W SZECHŚW IAT
NR 1 STYCZEŃ 1978
Zalecono do b ibliotek nauczycielskich i lic ea ln y c h pism em M in istra O św iaty n r IV /O c-2734/47
W y d a n o z p o m o cą fin a n s o w ą P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k
T R S S C Z E S Z Y T U 1 (2169)
W r o n a R . M., Z a g a d k o w e s k a m ie n ia ło ś c i — C h i t i n o z o a ... 1 B y c z k o w s k a - S m y k W ., Z fiz jo lo g ii w ą t r o b y ... 6 M i g u 1 a P., B ą c z k o w s k i G., A d a p ta c ja s k o rp io n ó w do w a ru n k ó w ży cia
p u s t y n n e g o ... 8 S t r o j n y W., T c h ó rz z w y c z a jn y w p rz y r o d z ie i g o sp o d a rc e c z ło w ie k a . . 10 D u d z i a k J., R o z m ia r tr a n s p o r t u m a t e r i a łu d e n n e g o w p o to k u g ó rs k ijii . . 14 D ro b ia z g i p rz y ro d n ic z e
Z n a c z e n ie b e z k rę g o w c ó w g le b o w y c h d la b io lo g ii g le b y (W. K o rn a łe w ic z ) 17 Ż u r a w k o ro n ia s ty (A. Ż a k o w i c z ) ...18 E w o lu c y jn a tr w a ło ś ć k o n fo r m a c ji m o le k u ł b ia łk a (B. S z a b u n ie w ic z ) . . 19 C zy U r a n je s t o to czo n y p ie rś c ie n ie m ? (W . K a r a s z e w s k i ) ... 20 R e w e la c y jn e o d k ry c ia a rc h e o lo g ii f r a n c u s k ie j d z ię k i su s z y (W . K a r a szew sk i) ... 21 R o z m a i to ś c i ...23 R e c e n z je
W. S t r o j n y : Z ie le ń W ro c ła w ia (Z. M a ś l a n k i e w i c z ) ... 26 S ta n is ła w a N ie m c ó w n a . P io n ie r p o ls k ie j d y d a k ty k i i k ra jo z n a w s tw a (Z. W ó j c i k ) ... 26 S. F r e j 1 a k , J. W e r n e r o w a : 500 z a g a d e k o o c h ro n ie ś ro d o w isk a cz ło w ie k a (S. S e g d a ) ... 27 P e s ty c y d y w ś ro d o w is k u (S. S e g d a ) ... 27 C h ro ń m y P rz y r o d ę O jc z y stą (Z. M . ) ... 27 K r o n ik a n a u k o w a
S y m p o z ju m n a u k o w e p o św ię c o n e h is to rii c h ę c iń sk ie g o g ó rn ic tw a k r u szcow ego (Z. W ó j c i k ) ... 27 K o m u n ik a ty
K o m u n ik a t P o lsk ieg o T o w a r z y s tw a H i g i e n i c z n e g o ...28
S p i s p l a n s z
la . M IK R O S K A M IE N IA Ł O Ś C I C h itin o z o a , D e s m o c h itin a m in o r . Z d ję c ie w y k o n a n e SEM . P o w . ok. 600 X . F o t. R . M. W ro n a
Ib. D E S M O C H IT IN A R U G O S A . P o w . 1200 X . F o t. R. M. W ro n a I l a , b. T C H Ó R Z E Z W Y C Z A JN E , M u s te la p u to r iu s L. F o t. W. S tr o jn y
II I. S U S E Ł P E R L IS T Y . F o t. W. P u c h a ls k i
IV . L IP A D R O B N O L IS T N A , T ilia c o rd a ta M ili.; u g ó ry z p ra w e j s tro n y w id o c z n a je m io ła , V is c u m a lb u m . F o t. W . S tr o jn y
O k ł a d k a : K O S , T u r d u s m e r u la , ż e r u ją c y w z im ie n a ja r z ę b in ie . F o t. J . P ło tk o w ia k
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W I M. K O P E R N I K A
(R ok założenia 1875)
S P I S T R E Ś C I
ROK 1978
C y fry w y ró ż n io n e k u r s y w ą o z n a c z a ją n u m e r z eszy tu , c y fry
A R T Y K U Ł Y
B a n a s z e k J ., E n ło m o fa u n a z a b y tk o
w y c h d ę b ó w w R o g a lin ie . . . . 5, 123 B i r k e n m a j e r K ., P o ls k a W y p ra w a
A n ta r k ty c z n a 1977/78 ... 11, 269 - - P o w s ta n ie P ie n iń sk ie g o p a s a s k a łk o
w ego ... 3, 57 B o c h e ń s k i Z., R e z e rw a t n a S c h ie r m o n -
n i k o o g ... 2, 44 B o r y s ł a w s k a I., P ró c h n ic a z ę b ó w . 12, 303 B u d z i s z e w s k i A ., Ż ó łw s te p o w y . 3, 68 B y c z k o w s k a - S m y k W. R y b y ś w ie
cące ... 9, 227
— Z fiz jo lo g ii w ą tr o b y . . . . 1, 6
C h r o b o c z e k E., W y ż y w ie n ie lu d n o ś c i
ś w ia ta i p r o d u k c ja ż y w n o śc i . . . 4, 85 D a n o w s k i J ., L izo so m y a w y d z ie la n ie
k o m ó r k o w e ... 11, 285 D u d a S., P o z a p r o d u k c y jn e f u n k c je la s u 4, 98 D u d z i a k .T., R o z m ia r tr a n s p o r t u m a te
r i a łu d e n n e g o w p o to k u g ó rs k im . 2, 14
— W o ln y p rz e b ie g o d n a w ia n ia z a so b ó w ż w iro w y c h w r z e k a c h g ó rs k ic h i j e
go p rz y c z y n y . . . . 4, 94
i f i g * Q k V * / K o ,
z w y k łe — s tro n ę
F u r o w i c z A. J ., N ie to p e rz e w a m p iry
a w ś c ie k liz n a p o ra ż e n n a b y d ła . . 7— 8, 178 G ł a z e k J., 7 M ię d z y n a ro d o w y K o n g re s
S p ele o lo g ic z n y w A n g lii . . . . 9, 229 G ó r s k i F., N o w y m o d el D N A . . . 7—8, 169 G u m o w s k a - W d o w i a k Z., M in e ra ły
i k a m ie n ie o z d o b n e Z w ią z k u R a d z ie c
k ieg o ... 6, 141 H a j d e r H ., M a c h o y Z., L a b o r a t o r y j
n e m e to d y o z n a c z a n ia tle n u s to so w a n e
w b i o l o g i i ... 12, 309 H e r m a n W ., B e n e d y k t D y b o w sk i . . 2, 29 J a k u b o w s k i J. L., K r a in a H e s p e ry d —
W y sp y K a n a r y j s k i e ... 3, 63
— T a jla n d ia •— k r a i n a r y ż u i o rc h id e i 9, 217
— T e n e ry fa — w y s p a b a n a n ó w i ś n ie
g u p o d Z w r o tn ik ie m R a k a . . . 4, 89 W d ro d z e do Z ło teg o T r ó jk ą t a (T a j
la n d ia cz. I I ) ... 11, 272 J a r o n i e w s k i W ., R o ślin y lecz n icze i ich
c ia ła c z y n n e ...7—8, 181 K a s p r z a k K. , B a n a s z e k J ., F a u n a
te r e n ó w z u r b a n iz o w a n y c h . . . . 12, 305 K a w a ł e k M ., S y n te ty c z n e z e o lity a o c h
ro n a śro d o w isk a n a tu r a ln e g o . . . 7—8, 189
II
B ą c z k o w s k i G ., A d a - d o w a r u n k ó w ż y - K o w a 1 a k A., L e w ■— z w ie rz ę r z a d k ie . K o w a l s k i B ., B ro n is ła w G rą b c z e w - sk i — p o ls k i p o d ró ż n ik i b a d a c z A zji C e n t r a l n e j ...
K r z a n o w s k a H., O e w o lu c ji c h ro m o so m ó w p ł c i ...
K r z y s z t o f o w i c z A ., M a li zd o b y w c y o c e a n ó w ...
M a c i e j c z y k J ., J a k i m o żem y m ieć p o ż y te k z c h i t y n y ? ...
M a ł e c k i J., G ą b k i k re d o w e z K o rz k w i p o d K r a k o w e m ...
M a r c h l e w s k a - K o j A., R o la b o d źcó w w ę c h o w y c h w o d c h o w y w a n iu p o to m s tw a p rz e z s s a k i ... ...
M a r c i n i a k W ., R o la m ik ro s k o p u e le k tr o n o w e g o s k a n in g o w e g o w ro z w o ju p a lin o lo g ii
M i g u 1 a P., p ta c j a sk o rp io n ó w
cia p u s t y n n e g o ...
M i o d o ń s k i A ., K u ś J ., M e to d y in ie k - c y jn e w b a d a n ia c h u k ła d u k rw io n o ś n e go ...
