1
SPIS ZAW ARTOŚCI T E C Z K I— ...
.... K A / y / ł S fe r ie i-
... ..\...
I. M ateriały dokum entacyjne 1/4—-rolacja właściwa
1/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora 1/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora
• §
II. M ateriały u zup ełn len lające relację
Ul. Inne m ateriały (zebrane przez „relatora”):
1)1/1- dot. rodziny relatora
MI/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.
»
III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1 9 4 5 ) III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.
ill/5 -ln n e .,.
IV. Korespondencja
V W ypłsy ze źró d eł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne”}
VI Fotoarafie
2
3
8 H Śf U d zia ł kobiet Zagłębia w walkach o wyzwolenie w I I Wojnie
Światowej. J*
J r Maria Kania. ~
--- : » t *
Maria Kania urodziła się w Zaw ierciu, d'nia 4 grudnia. 19 1 2 r . z ojca Wincentego i matki F r a n c i s z k i ,
Ukończyła Państwowe Seminarium N a u c z y c H s k i e Żeńskie im .A nt.Osu ch ow s
kiego w Zawierciu w roku 1934-tym.
W okresie nauki n a leża ła do drużyny h a r c e r s k i e j , n a d a l też po skończeń
n iu seminarium była czynną harcerką, Ł d
Zdobytego zawodu n a u c zy c ie ls k ie g o nie mogła kontynuować,gdyż* c zy s, w którym otrzymała dyplom,charakteryzował się nadprodukcją n a uczy cie l s t w a , stąd trudność otrzymania posady w wyuczbnym zawodzie.
Z tych powodów znalazła' się w pracy jako pracownik umysłowy w Fabry
ce Łączników Kutolanych S m e s t lirbe w Za w ierciu. '
Bardzo akuratna, solidna i sumienna wykonuje swe' obowiązki bez zarzutu u d zie la ją c się również s p o ł e c z n i e .
Na terenie zakładu-pracy pracuje w Polskim Czerwonym K r z y ż u .'
Odbywa kurs PGK* Jest więc przeszkolona w zakresie zagadniem i pracy objętej programem PCK.
Z chwilą wybuchu" wojny i p an ik i powstałej w Z a w ie r c iu ,m ia ś c ie ,le ż ą c y m b lisk o granicy n i e m i e c k i e j , powodującej masową ucieczkę mig s z k a ń e ów jego m ieszkańeów,rodzina M ar ii optfszcza dom.Ona zostaje na posterunku w swym zakładzie pracy.
Z drogi u cie czki wraca do Zawiercia jej siostra" Z o f i a ,b y nakłon ić j ą do wyruszenia zL m iasta.M aria odmawia.Nie id zie w "ucieczkę*
Zostaje na m iejscu i tu znajduje przydatność swych umiejętności sama-
* ry tań s k ich .p ra cu je w s z p i t a l u przy rannych z kampanii w rześn io w e j.
Na skutek k lęsk i wrześniowej i upadku n ie p o dleg ło śc i ojczyzny -
M ar ia ,h a rc e r k a ,p ra w d ziw a P o l k a ,p a t r i o t k a ,z m iejsca włącza się w pracę
“ mającą na celu walkę z okupantem poprzez kon sp iracy jną prasę.
Właśnie w Zawierciu,włączonym do Rżes;zy,w warunkach n ie b e zp ie c z n y c h ze względu na panoszenia ge stapo, j użę z końcem listo p a da 193 ^'r. zaczyny wychodzić tajna gazetka Płomień1' '
"płom ień.w swych artykułach,wiadom ościach o sy tua cji na f r b n c i e , p atrio tycznych wierszach - wzywał do oporu*wbbec okupanta,do a k c ji sabotażo w e j , bojkotowania zapisów na roboty do Niemiec,podtrzymywał ducha w spo
łeczeństwie ,
Maria je s t kolporterką "P ł o m ie n ia ” w okresie od l i s t o p a d a T939 dp 1-go września 194or.
W dniu 1-go w rz e śn ia ,w rocznicę w y b u c h ł w ojny , n a stą p iło wykrycie"Pło- m ienia"M aria zostaje aresztowana w dniu 1 . 1 o , 1 9 4 o r . i po krótkim poby
cie w piwnicach zaw ierciańskiego g e s t a p o ,z o s t a je przew iezio n a do w ię z ie n ia śledczego w O p o lu ,g d zie przebywa ponad rok cz a su .
P rzeszła tu c ię ż k i odcinek życia w ię z ie n n e g o ,ś le d z tw o przy w i ę z i e n i u jej w pojedynczej c e l i .
Samotność,brak kontaktów,pozostawanie z własnymi myślami,niepokojem wewnętrznym,do tego głód,zimno,to koszmar tych dni.
. , Życie M arii stało się l ż e j s z e ,g d y zn a la zła się w c e l i z biorow e j.
