N aukowe nr 16
Z eszyty
Kraków 2014 POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE
Mateusz Jakubiak
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
Wdrażanie strategii i wymogów Unii Europejskiej na przykładzie wprowadzania zrównoważonej gospodarki odpadami w Polsce *
1. Wprowadzenie
Obowiązujące obecnie wytyczne i przepisy dotyczące gospodarki odpadami w Polsce wynikają ze zmian, jakie zostały wprowadzone w wyniku wstąpienia kraju do Unii Europejskiej. Unijna polityka kształtująca zrównoważoną gospo- darkę odpadami komunalnymi opiera się na doświadczeniach rozwiniętych kra- jów europejskich, w szczególności Wielkiej Brytanii czy Niemiec1. Warto jednak zaznaczyć, że to rzymska cywilizacja jako jedna z pierwszych stworzyła zor- ganizowany system zbiórki odpadów komunalnych w XIV w.2 W starożytnym Rzymie, podobnie jak w innych miastach w tym okresie, odpady z gospodarstw domowych były wyrzucane bezpośrednio na ulice, do rzek lub do dołów na obrzeżach miasta. Zatrudnieni przez Rzym pracownicy zbierali odpady z ulic, wywozili je poza miasto i składowali w dołach zlokalizowanych w pewnej odle-
* Artykuł jest wynikiem prac zrealizowanych w ramach badań statutowych Akademii Gór- niczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie nr 11.11.150.008 Katedry Kształtowania i Ochrony Środowiska, Wydziału Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska.
1 Z. Foltynowicz, M. Mancewicz, Historia gospodarki odpadami. Cz. I, „Recykling” 2012, vol. 9(141), s. 24; J. Pichtel, Waste Management Practices: Municipal, Hazardous, and Industrial, CRS Press, 2014, s. 36.
2 W.A. Worrell, P.A. Vesilind, Solid Waste Engineering, Cengage Learning, USA 2011, s. 1.
głości od murów miejskich. Jednocześnie składowanie odpadów w bezpośrednim sąsiedztwie miasta zostało zakazane i było karane3.
Artykuł przedstawia etapy rozwoju gospodarki odpadami w Europie, wska- zuje, w jaki sposób odpady komunalne zyskały status źródła cennych surow- ców o wymiernej wartości ekonomicznej, a także prezentuje strategię i przepisy Unii Europejskiej kształtujące obecną, zrównoważoną gospodarkę odpadami w Polsce.
2. Rozwój gospodarki odpadami w Europie
W średniowieczu w nieustannie rozrastających się europejskich miastach nie uważano odpadów zalegających na ulicach za poważny problem. Jedynie nie- które, najbardziej postępowe miasta, takie jak Londyn, ze względów sanitarnych i epidemiologicznych wprowadzały regulacje dotyczące pozbywania się odpa- dów z gospodarstw domowych. Gospodarką odpadami, zalegającymi do tej pory na miejskich ulicach, zaczęto interesować się w szczególny sposób po pandemii dżumy, która przeszła przez Europę w latach 1347–1352. W 1354 r. ustalono, że odpady z ulic Londynu będą wywożone raz w tygodniu przez zatrudnionych przez miasto robotników. Dodatkowo w 1388 r. Parlament Brytyjski zakazał wyrzucania odpadów do rzek4. Regulacje te stanowiły ewenement w Europie, w której większość dużych ośrodków miejskich nadal nie rozwiązywało pro- blemu odpadów z gospodarstw domowych. Konsekwencją wzrastającego zalud- nienia miast i jednoczesnego braku przetwarzania odpadów, z którym związany był również brak higieny, było szybkie rozpowszechnianie się organizmów cho- robotwórczych. Przyczyniło się to do spadku zaludnienia Europy w XVI w. na skutek wielu epidemii takich chorób jak dżuma czy cholera5.
Wraz z rewolucją przemysłową w XIX w. pojawiły się nowe rodzaje mate- riałów w odpadach w niespotykanych wcześniej ilościach. Choć w części nie były to materiały biodegradowalne, nie stanowiące zagrożenia bakteriologicz- nego, to jednak mogły zawierać szkodliwe związki. Opieka zdrowotna czy dba- łość o jakość środowiska przyrodniczego zdecydowanie nie były dla większości rządów i przedsiębiorstw kluczowym zagadnieniem. Priorytetem była produkcja
3 J. Pichtel, op. cit., s. 22.
4 D.G. Wilson, Handbook of Solid Waste Management, Van Nostrand Reinhold Company, New York 1977, s. 3; J. Vehlow, B. Bergfeldt, R. Visser, C. Wilén, European Union Waste Manage- ment Strategy and the Importance of Biogenic Waste, Springer-Verlag, „Journal of Material Cycles and Waste Management” 2007, vol. 9(2), s. 130–131.
