Wkład Francji do kultury świata

Soria II« Historia Nr. 8.

WKŁAD FRANCLI W KULTURY SUIATA.

Polska Y.M. C«A.

19 44

X,,v/TOJ^X^

a

xn n •

/i2)23<

k ; y WŁAD FRAIICJI DO KULTURY•"S^T'XTA

. ful i;ura' 1 cywilizacja świata, zanim .Europe jazycy zajęli w niej miejsce kierownicze, miała jłcksabę. âwiêtne okresy rozwoju w znanej nam jeszcze dość słabo starożytności «■_ :

Rozkwit swej myśli .filozoficznej, literatury i nauk umiesz*

czaję Hindusi 1 Chińczycy W odległych tysiącleciach swych dziejów Kultura Egiptu, Judei, Assyrii, Babilonu, Pers ji,1 Grecji i Rzymu w czasach starożytnych, a arabska w średniowieczu, stworzyły pod­

stawy tej współczesnej kultury / t. je poziomu umysłowego'‘i ducho­

wego człowieka / i-tej cywilizacji / t»je materialnych środków bytowania i organizacji życia / które nazywamy dziś ogólnie ;kul­

tury euro 'p;e j s k ę « Pod tym pojęciem rozumiemy" "kulturę lu­

dzi, żyjacych w Europie lub z niej pochodzących, jak równie często, identyfikujemy, ję. z kultura. ę;h r z e ś c 1 j ą A s k ę _., ponieważ powstała na podłożu qhrystlanizmu. Nazywa się .ję. często kulturę z a c h o d n 'i- o -eu r o p ë j s"-k ę , gdyż "w. jej powstaniu:

."państwa Zachodniej .'Europy odegrały głównę role ," lub popularnie kul­

turę nowoczęśnę, ponieważ główny jej rozkwit przypada n.a okres od - poczętku XV'stulecia». W. najszerszym też znaczeniu mówi się o 'wszyst­

kich- narodach'' ij'ludzzach, ■ także poza Europa i-'rasy kolorowej, iż posiadaję kulturę europejską, ó- ile przyjęli fońny życia .Europe j-

czyków. Kulturę 7eiirbpe jskę zaś, w potocznym znaczeniu, utożsamia sie dziś powszechnie z pojęciem-n o w o c z 3 .s ne j k u l~‘t ur y świata. "0n& ..bowiem wyciska na życiu*"całe j ludzkości; dóraz sil­

nie jszy wpływ, "ba‘dż w drodze .ekspansji europejskich narodów^. będż w drodze przyjęcia jej / cywilizacji w głównaj./.mierzeprzez licz­

ne państwa i narody w święcie.. bez. względu. na barwę skóry,'

VT formowaniu tej kultury wzięły udział wszystkie narody euro­

pejskie, jedne w""mnlejszym, drugie w większym st.ppnlu* Gdy, zaś zsu­

mujemy osobno dorobek • każdego z-bieli, okaże się.,;; że . udział Francji

• w budowie howoćzbśnej . kultury • europe j skie j,. a więc i światowe j, "W . podanym wyżej znaczeniu, jest ’ir ef j -w i ę k s/

y , ’Wpływ, jej na .. życie - innych rrąń.odów.był -niezmiernie silny przez- wiele wieków i

w--ich kulturze -pozostawił wartościowe,"a trwałe następstwa •

ływotnośó narodu francuskiego od tysięca lat była nadzwyczaj­

na. W średniowieczu "walczylj „Francuzi, tak jak inne" narody, z wszyst kiml sęsiadami o utrzymanie bytu państwa i. o jego granice, ale Wys­

tarczyło im siłu. i zapału,;-by wżięó główny udział’ w Wyprawach--Krzy*

żowych» W XIII wie.ku wiedza teologiczna- promieniuje z paryskiej.-; ?- -Sorbony, a formy życia dworskiego i.‘ryeerskiegp Francji Ludwika t;.

- Świętego / 1226-1270/ sę Wzorem dla' innych państw chrześcijańskich, '.jykwintne obyczaje na dworze,, kslężęt burgundzk^ch'w Di jon, -w XV w, zrodzone tam dworne maniery /-kurtuazja -•od Courtois, pierwsze, or­

dery ltd»/, przeniknęły do. obyczajów nletylko szlachty ale miesz­

czaństwa w Europie •

2 -

^/S^y4ec^u JGs^ Francja zarówno ośrodkiem życia duchowego Ä { P*zes^Z sl? *« 2 Włoch /jak 1- wielką potęga po li-®

rolanv ^ol?zka 1 \Henryte II pót|5?

rola V i _ilipa II, J

wpływy polityczne w Europie-" stawa^v «ik an medyce.-yîiek XVH,- Henryka IV lewitów MII* R$!! to Ses

■l:w /°j " VÏ' euró?4® na każ<,-y-n polu. -.Francja Lud- ika zachofit h-en^rnc. Ca' P°C?Z^1 ze koalicje wszystkich państw

JC< T- --itropejścieli nie mogę jej podołaó , Ale- wpływ'te°'o narodu.

"-•â%rzma1rtoïFyniherle :?ÎL jes° sl$ÿ ™iUtarho-poljt/cznej, -

•a Pp^ajriiniG.j nie w- stopniu decydującym. W okreąleOriiepowcdaeA vzie-

■ Xrancuski literatura i sztulca przodowały w życiu . •.•ys:'-°uym urop.y ta<t dalece-, ze ten okres dziejów kultury'naz rwano

głoinej g»c n??P?/rran^S^' jaic

Si ksVjzce- -Ear^s, le modele des nations: étrangères, ouVEu- -kr^. N^Qt1Se VVłr‘ 1776 Z Martiz: 'C a r a C C 1 o 1 i, ambasador

Króla Neapolu w Paryżu . * . ■ .. ....

irs .Wielkiej Rewolucji i napoleftskie rozniosły po świecie d°ie4nTpr.?p'LP?S”®4’7r??.-?e sława oryża francuskiego. Było to dwu-

^■le^tolfc^ie .-przetra&l militarnej. Francji'W Europie, Ale gdy koalicja

■ P^z®°łT,nlk?^ 2^ołs>ła zatriumfował militarnie w. latach 1813-15., nië .zdołała os^aoiŁ francuskiej ekspansji, kulturalnej" wywiecie, Litera-

1 ra 1 :?a? , Oa-yszczy- wspaniale, a sw6j cywilizacyjny 'dorobek niosą .rąncuzi ludom Afryki i Azji«- Chociaż wi’ek XIX był-okresem uświado- jnien a ńarodowegp i Ąazńoóci każdego narodu do najwyższego.T-bzwoju

rodzimej.. kultury i chociaż Francja znowtt: ponosi .klęskę'mi- ynitarna, / w- re.187O / jc j ■■'kulturalne promieniowanie, j.e st "nadal śil- - '?e* Ogólna:opinia uważa Paryż za stolicę-Europy, za, kulturalne- cen-

urum świata« Język- francuski pozostał.nadal oficjalnym- jeżykiem mię­

dzynarodowe j dyplomacji i t, zw« ‘wyższych . sfer 'towar, ^ys’zi'ch, iwynalaz-

ki

Francuzów z dziedziny chemii, fizyki, medycyny i ogólnej techniki wzbogaciły całę ludzkośó, poziom literatury utrzymał .sie na zdoby- ty ca wyżyn tch; *■ . ' : , ' ■ / ; / '

pl°- ‘Uprzytoimfienia sobie wartości, Wniesionych przez Francuzów cio uultury światowe j , przyjrzyjmy się,.im 1«-. ; literaturze , ‘ 2. nau- ce>,óe s^tuce-, A* technice, 5» piÿSll politycznej .«-..Przegląd-, - jakie- go tu .-dokonamy-będzie z natury ,rzeczy> najogólniejszym i będz i e

dotyczył wyłącznie tej- działalnofeci, "fdictów i zagadnień, które zna­

czeniem swym, wartością i wpływami wyszły, p o -z-a- g-ranice Francji, -c ' łk:. 1< Literatura . ■' " . ■I. k. -, ;

.. . , Literatura, czerpiąca-pełńyii‘-'garściami' natchnienie; w .dziełach starożytnych Greków i .- Rzymian i w utworach Renesansu-.włoskiego stu­

leci XIV.i XV, rozkwita: we Francji bujnie w. wieku [XVI.,gdy król .Fran­

ciszek I-skupiaó poczuł wokół-swego dworu poetów .,1 pisarzy,- .wybija

\si£ tu na pierwszy plan/P. i o r ;r-.e-.z de ,R o n "s. -a rjd •/ 152^1585/

poeta znakomity, . który skupił Wokół siebie szereg najzdolniejszyeh

literatów ;w zespół., znany pod nazwę P 1 e j a *d' y'«-..Rro n; sva d

3

zerkał definitywnie z'pisaniem swych, utworów po łacinie lak- tn . ;ło rzónezaa w zwyczaju, 'gdy tylko ludowa poezja i proza u^îly Języ­

ka narodowego. Zerwał riwniez z narzuconymi formami klasycznymi wier-

" " r -Jî-e noych:rra6v; i rytmów 1 dowodząc, źe w. ojczystym języ-

"f -f Sî> 1T1Q2n“ równie piękne poematy, jak w łacińskim. Uczniowie'je- Łv‘S?#^,1>a^cv.^i i^yniiie w tym tworzeniu nowe j" literatury* Impuls J T^iedzlnie innym narodom z Paryża, trafił już" na podatny

-h ? ?' ' aJ_n. °. VJ s k i , bawiący we Francji • przez. szereg - /aprz/'jaźni°ny uani 2 Fonsardem przywiózł ze soba“postanowienle

. n?a, z ^T^ycn skarbów mowy ojczystej zamiast grzebaó Bós-

■■ wie-w jakich popiołach Tr *

" b e r^° t /1495*1544/, François :de ,M a.lher- i Joachim Du Bellay Ą522-1560/“błyszczeli“

kami ostatni byli przy tym teorety-

- q>vnn/J*UŁ1 Po®-ypkiej.eW p r o z i e ‘ wybija się na .pierwszy plan

^1‘ozof-moralista Michel.de M o n t a ig n e ... /1533-1592/ i •filozof życia François 'R a b"e lais /1494*155- / -

-jor Gargantui i Pantagruęla, .uważany przez wielu -’krytyków lite­

ratury za twórcę.prozy francuskiej. Jean Calvin /1500-1564/ zwa- .. -•? . ?ce.Jal’J2-nem, jest niotylko twórcę protestanckiego odłamu

2;:®s2 lmiema_,- lecz wybitnym prozaikiem. Jako tłumacz ^Biblii" na je-

" 1 autor .dzieła îr, 1» Institution Chrétienne. t? /1536/-dał _^'e- J^erac'deJ Prozie francuskiej. Doktryna jego zyskała sobie T.ieiu zvio^ennikö"?

