Sarbiński Witold Stanisław

1

SPIS Z A W A R T O Ś Ć T E C Z K I

...

A ^ . r l ASł

< 2 ^/

I ./l. R elacja J^C , /i °L 3 X ^ A b

I./2. D okum enty (^ e n s u stricto) dotyczące relato ra i<6 3 , A** fiO

I./3. Inne m ateriały dokum en tacyjne dotyczące relato ra —

II. M ateriały uzupełniające relację ó 0, i ~ 6

I I I ./l . M ateriały doty czące ro d zin y r e l a to r a ---

III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. -—

III./3. M ateriały doty czące ogólnie okresu o kupacji ( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 ) ---

III./4. M ateriały doty czące ogólnie okresu po 1945 ---

IIL/5. Inne ..

IV. K orespondencja

.. .ę.t. v.& ^ . ...r . : v ...

V. N azw iskow e karty inform acyjne L l

VI. Fotografie J U f i/M Ć U /Ą ^m

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Sarbiński W itold Stanisław (1919-1945)

członek sztabu Tajnej O rganizacji Polskiej M iecza i Pługa, A K J

Urodzony 16 listopada 1919 r. w Kowalu, w rodzinie Lucjana z zawodu stolarza i Reginy z d. M akulskiej. Brat Zygm unta (ur. 1917 r.), żołnierza II Korpusu Polskiego W. A ndersa (zginął w kam panii włoskiej) i Adam a, ps. „Błyskaw ica”,

„Sęp” (ur. 1925 r.) założyciela i kom endanta Tajnej O rganizacji Polskiej (TOP).

Ukończył szkołą pow szechną w Kowalu, a następnie Państw ow ą Szkołą H andlową we W łocław ku - m atura 1938 r. Kilka m iesięcy pracow ał w magistracie w Kowalu, przygotow ując się jednocześnie na specjalnych kursach w Płocku do egzaminu do W yższej Szkoły Handlowej w W arszawie. W tym okresie należał do

„Strzelca” i brał udział w licznych zawodach sportowych. W 1939 r., pow ołany do czynnej służby wojskowej, brał udział w kampanii w rześniowej. D o niew oli dostał się 19 lub 20 w rześnia pod Żychlinem . W październiku 1939 r. uciekł z niewoli i powrócił do rodziny. Od listopada 1939 r. do lipca 1944 r. pracow ał w w arsztacie blacharsko- hydraulicznym A rtura Q usta w Kowalu jako księgow y (dobrze znał jęz. niemiecki). 15 II 1942 r. zawarł we W łocław ku zw iązek m ałżeński z Ireną Rybarską. Przed w ojną i w okresie okupacji m ieszkał w K ow alu przy ul. Kołłątaja.

W 1940 r. zakładał wraz z bratem A dam em m łodzieżow ą organizację konspiracyjną o profilu chadecko-endeckim - T ajną O rganizację Polską.

Odpowiedzialny by za jej pion cywilny, prow adzenie działalności polityczno- propagandowej, m.in. redagow anie ulotek i gazetek oraz prow adzenie archiwum. W początkowym okresie działalności do stycznia 1941 r., w raz z bratem i Zdzisławem Mazierskim kolportow ał na terenie K owala gazetki KZPL i K SSL - „O gniw o” i

„Piorun” . Organizował kolportaż konspiracyjnych w ydaw nictw na terenach powiatów włocławskiego, kolskiego i kutnow skiego - terenach działalności TOP. Jesienią 1942 r. brał udział w rozm ow ach scaleniowych z M iP, który reprezentow ał Ireneusz Sieradzki, ps. „Cezary B aryka”, „Andrzej Żw irski” . W ich w yniku TOP w szedł na zasadach autonom icznych do MiP, a wraz z jego pow iatow ym i strukturami, rok później do AK. Po zaw arciu związku małżeńskiego, ze w zględu na żonę i dzieci, ograniczył sw ą działalność do kierowania siatką łączności konspiracyjnej, m.in.

15

utrzymywał stałe kontakty z Januszem Sieradzkim i A dam em Gostyńskim , ps.

„Aleksander”, „W icherek” w Brześciu Kuj. i W łocławku.

