582 Z A P I S K I
zaczęły o n e p o w sta w a ć w I p o ło w ie X IV w . O sobne b ra ctw a m ie li tra g a rze oraz m u zycy. Istn ia ły te ż k o n fra tern ie g ru p u ją ce u rzęd n ik ó w ra d y m ie jsk ie j (pisarze, k ap elan , m ed y k , a le ta k że łu c z n ic y , sta je n n i, k u ch arze itd.). O sobną, a bardzo in te
resu jącą k a teg o rią b ractw , b y ły o rg a n iza cje (np. b ra ctw o św . G ertru d y p o w sta łe w k o ń cu X IV w .) o p iek u ją ce się p ielg rzy m a m i, p od różn ik am i, k u g la rza m i i in n ym i osob am i p rzeb y w a ją cy m i cza so w o w L u b ece, k tó ry m z a p ew n ia n o sc h ro n ien ie, w y ż y w ie n ie , w sp a rcie p ien iężn e oraz o p iek ę m ed y czn ą . Z k o le i w rozd ziale IV om ó
w io n o d zia ła ln o ść to w a rzy sk ą , gosp od arczą a ta k ż e c h a ry ta ty w n ą b ra ctw . A utorka je s t m .in . zdania, że k o n fra tern ie m o g ły u ła tw ia ć r e a liz o w a n ie różn orak ich in te r esó w g osp od arczych p rzy n a leżn y ch do n ic h człon k ów . C h a ra k tery sty czn y m p rzy
k ła d em je s t b ra ctw o św . L eon ard a, k tó reg o czło n k o w ie d ą ży li do zm on op olizo
w a n ia h a n d lu z p o łu d n io w y m i N iem ca m i, czy b ra ctw o ś w . A n to n ieg o , g d zie p rze
w o d z ili k u p cy h an d lu jący ze S k a n d y n a w ią . R ozd ział V p o św ię c o n y jest o rgan izacji b ra ctw . N a ich czele sta li sta rsi, w y b ie r a n i d oży w o tn io lu b n a p e w ie n czas. Z k o lei sza fa rz za jm o w a ł się p r z y g o to w y w a n iem zab aw , zebrań itp . C złon k ów lic z y ły b ra ctw a od 12 do 150. G ospodarkę brack ą o m ó w io n o w ro zd zia le V I. D om in u jące zn a czen ie m ia ły w n iej op eracje ren tą m iejsk ą , obrót n ieru ch o m o ścia m i i in w e s ty cje. W reszcie r ó w n ie ż w rozd ziale V I sch a ra k tery zo w a n o k ró tk o lo s y b ra ctw w o k resie reform acji.
M . D.
A lek sa n d er I. S z a p i r o, P r o b lie m y s o c ja ln o -e k o n o m ic z e s k o j isto rii R u si X I V —X V I w w ., Iz d a tie lstw o L en in grad sk ogo U n iw ie r sitie ta , L e n in grad 1977, s. 214.
