t h e r c u l t i v a t e d s p a c i e e U ż y tk i z i e l o n e G r e e n l a n d 354 104 186 189 78 137 27 22 7 7 7 7 4 7 4 7 40 7 29 7 55 37 7 24 7 53 65 7 69 54 23 16 54 6 67 43 21 16 108 47 45 94 16 38 84 42 35 69 12 34 15 8 14 6 14 5 11 4 40 21 15 14 15 14 23 16 11 10 Ю 12 52 7 7 13 18 14 39 7 7 10 15 12 R a s am - T o t a l 1048 27 22 28 22 138 128 234 207 348 276 43 34 119 82 111 90 r - ogółem w danym p r z e d z i a l e z a s o b n o ś c i t o t a l w i t h i n t h e g i v e n r a n g e o f c o n t e n t s s g - w tym zgodnych ze ś r e d n i a o g ó l n ą k l a s ą z a s o b n o ś c i c o n s i s t a n t w i t h t h e g r a n a mean o f c o n t a n t e
582 R. Czuba i in n i
różnice w zaw artości p otasu w p ró b k ach gleby p o b ieran y ch w posz czególnych m iesiącach są istotne. Je d n a k i w ty m przy p ad k u , podobnie jak w odniesieniu do fosforu przy sw ajaln ego , w nioski się róż<nią po za kw alifiko w an iu w yników an alizy do klas zasobności gleb wg k r y te riów stosow anych w stacjach .
Na 1048 obiektów ogółem , czyli w szystkich w yników badań o trz y m anych z 5 stacji chem iczno-rolniczych, zgodnych z w yjściow ą klasą zasobności było 793, czyli 75,7% (tab. 6), a ze śred n ią ogólną klasą za sobności — 861 obiektów , czyli 82,2% (tab. 7). M ożna w ięc stw ierdzić dużą zgodność m iędzy klasą zasobności zarów no w sto su n k u do w y j ściowej, jak i śred niej ogólnej klasy zasobności w potas p rzy sw aja ln y . Podobnie jak w p rzy p a d k u fo sforu tru d n o byłoby doszukiw ać się w ięk szej lub m niejszej zgodności w y n ik ów w zależności od g a tu n k u roślin, składu m echanicznego gleby lub w yjściow ej zaw arto ści K 20 w glebie. Poniew aż nie ma praw idłow ości w o d ch y len iach w k lasach zasobności gleb w potas, istn ieje m ożliwość, że będą one m aleć w ra z ze zw iększe niem liczby b ad an y ch przypadków .
W Y N IK I B A D A Ń N A D D Y N A M IK Ą pH G L EBY
W ahania pH gleby, stw ierdzone w okresie w eg etacy jn y m uw idocz nione są w tab. 8, 9 i 10. O bliczenia sta ty sty c z n e w y ko nan e w odnie sieniu do w yników z 3 stacji chem iczno-rolniczych, czyli tak ie j sam ej liczby jak w p rzy p a d k u fosforu i potasu, w ykazały, że na 88 s ta ty s tycznie o pracow anych p rzypad k ó w isto tn e w ah an ia pH gleby w posz czególnych m iesiącach w y stąp iły dla 43, a więc dla ok. 50% p a r poletek b ad an y ch w okresie w e g e tac y jn y m (tab. 8).
P rz y k w alifikow an iu w yników oznaczeń pH poszczególnych klas odczynu, w celu b ardziej szczegółowego ro zp atrzen ia pH p rzy ję to po dział na 5 klas odczynu, stosow any a k tu a ln ie w stacjach do n iek tó ry ch badań sp ecjalnych: pH do 4,5 od 4,6— 5,5 5.6— 6,5 6.6— 7,2 pow yżej 7,2.