Europie zachodniej, a pe;:nÿ. ilość Polsce.

, Wiek XVII był. okresem prawdziwego triumfu literatury francuskiej

a

,,

£

‘

5$2S°?a Pi’zez kardynała Richelieu A k à- d"e m i. a F r a n- . S.. a /1535/ i,szereg stowarzyszeń literackich, .grupujących- sie / i *I

'*

dam z pałacem, nószą^*^, historyczna nazwę / 1620-1665/ hotel de Rambouillet‘na czele, czuwały'nad -czystdboia jeżyka, nad jego zbogaceniem* Akademia opracowywała' słownik francuski.

ie instytucje były oczywiście naśladowane zagranicę,*

..L, . . Dziesiątki poetów i pisarzy wybijaję się swę twórczością Żacy*

najważniejszych: Poeei dramaturgowie - Rierre*‘C o r, n e i 1 1 e

• « * z.^any ojcem tragedii francuskiej, autor'nieśmiertelnego Cyda , łf Cynny tr, ,f Pólyeucte Tt,.łr Horace 1T i wielu innÿëhç “głębo­

kich utworów scenicznych; Jean-Ha ein e /1639*16.99/ autor trage*

dyj:j AndromaqubTt,//Britannicus'ft,. ,f Bajazet ł», ,f Iphigénie «. .

Jhedre n ieie ; Jëan-Baptiśte Molière /1622-1673/ ,“naj.świet- n^j/śzy komediopisarz świata, malarz"obyczajów, typów i -charakterów' autor sk£P.ca> ' j-iętośz.ka, Mizantropa, Mieszczanina Szlachcicto ,Leka- r2a mimo woli, Ucżpńych kobiet i. tylu" innych kornedyj, tak dobrze zna­

nych repertuarom te.atrów wszystkich krajów"; Jean de la F o n t a i - p..,e /1521-1695/ autor Powiastek oraz Bajek, które zapewniły mu miano Ezopa czasów^nowożytnych, ’ czyli największego bajkopisarza» Każda “ z jego krótkich, wierszem pisanych bajek,; zawiera dowcipnie, a zara­

zem głęboko przeprowadzony morał, w,artystycznej swej.,i lekkiej for­

mio, ni epozbawiony poważnego podłoża filozoficznego;"'Nicolas B o i -

1 ? a u /1636-1711/ zasłynę! w świacie" nietyle jako poeta, ile jako

autor dzieła o Sztuce rymowania, i teoretyk dramatopisarstwa,

4

wiaorowanûgo na dawnych klasykach, a przezwanego 61 pseudoklasycznym”.

Racine, Co r n e i 11 e, Ivl o 1 i è r e i L a F on t a'i n e , tłumaczeni- ^uz za swego życia na wszystkie języki europejskie, wpłynęli decydująco na współczesny. twórczość literaćkę. w ,Eu ronię.

Proza szczyci się nazwiskami krasomówców i kaznodziei:

Jacques B o s s u e .t /162 7-1704/ oraz François' "d e Fénelon /1551-1715/, filozofa-mcralisty La Bruyère /1645-1'696/, . filozofa La Rochefoucauld A613-1680A autora głębo­

kich ” Maksym ” /Mazimes A W filozofii ‘dzierżę bezapelacyjnie prym René De s^e artes /1596-1650"/ auto-r Rozprawy o Metodzie i Roz­

ważań Metafizycznych, które stworzyły podstawy nowoczesnej myfeli fi­

lozoficznej; Blaise Pascal /1623-1662/ autor filozoficzno-reli- gijnych ” Pensées ” , ” ProvincicJ.es'” i. i.

W literafcurzo XVTII sieku wybijają -s-ię " swym światowym zasię­

giem nazwiska D i"d ero t,’V- o 1 f a Tr e,""M o n t e s q u i e u i R ó u s s e a u, filozofów, myślicieli, twórców i sźerzydieli no­

wych, wolnościowych idei "politycznych i społecznych • ’mówić o nich bgedzi"emy za chwilę. Na przełomie stuleci XVIII i XIÏ działaję:

pisarz i poeta romantyczny René de G h a t e- a ù b r i an d /1768- 1848/ autor głpbzkich, • duchem chrześcijańskim przepojonych utworów

” Atala ”, ” Le Génie du christianisme ” Réné ”, których wpływ' i naśladownictwo w’literaturze innych narodów, dały, się natychmiast zauważyć ; "Alfons de L a m ä r t in e /1790-1869?/ poeta liryczny i filozof romantyczny, autor ” 'Méditations poétiques ”, ” Harmonies poétiques et religieuses ”, ” Xocelyn ” iVi» "Alfred de'V i g n y /1797-1863/ poeta, powîeèciopisarz i" autor dramatyczny,' którego tak silny wpływ widzimy w natchnionym arcydziele Słowackiego ”*Anhelli”

/postać Eloe/.. Jego księżka p.t, ” De""Servitude et; grandeur mili­

taire jest do dziś obowiązkowy literatura w szkołach’ wojskowych wielu krajów. Alfred de 11 u s s e t /1810-1857/ subtelny- uduchowio­

ny poeta. . . . ; ' ' ■

Wiek XIX - to;w literaturze francuskiej okres -rozkwitu powieà- ciopisarstwa: Wiktor Hugo /1802-1885/’podbija Świat swymi Nędzni­

kami, Dzwonnikiem’Notre--Dam'. , Pracownikami Morza;--był zarazem naj­

głośniejszym w tym wieku poetę. Francji /Ody/,- a jego dramaty ” Crom­

well ”, ” Ruy-Blas”, ” Hernani” i.ie zapewniły mu’nieśmiertelne miejsce i w tej dziedzinie. Aleksander D u m a-’s /1803-1870// autor Trzech- Muszkieterów,, ' Hrabiego Monte-Christo i-"kilkudziesięciu in­

nych, powszechnie znanych powieści historycznych«’;«Honoré de B a 1 - z a c A799-1850/ autor niezliczonych powieści" obyczaj owych'z życia współczesnego arystokracji i mieszczaństwa, którym .dał zbiorowy,

nazwę” Komedii Ludzkiej ”, Najbardziej Znane sę’: Eugenia Grandet, Ojciec Goriot, Kawalerskie. Gospodarstwo’, Cezar Birotteau« Niemal wszystkie powieści Balzaca przełożył ha .jeżyk polski Boy-Żeleński.

Powieścioplsarze Henri - S t e n d h. a 1," George’s ,S a n d, przyja­

ciółka Szopena i Pani de S t a ë 1 sę również głośnymi nazwiskami

tego czasu . : ■ . ‘

- 5 -

rasy na dzieła artystów i litera- na- ' lTart ,

T? -r r ” i- ' t ‘.dowcipny obserwator natury

• tr e«9! ?" a U 0 3 'C /-I821-*183O / autor"‘głośne j Tî .I. adanie i Sal ammo o n . Szerokę. pocźytnościę zagranicę cieszy sie

• *t ?.6 * Wśrttd poetów, pierwsze miejsce zajmuje d i a, autor przepięknych sonetów,' a obok niego, e e, aneor ujmujących poematów lirycznych * w-mto francuska bieżęcego stulecia nie obniżyła swego tnnrnh. °n? JUZ ^^dszy W? na twórczośó w tej dziedzinie własnlh

~ÓT,5 t W£5zystkiè- one wzbogaciły się w międzyczasie o

ii, „di1 0 yslna-nyC11 pisarzy i zdobyły własne oblicze literackie, Jtl 3.°™ utwo^w francuskich, problemy w nich poruszane,' piękno

■fmoi TT P.rze£?^a^y oddziaływał na treèè i wart.oó'6 literatury äyia- tn» L i a wszysto.e niemal języki Świata tłumaczone sa- powiefeci 2'2/ r ? n ° e’ Paul Bourget, B'a'rr è. s' a, P r ê - 1 p s ,fc a. A. i d e, R, R o. 1 l'a h d' a', J. R o. m a i n, B o y- 1 6’ 11 s t a u n i- e, B o r d e a u. z, B a z ,i n, L o u y s

m

utalentowanych autorów. P-o e z j .ę, godnie réprozen- ru^ Ä \Ą1°1 & y hS6 s’ c 1 a u 4 6 b/1 s u y'7a L ê-

Mytu *Lii^ira^U^a ^an5u2’:a. charakteryzuje/ się wielka jąsnęścią - nvr-h"'y i Podstawienia problemów, najbardziej skomplikowa- Tn n^orównocześnie przenikliwie analizę i refleksfjnościa.

gLiyi .t '^5

"1|,7°^? Patrzenia, inteligencję; dowcip, polot wyobraźni, n?î^7t. rendsii i lekkośó wysławiania się, tak właściwe Fi^cncuzom

°-IV literaturze- pięknej ale i naukowej; określa się-popu*

ćlz-in 1}lla-n8m ? tł Esprit gaulois" n . Tainé ma ndogół rację, twier- C-Z^c* iż artysta jest wytworem środowiska, jakkolwiek geniusz

” r .katoliccy: Lamehais, kontalembert jk de Maiqf-r»#»

: Literatura filozó-fL-iżC ” społeczeństwach katolickich.

