Kazimierz Ostrowski, Wacław
Szyszkowski
Przegląd nadesłanych opracowań
Palestra 27/8(308), 59-62
N r 8 (308) I I d z i a ł te m a ty c z n y 59
p a c ji, zaprzysiężony w d y w izjo n ie 1806, b ra ł u d ział w szk o len iu podch o rąży ch . W czasie p o w sta n ia, przydzielony do służby gospodarczej, o rg an iz o w ał za o p a trz e n ie żołnierzy. P rz ek a zy w ał też n a p o trze b y A K z a p a s y za rz ą d z a n e j przez niego firm y „A tto za”, k tó re zostały w y k o rzy stan e n a m u n d u ry d la żołnierzy. P o u p a d k u W oli został w yw ieziony do P ru szk o w a, sk ąd udało m u się uciec.
D la zo b ra zo w an ia spontaniczności w d ziała n ia ch n a rzecz p o w sta n ia a d w o k a tów , k tó rzy z różnych w zględów n ie b r a li w n im u d ziału czynnego, n a le ż y w y m ie nić przykładow o:
H elen ę W i e w i ó r s k ą , k tó ra w czasie okupacji p ra c o w a ła w „ P a tro n a c ie ”, a w czasie p o w sta n ia spieszyła z pom ocą tym w szystkim , k tó rzy je j po trzeb o w ali. J e j m ie sz k an ie stało się azy lem prześlad o w an y ch , p lacó w k ą o p ie k u ń cz ą o ra z „do ż y w ia ją c ą ” pozbaw ionych d o m u i pow stańców . P o m ag ała jej w ty m adw . H a lin a W i ę c k o w s k a ;
M ieczysław a J a r o s z a , k tó ry m a ją c d w u synów za an g a żo w an y c h w w alce p o w sta ń cz ej, sam w łączył się ta k ie d ziała n ia , ja k b u d o w a b a ry k a d , p rz e b ija n ie p rze jść piw nicznych, w y sta w ia n ie p o ste ru n k ó w itp.;
K ry sty n ę B i e l a w s k ą - J a c k o w s k ą , k tó ra n a p a rę d n i p rze d w y b u ch e m p o w sta n ia w sk az ała a u to rc e niniejszego o p rac o w a n ia lo k al d la B azy W ojskow ych Z ak ład ó w W ydaw niczych i przez cały czas p rac y Bazy w ty m d o m u słu ży ła sw oją pom ocą, u d o stę p n ia ją c rów n ież w łasne m ieszkanie.
KAZIMIERZ OSTROWSKI
i
W A CŁ A W S ZY SZK OWSK I
P rz e g lą d n ad e sła n y ch o pracow ań
Do p ie rw sz e j g ru p y re fe ra tó w pośw ięconych udziałow i ad w o k a tó w w k a m p a n ii w rz eśn io w e j 1939 r. n ad e sła n o 7 re fe ra tó w .
D w a o p ra c o w a n ia o c h a ra k te rz e ogólnosyntetycznym , a m ia n o w ic ie ad w . S ta n isła w a H ę ć k i z P o zn an ia i adw . M a ria n a C z u m y z K ra k o w a , zo stały o d czy tan e w w y ją tk a c h . Z a jm u ją się one udziałem a d w o k a tó w w ielk o p o lsk ich w w a l k ac h A rm ii „P o zn a ń ”, a a d w o k a tó w k rak o w sk ic h w w a lk a c h A rm ii „ K a rp a ty ”, ,.K rak ó w ” i „Łódź” . P rzed staw io n o rów nież w skrócie tre ść r e f e r a tu adw . M ichała L o r k i e w i c z a z P oznania, dotyczącego jego udziału w w o jn ie 1939 r. P o zostałe p ra c e te j g ru p y z re fe ro w ał adw . K azim ierz O stro w sk i z K ra k o w a ja k o w sp ó łse k re - ta rz n au k o w y II działu tem atycznego.