G dyby p rzy ję to a k tu a ln ie stosow ane w stacjach 3 klasy odczynu gleb, zgodność byłab y praw dopodobnie w iększa niż p rzy 5 klasach. N a leży jed n ak podkreślić, że po zakw alifik ow an iu w yników o trzy m an y ch z pięciu sta c ji do w ym ieniony ch 5 klas odczynu, zgodność b y łab y ró w nież duża (tab. 9 i 10).
B adania nad p ob ieran iem próbek gleb 583
T a b e l a 8 Charakter wahań w pH gleby w sezonie wegetacyjnym
F luctuations in the pH le v e l during the growing season
R o ślin a P la n t m a <o <D л a о •H -*-» aa о ТЗО ® ©>»•«-• чпо о вл«м ja © о схо и ■HO Ф ^ 165
Grupy g le b wg sk ła d u mechanicznego
S o il groups acco rd in g to the m echanical com position
I II III
P rz e d z ia ły wyjściowego pH gleby Range of f lu c tu a tio n s of the i n i t i a l pH
< 5 ,5 5,6-6,5 >6,5 ^ 5 ,5 5,ö-6, 5 > 6 ,5 ^ 5 ,5 5,6-6,5 > 6,5
+ - ♦ - ♦ - ♦ - + - ♦ - ♦ - ♦ - ■f
-Zboża - C e reals 233 4 1 4 2 7 1 2 3 6 2 1
Buraki - Beet 90 1 1 5 2 1 1 2
Z iem niaki - P o tato 86 1 2 2 1 2 2 1 1
U otylk.w ielol.
Perennial legumes 113 1 2 5 1 3 1 1 1
Inne rośl.uprawne
Other c u ltiv ated 44 1 1 1 1 2
species Użytki zielone
Greenland 66 2 1 2 1 1 2
Razem - T o ta l 632 4 2 1 1 9 5 13 11 5 8 1 6 13 3 6
+ is to tn e wahania w pH gleby (43 przypadki) s ig n ific a n t flu c tu a tio n s In the pH (43 cases) - n ie is to tn e wahania w pH gleby (45 przypadków)
in sig n ific a n t flu c tu a tio n s in the pH (45 cesee)
T a b e l a 9 Zgodność pH gleb w sezonie wegetacyjnym w stosunku do pH wyjściowego
(stwierdzonego w pierwszym m iesiącu badań)
Consistency of pH values during the growing season in resp ect to the i n i t i a l pH
Ilo ść obiektów ogółem T otal of o bject Liczba obiektów Number of objects
w poszczególnych grupach gleb w ithin d iffe re n t groups of s o il
Roślina - P lant I 11 I I I r *8 r r Zboża - Cereals Buraki - Beet Ziemniaki - Potato Motylk. w ielo l. P erennial legumes Inne ro ś lią y uprawne Other cu ltiT ated species Użytki zielone Greenland 354 104 186 189 78 137 34 7 7 7 17 1 7 6 213 61 143 155 39 109 152 35 113 106 15 65 107 36 36 27 39 28 90 28 29 22 35 20 Razem - Total 1048 55 31 720 486 273 224 r - w danym p rzedziale pH
to ta l w ithin the given pH range zg - w tym zgodnych z wyjściową klasą odczynu
5 8 4 R. Czuba i in n i
T a b e l a l o
Zgodnoód pH g le b w s ez o ni e wegetacyjnym w stosu nku do ś r e dn ie go pH z okre su wegetacyjnego C on sis te n c y of pH v a lu e s d ur in g the growing season in r e s p e c t to th e mean v a lu e s of the frowiirç s ea so n
R o śl i n a P l a n t L ic zb a o b ie k tó w o g ó łe m N um be r of o b je c t m e a n
s S o i l groups a cc ord in g to the mechanical co mpositionGrupy g le b wg sk ła du mechanicznego
I II I I I
P r z e d z i a ł y wyjściowego pH gleby Range of f l u c t u a t i o n s of the i n i t i a l pH