/ koolilozofic.-.na jest szczególnie bogata. Auguste Comte .... / 17A-1857/ tvrorzy nowy kierunek filozoficzny, zwany p o zVt v~

żvci

-

^/.^czny wpły, wywarł na saw naSLieniekobec łen e'ituzia“rtnCyŚAlat0P0'-:1?r P°zbml°ny wszelkiego romantyzmu a pe-

■ Colta Ä ~ r V ynnej Pozytywnej « pracy. Głównym-dziełem Comte a, który w Polsce po powstaniu 1'663/4 znalazła licznych i za- Ernest°R a"! Aa'"• C°Ur? de Philosophé positive A cijaństwa nad nT*nhiP-

"*"1"" dociekaniami nać. źródłami chrześ- / VAv^h nad problemem narodowości, nad zagadnieniami wiary

Philosoni LnL1?!- /®n°e? a°> OrlSlnes du christianisme, des Drames Aisto-yl-nej ' nOTe. horyzontyMnyftll filozoficznej i

rodów s-DOsd^ patrzenia, pod tym kętem, na dzieje lfIntell^Tpnnp" r f°teszła S1^ P° kwiecie jego Philosophie de

i lligęnce, Origines de la France Contemporaine

1 a ZLA<n fonp/C ‘nieLca zd°hAvaję świat powie&ciopisarze: ’Emil Z" o rze Î-Z'-* szkoły naturalistycznej w literatu- kle4n'ho?by^7ai<ąC

J ?a S;'lat^-o dzienne wszystkie nędze życia ludz- niieniamii Alfonsi a .Potężnie' mózgami f su- ludzkiej; c1“-*-— n -

Bovary"” :* 2 1 Prosper M e r i

<J♦ -Ivit de H e r e François Copp

Literatura

• Wywiera ona już

- 6 -

wielkiego twórcy wytryska samodzielnie i on Właśnie "nadaje ton śro­

dowisku., a nie odwrotnie« Bezsprzecznie rasa, o której mówi“Taine, we Francji wynikła z mieszaniny Gallów, Rzymian, Franków germańskich,

a nawet Arabów i wielu innych narodów, także słowiańskich, ma wy- ' bitnyzwiązek z francuskim duchem i umysł owo ścift* Według słusznej

teorii" Monteskiusza, klimat rzeźbi człowieka równie wydatnie/

11 Esprit Galii ois fî, ów Geniusz francuski, wskazujący tak często dro- gp innym narodom nie stracił swej żywotności . •

2» Nauka «

De s c a r "t" e s /Kartezjusz/ zarówno wielki matematyk jak filozof, jest twórca g e"o m e t r i i a n a-1 1 t y c z n e j ; której "system ogłosił w r« 1637« Pas cal odkrył rachunek p r a w d o p o d o b leń s t w a, udoskonalił cały system aryt­

metyki, odkrył prawa cipźkościipo w“i e t r z a /1647/ i r 6 w n o w agi ‘p ł y n Ó w /1'653/, P'errault, z rozkazu Golbęrta buduje w Paryżu Obserwatorium astronomiczne- /1668^1671/

pierwszy tego'rodzaju, na naukowych podstawach oparty, instytut w Świecie* Per m at,/ 1601-166 5/ rozwija teorię liczb ,

Francuzi, o ile się zestawi-ich odkrycia w. tej- dziedzinie,

muszę byś uważani za twórców "nowoczesne j: matematyki i fizyki»

G dreg genialnych-uczonych," rozpoczęty powyższymi, nazwiskami jest bardzo długi, i.’świetny. Ograniczymy się do zacytowania najważniej­

szych« Prace ich były.w całej pełni popierane przez rząd i społe­

czeństwo, doskonale uświadamiające sobie Ich doniosłość. Założone w r,.1666 w Paryżu Akademia Nauk Ścisłych / Académie;-des Sciences/

skupia najznakomitszych uczonych, organizuje ich-współpracę, wydaw­

nictwa, publikujące wyniki badań, zapewnia warunki materialne^ Od r, 1665 wychodzi/' Dziennik Uczonych 1T /Journal des Savants/ który przyczynia się do rozpowszechnienia i -on ul a ryzowania naukowych od-

kryó » ‘ 3;v- , - ■

Denis P a p I n konstruuje" pierwszę maszynęparówę / 1690 /, ä chociaż wynalazek jego nie został wykorzystany we'Francji, a roz­

wój maszyn parowych rozpoczyna sij? z górę sto lat później, jemu przy­

pada w udziale sława odkrywcy'praw ciśnienia pary-, wodnej, Nazwisko jego jest spopularyzowane t.zw. Kociołkiem Papin1a, używanym do gotowania wody na znacznych wysokościach, gdzie ‘ciśnienie pary wzrasta w stosunku do ciśnienia powietrza. Pierre .-de pauper- t u i s /1638-1759/, którego król pruski Fryderyk II uczynić Pre­

zydentem Akademii pruskiej i Jean Borda stworzyli podstawy no­

woczesnych pomiarów ziemi / geodezja Bracia Józef“1 Stefan M o n t g o 1 f i e .r, budują“ pierwszy statek powietrzny i odbywa­

ją nim słynny lot*‘/1783/, którym realizują"dawne legendy i marzenia ludzkości* Dalibart przeprowadza współcześnie z Franklinem doświad­

czenia z latawcem,1 piorunem /1785/. Pierre de L ą p l a c.e /1749-1827/, współtwórca słynnej Szkoły Politechnicznej WParyżu ogłosił w wyniku."swych badań, prace, które wywołały przewrót w ca-

łsj nauce kosmograf11, w szczególności. o ruchu Księżyca* Jowisza

- 7 -

.. . i Saturna, o^kometach,przypływie i odpływie mórz itd» SwTiatowa sła—

wp.zyskał sobie swoim Tł Systeme du. monae systemem k o s m o g o—

n i i i teorię powstania-Ziemi •

.. Konwencja / w okresie Wielkiej Rewoludji / wprowadza do miar

■ Î wag system metryczny, podzielny przez lo, przyjęty u całym swiecie cywilizowanym poza Wiclkę Brytanię/ 1793-/«

- ' 4-^A^°łne Navoi.sier/ 1743-1791 / Jest jednym z głów- nycn t.,orcon nowoczesnej chemii. On stworzył dzisiejsza chemiczna

••.nomenklaturę, .zbadał skład powietrza, odkrył tleni Jego role V oddychaniu^i spalaniu ciał, przeprowadził badania nad ciepłem i właściwościami ciał w stanic lo-tnym* longe stwarza system g e o me t r i i o p i s o w ej/ 1600 /, Lewarrior przeprowadził badania systemu słonecznego, a korzystając z odkryó matematycznych, swych rodaków, zdołał metodę genialnych obliczeń wykryó /1841/ istnienie nieznanej, wielkiej planety.słonecznej,któ-

n^z;7,'-no Neptunem« Obok hi. go wybijajL sie w ÈEî wieku w świacie swymi pracami i odkryciami: fizycy, astronomowie, matematycy i che­

micy, ci^agle jeszcze stojęcy na naczelnym miejscu w Dochodzie tych nauk," aby. tylko wyli czyś nazwiska Poncelet, Gallois / Cauchy, Do - lambre, Tisserand» M alus odkrywa polaryzację świat­

ła, Augustin .i? r e s n c 1 stwarza teorię falowania świat­

ła i system soczewek zestawianych w Jeden aparat,'pod odpowiednimi

kętami. • " • - -

, André A.m.p ère /1775-133'5/ odkrył zasadnicze prawa elektro­

dynamiki, umożliwiając tym skonstruowanie- w przyszłości telegrafu elektrycznego .

Joseph G ay

L u ssać /1778-1850/ dokonał doniosłych od­

kryć w dziedzinie prężności i mieszania się gaz6"V / Prawo G.\

-L

saca / i wykrył szereg nowych pierwiastków, Regna u.-.l t-wzbo­

gacił naukę o gazach swymi pracami nad ich prężnością pod .wpływem

■■ ciepła » . . .

Nicephore Niepce /1765-1833/ odkrył fotografię, którę- udoskonalił*!) a g u e r r "e / daguerrotypy / zaś Niepce de

Saint-Victor odkrył fotografię ra szkle ,

Francuzi'nie wypuścili z rę.k przodownictwa w Odkryciach,zwią­

zanych z fotografię. August Lumière / "ur. w 1962 /. osięgnęł wybitne wyniki w fotografii barwnej, zaś przy jogo pomocy, brat .

jego, Louis Lumière/ ur, "w 1361 / wynalazł -i udoskonalił k"i n cmatografię . Francuskim dziełem, jest zatem jedna z głównych, najnowszych zdobyczy współczesnej cywilizacji,’ jakimi sę s a m o 1 o t, radio !.. k i" n Ö ■ a" t o g r a f « W/odkry-.

ciu także i dwóch pierwszych odegrali, jak już widzieliśmy, Francu­

zi zasadniczę "rolę/ Montgolfier, Bleriót,, który na : samolocie, "dokonał w r. 1909 pierwszego przelotu nad-Kanałem La Manche" do " Anglii", wy­

nalazki w f i z y c e, któro umożliwiły powstanie radiotelegrafii

i radiofonii /. .