N o w a k U ., Iz o lo w a n e p r o to p la s ty i ic h p rz y d a tn o ś ć w b a d a n ia c h b io lo g ic z n y c h O b i d o w i c z A ., T o rfo w is k a A lp . P a j o r W . J., P rz y c z y n e k d o e w o lu c ji
ta r c z y c y w ś w ie tle n o w y c h b a d a ń . P i e k i e ł k o A ., Z ie ln ik w d z ie ja c h . S e n d e k A ., A n tro p o g e n ic z n e p r z e o b r a ż e
n ia w szacie ro ś lin n e j G O P i ic h p r z y czy n y ...
S t a c h u r a A. , B a r t n i c k a H., H o d o w la i ło w ie c tw o w o k r e s ie h a ls z ta c k im i n a p rz e ło m ie X I I I i X IV w . n a z ie m ia c h P o l s k i ...
S t r o j n y W ., T c h ó rz z w y c z a jn y w p rz y ro d z ie i g o s p o d a rc e c z ło w ie k a . S t r z a ł k a K ., M o d y fik a c ja g e n u m u ro
ś lin o b c y m D N A ...
S z a b u n i e w i c z B., K o m ó rk o w y „or g a n ” g łę b o k o ś c i z a n u rz e n ia .
—• M a ło z n a n y s k ła d n ik k o m ó r k i — r e t i - k u lu m e n d o p la z m a ty e z n e
— O g ó ln o u s tro jo w e z m ia n y w lo k a ln y c h r e a k c j a c h z a p a ln y c h
— P e łn a s e k w e n c ja n u k le o ty d ó w g e n o m u d ru g ie g o „żyw ego o r g a n iz m u ” ro z s z y f r o w a n a ...
S z a r s k i H., Z y cie p in g w in a c e s a r s k ie go ...
S z y m a ń s k i A ., S ta ty c z n e i d y n a m ic z n e p ro c e s y sy n te z y d ia m e n tu i r e g u la r n e g o a z o tk u b o r u ...
S w i e b o d a M., O b u w ik p o s p o lity — n a j o k a z a ls z y s to rc z y k w e flo rz e P o ls k i .
— Z a n ie c z y s z c z e n ia śro d o w is k a p r z y r o d n ic z e g o k a d m e m i jeg o w p ły w n a z d ro w ie c z ł o w i e k a ...
W a w r z o n i a k J., Ile w o d y z u ż y w a ją d rz e w a i d r z e w o s t a n y ? ...
W ę g l a r s k a B., N ie sp o rc z a k i — z w ie r z ę ta z d o ln e d o a n a b i o z y ...
W i ą c k o w s k i S. K ., E k s p lo z ja d e m o g ra f ic z n a ro d z a ju lu d z k ie g o . . . . W i e s e , r T ., O so b liw o śc i s u m o w c ó w .
2, 42
10, 257
9, 213 6, 149
11, 283
7—8, 175
4, 93
3, 70
1, 8
7— 8, 183
5, 125 7— 8, 186
2, 39 12, 301
5, 117
2, 36
1, 11 12, 297
6, 148 3, 72
11, 281
10, 241
6, 154
10, 246
2, 33
6, 157 7— 8, 191
5, 113 9, 225 10, 253
W i ś n i e w s k i H ., B u d o w a , b io fiz y k a i z n a c z e n ie b io lo g iczn e o rg a n ó w s łu c h u u o w a d ó w ...
W o ś k o G ., O k rz e m k i a m e d y c y n a s ą d o w a ...
W r o n k o w s k i C., W illia m H a rv e y . W r o n a R . M., Z a g a d k o w e s k a m ie n ia ło
ści — C h i t i n o z o a ...
Ż y ł k a A., P y to n s k a l n y ...
D R O B IA Z G I P R Z Y R O D N IC Z E I R O Z M A IT O Ś C I B a j g e r J . (J.B .), Ż a b y c z y ściciele . B a r o w i c z T., G a m b u z ja p o s p o lita (G o m -
b u sia a ffin is ) . . . . .
— G ło w a c z b ia ło p łe tw y (C o ttu s gobio) B e r n a t t S. (S.B .), K o rz y śc i z M o rza
S a r g a s s o w e g o ...
— N a js ta rs z e s k a ł y ...
— O r e w iz ję s k a li R ic h te r a .
—• P o la k a m e r y k a ń s k i w s p ó ło d k ry w c ą w ie lk ie g o m e t e o r y t u ...
— W sz e c h ś w ia t is tn i e je od 20 m ld la t?
— W y sp a H o n siu c z ą stk ą w ięk szeg o lą d u B y c z k o w s k a - S m y k W . (W .B -S.),
B e z se n n o ść od 28 l a t ...
—• C h iń s k ie k r a b y znów w E u ro p ie .
— Co to je s t o v u t i m e r ? ...
— C zy p ła z y w y b ie r a ją p a r t n e r ó w do ro z r o d u ? ... ...
—• C zy r y b y g o rą c z k u ją ? . . . .
—• D laczeg o ło ż y s k o w c e a n ie to rb a c z e o p a n o w a ły ś w ia t? . . .
—- D laczeg o z m ie n ia się k lim a t n a Z iem i?
— D o b re w y n ik i b io lo g iczn ej w a lk i ze s z k o d n i k a m i ...
— D r z e w o - s a m o b ó j c a ...
— G ra s ic a u c z e stn ic z y w m e ta b o liz m ie h o rm o n ó w p łc io w y c h . . . .
— J a k d z ia ła n a rk o z a ? . . . .
— J a k p r z y w a b ia ją się św ie rsz c z e ? .
— J a k i m a s z k o lo r oczu? . . . .
—• Je sz c z e je d n o c ie k a w e p rz y s to s o w a n ie d o ś r o d o w i s k a ...
— J e ż b r o n i się c u d z y m ja d e m .
—• K o fe in a u s z k a d z a p ło d y . . . .
— K o n ie c s a c h a r y n y ? ...
—• M o rze ź ró d łe m le k ó w ? . . . .
— M o żn a w p ły w a ć n a ro zw ó j n a rz ą d ó w ro z ro d c z y c h p ł o d u ...
— N o w e c h o ro b y w iru s o w e
— N o w e o s ią g n ię c ia w t e r a p i i r a k a .
— O le j rz e p a k o w y a k ło p o ty z s e rc e m
—• P ije m y k a w ę czy z a ż y w a m y k o fe in ę ?
— P r e p a r a t a n ty k o n c e p c y jn y d la p só w
— P rz y m u s o w a z m ia n a p łc i .
— R a d io a k ty w n e z ę b y ...
—• R y b y ja s k in io w e ...
— S z tu c z n e d ia m e n ty n ie u s tę p u ją n a t u r a l n y m ...
— T a je m n ic z e z ja w is k o n a k się ż y c u .
—• T e r a p ia e le k tro m a g n e ty c z n a .
— W ied z a w p ig u łk a c h ? . . . .
— Z n a c z e n ie w ita m in y D d la a b s o rb c j w a p n i a ...