5 J. Vehlow, Biogenic Waste to Energy – An Overview, „Bioenergy Australia 2005”, Conf.
Biomass for Energy, the Environment and Society, Melbourne 2005, s. 2.
przemysłowa. Dostępność surowców i ułatwienie handlu stymulowały popyt na nowe dobra, które wytwarzano coraz częściej na dużą skalę z wykorzystaniem maszyn. Wzrost produkcji doprowadził do znacznego zwiększenia wytwarzanych ilości odpadów, a także do zmiany ich składu. Przykładowo w 1892 r. głównymi składnikami odpadów miejskich były popiół i żużel (82,3%) oraz organiczne odpady kuchenne (8,3%). Odpady zawierały również następujące frakcje: papier – 4,3%, metal – 1,0%, tekstylia – 0,4% oraz szkło – 1,4%6.
Pod koniec XIX w. powoli zaczęto dostrzegać w odpadach źródło potencjal- nie wartościowych surowców, a nie tylko problem związany z ich usuwaniem i składowaniem. Pierwszy recykling odpadów był prowadzony przez indywi- dualne osoby przeszukujące odpady na ulicach oraz wysypiskach i wybierające z nich wartościowe materiały. Prace te wykonywane były ręcznie, bez zacho- wania jakichkolwiek zasad higieny. Pierwszy miejski program zorganizowanego recyklingu powstał w Baltimore w 1874 r., jednak się nie powiódł7. Pod koniec XIX w. w niektórych miastach Europy, podobnie jak w Nowym Jorku, Chicago czy Bostonie, wprowadzano trzypojemnikową, selektywną zbiórkę odpadów w celu zagospodarowania niektórych surowców. W jednym pojemniku zbie- rano materiały potencjalnie zbywalne, takie jak tekstylia, obuwie, szkło, metal i drewno. Biodegradowalne odpady kuchenne zbierane były w osobnym koszu.
Dostarczano je farmerom, którzy wytwarzali z nich kompost do nawożenia pól uprawnych. Trzeci pojemnik przeznaczony był do zbierania popiołu z kominków i pieców. Taki trzypojemnikowy system zbiórki odpadów z powodzeniem został wprowadzony między innymi w Berlinie na początku XX w. W pierwszych deka- dach ubiegłego stulecia zakładano sortownie, w których odzyskiwano z odpadów materiały tekstylne, takie jak wełna, bawełna oraz jedwab naturalny, jak również skóry, papier, drewno, kości i różne rodzaje szkła oraz metalu8. Około 1900 r. za nowatorskie, ekonomicznie opłacalne rozwiązanie z dziedziny gospodarki odpa- dami uznano wypas trzody chlewnej na składowiskach odpadów komunalnych.
Wyliczono, że 75 zwierząt może w ten sposób w ciągu doby zutylizować około 1 tony odpadów organicznych. Wiedeńskie wysypisko było jednym z przykładów powyższego zagospodarowania odpadów9. Ponieważ organiczną frakcję odpadów miejskich zaczęto traktować jako tani pokarm dla trzody chlewnej, aż do II wojny
6 D.G. Wilson, Handbook…, s. 4.
7 J. Vehlow, op. cit., s. 2; C.A. Velis, D.C. Wilson, C.R. Cheeseman, 19th Century London Dust-Yards: A Case Study in Closed-loop Resource Efficiency, „Waste Management” 2009, vol.
29(4), s. 1283; W.A. Worrell, P.A. Vesilind, op. cit., s. 1; J. Pichtel, op. cit., s. 43.
8 A.J. Chandler, T.T. Eighmy, O. Hjelmar, D.S. Kosson, S.E. Sawell, J. Vehlow, H.A. Sloot, J. Hartlén, Municipal Solid Waste Incinerator Residues, „Studies in Environment Science” 1997, vol. 67, s. 2; J. Vehlow, op. cit., s. 3.