< 5 , 5 5 , 6 - 6 , 5 > 6 , 5 < 5 , 5 5 , 6 - 6 , 5 > 6 , 5 5,5 5 , 6 . 6 , 5 > 6 , 5 I l o ś ć obiektów zgodnych ze ś r e d n i ą ogólną k l a s ą odczynu Number of o b j e c t s c o n s i s t e n t w ith the grand mean pH c l a s s
r *g r *g r zg r zg r zg r *g r zg r zg r zg Zboża - C er ea ls 354 27 2C 7 6 105 83 71 61 37 26 77 67 3o 24 Buraki - Beet 104 7 6 8 7 46 32 7 6 6 4 11 9 19 17 Ziemniaki - P o ta to 186 7 7 68 59 29 25 46 38 22 21 14 8 l io ty lk . w i e l o l . P e r e n n i a l legumes 189 7 6 28 25 60 51 67 54 13 13 14Ю Inne r o ś l. up ra w ne Other c u l t i v a t e d 78 15 13 24 12 14 14 25 21 s p e c ie s Użytki z i e l o n e Greenland 137 15 12 32 22 62 48 14 11 14 12 Razem - T o t a l 1048 27 20 21 19 7 6 239 199 238 191 243 194 20 15 151 136 102 80 r - ogółem w danym p r z e d z i a l e pH t o t a l w it h in the g iv e n pH range
zg - w tym zgodnych г е ś r e d n i a ogólną k l a s ą odczynu c o n s i s t e n t w ith the gra nd mean of the pH c l a s s
Na 1048 b ad an y ch obiektów (4192 pró b ki glebowe) w sto su n k u do w yjściow ej k lasy odczynu zgodnych było 741 obiektów , czyli 70,7% (tab. 9), a w sto su n k u do śred n iej ogólnej k lasy odczynu (średniej z o k resu w egetacyjnego) zgodnych było 860 obiektów , czyli 82,1% (tab. 10). P rz y ro z p a try w a n iu pH w yjściow ego w yróżniono trz y p rzed ziały pH stw ierdzonego p rzy pierw szej w iosennej analizie gleby: pH do 5,5, 5,6— 6,5 i pow yżej 6,5 (tab. 10).
Podobnie jak w p rzy p a d k u fosforu i p o tasu p rzy sw aja ln y c h rów nież w odniesieniu do pH gleby tru d n o byłoby doszukiw ać się cech p r a w idłow ości w ocenie w y nik ów w k lasach pH w zależności od u p ra w ia n ych roślin, sk ładu m echanicznego gleby lub jej w yjściow ego pH (tab. 9 i 10).
W N IO SK I
P rzep row ad zon e przez sta c je chem iczno-rolnicze na tere n ie pięciu w ojew ództw b ad an ia m etodyczne um ożliw iły zebranie dość obszernych m ate ria łó w rzeczow ych, p ozw alających na w stęp n e u sto sunkow anie się
B ad an ia nad p o b iera n iem p rób ek gleb 585
do zagadnienia d y n am ik i fosforu i p o tasu p rzysw ajaln ego o raz pH gle by w sezonie w eg etacyjn ym .
B adane trz y p a ra m e try zasobności gleby, przy zachow aniu m eto d yki p rz y ję te j przez s ta c je chem iczno-rolnicze, ze staty sty czn eg o p u n k tu w idzenia c h a ra k te ry z u ją się dużą zm iennością w sezonie w e g e ta cyjnym . Stosunkow o n ajm n iejsze zm iany stw ierdzono w odniesieniu do pH gleby.
Zastosow ano rów nolegle k ry te ria oceny w yników la b o ra to ry jn y c h , p rz y ję te a k tu a ln ie przez stacje chem iczno-rolnicze. Stw ierdzono w tym p rzy p a d k u dużą zgodność w klasach zasobności w szystkich bad an y ch p aram etró w . Zgodność p rzek racza w e w szystkich p rzy p a d k a c h 70%, co św iadczy o m ożliw ości p o b ieran ia p ró b ek gleby przez stacje che- m iczno-rolnicze w całym okresie w eg etacy jn y m .
