Nelke Władysław

1

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

I ./l. R elacja 0 ó . / I - \ 9

I./2. D o ku m enty ( sensu stricto) dotyczące relato ra / C . C 3 * kI./3. Inne m ateriały dokum en tacy jn e dotyczące relato ra -—

I II./l. M ateriały dotyczące ro d zin y r e l a t o r a ---

III./2. M ateriały d o tyczące ogó ln ie o k resu sprzed 1939 r. — '

III./3. M ateriały do ty czące ogólnie o k resu okupacji ( 1939-1945) — , III./4. M ateriały d o ty czące ogólnie okresu po 1945 ---

III./5. Inne . .- r - IV. K orespondencja

"II. M ateriały u zupełniające relację

V. N azw iskow e karty inform acyjn e 11, f VI. F otografie

2

3

4

5 i

6

7

8

9

( ? ) - 1

10

11

12

13

14

15

16

17

~ T T r\

18

/ ⁷ 19

20

21

22

23

i / T e l M M

Nelke Władysław Zachariusz/1 903-1 945/, pomoc partyzantom obw. AK 't

Ur. w Kulicach, pow.Tczew, s.Władysława, rolnika i Marii z d. Pa­

włowskiej. W latach 1919-1920 ukończył 9-miesięczny kurs nauczyciel­

ski w Pelplinie, po czym 15»IV.1920 r. wstąpił do sem.naucz, w Gru­

dziądzu. W połowie 1920 r. uczestniczył, jako niepełnoletni ochot­

nik w wojnie polsko-boszewickiej. 1.III.1921 r. rozpoczął praktykę w nadleśnictwie państw, w Dębowie, pow. Tczew. Pracował następnie w Skrzyni, pow. Starogard.

W latach okupacji, będąc leśniczym w Błędnie pow.

był zaangażowany w działalność konspiracyjną. Przy pomocy swej żony Gertrudy, ' syna Tadeusza /ur.1928 r./ oraz córki Czesławy /ur.

1930 r./ zaopatrywał pobliskie bunkry grupy partyzanckiej Stefana Gussa, ps."Dan", w żywność, odzież a nawet środki walki. Gertruda została aresztowana w sierpniu 1942 r . , a Władysław 23*IX.1943 r.

Więziony w obozie konc. Stutthof, nr 26386, zamordowany tamże w sty­

czniu 1945 r.

Okr.Dyrekcja LP, akta pers.W.Nelke; Rei.A.^ożdżyńskiego.

J.Milewski

24

Nelke Władysław Zachariusz ps. nieznany (1903-1945), kmdt Plac. AK Błędno, Obw.

Starogard Gdański.

Urodzony 23 VIII 1903 w Kulicach pow.

Tczew, syn W ładysława i Marii z d. Pawłow­

skiej, właścicieli 115 ha gospodarstwa rolnego w Kulicach. W latach 1919-1920 ukończył w Pelplinie dziewięciomiesięczny kurs nauczy­

cielski, po którym 15 IV 1920 wstąpił do Semi­

narium Nauczycielskiego w Grudziądzu. W poło­

wie 1920 uczestniczył w wojnie polsko- -bolszewickiej jako niepełnoletni ochotnik. Od 1 III 1921 rozpoczął praktykę w Nadleśnictwie w Dębowie pow. Tczew. Następnie pracował

w Nadleśnictwie Skrzynia pow. Starogard Gd., potem w Nadleśnictwie Błędno, gdzie wraz z rodziną zastał go wybuch wojny. Należał do Przysposobienia W oj­

skowego Leśników.

Wcześniej w TOW „G ryf Pomorski”, kontakty konspiracyjne ze Stefanem Gussem ps. „Dan”, organizującym w Borach Tucholskich oddz. part., nawiązał za pośrednictwem M ichała Franciszka Nelka, brata żony Gertrudy (z d. Nelka).

Leśniczy w Leśnictwie Błędno, do czasu aresztowania we wrześniu 1943 żył na stopie okupacyjnej legalności. Od połowy 1940 leśniczówka była jed n ą z wielu

kwater konspiracyjnych S. Gussa, miejscem odpraw z dowódcami grup party­

zanckich, kwaterą partyzantów OP „Świerki”, magazynem broni. Budował schrony, przygotowując zaplecze dla powstających oddz. part. Do AK został zaprzysiężony w sierpniu 1942 przez S. Gussa, otrzymując zadanie m.in. ubez­

pieczania odpraw na terenie leśniczówki, prowadzenie wywiadu o ruchach i miejscach postoju niemieckiej żandarmerii i jednostek W ehrmachtu. W zakre­

sie legalizacji współpracowała z nim Waleria Felchnerowska, urzędniczka gm.