Został aresztow any w raz z A. Sarbińskim przez gestapo z W łocław ka 6 VII 1944 r. w godzinach rannych w domu, w fali aresztowań, która do końca nie została wyjaśniona. W przeciw ieństw ie do brata, gestapo nie dysponow ało dowodam i przeciw niemu, a archiwum, ukryte w dzwonnicy kościoła w K owalu, nie zostało (do dziś) odnalezione. Torturowany we włocławskim więzieniu, nie przyznał się do działalności konspiracyjnej. Jego brat A dam rów nież zaprzeczał jeg o działalności w ugrupowaniu, Niemiecki pracodaw ca w staw ił się za nim i starał o uw olnienie. Dopiero w czasie konfrontacji z Adam em Credo, który zastąpił go na stanow isku szefa propagandy, ten potwierdził, że W. Sarbiński był członkiem TOP oraz M iP oraz że brał udział w naradach kierow nictw a ugrupowania.

W sierpniu 1944 r. został przesłany do więzienia na R adogoszczy w Łodzi, skąd skierowano go w końcu października lub początku listopada do obozu koncentracyjnego w Gross Rosen. W obozie, ze w zględu na dobrą znajom ość języka niemieckiego pracow ał w biurze. W początkach lutego 1945 r. został ewakuowany wraz z innymi w ięźniam i do obozu koncentracyjnego Flossenbiirg (nr 48706) - komando Am sbach, stam tąd z marcu do D achau i po m iesiącu ponownie do Flossenbiirga. Był ju ż skrajnie wyczerpany i chory. Żył jeszcze 22 IV 1945 r. Ostatnie dni i godziny jego życia nie są znane. Został zam ordowanym , bądź przed ew akuacją obozu, kiedy N iem cy rozstrzelali na wzgórzu z karabinów m aszynow ych ok. 2 tys.

chorych i najsłabszych jeńców , bądź w czasie drogi, kiedy konw ojenci dobijali osoby nie mogące w ytrzym ać trudów marszu. W edług relacji św iadków w dniu 23 kwietnia

1945 r., kiedy w ojska am erykańskie oswobodziły więźniów, ju ż nie żył.

W. Sarbiński m iał dwoje dzieci: córkę D anutę Z ofię (ur. 28 VI 1942 r.), nauczycielkę w Łodzi i Lechosław a Kazim ierza (ur. 3 II 1944 r.), m gr inż.

zamieszkałego w Sochaczewie.

Źródła:

AP AK, Insp. Wł., t. osob.: Rybarski E., Sarbiński W. - relacje; APW, Starostwo Powiatowe we Włocławku 1945-1950, sygn. 115, k. 159; ASRW AGSW „O uznanie za zmarłego”, sygn. 133/48 (Sarbiński W.); IPN-AGKŚZpNP, SO-Ł, sygn. 616; Pismo M iędzynarodowego Biura Poszukiwań z

16

Arolsen z dnia 4 listopada 1993 r.; Orzeczenie Biskupiego Sądu Duchownego we W łocławku z 30 października 1950 r. (odpisy w zbiorach autora); Cześnin I., Rybarski W ., Sieradzka D. - relacje w zbiorach autora; Chrzanowski B., M iecz i Pług, Toruń 1997, s. 154-155; Ziółkowski B., Stan i potrzeby badań nad dziejami konspiracji na terenie Włocławka i Kujaw wschodnich, „Vladislavia”

2002 Nr 13 s. 15-16.

B. Ziółkow ski

17

18

19

20

N r . Z g 1 3 3 / 4 8

r ’ P O S T A N O W I E N I E

Dnia 23 l u te g o 1949 r. Sąd G r o d z k i we W ł o c ł a w k u w o s o b i e S ę d z i e g o

; \

T. S ł a w i ń s k i e g o na p o s i e d z e n i u n i e j a w n y m p o r o z p o z n a n i u w t r y b i e p o s t ę p o w a n i a n i e s p o r n e g o w n i o s k u

i art. 1-8 D e k r e t u w s p r a w i e postgyńw^sfcL.-o'-uznanie za z a m r ł e g o i s t w i e r d z e n i e z g o n u ( D z . U . R . P * p o z . 2 2 6 ' z 1 9 4 5 r . )

(1919) r o k u ^ ^ s ^ - a t n i o ’ zap-feszRaiego,-w‘ N^wa-lu

i chw il ę jego śmierci t e g o ż W i t o l d a S a r b i ń s k i e g o u s t a l i ć n a d z i e ń

d z i e w i ą t e g o (9) m a j a t y s i ą c d z i e w i ę ć s e t c z t e r d z i e s t e g o s z ó s t e g o (1946'.

roku.