9 J. Vehlow, op. cit., s. 2; J. Vehlow i in., op. cit., s. 131.
światowej również częstym rozwiązaniem było karmienie odpadami świń na far- mach. Zaprzestano tej metody utylizacji odpadów, gdy naukowcy dowiedli, że pożywienie to powoduje zainfekowanie zwierząt pasożytami, które mogą prze- nosić się na ludzi w wyniku konsumpcji niedogotowanego mięsa10.
Selektywna zbiórka odpadów miejskich, próby odzysku surowców, a także przetwarzania niektórych frakcji były jedynie chlubnymi wyjątkami w eko- nomicznym podejściu do odpadów w XIX w. Gospodarka odpadami w więk- szość europejskich miast polegała na ich wywożeniu poza miasto i składowaniu w wyznaczonych do tego celu miejscach. Pomimo wysiłków wiele systemów gospodarowania odpadami w dużych miastach nie wytrzymywało szybkiego tempa wzrostu ilości produkowanych odpadów. Na początku XX w. produkcja odpadów miejskich na mieszkańca przekroczyła w Londynie 300 kg rocznie, a w Budapeszcie, Zurichu czy Monachium – ponad 230 kg11.
W drugiej połowie XIX w. aby poradzić sobie z organizmami chorobotwór- czymi znajdującymi się i namnażającymi w odpadach miejskich, rozpoczęto techniczne próby nad inną strategią utylizacji odpadów, jaką było ich spalanie.
Pierwsza na świecie spalarnia odpadów, którą wybudowano na przedmieściach Londynu w Paddington, nie funkcjonowała długo. Zastosowana technologia spalania została niewłaściwie dobrana do niskiej kaloryczności odpadów i ich wysokiej wilgotności. Jednak już ta pierwsza instalacja udowodniła, że wysoka temperatura spalania odpadów w piecu zmniejsza nieprzyjemny zapach gazów powstających podczas spalania, jak również powoduje powstanie popiołu, który może być wykorzystany jako materiał budowlany. W latach 1976–1977 powstały pierwsze, w pełni sprawnie działające, spalarnie w Leeds, Manchesterze i Bir- mingham, a do końca wieku spalarnie odpadów działały już w ponad 50 brytyj- skich miastach. W tym czasie trwały techniczne prace nad osiąganiem dodat- kowych ekonomicznych korzyści ze spalania odpadów. W szczególności celem było opracowanie konstrukcji spalarni umożliwiającej wykorzystanie ciepła powstającego podczas spalania odpadów. W 1897 r. w Shoreditch w Londynie uruchomiono pierwszą spalarnię odpadów, która jednocześnie była elektrownią parową. Brytyjskie sukcesy w efektywnej ekonomicznie termicznej utyliza- cji odpadów szybko zostały dostrzeżone przez inne państwa i w wielu dużych miastach w Niemczech, Szwajcarii, Danii czy Polsce zaczęły powstawać kolejne spalarnie. Dobrym przykładem panującego wówczas trendu była spalarnia wybu- dowana w centrum Kopenhagi, która wytwarzała energię elektryczną, a także ciepło do ogrzewania sąsiadującego ze spalarnią szpitala. Dodatkowo popioły ze spalania były wykorzystywane do wytwarzania cegły budowlanej. Pomimo że
10 J. Pichtel, op. cit., s. 43.
11 A.J. Chandler i in., op. cit., s. 2.
takie kompleksowe podejście wygląda dość współcześnie, to jednak stosowane technologie, wymagające współspalania odpadów z węglem, nie pozwalały na osiągnięcie standardów emisyjnych czy jakości pozostałości po spalaniu nawet nieco zbliżonych do wymaganych i osiąganych obecnie12.