C z e c h o w s k i W ., „ C z a rc ie m io tły ”
5, 120 10, 256 12, 311
1, 1 12, 308
12, 322
12, 313 12, 314
2, 49 11, 292 1, 25
10, 262 2, 51 7—8, 194 7— 8, 199
6, 163 6, 165 12, 321 12, 320
10, 263 12, 319
7—8, 198 12, 321
12, 319 7—8, 198 6, 163 6, 163
7—8, 200 7—8, 199 11, 291 7—8, 195 12, 319 7— 8, 198 7—8, 199
6, 164 7—8, 199 7— 8, 199 12, 319 6, 165 7— 8, 199
12, 322 7—8, 199 6, 165 7—8, 199
6, 163 12, 316
III
— K o n k u r e n c ja u m r ó w e k ... 4, 102
— M ie sz a n e k o lo n ie p o lik a lic z n e m ró w e k 2, 48
— M ró w k i w czasie p o w o d zi . . . . 9, 232
— Z a n ie c z y sz c z e n ie p o w ie trz a a fa u n a
m i a s t ... 6, 160 D y m i ń s k a M ., S o sn a z w y c z a jn a —
d rz e w o n ie ty lk o w ie c z n ie z ie lo n e . . 11, 290 G e r t y c h o w a R . (R.G .), A d o p c ja u p t a
k ó w ... 6, 163
— N ie to p e rz e o d w ie d z a ją c e k w ia ty — ,
k w ia ty o d w ie d z a n e p rz e z n ie to p e rz e 3, 75
— P a n o rp a ja k o k le p to p a s o ż y t p a ją k ó w
b u d u ją c y c h s i e c i ... 3, 75 H a r a s i m i u k K ., C ie k a w y r e z e r w a t a l
p e js k i — A l e t s c h w a l d ... 6, 161 K a r a s z e w s k i W. (W .K .), Czy d e lf in y
w M o rzu C z a rn y m w y g in ą do ro k u 2000? 12, 322
— C zy U r a n je s t o to czo n y p ie r ś c ie n ie m
ja k S a t u r n ? ... I, 20
— „ G o rą c e p u n k ty ” p o w ie r z c h n i. Z ie m i . 7—8, 193
— L o d o w c e g ó rs k ie w L a p o n ii szw ed zk iej z a r e je s tr o w a ły z m ia n y k lim a ty c z n e z a
c h o d z ą c e w h o l o c e n i e ... 3, 76
— O b lic z a n ie w ie k u z a b y tk ó w d o 6000 la t
n a p o d s ta w ie ro c z n y c h p rz y r o s tó w d rz e w 10, 263
— O k o ści m a m u ta z a w ie sz o n e j p r z y z a b y tk o w y m k o śc ie le w S ie rz c h o w a c h
(w oj. s k i e r n i e w i c k i e ) ... 3, 77
— P e rs p e k ty w y n ie z a m ie rz o n y c h z m ia n k lim a tu Z ie m i p o d w p ły w e m d z ia ła l
n o śc i l u d z k i e j ... U , 292
— P ie r w s z e z n a le z is k o b e le m n ita z czę
ś c ia m i m i ę k k i m i ... 22, 318
— P ro g n o z a k lim a tu do X X I I w ie k u . . 12, 317
— P ró b a w y ja ś n ie n ia g e n e z y o c e a n ic z n y c h
g rz b ie tó w a s e js m ic z n y c h . . . . 3, 76
— P ró b y w y k o rz y s ta n ia c ie p ła w n ę trz a
Z i e m i ... 10, 262
— R e w e la c y jn e o d k ry c ia a rc h e o lo g ii f r a n
cu sk ie j d z ię k i s u s z y ... J, 21
— R z a d k i o k a z ic h tio z a u r a z d o ln e j k re d y
N o r m a n d i i ... 4, 103
— W ę d ró w k a k o n ty n e n tó w i z m ia n y p o ło ż e n ia b ie g u n a p ó łn o c n e g o p rz y c z y n ą
z lo d o w a c e ń ... 4, 102
— W ie rc e n ia b a d a w c z e n a lo d o w cu szelfo
w y m R o ssa (A n ta r k ty d a ) . . . . 12, 318
— W ie rc e n ia p o d m o rs k ie u ja w n ia j ą t a
je m n ic e e w o lu c ji o c e a n ó w i m ó rz . . 2, 46
— W y p ra w a b a d a w c z a d o g łę b in B a jk a łu 10, 263
— Z lo d o w a c e n ia A n ta r k ty d y w k e n o z o ik u 10, 259 K o r n a l e w i c z W., Z n a c z e n ie b e z k rę g o
w có w g le b o w y c h d la b io lo g ii g le b y . 1, 17 M i o d u s z e w s k a W. (W .M .), I n t e r e s u
ją c y p r z y k ła d s y m b i o z y ... 4, 107
— M a m u c ie d z ie c k o z n a d K irg ila c h a . 7—8, 196
— N o w e d a n e o d in o z a u r a c h . . . . i , 25
— P in g w in y u s ta n a w ia ją re k o r d y . . . 2, 51
— „W ęch ” ł o s o s i a ... 6, 164 P a c y n i a k C .s N a jo k a z a ls z y w P o lsce
e g z e m p la rz c e d rz y ń c a k a lifo rn ijs k ie g o . 5, 131 P a j o r W . J. (W .J.P .), B io m e c h a n iz m s k u r
czu m ię ś n ia sz k ie le to w e g o i m ię śn ia
s e r c o w e g o ... 7—8, 201
— C zyżby p rz e w ró t w o k u listy c e ? N ow a
m e to d a le c z e n ia k a t a r a k t y . . . . 7— 8, 200
— N ie d o c e n ia n e w ła śc iw o ś c i w ita m in y C . 1, 24
— N ie z w y k ła a k ty w n o ś ć ta rc z y c y u z w ie rz ą t p rz e b y w a ją c y c h w b e z ru c h u — n a
p rz y k ła d z ie p l a t a n y ... 3, 74
— N ie ty p o w a p rz e m ia n a m a te r ii w m ię
ś n ia c h ł o d z i k a ... 6', 160
— N ow e b a d a n ia n a d fiz jo lo g ią tk a n k i
m i ę ś n i o w e j ... U , 293
— N o w e b ia łk o m ó z g u ... 7—8, 201
— O rg a n iz m ż a b y — ja k o n a tu r a ln y b a
ro m e tr! ... 1, 25
— P ro te o lity c z n a in a k ty w a c ja ja d ó w w ęży 1, 24
— S z k o d liw y w p ły w m le k a k ro w ie g o n a
z d ro w ie n ie k tó ry c h n ie m o w lą t . . . 11, 293
■— Ś w ia t ro ś lin n y c o n tr a e n e rg ia a to m o w a .
„ A n ty a to m o w e ” c z y n n ik i r o ś lin n e . . 2, 47
— W p ły w n ie d o b o r u u s tro jo w e j i,p u li”
jo d k o w e j n a fu n k c je ta rc z y c y sz c z u ra . 4, 107
— W sp ó łczesn e z a g a d n ie n ie w y m ie r a n ia
r y b w c z y sty c h w o d a c h ... 1, 24
— Z d o ln o ść n ie k tó ry c h g a tu n k ó w z w ie rz ę
c y c h do „ o c h ła d z a n ia ” m ó zg u . . . 12, 315
— Z m ia n y s tr u k tu r a ln e ta r c z y c y u p s ó w . 6, 164 P o m a r n a c k i L ., B a ż a n t — p te k z p r z y
szło ścią ... 4, ioo
— O g n ia z d a c h s i e r p ó w k i ... 12, 314 R a d k i e w i c z J . (J. R.), B a k te r ie r o z
k ła d a j ą k a p r o l a k t a m ... 6, 164
— D a n ia o b ia d o w e śro d k o w e j A zji . . 7—8, 199
— N o w y g a tu n e k p a j ą k a ... 6, 164
— P a n c e r n ik i t r ą d ... 6, 164 R y s z k i e w i c z M. (M. R.) A f a r — n o w e
se n s a c je a n tr o p o l o g i c z n e ... 2, 52
— I n s ty n k t m a c ie rz y ń s k i u k ro k o d y li? . 7—8, 200
— Is la n d ia — r y f t w d z ia ła n iu . . . 4, 103
— K ie d y ż y ł n a js ta r s z y a u s tr a lo p ite k ? . 11, 292
— M y, c z w o r o n o ż n i ... U , 293
— N o w e d a n e o w ie k u c z ło w ie k a . . . 3, 76
— O d k ry c ie n ie z n a n e g o r e k in a . . . 4, 103 . — R o d z a j H o m o , f a k ty ii k o n tr o w e r s je . 10, 261
— „ S z tu c z n a ” b a k te r ia do p r o d u k c ji in
s u lin y ... U , 292
— T a je m n ic e p o c h o d z e n ia A ja n ó w . . 2, 51
— U z ę b ie n ie — c h a ra k te ry s ty c z n a c e c h a
k o p a ln y c h p t a k ó w ... 4, 103
— Z a g a d k a p o c h o d z e n ia te k ty tó w — w y
ja ś n io n a ... 2, 52
— Z a g a d k o w y p o łó w .ry b ak ó w ja p o ń s k ic h . 7—8, 200 S e i d 1 e r W ., R e k in y o lb r z y m ie . . . 5, 129 S k r z y p c z y ń s k a M ., Co to s ą p ry s z -
o z a k i ... 10, 260 S ł ę ś l d c k a - M y d l a r s k a W., K s z ta łt
łu k ó w z ę b o w y c h u n a c z e ln y c h (P r im a -
t e s ) ... 9, 233 S z a b u n i e w i c z B. (BoSz), A m in y a li -
fa k ty c z n e w m e te o ry c ie M u rc k iso n . 11, 291
— C h e m ic z n a a t r a k c ja m o li p r z e z p a ją k a
b o l a s o w e g o ... 7—8, 202
— C y k lic z n e e te r y w f o r m a c ja c h s k a ln y c h
s p rz e d 2,3 m ilia rd ó w la t . . . 1, 23
— C z y n n ik i d z ie d z ic z n e w k s z ta łto w a n iu
u k ła d u n e r w o w e g o ... 2, 51
— D a to w a n ie o b s y d i a n u ...7—8, 203
— D e s u lf u ry la c ja w ę g la k a m ie n n e g o . 4, 106
— D ie ta i d ł u g o w i e c z n o ś ć ... 7—8, 197
— D iflu b e n z u ro n — in h i b it o r sy n te z y c h i-
t y n y ... 11, 291
IV
— E n k e fa lin y —~ fizjo lo g iczn e m e d ia to r y a n a lg e ty c z n e ? ...
— E w o lu c y jn a tr w a ło ś ć k o n f o r m a c ji m o le k u ł b i a ł k a ...
— K o m ó rk o w a p ro d u k c ja b ia łk a n a e k s p o r t ...
— K o s tn e p o z o sta ło śc i h o m in o id ó w sp rz ę t 10 ■ m ilio n ów l a t ...