Na p o d s t a w i e z e z n a ń ś w i a d k a J a n a M a r k i e w i c z a u s t a l o n o co n a s t ę p u j e : W i t o l d S arb i ńsk i w o k r e s i e m i n i o n e j w o j n y p r z e b y w a ł w o b o z a c h n i e m i e c ­ kich. O s t a t n i o p r z e b y w a ł w o b o z i e w e F l e s s e n b u r g u w B a w a r i i . B y ł o n już w b a r d z o "złym s t a n i e z d r o w i a . D n i a 2 0 k w i e t n i a 19 4 5 r o k u w z w i ą z k u z e z b l i ż a j ą c y m s i ę f r o n t e m - o b ó z t e n z o s t a ł e w a k u o w a n y do D a c h a u . W czas ie drogi w i e l u w i ę ź n i ó y s ł a b s z y c h n a siłach, s c h o r o w a n y c h i s t a r s z y c h w i e k i e m ni e m o g ł o w y t r z y m a ć t r u d ó w m a r s z u . ’ O s o b y te b y ł y d o b i j a n e p r z e z k o n w o j e n t ó w .

P o n i e w a ż od t e g o c z a s u w s z e l k i ś l a d p o W i t o l d z i e S a r b i ń s k i m z a g i n ą ł i c z y n i o n e p r z e z w n i o s k o d a w c z y n i ę p o s z u k i w a n i a n ie p r z y c z y n i ł y s i ę do u z y s k a n i a w i a d o m o ś c i o j e g o l c i l e , n a l e ż y p r z y p u s z c z a ć , że t e n ż e S ar b i ń s k i n i e p o z o s t a j e już p r z y życiu, t y m w i ę c e j , ż e o k o l i c z n o ś c i , w ś r ó d j a k i c h o s t a t n i o p r z e b y w a ł , u z a s a d n i a j ą p r z e k o n a n i e , iż z o s t a ł w ó w c z a s z a b i t y w czas i e m a r s z u e w a k u a c y j n e g o obozu.

„ Z a r z ą d z o n e o g ł o s z e n i a w M o n i t o r z e P o l s k i m " z dnia 12 p a ź d z i e r n i k a U z a s a d n i e n i e

21

1948 roku nr 83-B, nadto dokonane obwieszczenia w budynku sądowym i w lokalu. Zarządu Miejskiego w Kowalu nie -dały pozytywnego wyniku.'-'-

W tym stanie rzeczy zgodnie: Z: artv.jl4< §. 2^ oraz-art. 18 § 3 prawa osobowego w związku z art. XX przepisów wprowadzających to

r- . - V - • 1 - - i r • • - r - - i n ' ' a**/ ' • ~ r" " ' - ~r - 'O **• » > - -<-r • “

prawo * - Sad orzekł .iak wvżs.1-... "r “ * ' ■ ' - --•*•-

3 r

Sąd orzekł jak wyżej',

-r

- - 0 ^{^}

•* ■■'o-ł.T- 3 hT'': z£n$yo'ż; -ti-3:7

•: j f f t ó Ę w . i a s s i ! - - ^ 3 - £

r - ■ -1 *r*

• - - f — .

W t o c t o w t o S a d ?U»j0»0W T

JM. pa+im aea* ’S A ) ..7

jłgja. j/, 7/ -,.*.: . v . ■»\

.. .-.