•* 8

Lebon dokonał przełomowego w historii- sztucznego światła odkrycia gazu i e t 1 n e g o /180L/» Court o i s od­

krył jod/ 1811/, majęcy tak zasadnicze znaczenie w lecznictwie i .w antyscptyce» Bal a"r d dokonał odkrycia bromu /182’6/

i metody wydobywania siarczku sodu z wody morskiej» . C-h c.v r e u 1 przeprowadził doniosłe badania tłuszczów i wynalizł świece steary­

nowe* Gerhard tLaurent zbudowali t e orz c".

atomów ząs Bcrtnclot jest jednym z współtwórców f érmochômii» Mic- mamy’ tu miejsca na dalsze-wyliczanie

"iolu uczonych, chociaż "’ich wiedza wzniosła nauki ścisłe We Francji na poziom najwyższy^ Ograniczyliśmy się do podania. nazwisk, związa­

nych z przełomowymi odkryciami w dziejach tych nauk-» .

Nauki przyrodnicze "i medycyna szczycę się znowu największymi sławami światowymi« Pierre B c 1 o n / 1517-1564/ jest autorem

pierwszego dzieła o ptakach i jednym-z głównych twórców ornito- 1 o g i i . W r6 15963 powstajc w Montpellier, pierwszy, naukowy

ogród bota.nl czny» ? . - ■ - .

René

metru lecz R ê a u m u r / 1683-1757/ j<-st nietylko" wynalazcę termo- słynny-.; badaczem życia owadów«

Georges Buffon /1748-1789/ jest autorem głośnej w święcie Historii Naturalnej, która przyczynia się do spopularyzowania hauk przyrodniczych i pobudza uczonych wszystkich narodów do studiów w tym kierunku •

Georges Cuvier/ 1773-1838/ jest twórcę, ,ą n a t o m. i i porównawczej i“ p a 1 e o n t o’ 1 o g i i » 'Współczesny mu René H a t y tworzy k r y s t a 1 o g r a f i ę Etienne dc

Lacépède kontynuuje znakomicie Historie Naturalna Ruffona»

Joan de Lamarck /1744-1829"/, jako .auter" n'Filozofii zoologicz­

nej tł i n Historii zwierzę! bezkręgowych ’Vjest twórcę • teorii. o samo'rôdztw.io i przomianio gatunków, którę przejęł od niego i rozbudował Demain» W tym samym kierunku pracował .Geoffroy Saint-Hilalro /1779-1844/, uznany Za twórcę ombrlol-ogii« Nas^spne pokolenia przyrod­

ników francuskich utrzymywały godnie poziom swych poprzedników • Nowo “drogi fizjologii wytkn,ał Sich a t /1771- 1802/ aptor słynnej n Anatomii powszechnej Louis Pasteur /182^-1895/ po pracach odarywczy oh' nad fermentację wina i chorobami jedwabników oraz nad chorobami zaraźliwymi, ukoronował-dzieło swego życia naukę o bakteriach ""/ bakteriologia’/, o antysoptyco i wogóle o przenoszeniu chorób zaraźliwych Odkrył .on-sposób leczenia wê-^

clcklizny, wynajdujęc niuzawodnę -szczepionkę» Jogo ogólna działal- liośó wywołała zupełny przewrót w metodach iecz.eniu chorób « Utwo­

rzony w Paryżu Instytut jego imienia przyczynił się pracani znako­

mitych, a licznych uczonych,, których skupia, "do rozwoju i pogłębie­

nia bakteriologii w walce z najcięższymi chorobami, gn,Ubięcymi

ludzkośó . I tak n»p< Pierre..' R o u x V 185.3-1’933/ wykrył szczepion­

kę przeciw - dyft^rytowę, zapobi gajęca dyfterytowi : izwalczajęcę

Filozofia Montaigne, Dos

czynnym1, polnym inicjatywy

Z innych dziedzin

B -o u "g a i n w i 1 1 c / 172 8-3 811/- tr Podróży naookoło świata

grafa, oraz juan" L a P żeglarza i geografa.

rodawne Egiptu, ale i państw z nim nu,

t o 1 e B a cle

carte s, Pa scal, Arnault, aż po tv:ór- , ' ' nic-

Bergsona«, /« choroby już Wti-nlżn4® i3tnie jÿc^. Charles Calmette v/ 1 o3/ -ynalaz^ szczepionką przeciwgruźlicza» Udoskonalenie 2; 2 pn«?rnanZił^b? ^*0 Źrebieniu toj straszliwej choroby. Iristy-' tut. Pasteura i dzisiaj, jest niezmiernie -

rly^clł/go 'Świata T ^ÓX*y e^€'P(Wanc oczy" bâkk-rioïogbw'floka-

ścisła znaczy swój postęp nazwiskami

ta

o • n - i — -7w-«ÿPascal, Ä4.-11CL A"r 4x>-r- c a.c» o "1-: ć ,c,. T a i n c, Renan , aż

v7społcz^snuj socjologii Durkhoima / 1858--191 7/ i dawno zmarłego twórcę filozofii intuicjonlstyczncj,

Francuzowi J .an Champ olli o n / 1770-1832/ zawdzięcza swe narodzenie nowoczesna e g i :p t o 1 o g i a. Wiedziony genialna -i.tvuicjÿ., wykorzystując znaleziony napis hierogi'liczny z starożyt- z Pcdan^ ot)'ok tłumaczeniem greckim, zdołał odtwo- a --T, a.b e $ hieroglifów egipskich ; To odkrycie pozwo-

t

^4-2° Ou3ZJtac tysiące tekstów w kamieniu, cegle, na pergaminie itd, utore przedstawiły w nowym i wyraźnym świetle ni etyl ko dzieje sta-

- e sąsiadujących - Assyrii, Babilo-'""

Jean i.i. Champollion wzbogacił niezmiernie naukę h i <- starożytnej. Wielcy historycy XLX i XX stuleci: M i c h e-

° 0. r-ed ’ *v a s s. 0 ,n > a n ot ä u x, L a V i s s e,

n v i 1 1 e, pogłębiają wiedzę historyczny o Francji i o êwle-.

Persji, r " i i t, i

*

iGdzy wymienić trzeba nazwiska: Louis do .. jioJ kiego podróżnika, autora , ■ i niemniej znakomitego etnografa i geo- e r o u s e /1741-1788/ również wiolkiego

Û« Sztuka,

,ocyl r o m a.A s k-i w architekturze, który, wychodząc ze s y._u.s,,aro*rzyms kiego, przyjął pewne elementy konstrukcyjne bi- ancyjsrciego stylu i wspaniałymi budowlami ozdobił miasta i osady

aBZ Europy zachodniej i południowej., rozwinął się wspaniale ' 11 * począwszy od X stulecia. Do dziś zachowały się jego za-°y ki, doskonale, utrzymane, imponujące swym o .romem i klasycznym spokojem form. Sę to n.p. Kościoły Saińt-Sernin w Tuluzie, Saint- uront w Perigueux, Saint-Trophime w Arles, kościoły w Vézalay,Caen, , reux, Rouen, Bayeux, katedra w Poitiers i.i. Były ono wzorem dla ourownicćwa romańskiego państw Europy północnej i centralnej, które Pozostawały w bli" szym "kontakcie z Francję niż z Włochami» Jak w.

- alii bowiem tak we Francji architekci mogli'w swych pracach i po­

mysłach buc owianych wzorować sie na licznych rozrzuconych oo całym 5?~iłU,o.^V7:Ł^;?n;**aeh» teatrach," łaźniach, pałacach, grobowcach i posa- oucn rzymskich, wzniesionych tu w ciągu pięósetlecia epoki gallo-

romańskiej , '

- 10 -

Oryginalnym tworem francuskiego geniuszu jeśt je.dnak s't y 1 g. o t y c k-i, ^zwany• też czasem łukowym lub ośtrołukpwym» Narodził sią on z koncern'XI stulecia na terenie IIô-d<--Franceg-:toj., w samym centrum-Franc ji6 Nie ma cn zatem nic wspólnego-z Gotami lub innymi Germanami* Właściwą jego nazwą powinien byê îr'Styl:;fp'àn'cuski h, "'gdyż obecne miano miało w pierwotnym znaczeniu charakter przezwiska» Gdy wielcy budowniczowie okolic Paryża począli wznosi6 budowle., o skle­

pieniach .skrzyżowanych i lukach ostro załamanych, technicy dotych­

czasowych form romańsko -klasycznych i ich zwolennicy, uważający .styl romański za wykwit sztuki artystycznego budowania, gorszyli sią tym i -oburzali» Nową sztuką zwań począli gocką 'lub gotycką, co *w związ­

ku z wspomnian' .. niedawnych najazdów na Francje różnych plemion gockich o poł-dzik;.. oh manierach, miało by 6 równoznaczne z określe­

niem tej sztuki jako barbarzyńskieje Jednak ów styl'gotycki, gocki czyli barbarzyński, chwalący Boga piąknem swych wyniosłych sklepień, strzelistością i polotem swych łuków,fsmukłoâcią kolumn oraz dosto­

sowanymi dc nich ołtarzami, rzeźbami S*7’idctych i; witrażami, począł zdobywaó zachwyt ludzki i opanowywać Europą*,. Dó? dziś budzą'hajwyższy podziw i wznoszą duszą do nieba bazyliki z XII i XIII wieku: Notre-

Dame, ' Saint-Denis w Paryżu1, oraz Sainte-Chapelle i 'bazyliki w Amiens, Reims, Bourges, Rouen, Soisson-ś, Laon, Sens, Noyoń/'Sehlis, Auxer­

re, Chartres, Dijon, Strasburgu i setki mniejszych, wwnięsłonych na i eh-wzór * ' y '

. Zagranica szybko przyjęła u siebie styl gotycki-, kt-bry trium­

fuje w Niemczech /katedra w- Kolonii / w Anglii /bazyliki w "Canter­

bury/ w Skandynawii /katedra w Upśali/ i w "‘Hi szpan i i/katedry w Bur­

gos i Toledo/ tysiącami kościołów, klasztorów-i rzeźb»-Najświetniej­

szym jego, zabytkiemj.na ziemiach słowiańskich jest kóśclół Najów.Pain- ny Tarli w Krakowie, obok którego setki innych, mniejszych rozmiara­

mi, ale przepięknych w całej Polsce, .Czechach, Słowacji.--Wągry po­

siadają również liczne budowle " got,v ckie, a Włochy, wierne stylowi klasycznemu, mają mniej liczne, ale wielkie perły gotyku, jak ka­

tedra w Mediolanie i bazylika .w Bolonii «.

