Odpowiedzialność osób
nieletnich – wybór orzecznictwa
Mgr Karolina Piech
Katedra Prawa Karnego Materialnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Uniwersytet Wrcławski
§ 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.
§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Art. 10 Kodeksu karnego
„Jeżeli opinia biegłego wskazuje na znacznie ograniczony wgląd oskarżonego w swoją osobowość i znacznie obniżony poziom krytycznej oceny własnej osoby, ale jednocześnie wskazuje na poprawne rozumienie zasad warunkujących poprawne współżycie społeczne oraz podstawowych norm prawnych, przy jednoczesnej nikłej ich internalizacji, to stopień rozwoju sprawcy pozwala, mimo nieukończenia przezeń 17 roku życia, na przypisanie mu winy i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w Kodeksie karnym (art. 10 § 2 k.k.)”.
Wyrok SA w Katowicach z 23.11.2017.
Sygn. akt II AKa 484/17
„Warunkiem zastosowania art. 10 § 2 k.k. nie jest uprzednie stosowanie wobec sprawcy środków wychowawczych lub poprawczych”.
Wyrok SA w Warszawie z 4.10.2017.
Sygn. akt II AKa 193/17
„Skoro postępowanie w sprawie oskarżonego mającego w chwili popełnienia przestępstwa 15 lat i 10 miesięcy, a z uwagi na rodzaj popełnionego przestępstwa i stopień demoralizacji, odpowiadającego zgodnie z art. 10 § 2 k.k., prowadzone było w myśl przepisów kodeksu postępowania karnego, to zgodnie z art. 18 § 2 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, sąd obowiązany był uwzględniać zawarte w niej regulacje szczególne, w tym także wymienione w w/w przepisie, nadające rodzicom nieletniego prawa strony. Podstawowym obowiązkiem sądu w tym zakresie jest prawidłowe zawiadomienie o terminie rozprawy”.
Wyrok SA w Katowicach z 20.10.2016.
Sygn. akt II AKa 343/16
„W razie rzeczywistego zbiegu przepisów ustawy, gdy czyn nieletniego, odpowiadającego na podstawie art. 10 § 2 k.k., wykracza poza znamiona przepisu wymienionego w art. 10 § 2 k.k., sięgnięcie do pozostałych zbiegających się przepisów dla pełnej charakterystyki prawnokarnej, poprzez kumulatywną kwalifikację prawną czynu, nie jest możliwe. Dopiero osoba, która ukończyła lat 17 może ponosić odpowiedzialność karną za swoje czyny, od której to zasady wyjątki wprowadza właśnie powołany przepis art. 10 § 2 k.k.”.
Wyrok SA we Wrocławiu z 15.10.2015.
Sygn. akt II AKa 245/15
§ 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18;
2) postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17;
3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.
§ 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) "nieletnich" - rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1;
2) "czynie karalnym" - rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:
a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
b) wykroczenie określone w art. 50a, art. 51, art. 69, art. 74, art. 76, art. 85, art. 87, art. 119, art. 122, art. 124, art. 133 lub art. 143 Kodeksu wykroczeń.
Art. 1 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
„Stosownie do art. 1 § 2 pkt 1 w zw. z § 1 pkt 2 k.k.
[ustawy z 1982 r. o postepowaniu w sprawach nieletnich]
nieletnim jest osoba, która dopuściła się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyła 17 lat. Skoro dwaj oskarżeni w chwili wszczęcia postępowania mieli ukończone 18 lat, a zatem zgodnie z art. 18 § 1 pkt 2 w zw. z art. 13 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich odpowiadają oni przed sądem właściwym według przepisów Kodeksu postępowania karnego, z tym, iż kary należy wymierzyć z nadzwyczajnym złagodzeniem”.
Wyrok SA w Warszawie z 8.07.2011.
Sygn. akt II AKa 132/11
„Nieletni, o którym mowa w art. 10 u.p.n. jest osobą określoną w art. 1 § 1 pkt 2 u.p.n., i tylko wobec takiego nieletniego orzec można umieszczenie w zakładzie poprawczym”.
Wyrok SN z 22.04.2009.
Sygn. akt III KK 21/09
„Stwierdzenie wykazywania przez nieletniego przejawów demoralizacji, które nie wiąże się z przypisaniem mu popełnienia przestępstwa czy przestępstwa skarbowego (art. 1 § 2 pkt 2 lit. a ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich), nie może być materialnoprawną przesłanką stosowania środka poprawczego”.
Wyrok SN z 26.06.2008.
Sygn. akt V KK 375/06
„Jakkolwiek w chwili wszczęcia postępowania, oskarżony miał ukończonych lat 18, a w dacie orzekania 19 lat, to zachował w postępowaniu karnym status nieletniego, ponieważ czyn karalny popełnił przed ukończeniem 17 roku życia.
Przepis art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n., na mocy którego właściwym do rozpoznania sprawy nieletniego, przeciwko któremu postępowanie wszczęto po ukończeniu przez niego lat 18, jest sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego ma charakter procesowy i związany jest z treścią art. 13 u.p.n., nakazującą przy wymiarze nieletniemu sprawcy przestępstwa kary określonej w Kodeksie karnym zastosowanie nadzwyczajnego jej złagodzenia”.
Wyrok SN z 1.06.2006.
Sygn. akt V KK 158/06
§ 1. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.
§ 2. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.
Art. 3 u.o.p.w.n.
„Środek poprawczy, w rozumieniu ustawy z dnia 26.X.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich nie jest karą ani też sui generis karą, jakby to można przyjąć na gruncie przepisów dawnego kodeksu karnego, odnoszących się do odpowiedzialności nieletnich.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, jak to wynika z jej art. 3, rezygnuje z represji jako środka stosowanego wobec nieletnich, wskazując na to, że podstawowa dyrektywa, którą winien kierować się sąd, rozpoznając sprawę nieletniego sprawcy, jest jego dobro rozumiane jako ukształtowanie jego prawidłowej osobowości, zgodnie ze społecznymi normami postępowania, które leżą w pełni w interesie społecznym i jako takie stanowią dobro nieletniego.
Ponadto w § 2 tego artykułu wskazuje się, iż ...w postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego”.
Wyrok SN z 18.09.1984.
Sygn. akt III KR 237/84
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Art. 5 u.o.p.w.n.
W