Z o p ra c o w a n ia n ad e sła n eg o przez d ra T a y l o r a , a d w o k a ta z P o zn an ia, d o w ia d u je m y się, że zo stał ja k o ppor. rez. zm obilizow any z p rzy d z iałe m do 69 pp. w G n ie ź n ie ja k o dow ódca p lu to n u k o nnego zw iadu. B ra ł u d ział w n a ta r c iu n a Łęczycę. P o b itw ie n a d B z u rą doprow adził sw ój p lu to n przez P uszczę K a m p in o sk ą d o W arszaw y. B ra ł n a s tę p n ie udział w obro n ie stolicy. Z a k a m p a n ię w rz e ś n io w ą z o stał odznaczony K rzyżem W alecznych. Po k a p itu la c ji d o s ta ł się do n ie w oli (oflag I I A w P renzlau).
Z n o ta tk i n a d e sła n e j p rze z ad w . A le k sa n d ra C z a p l i c k i e g o z R a d o m ia w y n ik a , że zm obilizow any z o stał w sie rp n iu 1939 r. i w cielo n y do g ru p y o p e ra c y jn e j gen. S k w arczy ń sk ieg o i że b r a ł udział w w a lk a c h n a P o d lasiu . I n te r n o
60 C z ą ić I I . M a t e r ia ł y z o b r a d s e s ji N r 8 (308)
w an y przez w ojska radzieckie, został osaadzony w obozie w Szepietów ce, a n a stęp n ie p rze k aza n y w o jsk o m n iem ieckim przy w ym ianie jeńców w ojennych.
O bszerne o p rac o w a n ie n ad e sła ł adw . W incenty K ę p i ń s k i z P o zn an ia. Do tyczy ono w części w stę p n ej k a m p a n ii w rześniow ej. A u to r u n ik n ą ł n ie w o li r a dzieckiej, n astęp n ie o sia d ł n a ro li, w y d zierżaw iając gospodarstw o we w si Z aw a d a pow . radom szczańskiego. T am p ro w a d ził działalność k o n sp irac y jn ą w ra m a c h S łużby Z w ycięstw u P olski, później w ZWZ i AK. O pracow anie adw . K ępińskiego z a w iera szczegółowy opis d ziała n ia w k o n sp ira c ji R ejonu AK K łom nice. S ta n ow ić ono będzie w arto ścio w y i źródłow y m a te ria ł d la przyszłego h isto ry k a o p r a cow ującego działalność A K w e w sp o m n ian y m rejonie.
O pracow anie Jerzeg o Jack o w sk ieg o o p isu je u d ział Ju lia n a J a c k o w s k i e g o , a d w o k a ta z W arszaw y, w k a m p a n ii w rześniow ej. P e łn ił o n fu n k c ję dow ódcy sz w a d ro n u sztabow ego now ogródzkiej b ry g ad y k aw a le rii. P od S am b o rem dostał się do n ie w o li rad zieck iej. B iuro In fo rm a c y jn e P C K w W arszaw ie zaw iadom iło rodzinę, że n a liście ek sh u m o w an y c h ze zbiorow ego gro b u w K a ty n iu fig u ru je jego nazw isko.
Je rz y Ja ck o w sk i n ad e sła ł rów nież in fo rm ac ję dotyczącą u d ziału w k a m p a n ii w rześniow ej adw . A n d rz eja J e ż e w s k i e g o z W arszaw y. B ra ł on u d ział w w y p ad z ie n a te ry to riu m N iem iec, w alczył w rejo n ie O stro w i M azow ieckiej i Z a m brow a. W alczył w składzie g ru p y o p era cy jn e j „P olesie” aż do k a p itu la c ji, po czym dostał się do n iew oli n iem ieckiej.