3. Koncepcja zrównoważonej gospodarki odpadami w Unii Europejskiej
Pomimo coraz szybszego rozwoju gospodarczego, jeszcze w pierwszej poło- wie XX w. problemy związane z zagospodarowywaniem odpadów nie stanowiły tak poważnych i szerokich wyzwań jak obecnie. Widoczne były jedynie w naj- większych miastach Europy. Bagatelizowany w skali globalnej problem odpa- dów zaczął być coraz szerzej dostrzegany dopiero na początku drugiej połowy XX w. W okresie po II wojnie światowej nastąpił silny rozwój gospodarczy kra- jów przemysłowych, a wraz z nim przewartościowanie roli i miejsca konsump- cji w praktyce życia gospodarczego i społecznego. Rozwinięte, zamożne kraje weszły w fazę cywilizacji konsumpcyjnej. Nowe technologie dzięki dużej skali produkcji umożliwiły masową podaż względnie tanich towarów konsumpcyj- nych. Postęp techniczny i nieustanne innowacje produktów w raz z rozwojem marketingu w istotny sposób przyczyniły się do skrócenia cyklu życia niektórych grup produktów, szczególnie dóbr szybkozbywalnych. Jednocześnie wysokie zatrudnienie oraz wzrost dochodów ludności umożliwiały nabywanie wytwa- rzanych dóbr. Gwałtownemu zwiększaniu się popytu na dobra konsumpcyjne towarzyszył wzrost produkcji odpadów. Dodatkowo wzrost demograficzny, migracja ludzi do miast oraz rozwój budownictwa wielorodzinnego wpłynęły na powiększanie się aglomeracji miejskich. Przy dużym zagęszczeniu mieszkań- ców odpady w miastach zaczęły stanowić istotny problem, a gospodarka odpa- dami stała się jednym z kluczowych wyzwań. Problem odpadów miejskich zaczął być postrzegany przez pryzmat zanieczyszczenia środowiska i wyczerpywania nieodnawialnych zasobów przyrody dopiero wraz z zapoczątkowaniem rozwoju społecznej świadomości ekologicznej w latach 70. XX w.13 Kompleksową odpo- wiedzią na środowiskowe, ekonomiczne i społeczne wyzwania współczesnego świata, w tym również gospodarki odpadami, stała się koncepcja zrównoważo-
12 A.J. Chandler i in., op. cit., s. 3–4; J. Vehlow, op. cit., s. 3–4; D.C. Wilson, Development Drivers for Waste Management, „Waste Manage & Research” 2007, vol. 25(3), s. 199; J. Vehlow i in., op. cit., s. 131; M.F. Lemann, Waste Management, Peter Lang Publ., Bern 2008, s. 20; Z. Fol- tynowicz, M. Mancewicz, op. cit., s. 25.
13 D.C. Wilson, Development Drivers…, s. 199.
nego rozwoju. Popularność jej założeń wzrosła znacząco, gdy w 1987 r. Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju (WCED) opublikowała raport Our Common Future. Raport definiował główne założenia koncepcji i wskazywał, że zrów- noważony i trwały rozwój jest interdyscyplinarnym zagadnieniem obejmującym szerokie grupy problematycznych zagadnień związanych z techniką, ekologią, ekonomią, jak również polityką czy socjologią i uwarunkowaniami społecz- nymi. Jego zadaniem jest integracja najważniejszych celów powyższych dzie- dzin w polityce państwa w taki sposób, aby prowadziły do spójności społecznej, poprawy jakości środowiska przyrodniczego poprzez świadomą konsumpcję oraz aktywnej ochrony wyczerpujących się zasobów. Transponowane do prawodaw- stwa polskiego przepisy Unii Europejskiej oraz krajowe regulacje wymuszają podporządkowanie gospodarki odpadami zasadom zrównoważonego i trwałego rozwoju. Niewłaściwe podejście i lekceważenie gospodarki odpadami komunal- nymi w dużych miastach może być katastrofalne w skutkach. Przykładem mogą być tony odpadów komunalnych zalegających na ulicach Neapolu w lecie 2008 r.
Europejskie media donosiły, że miastu groziła katastrofa ekologiczna. Zaistniała sytuacja wynikała nie tylko z zaniedbania gospodarki odpadami przez instytucje samorządowe, ale także z niewłaściwych ram prawnych regulujących gospodarkę odpadami14.
Zgodnie z zasadą zrównoważonego i trwałego rozwoju polityka odpadowa powinna zmierzać do tego, aby wytwarzane odpady w jak najmniejszym stopniu wpływały na środowisko przyrodnicze. Przepisy i wytyczne Unii Europejskiej podkreślają, że stabilizacja wytwarzania odpadów na obecnym poziomie nie jest wystarczająca dla zapewnienia zrównoważonej gospodarki odpadami. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/1600/WE z dnia 22 lipca 2002 r. usta- nawiająca IV wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego zakłada dążenie, przy jednoczesnym wzroście gospodarczym, do stałego ograni- czenia ilości wytwarzanych odpadów. Celem programu jest zerwanie powiązania między wzrostem gospodarczym a wykorzystaniem zasobów oraz osiągnięcie znacznego zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów poprzez inicjatywy zapo- biegania powstawaniu odpadów, lepszą efektywność wykorzystania zasobów i przestawienie się na bardziej zrównoważone wzorce produkcji i spożycia15.