— K s z ta łto w a n ie isiię k li m a t u Z ie m i w c ią
g u o s ta tn ic h 30 l a t ... 10, 263
— 17 000 l a t p r e h i s to r ii ja s k in i F raw C hthi . 4, 104
— W r ó b e l J., L e k t y n y ... 12, 315
— M e g a z o o ... 7—8, 197
— M ię s n e s k ła d n ik i d ie t y h o m in id ó w
z w ą w o z u 0 1 d u v a i ... 4, 106
— M ózgow e p o la r e c e p c ji ś w ia tła d p o d
c z e rw ie n i u g rz e c h o tn ik ó w . . . . 12, 320
— N o w y r e p e l e n t n a o w a d y . . . . 1, 23
— P o b ie r a n ie pok airm u dirogą o d d e c h o w ą
u D r o z o f i l i ...7—8, 202
— P r z e m y s ł w z b o g a c a n ia u r a n u 235 . . 4, 105
— P s ie z a p ro s z e n ie d o z a b a w y . . . 7—8, 202
— R e a b s o r p c ja e n z y m ó w tr a w ie n n y c h . 11, 289
— R e a g o w a n ie P a r a m e c iu m n a b o d ź c e . 2, 50
— R e k o n s tr u k c ja d o ś w ia d c z e n ia G a lile u s z a
ize s p a d a n ie m o i a ł ... 1, 23
— R o la u z b r o je n ia k o ń c a 5 ' m e s e n d ż e ro -
wycfh c is tr o n ó w R N A ... 6, 162
— R y b o s o m y ... 6, 162
— S k a n n in g o w a m ik ro s k o p ia u łitra so n ic z -
n a ... 4, 104
— S k ło n n o ś ć d o p r z e jm o w a n ia n ie k tó r y c h w z o rc ó w a k u s ty c z n y c h u ś p ie w a ją c y c h
p t a k ó w ... 12, 318
— S te r o w a n e p r z e s ta w ia n ie ze s p a l a ń n a
s y n te z ę u r o ś l i n ? ... 2, 50
— T a j M a h a l ... 7—8, 201
— U c z e n i a m a s z y n y icyfrow e . . . . 4, 106
— W r ó b e l J., U z b ro je n ie m o le k u ł in f o r
m a c y jn e g o R N A e u k a rio tó w . . . 12, 320
— Z m n ie js z a n ie s ię s t a łe j g r a w it a c ji iz o d
le g ło śc ią ? ...7—8, 197 U n i r u g Z., R y b y k o p a ln e z M o n te B o lca
w e W ło sz e c h w z b io r a c h g e o lo g ic z n y c h
U J ... 9, 231 V i t Z., (tłu m . J. B a j g e r), A f r y k a ń s k i
g e k o n ... 12, 312 W a k s m u n d z k i K . A ., Z p r o b le m a ty
k i o c h ro n y ś r o d o w is k a g eo g ra fic z n e g o m iiejtsk o -p rzem y sło w ej a g lo m e ra c ji k r a
k o w s k ie j ...7— 8, 195 W e i n e r J., O d k ry c ie n o w y c h g a tu n k ó w
p ta k ó w w P e r u ...7—8, 192 W i i l t o w s k i J . I(J. W .), W n ie z g o d z ie
z p o r ą i r o k u ... 10, 262 Ż a k o w i c z A ., Ż u r a w fcoroniiaisty . . 1, 18 Ż y ł k a A ., J a s z c z u rk a —■ A n o lis r y c e r s k i 11, 288
— Ż ó łw o b rz e ż o n y ... 9, 234 O M A W IA N E K S IĄ Ż K I I C Z A S O P IS M A A n d r e w s J., B ird s (W. S e id le r) . . . 12, 323 B e d n a r z Z., K o c z w a ń s k a J ., A tla s
r o ś lin r u n a leśn eg o (A . K a le m b a ) . . 7— 8, 204
B l a c k R. M ., T h e O b s e r v e r ’s B ook of
F o ss ils (W. S e i d l e r ) ...7—8, i.06 B o l e w s k i A., G eo lo g ia g o s p o d a rc z a i je j
z a g a d n ie n ia (M. K a m ie ń s k i) . . . 9, 236 B o r o s A. , J a r a i - K o m l ó d i M ., A n
A tla s o f R e c e n t E u ro p e a n Motss S p o re s
(L. S t u c h l i k ) ... 6, 165 B i r z ę k G.; K rz y s z to f K lu k (Z. W ó jcik ) . 5, 133 B u d y k o M . I., K lim a t i ż y c ie (A . K a
m iń s k i) ... 4, 109 C h ro ń m y P r z y r o d ę O jc z y stą (Z . M.) (Z.
M a ś l a n f c i e w i c z ) ... I, 27, 2, 55, 9, 236 C 1 o u d s 1 e y - T h o m p s o n J., T h e D e-
s e r t (A . J a s i ń s k a ) ... 4, 108 C z ło w ie k p rz e c iw k o so b ie ? P ra c a z b io r o
w a <Z. W ó j c i k ) ... 5, 133 D o ty c h c z a so w e o s ią g n ię c ia i p e r s p e k ty w y
o c h ro n y śro d o w is k a w G ó rn o ś lą s k im
O k rę g u P rz e m y s ło w y m |(Z. W ó jcik ) . 10, 265 D u n is o n W. A. (w y d .), T h e B io lo g y o f
S e a S n a k e s i(W. Jaro n iew isk i) . . . 7—8, 205 E v a n s G ., Tihe L ife o f B e e tle s i(W. M i-
c h e r d z i ń s k i ) ... 7— 8, 205 F e r e n s B., W a s i l e w s k i J., F a u n a
S ło d k o w o d n a .Polski l(Z. B o c h e ń sk i) . . 7—8, 203 F r e j 1 a k S., W e r n c i o w a J., 500 z a
g a d e k o o c h ro n ie ś ro d o w isk a c z ło w ie
k a i(S. S e g d a ) ... 1, 27 G o e t e l W ., P od z n a k ie m o p ty m iz m u .
W s p o m n ie n ia (K . M a ś la n k ie w ic z ) . 10, 263 G r o d z i ń s k i Z., J a s i ń s k i A. , O r -
s k a J., S z a n s k i H ., A n a to m ia p o
ró w n a w c z a k rę g o w c ó w (J . IGzopek) . . 2, 53 H a b e r m e h 1 G ., G ift-T iT e u n d ih r e
W a ffe n i(W. Ja ro n ie w isk i) . . . . 9, 236
H a r f i s o n R. J . (red.), F u n c tio n a l A n a -
to m y of M a r in ę M a m m a ls (A. J a s iń s k i) 11, 294 H i g h n a m K . C., H i 11 L ., T h e C o m p a-
r a t i v e E n d o o rin o lo g y of tihe I n v e r te b r a -
t e s (A. J a s i ń s k i ) ... 4, 109 H u x l e y A ., P ilan ł a n d P la n e t i(F. G.)
i(F. G ó r s k i ) ... 10, 265 K 1 i m a j A ., A tla s r y b a c k i iszelfu A firyki
p ó łn o c n o -z a c h o d n ie j i(R. J . W o jtu s ia k ) . 7—8, 204 K o sm o s — S e r ia A. B io lo g ia (Z. M .) (Z.
M a ś l a n k i e w i c z ) ... 6 , 166,9,237 12, 323 K u r a t o w s k a Z., K r w in k i b ia łe —
o b ro ń c y czy w ro g o w ie ? (F. G ó rsk i) . 11, 294 K u s t a n o v i ć S. D., R a s s k a z y n a t u r a l i -
sta (K . i E. K a m i ń s c y ) ... 2, 54 M a c l e a n N., Tihe n if f e r e n t i a t i o n o f C e l l s
(A. J a s i ń s k i ) ... 2, 53 M a m a e v B. M. , M e d v e d e v L. N.,
P r a v d i n F. N ., O p re d e lite l n a s e k o - m yC h e w o p e js k o j caisti S S S R (J. S ta
rz y k ) ... 12> 323 M a r t i n R . M ., M a m m a ls o f t h e S eas (A.
J a i s i ń s k i ) ... 5, 134 M a z a r a k i M ., Z so k o ła m i n a ło w y (W .
H a r m a t a ) ... 4, 107 M e i d n e i H. , S h e r i f f D. W ., W a te r
a n d P la n t s <F. G .) (F. G ó rsk i) . . . 2, 54 M u r z a j e w E. M ., O c z e rk i to p o n im ik i
(R. K a i r c z m a r o z u k ) ... 2, 54
V
N ie m c ó w n a S ta n is ła w a . P io n ie r p o lsk ie j
d y d a k ty k i i k r a jo z n a w s tw a (Z. W ó jcik ) 1, 26 O so b ie n n o s ti a tm o s fie rn y c h p ro c e s so v
v p o la r n y c h o b ła s tia c h i d o łg o s ro c n y je m e te o ro ło g ic e s k ije p ro g n o z y (A. K a m iń
ski) ... U , 295 Pesityicydy w ś ro d o w isk u (S. S egda) . 1, 27 P o g iran ićn y j słoi a tm o s f ie r y <A. K a m iń s k i) . 4, 110 R o c z n ik „C z ło w ie k i N a u k a ” (K . M.) {K.