Je śli chodzi o drugą grupę o pracow ań dotyczących obozów jenieckich, to do tego te m a tu nadesłano 11 opracow ań. D w a o p raco w an ia o c h a ra k te rz e ogólniejszym zo sta ły n a sesji przez au to ró w odczytane w w y ją tk a c h . Były to p rac e ad w . A lfre d a D r e s z e r a z Łodzi p t. „A dw okaci polscy w oficerskich obozach je n iec k ic h w N iem czech” oraz adw . M arii S t a n i s z k i s z W arszaw y p t. „A dw okaci i a p lik a n c i ad w o kaccy w innych obozach jeń có w ” . N ależy tu dodać, że adw . D reszer poza sw oim re fe ra te m om ów ił rów nież o p rac o w a n ie adw . K azim ierza L e w i ń s k i e g o n a te m a t „K oleżeńska pom oc dla stu d e n tó w oraz osób p rag n ą cy ch rozpocząć stu d ia p raw n icze (W oldenberg)” . P ozostałe r e fe ra ty należące do tej gru p y z re fe ro w ał prof. W acław Szyszkow ski ja k o w sp ó łse k re ta rz n aukow y II d ziału tem atycznego.
O swoim życiu je n iec k im inform ow ali adw . M ichał L o r k i e w i c z z P o zn a nia, adw . B olesław B i g d a z O pola (przebyw ał w obozach jen iec k ic h w ra z ze sw oim ju ż n ieżyjącym b ra te m adw . M ikołajem B i g d ą ) oraz adw . E d w ard I g n a - c z a k z Łomży.
A dw. d r L eon T a y l o r z P oznania o p isu je sw ój p o b y t w O flagu I I C (Wol d enberg), gdzie b ra ł u dział w p ro w a d ze n iu ak c ji stu d ió w ak a d em ick ich dla s tu d en tó w A k ad em ii H an d lo w ej i A k ad em ii N au k P o litycznych ja k o k ie ro w n ik sek cji n a u k ekonom iczno-politycznych. W p ra c y te j b r a li udział in n i adw o k aci, ja k np. W itold H e i n t z e, Je rz y K r u s z e w s k i , W a n d alin P u c i a t a i M ieczysław Z e m b r z u s k i (wszyscy z W arszaw y).
A dw . Teofil M o t y l i ń s k i z P o zn an ia p rz e d sta w ił przebieg p ro w ad zo n y ch przez siebie w oflagu I I C p ra c n a tu ry ośw iatow ej i p ro p ag a n d o w e j, m . in. w s p r a w ie Ziem Z achodnich (O dzyskanych). R ów nież cenne uw agi i w sp o m n ie n ia o sw o ich przeżyciach obozow ych w zw ią zk u z p ra c a m i c h a ra k te ru społeczno-niepodleg- łościow ego z n a jd u je m y w piśm ie adw . M a k sy m ilian a M a c i e j e w s k i e g o z O leśnicy.
A dw . M ak sy m ilian S c h r o e d e r z P o zn an ia u ja w n ił m ało zn a n e ogółow i f a k ty p ro w a d z e n ia przez n iego ja k o o fic e ra -je ń c a w ojen n eg o szeregu o b ro n sw o
N r 8 (308) 11 d z ia i te m a t y c z n y 6,1
ic h kolegów z obozu p rz e d są d am i w o jen n y m i Rzeszy N iem ieckiej w K oblencji i Neustattiin.
O pracow anie adw . M irona K o ł a k o w s k i e g o z C zęstochow y pt. „F rag m en ty •wspom nień z przejściow ego O flagu w D ziałdow ie w 1939 r .” in fo rm u je o losach za łogi tw ie rd z y M odlin po jej u p ad k u , a zw łaszcza oficeró w (a w śród n ic h ad w o kató w ), któ rzy sk ie ro w a n i zestali do obozu przejściow ego w D ziałdow ie. W obozie ty m przebyw ało przez w iele tygodni p onad ty siąc oficerów , w tym pięciu gene ra łó w . A u to r opisuje też, w ja k i sposób później W eh rm a ch t nie w y k o n ał w a r u n k ó w k a p itu la c ji o zw olnieniu w szystkich oficerów -jeńców .