Najważniejszym aktem prawnym Unii Europejskiej ujednolicającym wymogi dotyczące zagospodarowania odpadów we wszystkich krajach członkowskich jest
14 A. Vinci, Why Naples Is Drowning in Garbage, CNN.com/Europe, 2008; S. Romano, Muni- cipal Solid Waste Management Policies and Problems in Naples, CSD Intersessional Conference on Building Partnership for Moving Towards Waste, Japonia 2011.
15 Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/1600/WE z dnia 22 lipca 2002 r. ustana- wiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego.
dyrektywa 2008/98/WE w sprawie odpadów16. Wraz z wejściem w życie dyrek- tywy wiele krajów członkowskich, aby umożliwić wypełnienie unijnych zobo- wiązań dotyczących odpowiedniego postępowania z odpadami, musiało przepro- wadzić reformy systemów gospodarowania odpadami. Przepisy unijne regulujące kwestie odpadów nie określają, jak powinien być skonstruowany system gospo- darki odpadami komunalnymi. Nie ma narzuconego jednego rozwiązania ani wytycznych odnośnie do tego, czy ma być to system oparty na zasadach wolno- rynkowych, czy też ściśle regulowany. Jednym z kluczowych celów dyrektywy jest przerwanie powiązania pomiędzy wzrostem gospodarczym a wytwarzaniem odpadów. Dokument przedstawia szczegółowo hierarchię postępowania z odpa- dami, a także cele zakładające selektywną zbiórkę odpadów i osiągnięcie określo- nych poziomów redukcji ilości składowanych odpadów oraz poziomy recyklingu odpadów nadających się do ponownego wykorzystania. Priorytetem w postępo- waniu z odpadami jest możliwie jak największe zapobieganie ich powstawaniu.
Jeśli zapobieganie nie jest możliwe, to zgodnie z hierarchią opisaną w dyrektywie wskazane jest ponowne użycie, w dalszej kolejności recykling oraz inne metody odzysku, w tym także spalanie odpadów z odzyskiem energii. Unieszkodliwia- nie odpadów, np. poprzez składowanie na wysypiskach odpadów komunalnych, jest najmniej pożądanym sposobem gospodarki odpadami. Dyrektywa zakłada, że państwa członkowskie wprowadzające rozwiązania prawne mające umożli- wić wdrażanie powyższej hierarchii do systemów gospodarki odpadami muszą brać pod uwagę ogólne zasady ochrony środowiska dotyczące ostrożności i zrów- noważonego podejścia, wykonalności technicznej i opłacalności ekonomicznej, ochrony zasobów, a także całkowitego oddziaływania na środowisko, zdrowie ludzkie, gospodarkę i aspekty społeczne. Aby zmobilizować kraje członkowskie do faktycznego postepowania z odpadami zgodnie z przyjętą hierarchią, dyrek- tywa zobowiązuje do wprowadzenia przed 2015 r. selektywnej zbiórki przynaj- mniej papieru, metalu, plastiku i szkła oraz do osiągnięcia do 2020 r. poziomu recyklingu i ponownego użycia tych frakcji w wysokości co najmniej 50%
masy17.
Ograniczenia co do składowania odpadów na wysypiskach nakłada również inna unijna dyrektywa – 1999/31/WE18. Ograniczenia te dotyczą deponowania na składowiskach odpadów biodegradowalnych, których poziom do końca 2013 r. nie
16 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r.
w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy.
17 Ibidem; M. Gwiazdowicz, Reforma gospodarki odpadami komunalnymi, Wydawnictwo Sejmowe dla Biura Analiz Sejmowych, „INFOS, Zagadnienia Społeczno-gospodarcze” 2013, vol. 12(149).
18 Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpa- dów.
może przekraczać 50%, a do końca 2020 r. 65% wagowo całkowitej masy odpa- dów komunalnych ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.