M a ś l a n k i e w i c z ) ... 6, 165 R o p e l e w s k i A ., P ro fe s o r K a z im ie rz
D em el, ż o łn ie rz — b a d a c z — n a u c z y
c ie l (H. S z a r s k i ) ... 11, 293 S c h e i d e g g eir A. E., B h y sic a l A sp eo ts
o f N a tu r a l C a ta s tro p h e s (J. O tę s k a - B u -
d i z y n ) ... 3, 80 S t a n i e r R. Y. , R o g e r s H. J., a n d
W a i d B. J. (eds.), R e la tio n s ibefeween S tr u o tu r e a n d F u n c tio n ,in tihe P ro k a -
ry o tic C eli (A. J a s iń s k i) . . . . 11, 295 S t r o j n y W ., Z ie le ń W ro c ła w ia (Z. M a -
ś l a n k i e w i c z ) ... 1, 26 S tu d ia i m a te r ia ły d o d z ie jó w 'żup so ln y c h
w P o lsc e t. V I. <K. M a śla n k ie w ic z ) . . 3, 77 S u g d e n D. E., J o h n B. S., G la c ie rs
a n d L a n d s c a p e (S. M .) (S. M a ta le w sk i) 3, 81 T r e p k a A., Z w ie rz ę ta iwychodizą z m ó rz
(K. K o w a l s k i ) ... 5, 131 T ro p e x — 74. T. I I — O k ie a n (A . K a
m iń sk i) . 5, 134
V o s t r a d o v s k y J ., R y b y i p rz y n ę ty
(K. i E. K a m i ń s c y ) ... 2, 53 Z a b y tk o w e g ła z y n a r z u t o w e n a o b sz a rz e
P o lsk i (K. M.) (K. M a śla n k ie w ic z ) . . 9, 235 Z a j d l e r L ., D z ie je z e g a r a (E. R y b k a ) . 3, 79 Z ie m ia . P r a o a z b io ro w a . (A. R o sle r) . . 5, 132
N A D E S Ł A N E K S IĄ Ż K I
O s s o l i n e u m ... 2, 55 P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o N a u k o w e . 2, 55 P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o W ied z a P o
w sz e c h n a ... 2, 55
K R O N IK A N A U K O W A F o to g r a m y p rz y r o d n ic z e d r a J. P ło tk aw iia-
k a (Z. S a g a n ) ... 9, 238 J u b ile u s z 8 0 -leaia u ro d z in p ro f. E. R y b k i
(K . M a ś l a n k i e w i c z ) ... 10, 266 K o n fe re n c ja p o ś w ię c o n a in w e n ta r y z a c ji
i d o k u m e n ta c ji ja s k iń p o ls k ic h (E. L e
w a n d o w s k a , Z. W ó j c i k ) ... 5, 137 N o w e r e z e r w a t y p r z y r o d y (A. M .) (A. M a
ś la n k ie w ic z ) ... 5, 138 I I I O g ó ln o p o lsk a k o n f e r e n c ja h is to ry k ó w
k a r t o g r a f ii (Z . W ó j c i k ) ... 4, 111 X X I O lim p ia d a A s tro n o m ic z n a (J. K o s to r z ) . 10, 267 P ie r w s i la u r e a c i n a g r o d y n a u k o w e j im . d r
in ż . M a r ii M a rk o w ic z -Ł o h in o w ic z (J.
H o n z e m s k i ) ...7—8, 210 S e s ja n a u k o w a „ P rz y ro d n ic z e i te c h n ic z n e
m e to d y o c e n y d e g r a d a c ji n a tu r a ln e g o śro d o w is k a n a p rz y k ła d z ie ziem p o łu d
n io w o -z a c h o d n ic h P o ls k i” (J. Z a b a w s k i) . 5, 136
S p o tk a n ie poiśw ięcone p ro f . R o m a n o w i K o
z ło w s k ie m u (Z . W ó jcik ) . . . . 5, 135
S y m p o z ju m o d z ie ja c h Ś w ię to k rz y sk ie g o
g ó rn ic tw a i h u tn i c tw a ż e la z a (Z. W ó jc ik ) . 10, 266 S y m p o z ju m n a u k o w e p o św ię c o n e h is to rii
c h ę c iń sk ie g o g ó rn ic tw a k ru s z c o w e g o (Z.
W ó j c i k ) ... 1, 27 S y m p o z ju m p o św ię c o n e b io in d y k a c ji i(A.
K a le m b a ) ... 5, 137 V I S zk o ła S p e le o lo g ic z n a U n iw e r s y te tu
Ś lą s k ie g o i U n iw e r s y te tu W ro c ła w
sk ie g o (Z. W ó j c i k ) ... 7—8, 206 U d z ia ł p o ls k ic h d y d a k ty k ó w b io lo g ii w
K o n f e r e n c ja c h p o św ię c o n y c h p ro c e so m u c z e n ia się w N R D w la ta c h 1976—
1977 (M. P i o t r o w i c z ) ... 6', 166 W z a je m n e o d d z ia ły w a n ie m ik ro flo ry g le
b o w e j i z w ią z k ó w c h e m ic z n y c h s k a ż a ją c y c h śro d o w is k o p rz y ro d n ic z e (J.
Z a b a w s k i ) ... 9, 237 X I Z ja z d i S y m p o z ju m S e k c ji S p e le o lo
g ic z n e j P T P im . K o p e r n ik a (J. H o -
r z e m s k i ) ...7—8, 208 Z p ra c y S e k c ji D y d a k ty k i B io lo g ii p rz y
Z a rz ą d z ie G łó w n y m P T P im . K o p e r n i
k a (M. P i o t r o w i c z ) ... 2, 55
O L IM P IA D Y B IO L O G IC Z N E
Z d e b s k a - S i e r o s ł a w s k a J. (J .Z -S )s F in a ł V II O lim p ia d y B io lo g iczn ej p t.
„ P rz y ro d n ic z e k s z ta łto w a n ie ś ro d o w i
sk a c z ło w ie k a ” ... 9, 239
— I X O lim p ia d a B io lo g ic z n a d la u c z n ió w sz k ó ł ś r e d n ic h w r o k u s z k o ln y m 1979/
/80 ... 11, 296
— O lim p ijc z y c y , ic h s t a r t i o sią g n ię c ia n a
w y ż sz y c h u c z e ln ia c h . . . i . 3, 82
— P r a c a K o m ite tu G łó w n e g o O lim p ia d y
B i o l o g i c z n e j ... 5, 138
S P R A W O Z D A N IA
F a g a s i ń s k i A., W a ln y Z ja z d P T P im .
K o p e rn ik a w L u b l i n i e ... 3, 83 Z d z ia ła ln o ś c i P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a
P rz y r o d n ik ó w im . K o p e r n ik a :
O d d z ia ł K r a k o w s k i ... 4, 110 O d d z ia ł Ł ó d z k i ... 5, 139 ' O d d z ia ł S z c z e c i ń s k i ... 5, 139 O d d z ia ł W a r s z a w s k i ... 7—8, 211
K O M U N IK A T Y
A p e l w s p r a w ie I n f o r m a t o r a Z o o lo g iczn e
go ... 10, 268
K o m u n ik a t P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a H ig ie
n ic z n e g o O d d z ia ł w K ra k o w ie . . . 1, 28 R e g u la m in K o n k u r s u F o to g r a f ii J a s k in io
w e j ... 6, 168, 7—8, 212, 9, 240 R o z strz y g n ię c ie K o n k u rs u F o to g ra fii J a
sk in io w e j (R. G ra d z iń s k i) . . . . 12, 324
VI
L IS T Y DO R E D A K C JI
L is i do R e d a k c ji (Cz. J a n k o w s k i) .. 7—8, 212 W Y K A Z IL U S T R A C J I N A O K Ł A D K A C H
I P L A N S Z A C H I. O k ł a d k i
D ia m e n ty J a k u c k i e ...
F r a g m e n t szc z ę k i r e k i n a — Z. P n ie w - s k i ...
K a lin a k o ra lo w a , V ib u r n u m o p u lu s L. — W. S t r o j n y ...
K o s, T u r d u s m e r u la , ż e r u ją c y w z im ie n a ja r z ę b in ie — J . P ło tk o w ia k . K o z io ró g d ęb o sz, C e r a m b y x c e rd o L. —
Z. P n i e w s k i ...
K u r a b a ż a n t a — W. P u c h a ls k i . L a b ir y n t ś c ia n e k c ie k łe g o k r y s z ta łu w
b a rd z o c ie n k ie j w a r s tw ie — A.
A d a m c z y k ... ...
M ło d a s a m ic a s ło n ia m o rs k ie g o , M i- ro u n g a le o n in a , K in g G e o rg e I s - la n d — K . B ir k e n m a je r . . . . S a d ź n a Ś n ie ż n ik u K ło d z k im — K . S il-
s k i ...
S z k ie le t je ż o w c a sk a ln e g o , P a v a c e n - tr o tu s liv id u s — A . P r a d e l . W rz o s ie c k r w is ty , E rica c a rn e a , sy n . E.
h e r b a c e a — A. P r a d e l . . . . II. P 1 a n s z e
A n a k o n d a — E u n e c te s m u r in u s L . — W . S t r o j n y ...
B o ro w ik s z la c h e tn y , B o le tu s e d u lis — A . P r a d e l ...