N astępnie, co się tyczy trzeciej g ru p y op raco w ań n a te m a t udziału adw okatów w w ojskow ej k o n sp irac ji oraz w p o w stan iu w arszaw sk im , to zaznaczyć należy, że z 9 n ad e sła n y ch opracow ań 3 z n ich m a ją c h a ra k te r syntetyczny, a m ianow icie adw . Ja d w ig i R u t k o w s k i e j z W arszaw y d o tyczący u d ziału adw okatów w p ow s ta n iu w arszaw skim , adw . d ra M a ria n a C z u m y z K ra k o w a o udziale ad w o k a tó w k rak o w sk ic h w k o n sp ira c ji w ojskow ej oraz adw . Ju liu sz a N i e k r a s z a z K atow ic pośw ięcony d ziała ln o śc i W ojskow ego S ą d u S pecjalnego Ś ląskiego O k rę gu W ojskow ego AK.
Pow yższe trzy opraco w an ia zostały p rze d staw io n e na sesji w stosunkow o obszer n y m streszczeniu. O dtw orzono rów nież n a se sji o p raco w an ia: adw . T adeusza M a- z u r k i e w i c z a z M akow a P odhalań sk ieg o , o pisującego m. in . sw oje p ery p e tie n a szlaku k o n sp irac y jn e j łączności K ra j-B u d a p esz t, oraz adw . d ra K azim ierza O s t r o w s k i e g o o u dziale a d w o k a tó w w k o n sp ira c ji w o jsk o w ej w o k resie od 1939 do 1945 r.
A dw. S tan isław T u r o w s k i z D ąbrow y G órniczej w sw oim o p rac o w a n iu p o d aje k ry ty cz n e uw agi n a te m a t n ie k tó ry ch stro n k o n sp ira c ji i p rzygotow ań do p o w sta n ia w arszaw skiego w różnych o k re sa c h o k u p ac ji. O pisuje też sw ój udział w p o w sta n iu o ra z sw oje p rzeżycia i o b se rw ac je z obozów k o n ce n trac y jn y ch , d o k tó ry ch został skierow any po pow stan iu . A u to r p rz e d sta w ił sw o je w spom nienia oso biście n a sesji.
P ozostałe opraco w an ia trzeciej g ru p y zre fe ro w ał w sp ó łse k re ta rz n aukow y II działu tem aty cz n eg o adw . d r K azim ierz O strow ski.
A dw . Z ygm unt O l e s z c z y k z W arszaw y re la c jo n u je sw oje d ziałan ia w ko n sp ira c ji oraz szczegółowo o p isu je sw ój udział w pow stan iu .
Ze sp raw o zd an ia adw . Ju liu sz a B r a u n a z K ielc w ynika, że p ełn ił on f u n k cje szefa O k ręg u K ieleckiego i członka R ady N aczelnej O rg a n iz acji „U nia” (w k o n spiracji), k tó re j oddziały w ojskow e w ra m a c h a k c ji scaleniow ej dołączyły do AK. B r a ł też u dział w p rac ach propag an d o w y ch te j organizacji.
A dw . J a n P i e t r z y k o w s k i z C zęstochow y podaje, że adw . Z y g m u n t L i- s i e w i c z z Sosnow ca p e łn ił fu n k c je k o m e n d a n ta O k rę g u C zęstochow skiego N arodow ej O rganizacji W ojskow ej (NOW). N a przełom ie la t 1942—1943 p rzek azał oddziały te j o rg an izacji pod kom endę A rm ii K ra jo w ej.
W reszcie w czw a rte j grupie opracow ań, dotyczącej udziału ad w o k ató w w polskich fo rm a cjac h w ojskow ych n a W schodzie i Zachodzie, adw . F ilip R o s e n g a r t e n z B ielska-B iałej p rze d staw ił sw oje w spom nienia z o k resu służby w ojskow ej w e W ło szech, p rze k azu jąc jednocześnie posiadane in fo rm ac je o tragicznych losach p a lestry bielsk iej.
P olskim fo rm acjom n a W schodzie i n a Zachodzie pośw ięcony b y ł częściowo r e f e r a t adw . d ra M a ria n a C z u m y.
62 C zę ść U . M a t e r ia ł y z o b ra d , s e s ji N r 8 (308)
h isto ry c z n e w sp o m n ie ń adw . fid w a rd a S z u b y z W a rsza w y pt. „B rałem u d z ia ł w w a lk a c h 14 p u łk u p iech o ty n a W ale P o m o rsk im ” .