Tutaj więzione uczyły się wspólnie j .n i e m i e c k i e g o ,e s p e r - a n t a , słuchały tematów z h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j , przygotowywanych p rzez polonis tkę Urszulę le s zc z y ń sk ą ,p r o w a d z iły dyskusje na tematy problemowe i ooruszały zagadnienia e t y c zn e .M a r ia wykazywała zawsze swą-wysoką etyk*, j a k mogły, broniły się przed zgnuśnieniem w ięziennym.M iędzy innymi
robiły różne drobne pras dmioty z p ió r g ę s ic h .M a r ia uczyła towarzyszki pięknej roboty ręcznej " f r y w o l i t e k " -
Była ona bardzo skrupulatna i sp raw iedliw a. <- - J - .
Zdobyta n ie kied y dodatkowa kromka chleba w p r z y d z ia le w ięziennym ,była przez Marię z n a jw ię k sz ą sumiennością podzielona na k ilk a n a ś c ie p o r c ji dla w szystkich w spółwięźniarek.Żadna z obecnych w c e li nie p o trafiłab y dokonać tak sprawiedliwego p o d z i a ł u . Rdzeniu ł
SlO&łfid/, t cfo ctU JubhcljćĄ CZtliokfrdij , CfOTAitl/i-llOt V7>ęd&uj
4
W grudniu 1941 roku zostaje wyrokiem Sądu Sondergericht w Katowi
cach. skazana na 3 1/2 lat cieżkiego w ię zienia.Jedzie więc transpor
tem przez Wrocław do Fordonu,
Z dala od rodzinnego domu,od możliwości odwiedzin przez b lisk ic h , tu w ciężkim w ię zieniu,jeszcze nardziej odczuwa ciężar życia bez- bronnego^flfcięźnia.Głód, zimno i świadomość, że taki stan ma trwać'kilka łat - to elementy ponure,
r iTyrok sądoWy ,~a faktyczny wyrok gestapo,to dwie różne ‘sprawy.Ten os
tatni nie był znany M arii.
Władnie' wiosną 1942 roku wraz z grupą trzech harcerek zostaje: przewie
ziona do S tammłagr.u w Sosnowcfu.1 wydawało się,że chyba już tutaj będzie miejsce 'Odbywania wyroku sądowe go. vf tutejszym lagrze przy ul.Towarowej przebywały przeważnie więźniarki fcrótkowyrokowe.Maria przekazuje wiadomość do domu.o nowym miejscu pobytu.
Dom tak blisko.Odżywa wewnętrzna siłaf,którą. jej nigdy nie opuszcza ł a ł a , obecnie jednak odwiedziny ukochanej siostry,pomoc w fotmie paczuszek żywnościowych,dobrze okradzionych przez personel więzienny, pozwalaj ą poprawić samopoczucie,zmnmjszyć nieco uczucie głodu,podciągnąc siły . Szybko- jednak kończy się - tutaj pobyt.
Dnia 17 grudnia 1942 roku w ogromnie tajemniczym nastroju jedzie trans-portem więziennym w nieznane'.
Krótko trwała podróż,a tajemnica stała się dla Marii i transportowanych z nią z Sosnowca kilkunastu więźniarek , jasna.
Oświęcim ze* 'swą słynną-bramą z napisem "Arbęit macht fre i "
pochłoną!- transport więźniarek.
Stamtąd już marszem’ w~ grudniowy wieczófpod. eskbrtą SS do obozu kobie
cego na Brzezince,
I teraz właśnie wyjaśnił -1 się. wyrok gestapo".Nie ciężkie więzienie w/g wyroku swądowego,al obóz* zniszczenia i ‘ zagła,dy.
W tym okresie Brzezinka była obozem w stanie ogromnego prymitywu.
Obóz dopiero rękami więźniów sie budował.Maria" dostała “przydział do bloku nr*7 na lagrze "A " t.
Straszny prymityw,zupełny brak warunków sanitarnych,głód i brud - powodowały epidemie, zabierające masami głodne i źle odziane Więźniar
k i . Tyfus, biegunka, świerzb,pęcherzyca i . t . p .- ' sia ły zniszczą n i e .
Maria należała do osób,które nawet w najcięższych sytuacjach nie tracą ducha,nie załamują się p sy chiczn ie.N apęwno uświadomiła sobie łatwość rozstania się ze światem,nie dopuszeżała jednak do siebie tej myśli.
Była jednostką, mocną. Wewnętrznie,
Mimo odporności wewnętrznej nie zdołała jednak fizycznie znieść wa
runków bytowania. , ■ , /• 7" ‘ -7 _
Zmarła na rewirze wiosną 1943 roku, '7 Swe młode , szlachetne. życie złożyła na. ołtarzu ojczyzny_ walcząc -z. największą tyraliią naszyOh czasów - hitlerowskim faszyzmem.
o
b .w ię zień obozu Oświęcim-^Brzezinka c ( n r ' 27573 t
zam.WęZawierciu,Niedziałkowskiego 1o.
Zawiercie , dnia 25* o 2 . 1975'*
Relacja sporządzona została na popstawie wspólnych przeżyć autor
ki wspomnienia, z Marią Kanią ,
na podstawie wspomnień Marii M arkiewicz,Zaw iercie, Piwna 11 oraz na podstawie informacji uzyskanych od siostry lua r ii -
Zofii Jaworskiej, zamtw Zawierciu
5
.