W 2012 r. została przyjęta dyrektywa 2012/19/UE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, której zadaniem było uzupełnienie przepisów zawartych w dyrektywie 2008/98/WE o odpadach19. Dyrektywa określa mini- malne poziomy zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego dla krajów członkowskich. Polska została zakwalifikowana do grupy państw nie- posiadających wystarczająco rozwiniętej infrastruktury do zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz o niskim poziomie zużycia tego sprzętu. Dla państw tych ustalono nieco niższe wymagane poziomy zbiórki zużytego sprzętu. W 2016 r. roczny poziom zbierania musi przekroczyć 40%, a w 2021 r. 65% średniej masy sprzętu elektrycznego i elektronicznego wprowa- dzonego do obrotu w poprzednich trzech latach.
4. Zrównoważona gospodarka odpadami w Polsce
Wytyczne unijne regulujące system gospodarki odpadami zostały wdrożone do polskiego prawa w celu dostosowania krajowego systemu prawnego do uregu- lowań polityki ekologicznej stosowanej w Unii Europejskiej. Najważniejsze akty prawne nadające kształt krajowej gospodarce odpadami to ustawa o odpadach z 2012 r. oraz ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 2011 r.
W celu umożliwienia sprawniejszego gospodarowania odpadami i dążenia do realizacji celów polityki unijnej system gospodarki odpadami został radykal- nie zreformowany w 2013 r. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gmi- nach wprowadziła nowy model gospodarki odpadami komunalnymi, przeno- sząc własność wszystkich wytwarzanych odpadów komunalnych na samorządy terytorialne. Ustawa ustanowiła nowe zasady finansowania, odbierania i zago- spodarowania odpadów komunalnych. Wprowadzenie nowego systemu gospo- darowania odpadami komunalnymi ma wpłynąć na zmniejszenie ilości odpadów komunalnych kierowanych do składowania, zwiększyć poziom recyklingu oraz wyeliminować nielegalne składowiska odpadów. Za pieniądze z opłat gmina ma za zadanie opłacać przyjmowanie, wywóz i segregację odpadów oraz punkty zbiórki selektywnej. Nowe przepisy wprowadziły możliwość wyboru niższej opłaty za odbiór odpadów selektywnie gromadzonych lub wyższej w przypadku niesegregowania odpadów. Zachęty ekonomiczne upowszechniły selektywną
19 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE).
zbiórkę odpadów segregowanych u źródła. Z odpadów wstępnie posortowanych w gospodarstwach domowych w tańszy i łatwiejszy sposób można wydzielić poszczególne surowce w instalacjach do sortowania odpadów. Dzięki instalacji z mechanicznym przesiewaniem, separatorom metali i sortowaniu manualnemu w kabinach sortowniczych z odpadów odzyskuje się następujące surowce:
– makulaturę w podziale na karton falisty, magazyny ilustrowane i gazety oraz miks składający się z pozostałych rodzajów makulatury,
– tworzywa sztuczne w podziale na butelki PET bezbarwne, butelki PET kolorowe: zielone i niebieskie, opakowania z chemii gospodarczej (PE, PP, PS) oraz folie bezbarwne i kolorowe,
– szkło w podziale na białe i kolorowe, – metale żelazne i nieżelazne.
Rozdzielone surowce są prasowane i belowane. Butelki PET dodatkowo są perforowane, aby usunąć z nich ewentualną płynną zawartość. Tak przygotowane surowce sortownia przekazuje do dalszego przetwarzania do przedsiębiorstw zaj- mujących się recyklingiem. Poprzez zastosowanie systemu zbiórki segregowanych odpadów u źródła z pozyskanej frakcji suchej można odzyskiwać około 60–70%
wartościowych surowców, które nadają się do wykorzystania gospodarczego.
Zrównoważona gospodarka odpadami obejmuje również zagospodarowanie i przetworzenie odpadów biodegradowalnych. Recyklingowi organicznemu mogą być poddane pozyskiwanie u źródła kompostowalne frakcje organiczne odpadów komunalnych (odpady spożywcze i kuchenne z gospodarstw domowych, restau- racji, placówek zbiorowego żywienia itd.), a także odpady z pielęgnacji tere- nów zieleni zorganizowanej (gałęzie, liście, ścięta trawa, pnie i konary drzew).