22

23

24

25

26

3

SERVICE INTERNATIONAL DE RECHERCHES INTERNATIONAL TRACING SERYICE

INTERNATIONALER SUCHDIENST

Arolsen, den 4. November 1993 Schm

Frau

Irena Cześnin ul. Jagiełły 25 PL-87-820 Kowal

Unser Zeichen Ihr Schreiben vom

(bitte angeben) 26. April 1990

T/D - 94 301

Betrifft: Ihren Antrag nach Ihrem ersten Ehemann, Herrn Witold SARBINSKI, geboren am 16.11.1919 in Kowal

Bezug: Unser Schreiben vom 22. Dezember 1992

Sehr geehrte Frau Cześnin!

In Beantwortung Ihrer obigen Anfrage teilen wir Ihnen mit, daB wir anhand Ihrer Ausfuhrungen eine Uberprufung des hier vorhandenen Dokumentenmaterials durchgefuhrt haben.

Ais Ergebnis dieser Ermittlungen erhalten Sie in der Anlage einen Dokumen- ten-Auszug, in welchem samtliche hier vorhandenen Angaben uber die Inhaf- tierung Ihres ersten Ehemannes enthalten sind.

Uber das weitere Schicksal nach dem 7. April 1945 ist uns nichts bekannt.

Wir verbleiben

mit freundlichen Grul3en Im Auftrag

Anlage: 1

L . J a g e r fu r die Archive

O r n s R B AIIpp fi - q ^ 4 4 4 A R D I R F N R i i n d f i s r « n u h l i k n p m t s n h l a n H T o l m w m i K m T T o t o ™ , i t c A , A i . » n

27

/ o

SERVICE INTERNATIONAL DE RECHERCHES INTERNATIONAL TRACING SERVICE

INTERNATIONALER SUCHDIENST

N o rre Ref

O u r Ref T / D _ g 4 3 Q ^ U n s e r A z

V o lre Ref Y o u r Ref Ih r Az

a ,oisen jjgp November 1993

E X T R A 1T DE D O C U M E N T S E X C E R P T F R O M D O C U M E N T S D O K U M E N T E N - A U S Z U G II est c e rtifić par la prćsente que les

in d ic a tio n s suivantes sont conform es a celles des docum ents originaux en po sse ssio n du Service International de R e che rches et ne peuvent en aucun cas Stre m od iflćes par celui-ci

It is h e reb y c e rtifie d that the follow ln g In d ica tio n s a re cite d e xa ctly as they are fo u n d in the d o cu m e n ts in the p o s se s sio n of the Intern ation al T racing Service. It is no t perm itte d for the Inter­

na tion al T ra cin g S ervice to change o rig in a l en tries.

Es w ird hierm it be statigt, da0 die fo l- genden A ngaben den U n te rla g e n d e s Internationalen S u ch d ie n ste s o rig in a l- getreu entnom m en sind. Der In te rn a ­ tionale S uch dienst ist n ic h t b e re ch tig t, O rigin alein tra gun ge n zu andern.

N am e N am e

P re n o m s F irs t n a m e s Vorr>am en

N a tio n a iite p o l f l l S C h — / — N a tio n a iity

S ta a ts a n g e n o rig k e it

D ate de n a is s a n c e D ate of Dtrih G e b u rts d a tu m

Lie u de n a is s a n c e K o w a l — / • P la ce o f b irth

G e b u rts o rt

R e lig io n R e hgion R e lig io n

nicht angefuhrt -/-

N o m s d e s p a re n ts P a re n ts n a m e s N a m e n d e r E ltern

nicht angefuhrt -/-

P ro fe ssio n B eruf

nicht angefuhrt -/-

D e rn ie re a d re s s e c o n n u e L a s t kn o w n re s id e n c e Zuletz? b e k a n n te r W ohnsitz

nicht angefuhrt -/-

Mamai status nicht angefuhrt

F a m ih e n sta n d

A rrftta ie A rre s te d on V e rh a fte t am

nicht angefuhrt -/- nicht angefuhrt -/-

nicht angefuhrt -/-

E m p ris o n n a C o n fm a d E in g e iie fe rt

in Konzentrationslager Flossenburg -/•

P ris o n e r s No 4 o 7 U b - / * H S ftlin g s n u m m e r

Le On Am

13. Februar 1945 -/-

C a ta g o n e

c.t.gory nicht angefuhrt -/-

K a te g o rie

v e n a n t de

commg trom Konzentrationslager Gross Rosen -/-

par by

d u rc n

nicht angefuhrt -/-

iransterred zum Konzentrationslager Flossenburg/Kommando Ansbach (Datum nicht angefuhrt);

ubersitr ruckuberstellt am 7. April 1945 zum Konzentrationslager Flossenburg (Hauptlager)

In d ic a tio n s c o m p ie m e n ta ire s F u rth e r in d ic a tio n s .