Osiek, wystawiająca fikcyjne dokumenty niemieckie. Łucja Nelka ps. „Jadwiga”

ze Starogardu Gd. dostarczała kartki żywnościowe, odzieżowe i tytoniowe oraz fikcyjne dowody osobiste. Łączniczką była też córka Czesława ps. „Sława”, utrzymująca kontakt z gm. Osiek przez Franciszkę Raszeja z Radogoszczy oraz placówkami AK w Łubach i Kasparusie. Został aresztowany przez gestapo z Osieka podczas obławy na leśniczówkę Błędno 25 IX 1943 razem z żoną Ger­

trudą i piętnastoletnim synem Tadeuszem. Obława była prawdopodobnie wyni­

kiem donosu pracownicy leśnej, konfidentki gestapo. Mimo możliwości, które stworzyła Gertruda, otwierając ogień, nie ratował się ucieczką z kwaterującym wtedy S. Gussem, Michałem Franciszkiem N elką ps. „M ichał” (bratem żony) i 14 partyzantami. Był więziony w Gdańsku przy ul. Kartuskiej 3 (obecna na­

zwa), gdzie jeden raz w tygodniu córka Czesława zawoziła czystą bieliznę, od­

bierana była często zakrwawiona. Do obozu koncentracyjnego Stutthof przybył jako więzień polityczny 4 XI 1943 (nr oboz. 26386). Pod datą 18 VIII 1944 figu­

ruje w wykazie wypisanych ze szpitala. W edług relacji świadków został spalony przez Niemców w stodole z grupą chorych więźniów podczas ewakuacji obozu - marszu śmierci.

Dnia 20 VII 1927 w Starogardzie Gd. zawarł związek małżeński z Gertrudą z d. Nelka. Miał troje dzieci: Tadeusza (1928), Czesławę (1930), Gizelę (1942).

Nelke Tadeusz (syn) w chwili aresztowania miał 15 lat. Po ciężkim przesłu­

chaniu w obecności konfidentki w więzieniu w Osieku został zwolniony. Unik­

nął ponownego aresztowania w sierpniu 1944.

Nelke Czesława ps. „Sława” (córka) zam. Kantorek, łączniczka i wywia­

dowczym S. Gussa, uczennica „Dana”, umknęła aresztowania. Przez całą oku­

pację samodzielnie wychowywała siostrę (Gizelę), m ającą roczek w chwili aresztowania rodziców (Władysława i Gertrudy).

AMSt. T. akt personalnych sygn. I-III 27256; APAK, T. problemowa: Leśnicy w konspiracji; tamże T.: N elka Ł., Nelka M. F., Nelke G., N elke W. (nota biogra­

ficzna Józefa M ilewskiego), Szalewski J., Sznajder J. W.; Informacja rodziny;

K o m o r o w s k i K., Leksykon..., s. 121; M ateriały do dziejów Pomorskiego Okręgu ZW Z-A K , Toruń 2000, s. 96, 146; Wspomnienia..., s. 141, 143.

25

26

27

ivC A % K U d .

28

Sztutowo dnia 29 maja 1976r

Pani

Gertruda NE1KE

& D A I 3 K - WRZESZCZ

Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie stwierdza, że w materiałach dokumentalnych tutejszego Archiwum są następujące dane o niżej wymienionym więźniu b. obozu koncentracyjnego

w Stutthofie:

N EEKE Władysław ur. 23.8.'!903rł aresztowany d n ia 25*9.1943r.

dóśtarcźóńy“ zóstał do KL Stutthof w dniu 4.11.1943r. W obozie oznaczony numerem 26 386 jako więzień polityczny. Pod datą 18,8.1944r figuruje w wykazie wypisywanych ze szpitala.