Go tyk- to-nietylko architektura, koóóiołówj klasztorów i kolegiów« Jest to równiej rzeźbą , wstawiona;grobowcami ksią­

żąt Burgundzkich w Dijon / XV

*/, Puits de Moi'se w pobliżu Dijon /Clayys SXuter/, figurami w ołtarzach w" tysiącach'kościołów /n. o*

Wita Stwosza w kościele Mariaćkim-w Krakowie /; i'nagrobkami ń*p*

na‘Wawelu, jest to ' 1 a r s t ;w',o 'ścienne i hâ'płótnie, witra­

że , złotnictwo, a wreszcie m e b 1 "e, artystycznie wykonywane przez Zamiłowanych mistrzów/ Styl gotycki,' panował w tych -sztltkach od końca XI do początku XVI wieku-w Europie, gdy Ustępować począł zro­

dzonemu w. XV stuleciu- we Włoszech, stylowi Odrodzenia, czyli Rene­

sansu . ’ . y ' •

Renes a-n s , -.nawiązujący znowu do 'klasycznego-'stÿlu.

rzymskiego, mieszał si ą z razu-z-. 'elementami gotyckimi Vje-\Franc ji , / w twórczości architektów Bullant -Tù ils rie-, Lescot-L-uWf^, Phili­

bert,Delorme / aby ostatecznie zwyciężyć'na całej linii"W budownict­

wie, rzeźbie /Jean Goujon, Germain Limon, Ligier Richie r/.i malarst­

wie /Jean Cousin i«i. / • Lecz artyści francuscy potrafili wycisnąć

- 11

swe piętno na stylu budynków renesansowych we Franc ji,"'* jak n*p*

: w zbudowanej przez Lescot za 'Franciszka I części Luwru paryskiego oraz w licznych królewskich i- magnackich Zamkach nad Loara/■ Amboi—

se, Blois,- Ohenonçeaux, Azay-le-Rideau,Chambord !*<« oraz Fontai­

nebleau /♦ " ' ' * -

Gdy'w XVII stuleciu renesans we wszystkich dziełach sztuki poczęł.bledąaó lub ustepowaó przesadnemu, bombastycznemu b ar o -

■ w i, Francja poczuła ponownie nadawaó tön sztuce europejskiej*

< Barok występował"tu w .formie spokojniejszej, bez ornamentacyjnych przeładować., zaś w architekturze, meblach, strojach, złotnT-ctw-ie

panowały . kole jrio style: L u d w i k a XIII, charakteryzujący *- si£ ci#eższ^ tiz w okresie Renesansu kwadratowy, masywna forma budyn-

8- także mebli ; L u d w i . k ä XIV, który 'nawraca do wzorów klasycznych w-budowlach, lecz w urządzeniu wnętrz operuje obfitoś-"

•cig. ornameńców złotych i miedzianych na meblach, tkaninami złotymi, ciężkimi figurami.alegorycznymi ltd* Pałac w W e r sä1"! u jest wzorem stylu Ludwika XÏV, zarówno 'w swej, budowie,- jak w-ë'-wśzystti. ćh

szczegółach wewnętrznych, aż do ubiorów męski eh*-i damskich, króla, dworu, wysokiej szlachty i służby* Naśladuję go wszyscy władcy eu­

ropejscy« Każdy z nich -pragnie mieb s~’6j Versal'. ,r pod taka cży innę nazwę, czy to będzie Austriacki Habsburg, czy* król pruski,bzy elektor saski, a nawet car, od r* 1700 cesarz, rtfsyjeki w Peters­

burgu* • • v

■ Przejściowym,stylem był, po; Śmierci LudwikaT'XTV t"*zw* Re­

gen c e, w okresie małoletnnści Ludwika XV* Charakteryzował się -on ciężkę masywnę. budowę:- mebli* Styl L u d "w I 'k a-' XV jest

podobny do poprzedniego, lecz mniej poważny, formy sa 1'żejsze, li­

nie proste zastąpione zagiętymi.motywy sceń na tkaninach .zdobią­

cych meble, zaczerpnięte z życia'1 •pasterskiego, ■ u jetèg o "sielankowo*

Obok wykończonego jeszcze przez Hardouin-M a n s a r d za Ludwika XIV pałacyku Grand-T r i a n o n Wogrodaćh wersalskich, powśtaje pałacyk Petit Trianon . Wersal i Trianon to wzory dla SchÖnbrunnu

’ Habsburgów pod Wiedniem i Sans-Souci w Poczdamie- Fryderyka Il/fó- re obok setek podobnych pałaców w-innych państwach i państewkach, p

staję w pierwsze j" połowie XVIII 'wielni» . S t y ,1 . L u 'd 'w i k a’

Tvj wprowadza we Francji, 1 a za -nię, jak poprzednie," i w całej Euro­

pie, nabl downiętwo fresków, klasycznych ^edług wzorów odkrytych właśnie w Pompei i .Herculanum* Meble su obficie inkrustowane i oz­

dobione bronzami, sceny"wiejskie i sentymentalne sę.treścię obra­

zów na tkaninach * Pod koniec „Ludwika XV i na póczętku-okresu Lud­

wika XVI, wietrzą staję się lżejsze, jaśniejsze, meble operuję częs­

to kolorem białym lakierowanego drzewa* Jest to t6zw*. styl R o c o - c o, który znajduje swój wyraz w ■dżiesi.atkaoh'.pawilonów, i chatek, majęcyćh naèladowaê wiejskie domki, w których dworscy panowie i .pa­

nie, przeorani za pasterzy lub wieśniaków oddawali się sielance życia wiejskiego, tak jak je sobie wyobrażali *. •

W malarstwie błyszczę w wieku XVII Le N/a 1 ń,

'Poussin, Claude le Lor. r; à. i n e , L e B . r. u n *• Siel skie

- 12 -

Obrazy Watteau ż początku XVTII zyskuj^. sobie zachwyt i l/je^s- yyoh naśladowców

wszystkich kraiabh * » -W.-drugiej’"połowie -tego stu­

lecia widzimy świetnych portrecistów; B o u.-..c h e. r, N a t.t.i ê r, _àùtbra portretu królowej LiafiilLeszczyAskie j, żony Ludwika XV,..-:-»

"/ Polaka .Kucharskiego,...", autora-.portretu Karli Antoniny /„ pani Vi-

‘gé"e~E e b‘ r u"*n 14» wreszcie' " Louis Davi dfa /1748-18^5 A<mala~

rza, któremu rzydy czasu Wielkiej Rewolucji" oddały w r^ce dyktatu - r£.w. dziedzinie sztuk pięknych. Wywarł on rzeczywiście decydujący wpływ na ich kierunek w tym czasie - ! : y’ •

. Z ińicjat^y. Davida, styl Ludwika XVI, "wraca do- form.-prostych, poważnych, m.ehlę puaj^ "kształty kwadratowe lub- prostokątne, ozdobio­

ne .czysto klaycznymi kolumienkami. Last ■ o styl D y r e -kit o. r i a- .. fhuy lętóny'stanowi, przejście do nowpgo stylu Cesarstwa lub’*,"."jak; ■

" powszechnie nazywab gh wkrótce pocięto w- święcie*, ■> ni p' i .r "e-Roz­

winięty pod ..Wpływem- Dawida - i rozpowsze chniony głównie. za czasbw.

Napoleona I, początkami swymi tkwi w ostatnich latach1 Ludwika""XVI*

* Je.st.to zarówno w architekturze jak-w. sztuce dekoracyjne j nawrót do - klasycyzmu. Pant ö on, a- ’.głównie- koś c.iół Sw6 Ma g/d.a 1.-e- n y

/ Eglise de la Madeleine / -w- Paryżu- w kształcie prostokątnej świą­

tyni greckiej o wspaniałej kolumnadzie jest..klasycznym-.wzorom■ tego budownictwa, zwanego tuż. pseudo*-klasycznym, .Meble - przyjmują :również formy klasyczne. ’ Wykonane s^. z "drzewa mahoniowego, ozdobione złoco­

nymi bronzami. Architekci P c- r ce 1 e"‘r_- i: F o n.t-a, l"-*n e byl-i najgłodniejszymi twórcami wpatrz empirowych • Rzeźbiarz David

dfA n g e r s ozdobił fronton Panteonu 1 wykonywał rozgłośne"meda­

liony wielkich ludzi. "Współcześnie z nim rzeźbili- H ó-. tv, d-o..n, 0 a r p‘ o a u x, Barye" r François It-.li-, d e /17-84-1855 / twórca płaskorzeźby n Wymarsz "n zwanej.też ”, Mar syli an k§uw -kamień Lu, ft, na .jednej ze ścian Luku Triumfalnego w "Paryżu, oraz wielu równic wspa­

niałych, pełnych potężnego wyrazu,,rzeźb; jam--n Przebudzenie- się Napoloona. łr, w Fixin pod-Di jon i. i, •

.Druga połowa wieku ZEX i- pocz,-.XK jest w architekturze i sztu­

kach. dekoracyjnych okresem naśladownictwa dawnych;, styl bw-. ich-kom­

binowania, ws^lędnio buz styl oTr"oś ci. „ Franc ja nio-nada ję • tu; kierunku.