W e ite re A n g a b e n K 0 i n 6 — (

R e m a rq u e s du SIR R e m a rk s o f tfie ITS

B e m e rk u n g e n d e s ITS k S l f l S — / —

G. Birke

f u r d ie A rc h iv e

eJ ‘ćT'

L . J a g e r tftir die A rchivs

A.1 4 3 1

Grosse Allee 9. W

* E x p lic a tio n d u SIR. * E x p la n a tio n o f the ITS. * E r k llr u n g d e s ITS

3548 AROLSEN, Bundesrepublik Deutschland, Teł. (0 56 91) 60 37, Telegr. ITS Arolsen 28

29

Sarbiński Witold Stanisław (1919-1945), członek sztabu Tajnej Organizacji Polskiej (TOP), Zjednoczonych Organizacji Ruchu

„Miecz i Pług” („MiP”), AK.

Urodzony 16 XI 1919 w Kowalu, syn stola­

rza Lucjana i Reginy z d. Makulskiej, brat Ada­

ma ps. „Błyskawica”, „Sęp” (ur. 1925) założy­

ciela i kmdt. TOP. Po ukończeniu szkoły po­

wszechnej w Kowalu w 1938 uzyskał maturę w Państwowej Szkole Handlowej we W łocław -, ku. Kilka miesięcy pracował w magistracie, przygotowując się jednocześnie na kursach w Płocku do egzaminu na W yższą Szkołę Han­

dlow ą w Warszawie. W tym okresie należał do

„Strzelca”, biorąc udział w licznych zawodach sportowych. Przed w ojną i podczas okupacji mieszkał w Kowalu przy ul. Kołłątaja.

W 1939 powołany do. czynnej służby wojskowej, brał udział w kampanii wrześniowej. Dnia 19 lub 20 IX 1939 pod Żychlinem dostał się do niewoli, skąd w październiku zbiegł do rodziny. O d listopada 1939 do lipca 1944 pracował jako księgowy (znał dobrze j. niemiecki) w warsztacie blacharsko-hydraulicz- nym Artura Qusta w Kowalu. W 1940, razem z bratem Adamem Sarblńskim, utworzył młodzieżową organizację konspiracyjną o profilu chadecko-endeckim pn. Tajna Organizacja Polska (TOP). Odpowiedzialny był za pion cywilny. Pro­

wadził też archiwum TOP i działalność polityczno-propagandową. Do stycznia 1941 z A. Sarbińskim, Zdzisławem Mazierskim m.in. kolportował gazetki pt.

„Ogniwo”, „Piorun”, wydawane przez KZPL i KSSL we Włocławku. Kolportaż obejmował tereny działania TOP,: a więc powiaty: włocławski, kolski, kutnow­

ski. Jesienią 1942 brał udział w rozmowach scaleniowych z „M iP”, reprezento­

wanym przez Ireneusza Sieradzkiego ps. „Cezary Baryka”, „Andrzej Żwirski”.

W ich wyniku TOP, na zasadach autonomii, wszedł do „MiP” wraz z tereno­

wymi strukturami, a w 1944 do AK. Ze względu na rodzinę od lutego 1942 ograniczył działalność do kierowania siatką łączności konspiracyjnej, utrzymu­

jąc stałe kontakty z Januszem Sieradzkim, Adamem Gostyńskim ps. „Aleksan­

der”, „Wicherek” w Brześciu Kuj. i Włocławku. Został aresztowany 6 VII 1944 przez gestapo z W łocławka we własnym domu. Gestapo nie dysponowało prze­

ciw niemu dowodami (archiwum ukryte w dzwonnicy kościoła w Kowalu nie zostało odnalezione do dziś). Torturowany we włocławskim więzieniu, nie przy­

znał się do działalności konspiracyjnej. Zaprzeczył jej też aresztowany A. Sar­

biński. O jego uwolnienie starał się niemiecki pracodawca. Podczas konfrontacji Adam Credo, zastępujący W.S. na stanowisku szefa propagandy, potwierdził przynależność W.S. do TOP oraz „M iP” i udział w naradach organizacji.