B ro d z ie c k rw a w o d z io b y , T r in g a to t a - n u s , s ia d a ją c y n a g n ie ź d z ie . K o tlin a B ie b rz y — A. B a liń s k i .
C o n u s t e x t il e L. In d o p a c y f ik — Z.
P n i e w s k i ...
C z e rw o n e W ie rc h y . W id o k z I w a n ia - c k ie j P rz e łę c z y — J. M a łe c k i . D e s m o c h itin a ru g o sa — R . M. W ro n a . D o lin a S tr ą ż y s k a (T a tr y ) — A. P r a d e l D o ro sła g ą s ie n ic a , A r c ti a c a ja — J.
P ł o t k o w i a k ... ...
F r a g m e n t p r e p a r a t u k o r o z y jn e g o n a c z y ń k rw io n o ś n y c h ślu z ó w k i ję z y k a k o ta , F e lis d o m e s tic a — A. M io d o ń sk i, A . J a s i ń s k i ...
F r a g m e n t s z k ie le tu je ż o w c a s k a ln e g o — A . P r a d e l ...
G ą b k i k re d o w e — J. M a łe c k i . G o rc e . W g łę b i w id a ć T a t r y — J . V o-
g e l ...
H a r e m s ło n i m o r s k ic h k o ło S ta c j i H A rc to w s k ie g o , Z a c h o d n ia A n t a r k t y k a — K . B ir k e n m a je r .
K ą p ią c y się ry c y k , L im o s a lim o s a . K o t
li n a B ie b rz y — A . B a liń s k i . K o lo n ia p in g w in ó w a d e li — P y g o sc e lis
a d e lia e k o ło S ta c ji H . A rc to w s k ie g o , Z a c h o d n ia A n ta r k ty k a — K . B ir k e n m a j e r ...
K o ń c o w a część n a c ie k o w e j r u r e c z k i k a lc y to w e j (tzw . m a k a r o n u ) z k r o p lą w o d y — .T. M ik u s z e w s k i
K r a b o ja d — L o b o d o n c a r c in o p h a g u s, 7— 8
11 12 10
12, 315
10, 251
5, 123 5, 131 12, 314
;,
1012, 307
4, 95
7—8, 178 10, 250 7— 8, 178 2, 39
11, 286
3, 75
11, 278
7—8, 202
K in g G e o rg e Is la n d , Z a c h o d n ia A n
t a r k ty k a — K . B ir k e n m a je r . . . 11, 287 L ip a d r o b n o lis tn a , T ilia c o rd a ta M ili.;
u g ó ry z p r a w e j s tr o n y w id o c z n a je m io ła , V is c u m a lb u m — W. S t r o j
n y ... l , 19 Ł y s k i i m e w y śm ie sz k i n a lo d zie — J.
P ł o t k o w i a k ... 2, 46 M ałż. O d c isk w w a p ie n iu trz e c io r z ę d o
w y m . P iń c z ó w , p a sm o P iń c z o w sk o -
-W o jc z a ń s k ie — Z. P n ie w s k i . . 5, 131 M e w y śm ie s z k i, L a r u s r u d ib u n d u s .
D o ln y b ie g B u g u — A . B a liń s k i . 3, 75 M ik ro s k a m ie n ia ło ś ć C h itin o z o a , D e s m o
c h itin a m in o r . — R. M. W ro n a . . 1, 10 M ło d a d z ie rz b a g ą s io re k — Z. i R.
C z e r a s z k i e w i c z ...7—8, 179 M ło d y k o p c iu s z e k , P h o e n ic u r u s o c h r u -
ros — J. P ł o t k o w i a k ... 3, 74 M o d lisz k a z w y c z a jn a $ , M a n tis r e li-
giosa. P o r t r e t — M. T o m a la k . . 5, 122 M o d lisz k a z w y c z a jn a ? , p o ż e ra ją c a
sz a ra ń c z a k a — M . T o m a la k . . . 5, 122 N a jw ię k s z y ro d z im e k p la ty n y (w ag a
5918,49 g) z n a le z io n y w re jo n ie N iż
szego T a g iłu n a U r a lu . . . . 6, 150
N ie d ż w ie d z ió w k a n o ż ó w k a , A r c tia ca ja
$ , o b o k z ło żo n y c h j a j — J . P ło tk o
w ia k ... 4, 94 O d le w s i a tk i w ło śn ic z e k s k ó r y s a l a
m a n d r y p la m is te j, S a la m a n d r a m a -
c u lo sa — A. M io d o ń sk i, A. J a s iń s k i 7— 8, 178 O d le w s ie c i n a c z y n io w e j g a łk i o czn ej
ż a b y t r a w n e j , R a n a e sc u le n ta — A.
J a s iń s k i, A. M io d o ń sk i . . . . 7— 8, 178 O d le w s ie c i n a c z y n io w e j ś lim a k a u c h a
w e w n ę trz n e g o s z c z u ra b ia łe g o — A.
M io d o ń sk i ... 7— 8, 178 O d p ły w w V a n K e n le n f jo r d e n , Z a c h o d
n i S p its b e r g e n — A . G a ź d z ic k i . . 5, 130 P e li k a n b a b a , P e le c a n u s o n o c ro ta lu s —
A. P r a d e l ... 10, 258 P ie r ś c ie n ie k a m ie n is te w p o b liż u K a p p
L in n e . Z a c h o d n i S p its b e r g e n — A.
G a ź d z i c k i ... 5, 130 P in g w in a n ta r k ty c z n y — P y g o sc e lis a n -
ta r c tic a i s a m ic a sło n ia m o r s k ie go — M iro u n g a le o n in a , K in g G e o r
ge I s la n d , Z a c h o d n ia A n ta r k t y k a —
K . B i r k e n m a j e r ... 11, 279 P in g w in p a p u a s k i — P y g o sc e lia p a p u a ,
K in g G e o rg e Is la n d , Z a c h o d n ia A n
t a r k ty k a — K . B ir k e n m a je r . . 11, 279 P in g w in y a d e li k o ło S ta c ji H. A rc to w
sk ieg o — K . B ir k e n m a je r . . . U , 278 P o c z w a rk a , A r c tia c a ja — J . P ło tk o
w ia k ... 4, i02 P rz e ło m D u n a jc a p o d S o k o lic ą — K .
B i r k e n m a j e r ...3, 67 R ę b a c z , R h e g iu m m o r d e x — J . P ło tk o
w ia k ... 9, 222 R o b in ia a k a c jo w a , R o b in ia p se u d o a c a -
cia L . — W. S tr o jn y . . . . 6, 151 R y b a k o p a ln a , ' B lo c h iu s lo n g iro stris
V o lta z M o n te B o lca. W ło ch y — K.
T e o d o r o w i c z ... 9, 230 R y b a k o p a ln a , S e m io p h o r u s p a r v u lu s
VII S z a jn o c h a z M o n te B olca. W ło ch y — T in a m u — R h y n c h o tu s r u fe s c e n s — W.