Natomiast" .m.a larze francuscy tworzą nowe szkoły malarskie- i,-- dzierżę Inicjatywę nowej techniki. Na rr szkoły -r-.e a,;\i. s - tycz n. e . j stoi . G o û r,b et. Mistrzem natural izmu i" współ­

twórcy. szkoły i m p r c s j o ni st y c z.-n c j powstałej-, rów- płoż-we Francji jóst-M a n e t. Wybitni impresjoniści jak 3-1 o h c.-t, P„ i s s a r o, Gauguin , R e n o i * r, G é z. ą n n e 3 T " o u - 1 o u s'c - Lâu. tre c rozwijaj;1 nowy, technikę-maipwan-ia, nowe Ujęcia t ornatów, .noWo wartościowanie wpływu światła na .barwy, mało*-■

wanych przedmiotów', a*"nawet", na' ich kształty pod katem: wrażenia

/impresji, stp.d ” impresjonizm ”/ jakie w danym .-oświetleniu-wywołu- ...jy. w okai-.,! psychice artysty ,- • r. ■ *- .'.-3 ••

P u V i s de. C ira v a n. n e s jest mistrzem.nowoczesnej techniki fresków o podniosłych tematach i jasnym, czystym kolory-,

cle. ■ Jego malowidła ’ścienne .widzimy w Panteonie-:: i w. Sorbonie parys­

kiej. Wśród mnogich swoich-.uczniów-, miał Stanisława Wyspiańskiego-,

- 13 *

na. ^tórcgo wywarł znaczny wpływ,. widoczny, nic

komnozycjl, lc.cz W- technice malarskiej. i kolorycie witrażów" genialnego poety i 'mala-

,. najnowszym.^malarstwie .europe jskim ostatnie: o 25-ćiolecia, . ' wsrod rozlicznych jego, częstokroć dziwacznych kierunków, maiarze ..francuscy, jak Mât i ss e, VI a m i n c k, P i cas s o, D "i -

"f n łei* ^Jhijaja si£ oryginalnym przedstawieniem tematu, praw- ..uz-ji/ie Artystycznym-wykonaniem, świetnym łęczeniCm . barwy i światła, ... Dlatego,- nawet -wśród skrajnych przeciwników modernistycznych"szkół

■ malarskich, arbyści francuscy cieszą, sic wyjątkowym uznaniem, a ob­

razy ich znaczny popularnością w śniecie <, " .

W ' m û z y c o ’ zasłynęli na przełomie XVII 1 XVIII wieku:

De st ouches, Mondo ville, a zwłaszcza Jean Philippe'S a'm e a-'u, w XIX stuleciu: Gounod, Bizet, H: a 1 é . v y, M a s s u n e t, D-c 1 i b c s, D é b .u s s y, Ravel, Sain t~s a t* n s i» i»

4, Technika <

. Wykorzystując odkrycia fizyków i chemików, technicy francuscy uruchomili juz w pierwszej połowic XIX stulecia przemysł maszynowy.

W. szczególności Joseph J a c q u a r d / 1752-1834 / wynalazł maszÿ- np tkackę, picrwszę.w śniecie« Ve Francji też, równolegle z Anglię, powstawały najszybciej pierwszo linie kolejowe* W'owym wieku.pary 1 elektryczności, jaw nazywano XIX stulacie, technika francuska po-

•stępuje w-.picrwszym szeregu , \ ,

..Ferdynand de L e s s c p. s przeprowadza., po, kilkunastu, latach pracy, K a n a- ł . S u e z k i /18.60 r,/ o długości 168 km» szoro-

Lcosci -'80 - 105 m, .1« 11-12 m, głębokości«, Dzieło to, skra.cajp.cc

• o tysięcc kilometrów drogę z Europy na Dalęki' Wschód,, wywpłało re-' wolucję w ‘życiu gospodar czym..bv iata Przeciętnie;; 6,0'00 okrętówp"

rocznie przepływało przez' kanał « . ' , r:

_ Rozbudowuje si.ę nowocześnie ć.kogi, a mosty coraz ciaście j'ope­

ruję. konstrukcję mctalowę', w której, ku podziwowi Całego-świata,' co- ..• luje inź, Gustaw- Eiffel; budowniczy w r/ 1889 słynnej wieży

swego imienia, ha Polu J arso-.ymi w Paryżu., Ta strzelista budowa o 300. metrach wysokości pozostaje w doskonałej har/ onii z otoczeniem . i stanowi jednę Z- ciekawości i ozdób Paryża/ "Sam Paryż ze swymi

szerokimi, .pełnymi powietrza, ulicami i bulwarami, ogrodami, gmachami Publicznymi, placami, ozdobionymi pomnikami ó wysokiej wartości ar­

tystycznej i jedynymi w swej piękności i liczbie perspektywami, stał się '"niedościgłym wzorom nowoczesnej techniki urbanistyczne j « Do je­

go rozwięzaA perspektywicznych, dyspozycji ulic, placów, pomników 1 wielkich budo-'li staraja się upodobnić liczno, wielkie miasta

świata . ' '■* . . •

W technico wojennej osi^agr^cli ,'Fiumeuzi zdecydowanie pierwsze miejsce.w XVII wieku,. za rządów Ludwika XIV, Marszałek

Sebastian .,V a u b an F\633-1707/ buduje 33 fortece', któro ' okazuję

- 14

^^-obycia, umacnia około '300 starych,- Zarazem jogo system zdobywania obcych fortyfikacyj wprowadza przewrót 'vj sztuce wojowania*

W krótkich okresach pokoju przyjeżdżają do Francji z całoj Europy

^ï12/'1?*'2'07 rG ^-;7°J3^?^ s/^iować te sztuką, Inny pomocnik króla, michel de L o u v o i s / 1639*1691/ stworzył technikę wielkich

\r.? n 8 P o r"t ów wojskowych 1 organizacji etapów, nowoczesna * -SruU^oe s a p -? s.k £ , udoskonalił rekrutacje wojska i Jego uzoro- -- jenie / bagn^u w piechocie /, Cerujęc takim systemom fortyfikacyj

* organizacją wojska, mogła Francja odnosió tswietne zwycięstwa nad .coali c Jurni swych przeciwników, tym bardziej/ że i technika samo’u

Pîo>.Tadzcnia boju została, udoskonalona przez dwóch wielkich wodzów:

T u, c .n n-G ; Turc-niusza / i -J onde / z-anego“u nas ■ Koride uszom,

w okresie gdy byj kandydatem na mróla polskiego, proponowanym przez .

■Jana- Kazimierza na jego następcę/ * '• " : ?

• Lazar "Garn ot / 175.3-1823/ wielki matematyk był zarówno znakomitym organizatorem czternastu armij republikaAckich czasu Wiól-

yVo^*UGj^> da^ twórcy techniki i taktyki bojowej, któremu e; tej dziadzinie wi^le zawdzięczał N a p o 1 e- o n Bonaparte, naj- r^ckszy ze znanych ludzkości, geniusz militarny« Piorunujp.ee zwyeiest- wa^Napolocna : ci^/ju lat dwudziestu, błyskawiczne, jak na owC czasy,

* znacznymi masami -wojsk, stworzyły no- oczosnp technikę prowadzenia wielkich ukcyj bojowych setkami tysięcy

i utrwaliły na długie lata opinie o Francuzach, jako najwięk-

łołniorzach świata , ’ y

przerzucanie armij, operowanie

• woczosnp technikę prowadzenia ■ ludzi

szych

Ha szczególno wyróżnienie zasługuje praca techniczńo-cywiliza­

cyjna Francuzów wk o 1 o n i a o h.- Budowa dróg, mostów, kanałów, miast i osiedli, rozbudowa starych, źakładanJC lihij kolejowych w najtrudniejszych warunkach w kunisi , Algcrze, Maroku, w Afryce Za­

chodniej i Równikowej, na Madagaskarze i na Dalekim Wschodzie - mil­

szy budzić najwyższy szacunek , Inicjatywa francuskiej techniki "się­

gała Î do obcych terenów. Kolej''z Dżibuti, zbudowana ż' ciężkim'tru­

dom przez Francuzów, biegnie terenem-Abisynii na długości przeszło 700 km, do stolicy togo państwu., Addis-Aboba*" Jest to jedyna droga

■ żelazna na tych olbrzymich przestrzeniach. Wartość jej, jako łączni -

•ka centrum.etiopskiego ze kwiatom zewnętrznym i“z morzem, jest dla cywilizacji i życia • ekonomicznego tej części Afryki, b ç- z- e

n n a, t Wśród pozbawionych niemal., kolei obszarów Chin / ogółom 12,000*

•<in, na przestrzeni 4,000.000 krn^/ nader doniosłe znaczenie ma-kolej, Jak^. zbudowali Francuzi z TonkinU'W Tndóchlnaćh, do centrum chińskiej

Prowincji Junan . • • ...

5e Myśl polityczna i społeczna ,

-, . hiteuatura polityczna "francuska. by^Ła bardzo obfita od XVI stu - 1 tóiała świetnych roprezentahtów, jak'Vean B o d i n ./Bodinub/.

krępowana absolutystycznym systemem rządów królewskich, nie

■•/b'ijcyu. się.ponad -współczesny poziom myśli polityczne-j u innych narodów. Dopiero wiek'4371II jest okresom-jej wspaniałego rozkwitu,

&dy, nio baczęc ne. ograniczenie swobody słowa i pióra optoki

- 15

"G^iocoheco absolutyzmu", rzuca

? Asiat idee -./olnoddl człowieka, . które- tak głębokie miały następstwa, Denis Diderot /17X3**

--łł .1784/ założyciel E n e y kl o p e d i 1 /1751/ w' swych utworach powieściowych i dramatycznych propaguje idee równości człowieka i

■ ./jego oceny według wartości rozumu i ducha.