Innych danych o w/w Muzeum nie posiada„

PODSTAWA informacji: I-III-11 066 Teczka akt personalnych, I-V-12 Wykaz wypisywanych ze szpitala, /tp/

29

Sztutowo dnia 29 maja 1976r

Pani

Gertruda NE L K E

G_D A Jf 3 K_-_WRZESZCZ

Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie stwierdza, że w materiałach dokumentalnych tutejszego Archiwum są następujące dane o niżej wymienionym więźniu b. obozu koncentracyjnego

w Stutthofie:

F BIiKS WŁadysław ur. 23.S.19S3r, aresztowany dnia 25,9.1943r, dostarczony został do K L Stutthof w dniu 4«11»1943r* W obozie oznaczony numerem 26 386 jako więzień polityczny. Pod datą .18,8.1944r figuruje w wykazie wypisywanych ze szpitala,

Innych danych o w/w Muzeum nie posiada»

PODSTAWA informacji: I-III-11 066 Teczka akt personalnych, I-Y-12 Wykaz wypisywanych ze szpitala, /tp/

30

31

< 7 —

32

33

34

* L

35

36

37

l

38

F U N D A C J A

ARCHIWUM I MUZEUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ

____________ ORAZ WOJSKOWEJ SŁUŻBY POLEK____________ ,

BIURO FUNDACJI • 87-100 TORUŃ • UL. WIELKIE GARBARY 2 • TEL./FAX (0-56) 65-22-186 http://www.um.torun.pl/AK, e-mail: AK@um.torun.pl, fapak@wp.pl

KONTO: WIELKOPOLSKI BANK KREDYTOWY SA W TORUNIU - NR RACHUNKU 82 1090 1506 0000 0000 5002 0244

Toruń 2.09.2003 r.

Pani

Czesława Kantorek

80-257 Gdańsk - Wrzeszcz

Szanowna Pani !

Jestem dokumentalistką w Archiwum Fundacji i także przygotowują wydanie cz.6 "Słownika biograficznego konspiracji pomorskiej 1939-1945", w któ r y m chciałabym opublikować biogramy Ojca Pani śp. Władysława lelka i śp.Michała Franciszka lelka.

Adres Pani otrzymałam dzięki Panu Janowi W.Sznajderowi,który przekazał naszemu Archiwum zgromadzone przez siebie dokumenty. S ą d z ę , że wybaczy mi Pani wykorzystanie adresu do celów korespondecji, bowiem piszę, aby prosić Panią o dane dotyczące Rodziny Pani zaangażowanej w walkę z okupantem. W związku z tym bardzo (!) proszę o przesłanie odpowiedzi na następujące pytania:

1.jak brzmi poprawna forma nazwiska-Helka czy Helke, bowi e m w opracowaniach brak na ten temat konsekwencji,

2.sprawa śp.Władysława:

data urodzenia, gdzie i kiedy chodził do szkoły powszechnej, czy przed wojną pracował tylko jako leśniczy w Błędnie, czy

39

także wcześniej uczył; w którym roku zawarł związek małżeński z Gertrudą; kiedy został aresztowany, ponieważ podaje się

różne daty, przesłuchania przed wywiezieniem do Stuttfofu;

n r obozowy; data śmierci. Bardzo potrzebne byłyby tu kserokopie dokumentów. Czy Rodzice Pani należeli do

Przysposobienia Wojskowego Leśników, czy działali w Kole Leśników. Czy Ojciec Pani uczestniczył w kampanii wrześniowej 3. Pani Helka Gertruda złożyła w naszym Archiwum relację, ale

chciałabym je uzupełnić o dane:

data aresztowania, czy było to razem ze śp.Władysławem, Jej numer obozowy w Stutthofie; czym zajmowała się po wyjściu z obozu koncentracyjnego; jakie posiada odznaczenia,

wyróżnienia i stopnie wojskowe.

4. Helka Łucja nr obozowy; czy żyje i jak mogłabym się z Hią skontaktować.

5. śp.Helka Michał Franciszek: jak brzmi imię i nazwisko panieńskie Jego żony; ile miał dzieci i czy mogłabym się skontaktować z Jego najbliższymi

Korzystając z okazji, chciałabym prosić Panią o spisanie relacji z Pani działalności konspiracyjnej; czy przyznano Pani uprawnienia kombatanckie ?

W załączeniu przesyłam informację o działalności naszej Fundacji, schemat relacji oraz ostatni nr naszego

"Biuletynu". Chciałabym zaznaczyć, że wspomnienia Pana Sznajdera zostały opublikowane w dwóch książkach, które zostały już wydane przez Fundację.

Łączę serdeczne pozdrowienia dla Pani Gertrudy. Z niecierpliwością będę o c z e k i w a ł a n a P a n i o i I d o w i p d i .