K . T e o d o r o w i c z ... 9, 230 S t r o j n y ... 12, 315 R y c y k , L im o s a lim o s a , n a d g n iazd e m . T r ia n g u ł s te rc z ą c y n a szczy cie B a b ie j
K o tlin a B ie b rz y — A. B a liń s k i . 5, 123 G ó ry — J . N iśk ie w ic z . . . ' . 10, 259 S a m c e s ło n ia m o rs k ie g o n a K in g G e o r T rz p ie n n ik o lb rz y m , U ro ceru s gigas
g e Is la n d , Z a c h o d n ia A n ta r k t y k a — L. — W. S t r o j n y ... 7 - 8 , 202 K . B i r k e n m a j e r ... 11, 286 U c h a tk a n ie d ź w ie d z io w a ta — A r c to c e -
S a m ie c A r c tia c a ja w y k lu w a ją c y się z p h a lu s a u s tr a lis g a zella , K in g G e o r
p o c z w a rk i — J . P ło tk o w ia k 4, 102 ge Is la n d , Z a c h o d n ia A n ta r k t y k a —
S a m o r o d e k z ło ta (w a g a 9288,29 g) z n a K . B i r k e n m a j e r ... U , 287 le z io n y n a K o ły m ie . J a k u c j a . 6, 150 U sy p isk o p ia s k u — T. B o ja s iń s k i . 6, 159 S k a łk a n a S z c z e liń c u W ie lk im w G ó W ic io k rz e w p o m o rs k i, L o n ic e r a p e r i-
r a c h S to ło w y c h — K . S ils k i . 4, 103 c ly m e n u m L. — W . S tr o jn y 6, 151
S k u p is k o m ró w e k w p o w ię k s z e n iu — W id o k n a p a sm o F la k ó w w P ie n in a c h
A. B a l i ń s k i ... 9, 231 C z o rs z ty ń s k ic h — K . B ir k e n m a je r . 3, 66 S k u p is k o m r ó w e k z ro d z a ju M y r m ic a W id o k z d ro g i n a W o ło w iec — H . V o-
o sa d z o n e m ię d z y w y s ta ją c y m i z w o g e l ... 2, 38 d y ro ś lin a m i u n o sz o n y c h p rz e z p o W id o k z S o k o lic y n a m e a n d e r D u n a jc a
w ó d ź — A. B a liń s k i . . . . 9, 231 i M ałe P ie n in y — K . B ir k e n m a je r . 3, 67 S ta la g m it z o k re s o w e g o je z io rk a w „W o d o sp a d ” n a c ie k o w y z J a s k in i N ie
g ó rn y m p ię trz e J a s k in i N ie d ź w ie d ź w ie d z ie j — J . M ik u s z e w s k i . 7-- 8 , 203 d z ie j — J . M ik u sz e w sk i 7—8, 202 W y lo t W ą w o z u H o m o le w M a ły c h P ie
S u se ł p e r lis ty — W . P u c h a ls k i .. 1, 18 n in a c h — K . B ir k e n m a je r . 3, 66 T a śm a k is z k o w a ta , E n te r o m o r p h a in te - Z a sło n y n a c ie k o w e z J a s k in i N ie d ź w ie
s tin a lis (L.) L in k , p o r a s ta ją c a głazy dziej — J . M ik u sz e w sk i . . . . 7-—8, 203
• w p rz y b r z e ż n y c h w o d a c h — W. K o Z e b ra ró w n ik o w a , E ą u u s b u r c h e lli
w a ls k i ... 9, 223 g r a n ti (De W in to n ) — W . S tr o jn y . 2, 47 T c h ó rz z w y c z a jn y , M u s te la p u to r iu s L., Z im o w y p e jz a ż w d o lin a c h M ię d z y g ó
w p a tr u j e s ię w k o z io ro g a d ę b o sz a — rz a — K . S i l s k i ... 12. 306 W. S t r o j n y ... 7—8, 202 Ż m ija z y g z a k o w a ta . V ip e r a b e ru s b e-
T c h ó rz e z w y c z a jn e , M u s te la p u to r iu s ru s — J . P ło tk o w ia k . . . . 158
L . — W. S t r o j n y ... 1, 11
I
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W I M. K O P E R N I K A
(Rok założenia 1875)
STYCZEŃ 1978 ZESZYT 1 (2169)
R Y S Z A R D M . W R O N A (W arszaw a)
ZAGADKOW E SKAMIENIAŁOŚCI — CHITINOZOA
Chitinozoa są skamieniałościami m ikroskopij
nej wielkości, których systematycznego powi
now actw a nie zdołano ustalić. Są to komory przypom inające kształtem praw ie kuliste lub wydłużone butelki (porównaj plansze i foto
grafie w tekście), w ew nąrz puste i zam knięte płaskim wieczkiem (ryc. 1) * lub grubym kor
kiem (ryc. 2). Jednakże bardzo często znajdy
wano już otw arte i pozbawiane wszelkiego zamknięcia. Ścianki ich zbudowane są z sub
stancji organicznej, której dokładny skład che
miczny, mimo wielu prób, do dziś nie jest roz
poznany. W mikroskopie optycznym są zwy
kle czarne, nieprzejrzyste. W ym iary pojedyn
czych komór zaw arte są w granicach od 50 do 750 mikrom etrów . Zew nętrzna powierzchnia komór jest gładka lub bogato ornam entow ana zmarszczkami, guzkami, kolcami i w yrostkam i o dość skomplikowanym, gałązkowatym kształ
cie (ryc. 3). W yrostki te są puste wewnątrz, a ich w nętrza nie m ają połączenia z w nętrzem ko
* W ię k s z o ś ć z a ł ą c z o n y c h t u f o t o g r a f i i C h itin o z o a w y k o n a n o w P r a c o w n i M i k r o s k o p i i E l e k t r o n o w e j I n s t y t u t u B io l o g i i D o ś w i a d c z a l n e j im . N e n c k i e g o .
mory. Znajdywano pojedyncze komory oraz po
łączone w łańcuchy (ryc. 1, 2, 5), złożone z kil
ku lub kilkunastu, a naw et kilkudziesięciu ko
mór. Łańcuchy te mogą być proste, powygina
ne nieregularnie lub zwinięte spiralnie. Budo
wa pojedynczych komór w skazuje, że praw ie wszystkie rodzaje Chitinozoa mogły tworzyć łańcuchy, które nigdy jednak nie były rozga
łęzione. Inną form ą w ystępow ania komór po
łączonych są płaskie tafle lub groniaste sku
pienia zwane „kokonami” (plansza la, b), które mogą być otoczone w spólną ścianą jak ręka
wem (ryc. 4).
W ewnętrzna przestrzeń całkowicie w ykształ
conych komór zarówno w łańcuchach, jak i w skupieniach, była odizolowana od środo
wiska zewnętrznego. Całkowicie ukształtow ane kom ory jednego gatunku są praw ie identyczne, zaś kom ory niedojrzałe znajdywano dotych
czas bardzo rzadko, w proporcji jedna na ty siąc. Chitinozoa są znane ze wszystkich kon
tynentów ze skał ordowickich, sylurskich i de- wońskich (tj. utw orzonych od 500 do 345 min lat tem u) wyłącznie morskiego pochodzenia.
Skamieniałości te są bardzo odporne na wiele
Sga. oh Of) ! -v/7
2
R y c. 1. C zęść ła ń c u c h a p o łą c z o n y c h k o m ó r M a r g a c h iti- n a sp., w id o c z n e p o łą c z e n ie d w ó c h s ą s ie d n ic h k o m ó r
(C), w ie c z k o (op). P o w . ok. 1400 X
procesów niszczących, związanych z lityfikacją osadu oraz z procesami epigenetycznymi. Zna
n e są naw et ze skał zm etam orfizowanych. Mo
gą być w ydobyw ane ze skał przy pomocy p re- p aracji chemicznej silnym i kwasami, takim i jak solny i fluorowodorowy.
W ydaje się nieprawdopodobne, że Chitinozoa w ystępując niekiedy w obfitości setek okazów w 1 gram ie skały i charakteryzujące się w iel
k ą różnorodnością kształtów (obecnie około 500 gatunków) zostały odkryte dopiero w 1930 ro ku. Dokonał tego niem iecki paleontolog A lfred E i s e n a c k , k tó ry w ydobył je z głazów n a rzutow ych z wybrzeża B ałtyku i opisał po raz pierw szy w 1931 r. W yróżnił on 7 rodzajów w obrębie trzech rodzin i przez dw a pierwsze dziesięciolecia był jedynym badaczem tej g ru
py. Do 1950 roku zaledwie kilku jeszcze innych paleontologów zwróciło uw agę na te m ikroska- mieniałości. Dopiero około roku 1960 gw ałto
w nie w zrosła ilość prac poświęconych C hitino
zoa. Ten w zrost zainteresow ania został spowo
dow any stw ierdzeniem ich dużej przydatności do celów biostratygrafii, dzięki takim cechom jak szybka zmienność ewolucyjna, szerokie roz
przestrzenienie geograficzne i facjakie oraz ich duża obfitość. Dzięki m ikroskopijnej wielkości Chitinozoa, n aw et z bardzo małej próby, a więc np. z próbek pobieranych z rdzeni w iertniczych, m ożna uzyskać dostateczną ilość okazów dla określenia względnego w ieku próby. Stąd też ogromne zainteresow anie badaniam i nad Chiti
nozoa ze strony w iertnictw a naftowego. W 1965 roku Chitinozoa doczekały się specjalnego sym pozjum zorganizowanego przez M iędzynarodo
w ą Kom isję do Badań M ikroflory Paleozoicznej (Comission Internationale de M icroflore du P a- leozoiąue), ma którym powołano Podkom isję Chitinozoa. S taraniem tej organizacji ukazała się dw utom ow a monografia Chitinozoa, zawie
rająca bibliografię, oryginalne diagnozy i ilu-
R yc. 2. C zęść ła ń c u c h a p o łą c z o n y c h k o m ó r (C) L in o - c h itin a sp., w id o c z n e w ieczk o (op) k o le jn e j k o m o ry .
P o w . ok. 540 X
stracje holotypów oraz terminologię opisową z czterojęzycznym słownikiem term inów.
S ystem atyka Chitinozoa, podobnie jak wielu innych skamieniałości o nieznanym pokrew ień
stwie biologicznym, jest sztuczna i nie odzwier
ciedla rzeczywistych stosunków filogenety
cznych. Często poszczególni badacze przypisują różne znaczenie ty m samym elementom morfo
logii, tworząc odmienne podziały Chitinozoa na jednostki wyższe od rodzaju. Istnieje więc k il
ka różnych podziałów tej grupy mikroskamie- niałości. Wobec niedostatecznego wciąż poznania ważności kryteriów podziału Chitinozoa i jego para taksonomicznego charakteru, całkowicie słu
szne i praktycznie uzasadnione w ydaje się, sto
sowane ostatnio, opisywanie rodzajów i gatun
ków w porządku alfabetycznym. System atyka Chitinozoa do szczebla gatunku i rodzaju opar
ta jest na takich cechach jak: kształt pojedyn
czych komór, ornam entacja, budowa wieczka i sposób łączenia komór ze sobą.