W październiku 1944 został przesłany do więzienia na Radogoszczy w Łodzi, a stamtąd w listopadzie-grudniu tr. do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen.rt

5 lx ? u > b o /a ^o u rsy

30

Tu ze względu na dobrą znajomość j. niemieckiego pracował w biurze. Z po­

czątkiem lutego 1945, wraz z innymi więźniami, został ewakuowany do obozu koncentracyjnego Flossenbiirg - kommando Amsbach (nr oboz. 48706), a stamtąd w marcu do Dachau i po miesiącu ponownie wrócił do Flossenbiirga.

Nie są znane okoliczności śmierci W.S. Żył jeszcze 22 IV 1945. Został zamor­

dowany bądź przed ewakuacją obozu, bądź w czasie drogi, kiedy konwojenci dobijali więźniów, nie mogących wytrzymać trudów marszu. W edług relacji świadków ju ż nie żył, kiedy wojska amerykańskie wyzwoliły obóz 23 IV 1945.

Dnia 15 II 1942 zawarł we W łocławku związek małżeński z Ireną. M iał córkę Danutę Zofię (1942) nauczycielka w Łodzi, syna Kazimierza (1944) mgr inż. w Sochaczewie.

Sarbiński Zygmunt (1917 - brat), żołnierz II Korpusu Polskiego gen. W ła­

dysława Andersa zginął w kampanii włoskiej.

AGKŚZpNP-IPN, SO-Ł, sygn. 616; APAK, T.: Rybarski E., Sarbiński W.; APWł., Starostwo Powiatowe we Włocławku 1945-1950, sygn. 115, k. 159; ASRWł.

ASW-G sygn. 133/48 (Sarbiński W.); Orzeczenie Biskupiego Sądu Duchownego we Włocławku z 30 X 1950 (w zbiorach autora); Relacje: Cześnin T., Rybarski W., Sieradzka D. (w zbiorach autora); C h r z a n o w s k i B., Miecz i Pług..., s. 154- -155; Z i ó ł k o w s k i B., Stan i potrzeby badań nad dziejami konspiracji na tere­

nie Włocławka i Kujaw wschodnich, Vladislavia, Włocławek 2002, nr 13, s. 15—16.

Bogdan Ziółkowski

31

S

W

S

(1 919-194$)

członek sztabu Tajnej Organizacji Polskiej, Zjednoczonych Organizacji Ruchu „Miecz i Pług”, AK. ’

Urodził się 16 X I 1919 r. w Kowalu, w rodzinie Lucjana, z zawodu stolarza i Reginy z d. Ma- kulskiej. Był bratem Adama, ps.: „Błyskawica”,

„Sęp”, założyciela i komendanta TOR

32

W.S. S arbiński ukończył szkołą po­

wszechną w Kowa­

lu, a następnie Pań­

stwową Szkołę Han­

dlową we Włocław­

ku. Świadectwo ma­

turalne otrzymał w 1938 r. Kilka miesięcy pracował w magistra­

cie w Kowalu, przy­

gotowując się jedno­

cześnie na specjalnych kursach w Płocku do egzaminu, by podjąć studia w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie. W tym okresie nale­

żał do „Strzelca” i brał udział w licznych zawo­

dach sportowych, osiągając doskonałe wyni­

ki, m.in. w lekkoatletyce i pływaniu. Działał również w OSP Kowal, pełniąc jw ostatnim przedwojennym zarządzie funkcję sekretarza.

W 1939 r., został powołany do czynnej służ­

by wojskowej i brał udział w kampanii wrześnio­

wej. Do niewoli dostał się 19 lub 20 września pod Żychlinem (k. Kutria). W październiku 1939 r. uciekł z niewoli i powrócił do rodziny.