W yniki badań, zeb ran e z różnych w a ru n k ó w k lim atyczno-glebow ych i agrotech n iczny ch nie w y k a z a ły w y ra ź n y ch zależności d y n am iki b a d an y ch p a ra m e tró w od u p raw ia n y c h roślin, składu m echanicznego gleb lub w yjściow ej zaw artości badanego sk ładnika.
L IT E R A T U R A
[1] C z u b a R., W ł o d a r c z y k Z.: W stęp n e w y n ik i b ad ań n ad za w a rto ścią fo s fo r u d p o ta s u oraz pH g le b y w za leżn o ści od term in u p ob ieran ia gleby. R oczn. G lebozn., d od atek do t. 13, s. 223— 228.
[2] D z u b a y M.: N eh a n y ta la jv iz s g a la ti m odszer sta tis tik a i erte k e le se . A g ro - k em ia es T alajtan , t. 14, nr 3— 4, s. 249— 260.
[3] G o d l i n М. М., O l i n e w i c z W. A.: D in a m ik a p o d w iżn y ch form azota, fo sfo r a i k a lija w to rfia n y ch p oczw ach sro k o w o-swojenija. A groch im ija, nr 2, s. 23— 37. 1966.
[4] M i r o n W.: B a d a n ia nad d y n am ik ą sk ła d n ik ó w p o k a rm o w y ch w glebie. R oczn. N au k R oln., t. 89-A, 1964, s. 685—692.
[5] M u s i e r o w i c z A.: G leb o zn a w stw o ogólne. PW R iL, W arszaw a 1956.
[6] S c h r a m e i e r R., A n h o f f A.: D ie M ethodik der B odem probenentnahm e
in R ah m en der sy s te m a tisc h e n B od en u n tersu ch u n g en . A. T ch a er-A rch iv , t. 10, z. 2, s. 179— 195.
[7] S t e p a n e с I. T.: D in a m ik a p o d w iżn y ch fo rm azota, fo sfo ra , i k a lija w te m - n o -k a sz ta n o w y c h p o czw a ch pod le śn y m i nasażd ien am i. P o czw o w ied ien ., nr 9, 1965, s. 47— 49.
586 R. C zuba i in n i Р. ЧУБА, Т. КЛЕЙН, С. СКОВРОНБСКИ, 3. ВЛОДАРЧИ К, Б. ВУЙЦИК, Р. ВОЙТАС, А. ЗЭМБАЧИНБСКИ СОДЕРЖ АНИЕ В ПОЧВЕ. ДОСТУПНОГО ФОСФОРА и к а л и я и ЕЕ pH В ЗАВИСИМОСТИ ОТ СРОКА ВЗЯТИЯ ОБРАЗЦОВ Агрохимические станции: Гливице, Гожов Велькопольски, Краков, Познань, Вроцлав Научно-методический Центр Института Агротехники, Удобрений и Почвоведения, Вроцлав Р е з юм е В 1962— 1963 гг. агрохимическими станциями пяти воеводств юго-западной Польши были проведены методические исследования по динамике доступного фос фора и калия в почве и noi динамике pH почвы. В настоящей статье представлены результаты за 1963 г. охватывающие анализ 4192 почвенных образцов, отобранных с 296 делянок, находящихся под различными видами культурных растений. На основании статистической обработки результатов определений установлено в многих случаях наличие существенных изменений так в содержании доступного Р20 5 и К2О как и в pH почвы во время вегетационного сезона. Существенность коле баний, устанавливаемая на основании результатов анализа почвы рассматриваемых как ряд исходных цифр для статистической обработки показывает иную картину, если учесть критерии оценки результатов, актуально применяемые агрохимическими станци ями. В отношении 3-х исследуемых показателей обеспеченности почв после оценки результатов, согласно принятым станциями нормам, обнаружена высокая совпадае- мость в пределах классов обеспеченности за весь вегетационный период. По сравне нию с исходным классом обеспеченности в отдельных месяцах вегетационного периода совпадаемость в данном классе превышала 70%, а по сравнении с общей средней для класса обеспеченности — была она выше 80%. Согласно полученным результатам нет оснований затеснять срок взятия почвен ных образцов только до некоторых периодов вегетационного сезона. Н аобо рот, из исследований вытекает, что для практических целей, каким служат станции, отбирание почвенных образцов для названных определений допустимо от весны до осени.