Najczęściej stosowaną metodą zagospodarowania biodegradowalnej frakcji odpa- stosowaną metodą zagospodarowania biodegradowalnej frakcji odpa- dów komunalnych jest kompostowanie. Jest to naturalna metoda polegająca na rozkładzie substancji organicznej przez mikroorganizmy. Wytworzony w tym procesie humus może być stosowany jako nawóz dla roślin, gdyż wykazuje zna- czącą zawartość azotu, potasu, fosforu i wapnia20.
Kolejnym sposobem efektywnego ekonomicznie zagospodarowania odpadów jest recykling energetyczny. Stosuje się go tylko do części odpadów, które wobec nadrzędnych metod w hierarchii postępowania z odpadami utraciły swoje walory użytkowe, a charakteryzują się jedynie istotnymi walorami energetycznymi.
Termiczna utylizacja odpadów realizowana jest w ekologicznie bezpiecznych i energetycznie efektywnych spalarniach zapewniających odzysk i przesyłanie energii cieplnej i (lub) elektrycznej. Przyjmuje się, że inwestowanie w budowę
20 M. Czop, D. Królikowska, M. Kubik, P. Siudra, Determining of Basic Fertilizing Proper- ties of Household Waste, „Archives of Waste Management and Environmental Protection” 2012, vol. 14(4), s. 96; M. Jakubiak, M. Śliwka, Gospodarka odpadami komunalnymi w Krakowie jako element zrównoważonego rozwoju miasta, „Logistyka” 2013, nr 4, s. 156.
zakładu termicznego przekształcania odpadów komunalnych jest ekonomicz- nie uzasadniona, jeśli spalarnia będzie miała roczną wydajność przekraczającą 60 tys. Mg odpadów. Oznacza to, że spalarnie powinny być budowane w dużych ośrodkach miejskich, gdzie liczba mieszkańców wynosi minimum 250–270 tys.
Tylko takiej wielkości miasta mogą zapewnić ciągłą dostawę odpowiedniej ilości paliwa21.
Gospodarka odpadami poza bezpośrednim zagospodarowaniem, segregacją, recyklingiem i przetwarzaniem odpadów obejmuje także cały system zbiórki odpadów, produkcję środków transportu i pojemników do zbierania, a także insta- lacje do segregowania i przetwarzania odpadów. W ostatnich latach w branży gospodarki odpadami powstało w Polsce blisko 3 tys. przedsiębiorstw zarówno prywatnych, jak i należących do lokalnych samorządów. Wiele firm pierwotnie miejskich zostało sprywatyzowanych. Na krajowym rynku pojawili się także potentaci branżowi z całego świata22.
5. Podsumowanie
Zarówno przepisy Unii Europejskiej, jak i krajowe wytyczne nakładają na samorządy lokalne obowiązek podporządkowania gospodarki odpadami zasa- dom zrównoważonego i trwałego rozwoju. Podstawą zrównoważonej gospodarki odpadami komunalnymi jest kompleksowe traktowanie odpadów z uwzględnie- niem aspektów ekonomicznych, ekologicznych, jak również uwarunkowań spo- łecznych. Istotny jest fakt, że odpady odznaczają się wymiernymi wartościami – materiałową i energetyczną. Racjonalna gospodarka wyczerpującymi się zaso- bami naturalnymi wymaga traktowania odpadów jako cennych surowców, które można ponownie wykorzystać, przetworzyć lub w ostateczności odzyskać z nich energię. Konieczność zmiany podejścia do zagospodarowania odpadów wynika także z potrzeby ograniczenia cennej przestrzeni niezbędnej do ich unieszkodli- wiania, przetwarzania i składowania.
21 T. Pająk, Termiczne unieszkodliwianie opadów w systemie gospodarki odpadami komu- nalnymi, IV Międzynarodowe Forum Gospodarki Odpadami „Systemy Gospodarki Odpadami”
Poznań–Piła 2001, s. 8; M. Piaskowska-Silarska, Analiza możliwości pozyskania energii z odpa- dów komunalnych, „Polityka Energetyczna” 2012, vol. 15(4), s. 331.
22 G. Hoppe, Critical Analysis of Implementation of the New Legal State for Waste Manage- ment in Poland, „Archives of Waste Management and Environmental Protection” 2013, vol. 15(1), s. 69.
Literatura
Chandler A.J., Eighmy T.T., Hjelmar O., Kosson D.S., Sawell S.E., Vehlow J., Sloot H.A., Hartlén J., Municipal Solid Waste Incinerator Residues, „Studies in Environment Science” 1997, vol. 67.