Od listopada 1939 r. do lipca 1944 r. pracował w warsztacie blacharsko-hydraulicznym Artu­

ra Qusta w Kowalu jako księgowy (dobrze znał jęz. niemiecki). Na jego prośbę Qust zatrudnił w warsztacie również A. Sarbińskiego. Przed wojnąi w okresie okupacji mieszkał w Kowalu przy ul. Kołłątaja (okupacyjna H. Goringstrasse).

W 1940 r. założył wraz z bratem Adamem i alumnem WSD Stanisławem Mazierskim mło­

dzieżową organizację konspiracyjną o profilu chadecko-endeckim — Tajną Organizację Polską (TOP). Odpowiedzialny by za jej pion cywilny, prowadzenie działalności polityczno- propagandowej, m.in. redagowanie ulotek i ga­

zetek oraz prowadzenie archiwum. W począt­

kowym okresie działalności do stycznia 1941 r.

wraz z bratem i Zdzisławem Mazierskim kolpor­

tował na terenie Kowala gazetki KZPL i KSSL

„Ogniwo” i „Piorun”. Organizował kolportaż konspiracyjnych wydawnictw na terenach dzia­

łalności TOP w pow. włocławskim, kolskim i kut­

nowskim. Jesienią 1942 r. brał udział w rozmo­

wach scaleniowych z „MiP”. W ich wyniku został członkiem „MiP”, a wraz z jego powiato­

wymi strukturami w 1944 r., żołnierzem AK. Po zawarciu związku małżeńskiego, ze względu na żonę i dzieci, ograniczył swą działalność do kie­

rowania siatką łączności konspiracyjnej, m.in.

utrzymywał stałe kontakty z Januszem Sieradz­

kim w Brześciu Kuj. oraz Adamem Gostyńskim, ps.: „Aleksander”, „Wicherek”, Eugeniuszem Rybarskim, ps.: „Grzmot”, „Orlik” i Tadeuszem Sarbińskim we Włocławku.

W.S. Sarbiński został aresztowany wraz z A. Sarbińskim przez gestapo z Włocławka 6 VII 1944 r. w godzinach rannych, w domu, w fali aresztowań, która do końca nie została wyjaśniona. Gestapo nie dysponowało dowo­

dami przeciwko niemu, a archiwum, ukryte w ko­

ściele w Kowalu, nie zostało (do dziś) odnale­

ziony. Po jego aresztowaniu żona Irena wraz z łączniczką Lilianną Woj ciechowską przewio­

zły dokumenty do Włocławka na punkt kon­

taktowy przy ul. Rolniczej, a broń z mieszkania zabrał inny członek organizacji, Jerzy Piotrow­

ski, ps. „Georg”. W.S. Sarbiński torturowany we włocławskim więzieniu, nie przyznał się do działalności konspiracyjnej. Jego brat Adam również zaprzeczał jego działalności w ugrupo­

waniu, a niemiecki pracodawca wstawił się za nim i starał o uwolnienie. Dopiero w czasie kon­

frontacji z Adamem Credo, ps. „Stary”, który zastąpił go na stanowisku szefa propagandy, ten potwierdził, że W.S. Sarbiński był członkiem TOP oraz „MiP” oraz że brał udział w naradach kierownictwa ugrupowania. Był również kon­

frontowany z innymi konspiratorami aresztowa­

nymi 15 VIII 1944 r. i na początku września tr.

Planowane przez pozostałych na wolności konspiratorów odbicie aresztowanych z więzie­

nia we Włocławku nie doszło do skutku. (Były już przygotowane skrytki dla nich po ewentu­

alnym odbiciu, w których miano ich ukryć przez 1-2 dni przed przerzutem poza powiat).

W październiku 1944 r. został przesłany do więzienia gestapo przy ul. Robert Koch str. (ob.

S. Sterlinga) w Łodzi, a następnie 11 listopada osadzony na Radogoszczy, skąd skierowano go w końcu listopada do obozu koncentracyj­

nego w Gross-Rosen (nr obozowy 87224).