B ad an ia nad p ob ieran iem p rób ek gleb 587
R. C ZU BA, T. K L E IN , S. SK O W R O Ń SK I, Z. W ŁO D AR CZY K , B. W ÓJCIK , R. W O JT A S, A. Z EM B A C Z Y Ń SK I
C ON TEN T OF A V A IL A B L E P H O S P H O R U S A N D P O T A S S IU M IN SO IL A N D ITS pH V A L U E IN D EPE N D E N C E ON THE SA M PL IN G TERM
A g r o -c h e m ic a l S ta tio n at G liw ice, G orzów W ielk op olsk i, K rak ów , P ozn ań and W rocław
C entre of S c ie n tific M ethods, In stitu te of S o il S c ie n c e and C u ltiv a tio n of P la n ts, W rocław
S u m m a r y
In th e yea rs 1962— 1963, a g ro -ch em ica l sta tio n s of fiv e v o iv o d sh ip s of so u th w e ste r n P o la n d carried out m eth o d ica l stu d ies w ith th e d y n a m ics o f a v a ila b le p h osp h oru s and p o ta ssiu m in s o il and w ith th e p H d yn am ics in soil.
T he p resen t paper g iv e s r e su lts of th e y ear 1963 co v erin g a n a ly ses of 4192 sam p les of so il tak en fro m 296 p lo ts p la n ted w ith d ifferen t sp ecies o f c u ltiv a ted crops. S ta tistic a l in te r p r e ta tio n of la b o ra to ry r e su lts h as r e v e a le d th a t in
a la rg e num b er of cases flu c tu a tio n s in th e le v e l of a v a ila b le P 2Os and
K 20 and in th e pH v a lu e s diuring th e g ro w in g sea so n w e r e sig n ific a n t. T he sig n ific a n c e of flu c tu a tio n s fou n d on th e basis of r esu lts of so il a n a ly ses regard ed as th e series of in itia l v a lu e s fo r sta tis tic a l ca lcu la tio n s, rep resen ts a d iffe r e n t p a t tern from th a t on a p p lica tio n of criteria fo r e v a lu a tio n of r e su lts used in p resen t day a g ro -ch em ica l ex p e r im e n ta l sta tio n s. B y th e la tter, as regard s th e th ree stu d ied p a ra m eters o f so il fe r tility , th ere h as b een fou n d a h igh co n sisten cy in fe r tility classes tro u g h o u t th e w h o le g ro w in g season . In resp ect to th e in itia l fe r tility class d u rin g d iffe r e n t m o n th s of th e gro w in g sea so n — co n sisten cy in th e sam e class p ro v ed in a ll cases a b o v e 70%; w h ile in resp e c t to th e grand m ean fe r t ility class — a b o v e 80%.
In th e lig h t of th e p resen t r e su lts th ere is no re a so n fo r lim itin g th e soils sam p lin g, carried out by th e a groch em ical sta tio n s to som e o n ly periods of th e g ro w in g season . On th e contrary, for p ra ctica l p u rp oses th ere are no ob jection s in ta k in g so ils sa m p les for th e d eterm in a tio n s in q u estio n — from sp rin g tim e to the autum m .
W p ły n ę ło do redakcji w listopadzie 1966 r.