A u to r p rzed y sk u to w a ł w k sią żce n iek tó re, sp orn e w h isto rio g ra fii rad zieckiej p rob lem y zw ią za n e z h istorią g o sp o d a rczo -sp o łeczn ą R u si X IV —X V I w . P raca sk ła da się z trzech ro zd zia łó w . P ie r w sz y z n ic h (’’Z ie m le d ie lje i żiw o tn o w o d stw o w le s - noj zon ie W ostocznoj J ew ro p y ”) o m a w ia te c h n ik i u p raw y ro li, stru k tu ry u p ra w zbo
ż o w y ch oraz sta n h od ow li. S z a p i r o jest zd an ia, że w X IV — X V I w . d okonały się dalek o id ące zm ian y w go sp o d a rstw ie w ie jsk im R u si zw ią z a n e z u p o w szech n ie n ie m soch y z od k ła d n icą , w p ro w a d zen iem tró jp o lo w eg o sy s te m u u p raw y roli oraz n a w o żen iem . S och a z o d k ła d n icą s ta w a ła s ię , zw ła szcza od p o ło w y X V I w ., p o d sta w o w y m n a rzęd zie m o rn ym . Jej u p o w szech n ien ie w a ru n k o w a ło w z ię c ie pod u p raw ę g leb g orszych (k olon izacja te r e n ó w p ółn o cn y ch i w sch o d n ich ), w y m a g a ją cych ta k ż e n a w o żen ia . N a w o żen ie zaś u m o żliw iło w p ro w a d zen ie n a g o rszy ch gle
b ach tró jp o ló w k i. Trój p o ło w y sy ste m up raw y roli sta je się w e d łu g au tora d om in u ją cy m od sc h y łk u X V w . K olon izacja g o rszy ch g leb oraz z w ię k sz e n ie (per co p ita) u p ra w ia n eg o a rea łu sp o w o d o w a ło jeg o zd an iem rozszerzen ie u p raw y ży ta i ow sa n a n iek o rzy ść p szen icy. Ś red n ie p lon y u zy sk iw a n e z ty c h k u ltu r w y n o siły w X V I w.:
4 ziarna w p rzyp ad k u ży ta , 3 — o w sa. Z w ięk szen ie w y d a jn o śc i p rod u k cji rolnej u n ie m o ż liw ia ł n ied o sta tek n a w o zu . J a k k o lw ie k w X V —X V I w . n o to w a n y jest w zrost lic z b y zw ierzą t h o d ow lan ych , b y ł on n ied o sta teczn y .
W rozd ziale II (’’P ro m y szlien n o st, ryn ok , n a je m ”) om ów ion e z o sta ły n ie k tó r e za
gad n ien ia zw iązan e z rozw ojem m ia st, rzem io sła i ry n k u w ew n ętrzn eg o . A utor stw ierd ził, że od drugiej p o ło w y X V I w . n a stęp o w a ła o dbudow a sta ry ch ośrodków m ie jsk ic h o raz p o w sta w a n ie n o w y c h (P o w o łże, S yb eria). R ozp atru jąc charakter m iast ru sk ich Szap iro p o lem izu je z p ogląd am i, w e d łu g k tó ry ch m ia sta te były przede w sz y stk im cen tram i g ospodarki k sią żęcej i ad m in istra cji p a ń stw o w ej. P od k reśla, że zn ajd u jący się ta m rzem ieśln icy p rod u k ow ali n a zbyt (zw łaszcza od X V I w .), w m n iejszy m zaś sto p n iu za o p a try w a li w prod u k ty rzem ieśln icze sk u p io
5S3
n y ch w o k ó ł d w o ró w k sią ż ę c y c h b o ja ró w , szla ch tę i d u ch o w ień stw o . S tu lecia X IV —X V I ocen ia autor ja k o okres w zro stu gosp od ark i to w a r o w o -p ie n ię ż n e j (podję
cie prod u k cji m en n iczej od X IV /X V w .), i ro zw o ju ry n k u w e w n ętrzn eg o . W k sią żce o m ó w io n o zn aczen ie ty c h czy n n ik ó w dla k szta łto w a n ia się sc en tra liz o w a n eg o p ań stw a ro sy jsk ieg o zazn aczając jed n ak , że m iasta sta ły się ry ch ło o b ie k te m fisk a ln e j ek sp lo a ta c ji ze stron y w ła d zy p a ń stw o w e j. U cierp ia ły on e ta k że z p o w o d u o p r ic z - n in y , k lę sk ele m en ta rn y ch k oń ca X V I w . i w o je n przełom u X V I i X V II w iek u .