W obozie, ze względu na dobrą znajomość ję­

zyka niemieckiego, pracował w biurze. W po­

czątkach lutego 1945 r. został ewakuowany wraz 203

33

z innymi więźniami w tzw. marszu śmierci do obozu koncentracyjnego Flossenbiirga (nr obozowy 48706) komando Amsbach, stamtąd w marcu do Dachau i po miesiącu ponownie do Flossenbiirga. W tym obozie spotkał się z Ja­

nem Markiewiczem. Był już skrajnie wyczerpany i chory. Bardzo tęsknił za domem, żoną i dziećmi, ale nie wierzył już, że dożyje wyzwolenia.

W.S. Sarbiński żył jeszcze 2 2 IV 1945 r. Ostat­

nie dni i godziny jego życia nie są znane. Zo­

stał zamordowany, bądź przed ewakuacją obo­

zu, kiedy Niemcy rozstrzelali na wzgórzu z karabinów maszynowych ok. 2 tys. chorych i najsłabszych jeńców, bądź w czasie drogi, kie­

dy konwojenci dobijali osoby niemOgące wytrzy­

mać trudów marszu. Według relacji świadków w dniu 23IV 1945 r., kiedy wojska amerykańskie oswobodziły więźniów, już nie żył.

15I I 1942 r. zawarł we Włocławku związek małżeński z Ireną Rybarską (po drugim mężu Cześnin). Mieli dwoje dzieci: córkę Danutę Zo­

fię (ur. 28 VI 1942), nauczycielkę w Łodzi i Le­

chosława Kazimierza (ur. 3 I I 1944), mgr inż. za­

mieszkałego w Sochaczewie.

FA iP A K oW S P , In sp . W ł„ t. o so b .: 'R y b arsk i E., S arb iń sk i W.; A PW , SPW 1 9 4 5 -1 9 5 0 , sygn. 115, k.

159; A SRW A G S W „O u z n a n ie za z m a rłe g o ” , sygn.

133/48 (Sarbiński W.); IPN -A G K ŚZ pN P, SO -Ł, sygn.

616; IP N -D e le g a tu ra B y d g o szcz, sygn. IPN BY 069/

285, t. I, k. 226; M uzeum T ra d y c ji N ie p o d le g ło śc io ­ wych w Łodzi, K sięga ew idencji łaźni w ięzienia rado- go sk ieg o , sygn. A -4 5 6 5 , k. 143; P ism o M ię d zy n aro ­ dow ego Biura Poszukiw ań z A rolsen z dnia 4 listopada 1993 r.; O rzeczenie B iskupiego Sądu D uchow nego we W łocław ku z 30 p aź d z ie rn ik a 1950 r. (odpisy w zb io ­ rach autora); M O SP K ow al — arch iw u m , bez sygn., d o k u m e n ty z la t 1 9 4 5 -1 9 6 4 : K w e s tio n a riu s z d o ty ­ c z ą c y r e je s tr a c ji s z k ó d w o je n n y c h z 2 6 V II 1945, s p is a n y p rz e z W . C z a p s k ie g o i W. J a ło s z y ń s k ie g o ; C ześnin I., R ybarski W., S arbiński W .J., S ieradzka D.

— re la c je (w z b io ra c h a u to ra ); — C h rz a n o w sk i B.,

„M ie c z i P łu g " (Z je d n o c z o n e O r g a n iz a c je R u c h u

„ M ie cz i P łu g " ) na P o m o rzu w ia ta c h o k u p a c ji n ie ­ m ieckiej, Toruń 1997, s. 1 5 4 -1 5 5 ; Z asada Z .J., Straż, s. 94; Z ió łk o w sk i B ., „M /ecz i P łu g "— Z jed n o czo n e O rganizacje R u ch u „ M ie cz i P łu g " w e w locław skiem ,

„ Z e sz y ty N au k tfw e W S H E ” , 2 0 0 5 , t. X V II, s. 181, 1 8 7 - 1 8 8 ; te n ż e , S a r b iń s k i W ito ld S ta n is ła w , [w :]

S B K P , cz. 6, s. 1 3 6 -1 3 7 ; — F o t. W .S. S arb iń sk ieg o

z arch iw . a u to ra . J

Bogdan Ziółkowski

34

35

36

37

38

39

40

41