Położą kamień i kwitel

Dziennik Lubelski, 1990 nr 162, s. 7

K i r k u t w L u b l l n l

Na nl. Walecznych było tłoei no. Podjeżdżały całe autokary.

w

T « r p y w a ł się różnojęzyczny t ł u m obwieszony aparatami. Mię- dzy amerykańskimi, szwedzkimi, f r a n c u s k i m i dżinsami widoczne były też chałaty ortodoksów. 2 y dowskie wycieczki * całego 6wia- ta przystawały w t y m miejscu

obowiązkowo.

Przy uJ. Walecznych w Lub- linie znajduje się cmentarz ży- dowski Teren, przecięty r«a p6ł aleją Lenina, należący do gmi- ny żydowskiej, liczy ponad 5

heMtarów. Zainteresowanie wzbu- dza caęść już dziś wygrodzona

„potrzaskanymi" macebami i od- lanymi w żeliwie menorami. Ten symboliczny mur okala kopulastą budowlę, w której można się dopatrzyć powtórzenia form na- grobków żydowskich. Lubelski kirkut przechodzi gruntowną re- nowację, finansowaną przez fundację Sary i Manfreda Fren- klów z Antwerpii. Fundację po- wołano do życia 9 listopada 1988 r., wtedy też wmurowano akt e - rekcyjny świątyni.

9 listopada br. — czego bar- dzo sobie życzy wykonawca spółka „Tender", autor projektu architektonicznego Stanisław Machnik i sponsorzy — pierwsi wierni powinni móc wejść do synagogi. Data jest ważna. W tym dniu, 48 lat temu Niemcy dokonali ostatecznej zagłady lu- belskiego getta.

O projekcie renowacji cmen- tarza i symbolice jego elemen- tów mówi autor projektu archi- tekt Stanisław Machnik:

— Musiałem poznać rzeczy, o których przedtem nie miałem pojęcia, literatura na temat kul- tury żydowskiej jest niesłycha- nie uboga. Oglądałem synagogi w Krakowie, Warszawie, prze- brnąłem przez studium nt.

cmentarzy żydowskich w Lubli- nie. To był punkt wyjścia dla prac studialnych. Ideałem była- by możliwość odtworzenia na- grobków cmentarnych w ich o- ryginalnej postaci. Niestety, peł- nej inwentaryzacji cmentarza nie ma. Zdecydowaliśmy, że o- biekt będzie się więc składał z rzeczywistego cmentarza (ist- nieje częściowa dokumen- tacja pochówków) i zbiorowej symbolicznej mogiły. Stąd też nekropolia została ogrodzona nagrobkowymi płytami — mace- bami (macewami), powtarzają- cymi kształt jedynej oryginalnej z tego cmentarza. Maceby, ma- jące symbolizować trwałość pa- mięci, wykonano z beto nu. Każ- da jest inna, specjalnie podnisz-

czona, nadkruszona. Przedzielają je stylizowane menory — świecz- niki siedmioramienne. Przy każ- dej znajdzie się druga część na- grobku - tumba. Chcąc dać mo- żliwość upamiętnienia zmarłych, zostawiliśmy w każdej macebie wgłębienie na tabliczkę, na której będzie można umieścić nazwiska.

Operując dwoma kształtami:

mieswzeniami znajdzie się bima (krzesło, na którym zasiada prowadzący modlitwy) i naj- świętsze miejsce synagogi aron hakodesz — szafa do przechowy- wania świętych ksiąg. Dwu- stronne schody wiodą też do ez- rat nanium — miejsca dla ko- biet, które jak w świątyniach prawosławnych mają prawo u- czestniczyć w modłach osobno, w tzw. babińcach.

Ciekawostką tej budowli jest i to, że światło dzienne przez o- twór w kształcie gwiazdy Dawi- da pada tu specjalnie, oświetla- jąc ołtarz z określonej strony.

Trzeba było w związku z tym wymaganiem zmienić wcześniej- szy projekt.

Położą kamień i kwitel

mace ba i tumbą, zaprojektowa- łem świątynię cmentarną. Jest ona i świątynią, i izbą pamięci.

Początkowo miało to być pomie- szczenie dla obmyć rytualnych osób odwiedzających cmentarz, słusznie chyba jednak rozsze- rzyła się ta koncepcja na miej- sce modlitw i małe muzeum ju- daizmu. Myślę, że udało mi się to tej budowli osiągnąć bardziej efekt pomnika niż obiektu ar- chitektonicznego...

Synagoga przy ul. Walecznych

— co może zainteresować laików

— w dolnej kondygnacji ma 'miejsce dla modlących się (mifci

ich być co najmniej dziesięciu płci męskiej — tak przewidują przepisy tego obrządku). Obok są zwykłe umywalki: każdy po odwiedzinach cmentarza powi- nien umyć ręce, bo cmentarz

jest uważany za miejsce rytual- nie nieczyste. Nad dolnymi po-

Dodajmy też, że budowa, rea- lizowana w szybkim tempie ma wszelkie dane do planowego ukończenia. 2 mld zł, jak prze- widuje kosztorys, powinny być wydane wkrótce. W listopadzie na rzeczywistych i symbolicz- nych mogiłach pojawią się ka- mienie I kwitle. Kamienie są znakiem obecności, kartki pa- pieru, kwitle, to życzenia żywych do nieżyjących. Cmentarz na

Walecznych będzie wielkim pom- nikiem martyrologii Żydów lu- belskich. Tych, którzy zginęli przy likwidacji pierwszego getta w kwietniu 1942 r., I tych. któ- rych przeniesiono do mosterget- ta na Majdanie Tatarskim (ma- jących kenkarty), łeby 9 listo- pada wymordować Ich na miej- scu albo w obozie na Majdanku.

EWAD.

Maceby | menory na lubelskim kirkucie.