In teresu ją co p rzed staw ion a została stru k tu ra r o sy jsk ieg o r y n k u w ew n ętrzn eg o w X V I w . S zap iro u k azał p o w sta w a n ie w y sp ecja lizo w a n y ch , r e g io n a ln y ch cen trów w y tw ó r c z o śc i rzem ieśln iczej, p rod u k u ją cy ch na d a lek i zbyt. W ażną cech ą ryn k u X V I w . b y ł w zrost zn aczen ia p rzed sięb io rcó w sk u p ia ją cy ch su r o w ie c lu b g o to w e p rod u k ty i za licza ją cy ch p ro d u cen tó w ά con to p rzy szły ch d ostaw . W reszcie w roz
d zia le III (’’C h arak tier ra ssło jen ija k r ie s tia n ”) autor poru szył za g a d n ien ia zw ią za n e z p rzem ia n a m i sp o łeczn y m i n a w si. C zęść ch łop stw a za sila ła w ó w cza s szereg i p rze
k u p n ió w lub r zem ieśln ik ó w w ie js k ic h , in n i m ig ro w a li do m ia st. W X V I w . proces te n n a s ilił się. B y li chłopi (zw łaszcza czern o so szn i) sta w a li się k u p ca m i (I ju tc z iw y je lu d i) oraz p row ad zili różnego ty p u p rzed sięb io rstw a — soln e, ryb n e i in n e. N a d ru
g im b ieg u n ie p o w sta w a ła grupa sp a u p ery zo w a n y ch ch łop ów , tru d n ią cy ch s ię często p racą n a jem n ą , ró w n ież w g o sp o d a rstw a ch w ie jsk ic h .
M . D.
Jerzy S i k o r s k i , M o n a rch ia p o lsk a i W a r m ia u s c h y łk u X V w ie k u . Z a g a d n ien ia p r a w n o -u s tr o jo w e i p o lity c z n e , W y d a w n ictw o „ P o jezie
rze”, O lsztyn 1978, s. 200.
T em a tem p racy jest p roces in te g r a c ji P ru s K r ó lew sk ich i W arm ii z P o lsk ą na tle sp oru o obsadę s to lic y b isk u p iej n a W arm ii w la ta ch 1489— 1492. A u to r a n a li
zu je jeg o stron ę p ra w n o -p o lity czn ą i u strojow ą. P od łożem sp oru b y ło d ą żen ie o li
g a rch ii p ru sk iej i b isk u p a w r a z z k a p itu łą w a rm iń sk ą do u trzym an ia u p rzy w ilejo w a n e j p o z y c ji sp o łeczn o -p o lity czn ej i w y n ik a ją c a zeń o b aw a przed in g e r e n c ją k róla p o lsk ieg o w w e w n ę tr z n e sp ra w y P ru s K r ó lew sk ich . B isk u p w a r m iń sk i p o słu g iw a ł s ię t u p ew n y m i a rg u m en ta m i n a tu r y p ra w n ej, k tó ry ch w a rto ść i zn a czen ie pod
d an e zo sta ło w k sią ż c e J. S i k o r s k i e g o szczeg ó ło w ej a n a lizie. Z d ru giej stron y sp o łe c z e ń stw o P ru s K r ó lew sk ich , w r a z z je g o n ajb ard ziej u p rz y w ile jo w a n y m i w a r
stw a m i a k cep to w a ło k o rzy stn y p r z y w ile j in k orp oracyjn y, co w sposób parad ok saln y u w id o czn iło się w a k cie k o n fed era cji P ru s i W arm ii p rzeciw k o k ró lo w i p o lsk iem u w 1485 г.: za o strza n ie się k o n flik tu z k ró lem p ro w a d ziło do ty m w y ra źn iejszeg o p o d k reśla n ia w ię z i z K oron ą P o lsk ą . W te n sposób p roces in te g r a c ji tr w a ł, ch oć jeg o fin a ł n a stą p ił dop iero w 1569 r.
W p ra cy w y k o rzy sta n o m ięd zy in n y m i zbiory a rch iw u m Z ak on u K rzyżack iego;
n o w e , w a ż n e źródła o d n a lezio n o w A r c h iw u m D ie c e z ji W arm iń sk iej w O lsztyn ie.
Z. M.
R ég in e P e r n a u d, P o u r en ji n ir a v e c le M o y e n A ge, E d ition s du S e u il, P a ris 1977, s. 161.
K siążk a R ég in e P e r n a u d, k iero w n iczk i le C entre J ea n n e d’A rc w O rleanie przypom ina, że m im o r ew o lty rom an tyczn ej w X I X w ., k tóra p rzy w ró ciła zn am io
na w a rto ści ep oce śred n io w iecza , ok res te n (V—X V w.) n ad al p ok u tu je w św ia d o -