. Francois V o 1 t a i r d , A69 HL778/ tragik,historyk Ae ..;Steęl.e de Louis XEV/ poeta liryczny,autor bajek filozoficznych,’

przede wszystkim filozofem rozumni wolno-

• °.le 7al°zy o tolerancję .religijny.,o szacunek dla godności ludz- ... klej.- bez względu na stan, o wolność osobistę człowieka. -Wpływ jego

w Europie był olbrzymi. Lecz jeszcze większe było znaczenie dwóch duchowych twórców. Rewolucji fr ui eus kie j, którzy Ideami swymi-prze­

orali umysły społeczeństw europejskich i najwydatniej przyczynili się do zapanowania w Europie, Zachodniej narazie, ustroju konstytu- cyjnego.ł Byli to Rousseau-i iłontesąuieu.

«Tan Jakób H o" u s s e„ a u -/1712-1778/ zasłynął w całym świe- łako au^0P romantyczncHsentymentalnej powieści ’’Nowa- Helo- *

• lza. »S-ośnego skędinęd studium dydaktycznego i pedagog!cznego" tTEmilTf,

•_ pamiętnika A Conf essions?f i i, ,lećz'"swymi pismami" politycznymi, à . . w pierwszej linii «swym studiem o przyczynach nierówności-pomiędzy

ludźmi i sv?ym dziełem1 uUmowa Społeczna”. /Contrat Social/.,

■ .Rousseau twierdzi, że w pierwotnym .społeczeństwie ‘wszyscy ludzie

^«Tli roi ni sobie i wolni» Dla Zbiorowego dobra poddali oni ‘stia.’ wo- In^ywl^ualnę. woli zbiorowej,aby ta wola zbiórowa"‘służyła rQv?no‘

Vszygtklm. Wszyscy bowiem sę zarówno poddanymi,jak rzędzacy&i, Pra­

wa wszystkich sę zatem bezwzględnie równe. Wszyscy ■obywatele deoy-' duję. zbiorowo o lo-sach swej społeczności. Obowiązuje ich dysćypli- na yobec organów władzy,które ję pełnię w ich własnym imieniu,za

"jj1 sSoda 2 toboru. Tylko w takim stanie rzeczy człowiek'do - chodzi do pełni rozwoju swyoh"‘sll: i wartó‘ści. Ustroje państw, sprze­

czne z tymi zasadami,-gwałcę prymitywne,przyrodzone prawo czlôwiéka o. wolności i swobody osobistej. Uciskaję one jedne warstwy ludnó- .-Soi a.la korzyści innych« Jświęte prawo"równości ludzkiej jest-w ten j sposób srogo sponiewierane, lecz postęp społeczny,-wola zbiorowa spó-

eczeństw muszę nasunęó to upośledzenie przeważnej .części, obywate­

li. Kłniała to była teza w epoce rzędów' ab so lut y stycznych i poli-

® /Wch* Bastylii i innych więzień stanu, do których v’rzudano lu-

•OÄ1 bez wyroku, najczęściej na./całę resztę życia. Idee RoUsseau*a opanowały jak płomień umysły oświeconego,a tak licznego we. Er an*' - cjl mieszczaństwa 1 uciśnionego chłopstwa,przygotowały wrzenie re~"

i olucyjhe. W nich czerpią swe źródło"hasła Rewolucji "Uolhość -Bów-

^s^Brętorstwo”, one tez tworzyły „ideowa podstawę Deklaracji Praw uzipwieka'i Obywatela z r«1789, Kóęiplet pism Rousseau wydała też

•Konwekcja, kosztem Skarbu Republiki» . ■.

TV. Charles de i-y ontesąuieu /1389-1755/ w dziele gryfów'

Ç -tielkośói 1 upadku Rzymian, zrywa z dotychczasowym-patrzeniem

historyków. na dzieją narodów pod kętentwolf Opatrzności, Stawia on

tezę,że każde wydarzenie w dziejach narodów ma swoję realny

VJ’ 'i' ' . " • '*

Czyni to ...ontesąuieu ostrożnie,relacjonując z zachwytem konsty­

tucjonalizm .angielski, przy'czym- swoje własne ideó'przedstawia jako instytucje juz w Anglii istniejące« Opisuje on, jak wszystkie ustawy .< ^ćlielśkie mają na . celu ochroną swobód politycznych obywateli i jak :a -ochrona jesu zagwarantowana systemem trzech ?.vłądz,które sią uzu­

pełniają i kontrólują.-wzajemtiiejale sobie nie. podlegają /1® pouvoir arrête le pouvoir/, -Są: to": władza u-s taw o dar cza , władza sądowa i wła- dz.a wykonawcza/- Taki ustrój ~ to Właśnie rozsławiona po świecie koncepcją monteskipszewska" P o d z i" a ł- u "77. ł ä" d z. Mimo pośre­

dniej formy przedstawienia swych idei, Jasnym było". że Montesquieu Skosi, konieczność oddania władzy ustawodawczej Pârïamentov<i nieist­

niejącemu, we Francji,a kt dry ma uwzględnić równe prawą wszystkich' - s^'an . społecznych, Trybunały powinny wymierzać sprawled!!- , wooC niezależnie od-kogokolwiek,zad królowi byłaby-pozostav/iona '

. -yłącznie władza wykonawcza» Kontrolowałyby ją; przedstawiciel str o

■ :^r^ec^1 stanów, i Trybunały« Teorio "Montesquieu,prżedstat.lone ■ jasno i. barwnie, chód -$ffinie jszym ' temperamentom- jak Rousseau, dąży..praw- "

...nicżą podbudową wzrastającym w siłą prądom wolnościowym, Przedosta-

• ■ w^..5.^ ko przez Atlantyk"! już w pierwszej Konstytucji parla- mentârnej ną--terenie. Ameryki-, “jaką nadał sobie Stań Virginia * "

w r*. 1776-znalazły .swą wierną realizacje, Zasada "podbiału władz by­

łą podstawą zarówno .rewolucyjnych Koństytucyj- francuskich z r»1791 .... 1 • • • sz y st.ki ch. nast ąpny eh, j ak w śz elki ch nowo ęż e sny ch u s t ro j ÓF. demo -

.Apatycznych,. ,t« j»monarchii i republik parlamentarnych« Najbiernie j zastosowano ją w . Stanach Zjednoczonych A; PM, gdzie. .mini stroje “o"d-K Powiedzialnl są p^zed-Prezydentem Stanów, a „nie p arianie nt eh,.. Prezy-

dent zaś je st wybrany, p rzez ludność " poza ' ciałem ustawo daw czym, ‘, J Równowaga władz jest zagwarantowana,gdyż władzą wykonawcza nie po-

„ .ulega ustawodawczej/jak ,to sią dzieje w Europie, .. ?. .

•Widzimy zatem, że- Idee francuskich pisarzypolitycznych,*- po-y"

przez wy/ołane nimi.-fermenty w śpołecze/rst-ach’ europejskich,doprp-2 łasiły uz,naniâ równości wszystkich oby. atoli" i zfrieśienih przy­

wilejów stanowych, do złamania absolutyzmu monarchicznęgo. i do gruntownej, przebudowy- Ustrojowej państw kultury europe jskiej»

-->a przemianami politycznymi' Francji p-oszła przemiana ^stosunków .

przyczyną w odpowiednich faktach« Skutek łączy sią logicznie -z -przy czyną. Tą -metodą patrzenia ńa dzieje,zaczerpniętą z nauk Ścisłych, jstonuje Monteskiusz, pc raz ple mszy w dziejopisarstwie, "W swych Li-

stach.Perskich studiuje/ oli przenikliwie ustroje polityczne, państw . współczesnych-: ich wpływ i skutki nń życie s-JÓłeczeństw,,/'kapitalnym

wrę śż ci

dziełom jogo jjst studium h0 "duchu präw» /de 1’Esprit des Lois r.,^748/, któro w światowej hirtorii doktryn politycznych zajmuje pierwsze -miejsce wraz-z »Contrat Social» Rousseau1a. Roz­

wija w^ nim Monteskiusz -ciókatą teorią o wpływie" k‘ lvl. m a t u ha n człowieka i jego charakter oraz ńa instytucje prawno,, jakiö"-tworzy.

Lecz • najważniejszymi--są tewuwagi, jakie, na tle studiów ustroju po- .... litycznego Anglii,-rypov/iada na temat ustroju państwowego,który""

jest zdaniom -jogo na j. słuszni--jszym, najsprawiedliwszym .-i najmądrzej-

. szym.

17 «

politycznych w Europie z Jednym wyjątkiem carskieJ""nosji, która dlatego stała się terenem najdalej idętcego,. bez form przejściowych, gwałtownego przewrotu » <

Francja wreszcie Jest pjeżyznę idei społeózhyóh^ które zato­

czyły najdalsze krpgi w kwiecie, przyjmując, Już poza jej terenem, formy bardziej skonkretyzowane w "postaci socjalizmu .