O m ów ienia p ra c cz w a rte j g ru p y d okonał prof. W acław Szyszkowski, w s p ó łs e k re -
tarz II d ziału tem atycznego.
III d z i a ł t e m a t y c z n y . UDZIAŁ ADWOKATÓW W PODZIEMNEJ ADMINISTRACJI CYWILNEJ W KRAJU I W REPREZENTACJI PAŃSTW A
POLSKIEGO NA WSCHODZIE I ZACHODZIE
|KAROL POTRZOBOWSKI
|
U dział niektórych adwokatów w podziem nej adm inistracji cyw ilnej w kraju
S to so w n ie do szczegółow ego pro g ra m u obrad sesji (patrz w y że j: str. 7) je d n y m z p u n k tó w trzeciego d zia łu te m a tyc zn eg o b y ł re fera t adw . K arola P otrzobow skiego n o szą cy ty tu ł: „Udział n ie k tó r y c h a d w o k a tó w w p o d zie m n ej a d m in istra cji c y w iln e j w k r a ju ’’. R efera t ten, b. dobrze i w yczerp u ją co u ję ty , zo sta ł w y g ło szo n y przez adw . K . P otrzobow skiego na se sji w d ru g im d n iu obrad, tj. w d n iu 27 listopada 1982 r., nie m o że m y go je d n a k zam ieścić w n in ie jsze j n a sze j edycji, g d yż autor p rze m ó w ie n ia , ju ż w ó w cza s ciężk o chory, nie zd ą ży ł przed s w y m z g o n e m 1 nadać s w e j u stn e j urypow iedzi k s z ta łtu re fe ra tu na p iśm ie (p r z y p . R e d a k c ji N a u k o w e j sesji).
EDWARD MUSZALSKI
A dw okaci polscy w W ielkiej Brytanii w latach 1939—1945
(fragm enty)
W chw ili w y b u ch u d ru g ie j w o jn y św iato w ej P olonię n a W yspach B ry ty jsk ich szacow ano n a 3.000 osób. W te j liczbie znajdow ało się zaledw ie d w u adw okatów , a m ianow icie: d r L eon L o e w e n s o h n , n o ta riu sz i solicitor w G lasgow , o ra z L eo n R a d z i n o w i c z (poprzednio R abinow icz), p ro fe so r U n iw ersy te tu w C a m b rid g e, znaw ca p ra w a k a rn e g o i krym inologii, któ reg o p rac e w zw iązku ze s ta ty s ty k ą k ry m in a ln ą w W ielkiej B ry ta n ii uczyniły go p ow agą w te j dziedzinie.
Z p o cz ątk iem w o jn y p rz y b y w a li do W ielkiej B ry ta n ii ad w o k aci polscy bądź ja k o żołnierze, bądź ja k o politycy. Po u tw o rze n iu rz ą d u W ład y sław a Sikorskiego w P a ry ż u w p a ź d z ie rn ik u 1939 r. p o lsk ie czynniki rządow e i społeczne sta ra ły się o ry c h łe p rze d o stan ie się do A n g lii lo tn ik ó w i m a ry n a rz y . W iększą g ru p ą w ojsko w ą a rm ii ląd o w ej, k tó ra sta n ę ła p ierw sza n a ziem i a n g ielsk iej w m a ju 1940 r., byli ra n n i, a później re sz ta uczestn ik ó w w y p ra w y do N arw ik u , w k tó re j fu n k cje a d iu ta n ta dow ódcy gen, S zyszko-B ohusza p ełn ił L u d w ik K w i a t k o w s k i , a d w o k a t z W arszaw y, odznaczony za tę k am p a n ię po ra z d ru g i K rzyżem W alecznych. T ad eu sz S ł o ń s k i , a d w o k a t z W arszaw y, był sędzią polow ym w Sądzie B ryga dy. P óźn iej zaczęli przy b y w ać pojedynczo ró żn i uchodźcy z P o lsk i drogą przez S k a n d y n a w ię lu b F ra n c ję . Z n aczna część P o lak ó w p rz y b y ła po u p a d k u F ra n c ji w czerw cu 1940 r.