M niej więcej do roku 1967 Chitinozoa były oznaczane i opisywane n a podstawie obserwa
cji w prostym lub stereoskopowym mikroskopie optycznym. W ostatnich latach (od 1970) wido
czny jest dalszy w zrost zainteresow ania Chiti
nozoa w związku z zastosowaniem do badań mikroskopu elektronowego. Technika przygo
tow ania Chitinozoa do obserw acji w elektro
now ym mikroskopie odbiciowym (SEM) jest stosunkowo łatw a i dzięki temu znacznie us
praw niło się i skróciło opracowanie w yprepa
rowanego m ateriału. Dopiero mikroskop ele
ktronow y umożliwia obserwowanie n ajd ro
bniejszych szczegółów morfologii i pozwala na
dużą pewność oznaczenia, które decyduje
3
Ryc! 3. A n g o c h itin a lo n g isp in a . P o w . ok. 720 X
0 praw idłow ym rozpoznaniu stratygrafii w arstw skalnych.
Początkowo zastosowanie Chitinozoa do stra
tygrafii było niemożliwe, gdyż znane one były jedynie z głazów narzutow ych o nieoznaczonym dokładnie wieku. Dopiero późniejsze prace Al
freda Eisenacka z odsłonięć z regionu bałty
ckiego pozwoliły n a dobre określenie czasu w y
stępow ania wielu gatunków Chitinozoa. N astę
pnie prace L a u f e l d a z Lund w Szwecji oraz. J e n k i i n s a z K anady i M a n n i l a z Es
tonii ugruntow ały znaczenie stratygraficzne or- dowiekich i sylurskich Chitinozoa w rejonie B ałtyku i Morza Północnego. Pierwsze lepiej udokum entow ane stratygraficznie Chitinozoa z regionu śródziemnomorskiego (Północna A fry
k a i Hiszpania) zawdzięczamy pracom francu
skiego badacza P. T a u g o u r d e a u z Paryża 1 Hiszpana F. C r a m e r a z Leon. Z Ameryki Południowej Chitinozoa znane są głównie z Brazylii dzięki pracom Frederico L a n g e . Obszerniejsze opracowania paleontologiczne i stratygraficzne ordowickich i dewońskich Chitinozoa z A m eryki Północnej zaw arte są w pracach wspomnianego już Jeinkinsa oraz uczonych am erykańskich C o l l i n s o n a i S c h w a l b e g o oraz U r b a n a i L e g a u l - t a. Z obszaru Polski Chitinozoa były opisane po raz pierwszy przez prof. Romana K o z ł o w s k i e g o w roku 1963. Zgromadził on bo
gatą kolekcję tych i wielu innych, niezwykle interesujących mikroskamieniałości w wyniku wieloletniego rozpuszczania głazów narzuto
w ych i rdzeni w iertniczych z Północnej Polski w Zakładzie Paleobiologii PAN w W arsza
w ie (zob. K i e l a n - J a w o r o w s k a , 1964,
„W szechświat”, zeszyt 7—8). Ponadto zostały one opisane z w arstw sylurskich z wiercenia Łeba przez A. Eisenacka oraz z ordowickiego
zlepieńca w Górach Świętokrzyskich przez dr
R yc. 5. K o m o ry M a r g a c h itin a m a rg a rita n a p o łącz o n e w ła ń c u c h . P o w . ok. 360 XR yc. 4. F r a g m e n t zesp o łó w D e s m o c h itin a m in o r z z a c h o w a n ą , o k ry w a ją c ą je w s p ó ln ą śc ia n ą z w a n ą „ r ę k a w e m ” (A, B) i m a ło zn iszczo n y „ k o k o n ” ca łk o w ic ie p o k ry ty w sp ó ln ą śc ia n ą (C). R y s u n e k o ry g in a ln y p ro f.
K o zło w sk ieg o z p r a c y O n a tu r z e C h itin o zo a 1963
4
R y c. 8. C y a th o c h itin a c a m p a n u la e fo r m is ,
dno
k o m o ry zn iszczo n e. P o w . ok. 300X
R y c. 6. L a g e n o c h itin a e sth o n ic a . P o w . ok. 130X
H. S z a n i a w s k i e g o z Z. Paleobiologii PAN.
A utor niniejszego arty k u łu opisał znaczną ilość Chitinozoa sylurskich i dolnodewońskich z w ier
ceń w ykonanych na Lubelszczyźnie. Chitinozoa te okazały się bardzo cenne dla straty g ra fii ubogich w inne skamieniałości w arstw skal
nych, któ re m ają duże znaczenie w problem ie In sty tu tu Geologicznego pt. „O kreślenie u k ła
du przestrzennego perspektyw icznych d la ropy i gazu poziomów skał zbiornikow ych”.
R y c, 7. P a r a c h itin a c u rv a ta . P o w . o k. 200
X
Mimo przeszło czterdziestoletniej już historii poznania Chitinozoa, ich pokrewieństwo biolo
giczne a naw et ich funkcje wciąż pozostają nie
rozw iązaną zagadką, która stanow i wyzwanie dla w ielu badaczy. Jeden z najlepszych znaw
ców mikroskamieniałości niew apiennych nieży
jący już prof. Georges D e f l a n d r e z Paryża w yraził naw et pesymistyczną opinię, iż Chiti
nozoa rep rezen tu ją jakąś w ygasłą grupę, której pochodzenia nie uda się wyjaśnić.
Pierw sze próby określenia pozycji system a
tycznej Chitinozoa oparte były na zbyt małej jeszcze ilości obserw acji i dziś m ają już w y
łącznie znaczenie historyczne. W ażnym etapem w poznaniu Chitinozoa było odkrycie nowych, niezw ykłych faktów , uzyskanych dzięki dosko
nale zachowanym okazom z głazów narzuto
w ych i in terp retacja tych faktów przez prof.
Romana Kozłowskiego w pracy pt. O naturze Chitinozoa. A utor ten zwrócił uwagę n a cał
kow ite odizolowanie w nętrza komór od środo
wiska zewnętrznego i n a b rak połączenia mię
dzy ich w nętrzam i w zespołach. Doprowadziło to do zaprzestania nazyw ania zespołów Chiti
nozoa m ylącym określeniem „kolonii”. W ska
zał on także n a duże podobieństwo odkrytych przez siebie zespołów komór Desmochitina m i
nor osłoniętych rekawem , nazyw anych „koko
nam i” (plansza la, b) oraz spiralnie zwinię
tych łańcuchów, do współczesnych torebek ja jow ych i kokonów niektórych wieloszczetów lub ślimaków. Opisał on także łańcuchy z ta kim i komorami, które uw aża za początkowe elem enty, przystosowane do przytw ierdzania się do podłoża. Obserwacje te pozwoliły m u w ysunąć wniosek, że Chitinozoa nie należały do pierw otniaków lecz do zwierząt wielokomórko
w ych i najpraw dopodobniej pełniły rolę osło
5
R yc. 9. D e s m o c h itin a b a rb a tu la . P o w . ok. 720 X
n ek jajowych. Występowanie u innych gatun
ków pustych w ew nątrz wyrostków bazalmych i ich banieczkowatych przydatków sugeruje, że niektóre Chitinozoa mogły swobodnie unosić się w wodzie. Większość badaczy obecnie po
dziela pogląd Kozłowskiego, a'le J e n k i n s wprost uważa je za osłonki jajow e graptoli- tów, zaś radziecki paleontolog z Nowosybirska Aleksander O b u t za cysty przetrw alnikow e bruzdnic (Dinophyceae).
Hipotezy Jenkinsa i O buta nie zostały dotych
czas zaakceptowane przez badaczy Chitinozoa, ze względu na zbyt powierzchownie przeprow a
dzone porównanie i niewyjaśniemie niektórych zasadniczych elementów morfologii i sposobów w ystępow ania Chitinozoa. W m arcu 1977 roku M arcel L o c q u i n w ystąpił na Kongresie My- kologicznym w Tam pę na Florydzie z nową, zaskakującą hipotezą, że Chitinozoa są ściśle spokrewnione z grzybam i d wobec tego można śmiało zmienić ich nazwę na Chitinomycetes.
Niestety, dotychczas nie ukazała się żadna ob
szerniejsza publikacja n a ten tem at i nie w ia
domo jakim i now ym i argum entam i dysponował au to r tej hipotezy. W świetle dotychczasowych wiadomości pokrew ieństw o takie jest mało prawdopodobne.
Najnowsze obserwacje w mikroskopie ele
ktronow ym pozw alają n a potwierdzenie z dużą pewnością poglądu, że kom ory Chitinozoa nie były osłonkami dojrzałych, aktyw nie działają
cych organizmów lecz stanow iły hermetycznie zam knięte pojem niki podobnie jak osłonki ja
jowe niektórych bezkręgowców lub też cysty przetrw alnikow e niektórych alg. Obserwacje uzyskane dzięki zastosowaniu mikroskopu ele
ktronowego do badań mikroskamieniałości zbu
dowanych z substancji organicznej w skazują n a duże podobieństwo morfologiczne pomiędzy
R yc. 10. E is e n a c k itin a sp. P o w . ok. 720 X