Ojcami-.duchowymi so c.J a 1 i z. m u Marksa 1 ihnÿe-h teorety­

ków. nic Me cki eh byli Francuzi, a na ich czele Hr, ,dd Salnt^äiiäon "

,/1760-182 5/, który-głosił, żę wszyscy ludzie powinni być ‘Zrównani w możności TŁy^ćia się; -Śpołoczerstwo powinno /oyć zhierarchizowane na zasadzie zruólności i Indywidualnej pracy jednoste'k*'*Dlatego też własność dziedziczna ma być zniesiona < Päfistwb mä być włabcicie­

leni wszelkich bogactw i środków produkcji, którę rozdzielać będzie pomiędzy obywateli, stosownie do ich zdolności i pracowitości* W ten

tylko sposób zapanuje sprawiedliwość socjalna; Wyznawcami tej dok­

tryny Saint-Simonizmu, byli 'liczni uczniowie jej twórcy, jak Elan*

qui, Enfantin, Leroux, Hazard i*i. Liczne wytoczone im za Karola X i Ludwika Filipa procesy i szykany rozproszyły Saint-SimonisiÓw po Europie i^przyczyniły się do skrystalizowania idei socjalistycznej wraz z Jej, obcę Saint-Simonowi,do1 .trynę walki klas i mat e rial ist y cz nym pojmowaniem historii narodów *

Obok Saint-Simona działał w pokrewnym Ideowo kierunku Charl-s Fourier/ 1772-1837/ oraz wielce uzdolniony publicysta Pierre Proudhon / 180 7-1865/, uważany powszechnie za kontynuatora

Saint-Simonizmu i współtwórcę nowoczesnego socjalizmu *

7? dziedzinie idei e k o n o m i o z n y c h zajęli Francuzi również poczesne miejsce, Już'JVan-C o 1 b t r t, /1619-1683/ mi­

nister długoletni Ludwika XIV, stworzył w handlu międzynarodowym system, zwany C o 1 b

r t y z m

me Polegał on na stwierdzeniu, że wywożenie z kraju surowców doprowadza do jego zubożenia, tak Jak przywożenie dó niego fabrykatów zagranicznych • Trzeba zatem stworzyć zespół środków ekonomicznych i prawnych, które by działały w kierunku przeciwnym. Polityka celna winna ułatwiać Import surow­

ców, zaś okładać cłami towary przemysłowe zagraniczne, natomiast Ułatwiać wywóz własnych fabrykatów, wyprodukowanych z własnego lub importowanego surowca, Zależnie zaś od "tego czy obcy fabrykat tra­

fia na "odpowiednio silnę konkurencję przemysłu kr.Jowego, cła mogą być "prohibicyjne czyli zapobiegawcze,, umożliwiające swę wysokością import, lub toż wyrównujące szanse -konkurencji, czyli ochronne.

W sto lat “po Colbercie i jego systemie ekonomicznym, naśladowanym szeroko przez rzędy licznych państw, działa we Francji inny ekono­

mista, tym razom teoretyk wolnego h a n d 1 u, a wię-ic doktry- ny, ‘zwalczającej Colbcrtyzm. By 2. to Jan Baptysta S a‘y / 1767-1832/, który Jako współtwórca szkoły ckonomićzno-lfberalne J, cieszył się na kontynencie europejskim tak wysokim autorytetem jak Jogo współ­

wyznawca Ideowy Adam Smith w Wielkiej Brytanii •

Wyrazem nowego światopoglądu politycznego, społecznego i

—, 18 **

prawnego był., w dziedzinie, prawa cywilnego.K o d ę k s .N a p o 1 e o n a; na którym do dnia dzisiejszego wzoruje sl^ większość kodeksów

cywilnych i handlowych w ówiecie . . ..

<

,ł-

t

■•-—OOO-OO-“'-

Daliśmy powyżej przegląd faktów i. idei, .zwięzły i najogól­

niejszy» Poza nimi kryjg. si£ jeszcze tysiące nazwisk- i dzieł ludz­

kich, ale. te., które już prZytoczyliêmy,, świadczy o" yłiel-ko-óci fran­

cuskiego ^geniuszu i jego naczelnej, kierowniczej roli w/budowie no- Daliśmy powyżej" przegląd faktów i. idei, zwięzły i najogól-

Poza nimi kryjÿ si£ jeszcze tysiące nazwisk-i dzieł ludz- ale. te., które już przytoczyliśmy,, êwiaddz.ÿ. o" yłlelko-óci fran- woczesnej kultury fewiata »

Nr. wy!»- 84 Polska-Y«?..Cé A.

1944

■ł

Lctychczas zostały wydane następujące' ze’szyty materiałów Polskiej Y.LLC.A. .

oOo---- Brr la

Obchody i uroczy sto Óci

Nr. 1. .ul Listopada wy czerp a:

ft

2. 29 listopada

tt

3. Boże Narodzenie

tr

4. ?,?. Stycznia

tt

5. 19 Marca

ft

6« 3 Maja

te

7. Święto Morza

tt

8. 6 Sierpnia

tt

o• 15 Si eronia

tt

10. Folski Wr z e s i orf *

Seria II. Historia

Mr, X e Stosunki polsko-francuskie w toku

dziejów

tt

2. Polska i Litwa"*;; dziejowym stosunku

tt

3. Położenie geograficzne Polski a jej

dzieje

tt

4-. Józef Piłsudski"na tle epoki

tt 5c

Ignacy Jan Paderèwski

tt

6. Zarys historii Francji

tr

"^7T~ Jerzy Williams i jego dzieło *' Seria III. Literatura,muzyka,sztuka-

Nr. 1. Pięć Ple dni - muz. Z. Dygat ;sł.J. Pacz­

kowski

tt

3. Zbiór kolęd - Harm.E.Berger i K.Jo­

dłowski " " ' '

Tt

3. Współczesna literatura polska z per­

spektywy roku 1941 - J.Paczkowski

tt

4. Bitwa"pod Grunwaldem/wyj.z powie­

ści Krzyżacy - H.Sienkiewicza/

tt

5. Zbiór wierszy Cz.I.

tr

6. Zbiór wierszy Oz.II.

Tt

7. Poezja czysta w poezji polskiej - - Jan Lechód

" 8. Opowiadania - W.Swinarska Seria IV« Geografi ą i zagadnlenia gospodarcze.

Nr. 1/ Egi pt- Sudan-Ab i syn i a

tt

2. Problemy Bliskiego Fschodu

tt

3. "Rosja Sowiecka

tt.

4. Japonia-Sjam-Indochlny *

tt.

5. Stany Zjednoczone Ameryki Pdłn

« 6. Chiny-lndle* Holenderskie *

TT

7. Budowa Imperium Brytyjskiego

tt

6. Czechosłowacja

i;

9. Niemcy współczesne

tt

10'. Francuskie Imperium kolonialne

tt

11. Współczesna ‘Francja Seria V« Zagadnienia ogólno-moralne

Htr "T. ::.:óf§ln61^spo1eczna Tf ■ 2. Moralność jednostki

y

1392816

Seria

.-'.'-ir.'j-

tt 2

tt

tt 3

t!

t!

6,

tt

Séria VIII

Seria I

300020982157 Séria

tt t?

Główna UMKToruń

tt

«r tt tt

tt tt tt tt tt tt tt tt tt tt

VI.

AfàtoW

Biblioteka

8.

10, n.

tt tt

aź

13. 13.

y . 'V'.'

4.

5e

7.

Biblioteka Główna UMK IffllIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIII III lilii

vf*T

;Tr. ’1. ,t Sc1

Tluâza p ’

T ■ T3 "1

-i. I e J- •

Pr av; q, ustroje ♦ sp rag y

łeez ne _ r, 0"^r’aju n~aS*U;in

raktyczna/te chnikä, 3e 1L____

Zäpobic/panie chorobom ; kompaniach

pracy' - Dr" .Aleksander Dandv-cki wyczerpane historia rozwoju lotni ctv'a/Balony/

in ż » Mie 02; y s lav; Rzęchu la

Historia rozwoju lotni etwa/»Samoloty/

- in ż. 211 e oz y s 1aw Rz o * hu la Na sz u kład p 2 ane t-arr. ;

Skrócony'"kurs języka ar;, ie._sld.ego - Prof # dr."Hustaw ?^z;y chocki

Historia rozwoju lotrd. et- a/Silniki/

- ihź« Mieczysław Rzec hula

Pierwsza pomoc" vc nagłych wypadkach - Dr. Ale k san der Sande o ki

Rev?ia i Teatr w“Świetlicy • Budownie^ o a przyszłoóó Normalizacja w budownictwie Skrót f,kojej metody” 7język fran­

cuski / - Paul Hardy

C witaminach - d:n med. <T. Jakóbkiewicz Krótka gramatyka poi sini

Wy chow an i e f iycz ne " "

Nr, T. Zabawy i*gry dla mężczyzn Różne

Ńr, 1# Z dnia 1 grudnia 1941 r.

w

z, dnia 1 lutego 1942 rV

tt

3. z dnia 10 marca 1942 r.

Ił

4, z dnia 10 czerwca 1942 r.

tt

5. z dnia 30 czerwca 1942 r#

fł

6. dnia 20 lip ca 1942 f ♦

tt

7. dnia 15 sierpnia 1942 r.

tt

8»

dnia 15 września 1°12 r.

tt

9.

dnia 1 grudnia 1942 r.

tt

10. zn dnia 15 grudnia 1942 r.

/'33 felietony Wiecha,7 w

1t

11. z dnia 20 lin ca 1543 r.

tt

12. z dnia 1C sierpnia 1943 r.

tt

J-3 * z dnia 1 wrze dnia 1943 'f.

tt

14. z dnia 20 wrze Sn ia 1943..r.

tt

15. z dnia K) października 1943' f.

tt

16. z dnia 1 listopada 1943 :f.

tt

17.

dnia 20 listopada 1943 r.

tt

18. Z dnia 10' grudnia 1943 -r.

tt

19. Z dnia 1 stycznia

tt

20. z dnia 20 stycznia 1944 r.

tt

21. z dr.-i a 10 lutego 1944 r.

22,. z dnia 1 marca 3. 9 4 .ć ' I’ e

tt

23 z dnia. 20 marca .1941 r.

t:

24. z dnia IG kw ietnia 1944-f.

tt

25. z dnia 1 maja 194$ -f.

•‘tt

26. z dnia 20 maja" 1944 r.

;łł

27 t ż dnia JUC czerwca 1944 i*".