Czop M., Królikowska D., Kubik M., Siudra P., Determining of Basic Fertilizing Pro- perties of Household Waste, „Archives of Waste Management and Environmental Protection” 2012, vol. 14(4).
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/1600/WE z dnia 22 lipca 2002 r. ustana- wiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego.
Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpa- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. dów.
w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w spra- wie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE).
Foltynowicz Z., Mancewicz M., Historia gospodarki odpadami. Cz. I, „Recykling” 2012, vol. 9(141).
Gwiazdowicz M., Reforma gospodarki odpadami komunalnymi, Wydawnictwo Sejmowe dla Biura Analiz Sejmowych, „INFOS Zagadnienia Społeczno-gospodarcze” 2013, vol. 12(149).
Hoppe G., Critical Analysis of Implementation of the New Legal State for Waste Mana- gement in Poland, „Archives of Waste Management and Environmental Protection”
2013, vol. 15(1).
Jakubiak M., Śliwka M., Gospodarka odpadami komunalnymi w Krakowie jako element zrównoważonego rozwoju miasta, „Logistyka” 2013, nr 4.
Lemann M.F., Waste Management, Peter Lang Publ., Bern 2008.
Pająk T., Termiczne unieszkodliwianie opadów w systemie gospodarki odpadami komu- nalnymi, IV Międzynarodowe Forum Gospodarki Odpadami „Systemy Gospodarki Odpadami”, Poznań–Piła 2001.
Piaskowska-Silarska M., Analiza możliwości pozyskania energii z odpadów komunal- nych, „Polityka Energetyczna” 2012, vol. 15(4).
Pichtel J., Waste Management Practices: Municipal, Hazardous, and Industrial, CRS Press, 2014.
Romano S., Municipal Solid Waste Management Policies and Problems in Naples, CSD Intersessional Conference on Building Partnership for Moving Towards Waste, Japo- nia 2011.
Vehlow J., Biogenic Waste to Energy – An Overview, „Bioenergy Australia 2005”, Conf.
Biomass for Energy, the Environment and Society, Melbourne 2005.
Vehlow J., Bergfeldt B., Visser R., Wilén C., European Union Waste Management Stra- tegy and the Importance of Biogenic Waste, Springer-Verlag, „Journal of Material Cycles and Waste Management” 2007, vol. 9(2).
Velis C.A., Wilson D.C., Cheeseman C.R., 19th Century London Dust-Yards: A Case Study in Closed-loop Resource Efficiency, Elsevier, „Waste Management” 2009, vol. 29(4).
Vinci A., Why Naples Is Drowning in Garbage, CNN.com/Europe, 2008.
Wilson D.G., Handbook of Solid Waste Management, Van Nostrand Reinhold Company, New York 1977.
Wilson D.C., Development Drivers for Waste Management, „Waste Manage & Research”
2007, vol. 25(3).
Worrell W.A., Vesilind P.A., Solid Waste Engineering, Cengage Learning, USA 2011.
The Implementation of European Union Strategy and Requirements on the Example of Sustainable Waste Management in Poland
The rapid technological and industrial development as well as demographic growth have greatly increased demand for consumer goods. In addition, a reduction in the life cycle of many groups of products, and especially FMCG, has led to a considerable rise in the amount of waste generated. Thus, in the latter part of the 20th century waste management problems became a major challenge to civilization. According to the concept of sustainable waste management in the European Union, the effects of waste generated on the biological environment should be minimized. Therefore, it is insufficient to stabilize waste production at the current levels.
Indeed, it seems necessary to sever the causal relationship between economic growth and waste generation. The fact that waste is quantifiable (in terms of materials and energy) has been reflected in the current laws regulating its production and management. A rational approach to depletable resources requires that waste be treated as a valuable raw material which may be reused, recycled, or tapped for energy generation.
Mateusz Jakubiak – doktor inżynier, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geodezji Górni- czej i Inżynierii Środowiska, Katedra Kształtowania i Ochrony Środowiska.
Zainteresowania naukowo-badawcze: ekonomia ekologiczna, gospodarka odpadami, handel upraw- nieniem do emisji zanieczyszczeń powietrza, rewitalizacja terenów poprzemysłowych.
E-mail: jakubiak@agh.edu.pl