Z wyrazami szacunku i

40

Toruń 13.10.2003 r.

Pani

Czesława Kantorek

80-257 Gdańsk Wrzeszcz

Szanowna P a n i!

Ponieważ nie wrócił list z dn.2.09.2003 r. wysłany przez Fundację, piszę ponownie do Pani, bo czas nagli. W załączeniu przesyłam projekty biogramów Pani bliskich z prośbą o uzupełnienie danych, które Pani zdaniem pominęłam. Proszę o nanoszenie poprawek na załączonym tekście, którego styl zostanie jeszcze wygładzony. Proszę przede wszystkim o podanie daty zawarcia związku małżeńskiego Rodziców Pani oraz nr obozowego Pani Gertrudy , a także odznaczenia i stopnie wojskowe jakie Pani Gertruda posiada. Będę zobowiązana za spełnienie mojej prośby. W załączeniu przesyłam zaproszenie na sesję organizowaną przez Fundację. Miło będzie poznać Panią.

Z wyrazami szacunku i poważania

Elżbieta Skerska redaktor „Słownika”

41

Li

F U N D A C J A

A R C H I W U M P O M O R S K I E A R M I I K R A J O W E J

^ H w m n r - |

BIURO FUNDACJI • 87-100 TORUŃ • UL. WIELKIE GARBARY 2 • TEL./FAX (0-56) 65-22-186 http://www.um.torun.pl/AK, e-mail: AK@um.torun.pl

K O N T O : W I E L K O P O L S K I B A N K K R E D Y T O W Y SA W T O R U N I U , NR 1 0 9 0 1 5 0 6 - 4 6 7 5 - 1 2 8 - 0 0 - 0

l . ó > . W *

Pani

Czesława Kantorek 80-257 Gdańsk Wrzeszcz

Szanowna P a n i!

Ponieważ nie wrócił list z dn.2.09.2003 r. wysłany przez Fundację, piszę ponownie do Pani, bo czas nagli W załączeniu przesyłam projekty biogramów Pani bliskich z prośbą o uzupełnienie danych, które Pani zdaniem pominęłam. Proszę o nanoszenie poprawek na załączonym tekście, którego styl zostanie jeszcze wygładzony. Proszę przede wszystkim o podanie daty zawarcia związku małżeńskiego Rodziców Pani oraz nr obozowego Pani Gertrudy , a także odznaczenia i stopnie wojskowe jakie Pani Gertruda posiada. Będę zobowiązana za spełnienie mojej prośby. W załączeniu przesyłam zaproszenie na sesję organizowaną przez Fundację. Miło będzie poznać Panią.

Z wyrazami szacunku i poważania ...

Elżbieta Skerska redaktor „Słownika”

42

43

r.

44

F U N D A C J A

ARCHIWUM I MUZEUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ ORAZ WOJSKOWEJ SŁUŻBY POLEK

_ ' • ...— n

BIURO FUNDACJI • 87-100 TORUŃ • UL. WIELKIE GARBARY 2 • TEL./FAX (0-56) 65-22-186 http://www.um.torun.pl/AK, e-mail: AK@um.torun.pl, fapak@wp.pl

KONTO: WIELKOPOLSKI BANK KREDYTOWY SA W TORUNIU NR RACHUNKU 82 1090 1506 0000 0000 5002 0244

I

T o r u ń 5. 0 4 . 2 0 0 4 r.

P a n i

C z e s ła w a K a n t o r e k

8 0 - 2 5 7 G d a ń s k - W r z e s z c z

S z a n o w n a P a n i !

P rz e s y ła m w z a łą c z e n iu k s e r o k o p ie b io g r a m ó w P a n i b lis k ic h : 1. N e lk e G e r tru d a ,

2. N e lk a M i c h a ł, 3. N e lk e W ła d y s ła w .

B a r d z o p ro s z ę o ic h p r z e c z y ta n ie i n a n ie s ie n ie e w e n tu a ln y c h p o p r a w e k . B ę d ę z o b o w ią z a n a z a p o m o c i o d e s ła n ie b io g r a m ó w d o F u n d a c ji.

Z o k a z ji Ś w ią t p rz e s y ła m P a n i n a js e r d e c z n ie js z e ż y c z e n ia ś w ią te c z n e .

Z p o w a ż a n ie m ...

^

E lż b ie t a S k e rs k a d o k u m e n ta lis tk a

I r

45

46

47

48

49

50

51

52

v >

-

53