Kopia Listu Od pewnego Obywatela, do Przyiaciela Posła na Seym 1789. Roku pisanego / Obywatel Wojewodztwa Sandomierskiego.

* f % d '%

<f*ł

*f%

X O & 3 3 A £ 3 J V

Q9 p e wn e y o Obywatela,, <Jo śj^ rzy ia cieia na c feym JI/&9.

J

wierzenie, ze Jego ieftem fzczerem, i nieodmiennem Przyjacielem? —- jeżeli przekonać Go potrafię, ile wro­

dzone Mu z pofzanowaniem uwielbiam Cnoty, i ile lego właściwe ferca, i dufzy lzacuię przymioty?--- Łatwo lo­

bie wyobrazić możefz, iak uprzeym§ słodyczy ferce me napawane bywa, gdy tak w nayodlegleyfzem cifzu domo­

wego zakątku, iak naylicznieyfzych o dobro Ovr.7v7nn troskliwych Obywateli posiedzeniach, p r a w e j ,

dnego Urzędu J, W. MCI Pana Dobrodzieia fprawowania M zylcy dolyć wychwalać nie przeltai^. —-

A że po calem Kraiu każdego kochającego Oyczyznę,

^°s je y dzisieylzy, trudnić koniecznie musi, z powodów Mś teraźnieyfzego Seyinu, od różnych różnie tłómaczonych, naywięcey Forma Kządu Kraiowego naltąpić maiąca, całą.

Powfzechność interefsować nie przeltaie, którą gdy liczne poprzedzaią Pilma, daiące aż nadto poznać oblzerną mię-

A dzy

'/Ą ^

dzy Theoryą, i Praktyką różnice, z okoliczności więc tychże ile bardzo krytycznych dla całości publiczney, pozw olić W . Wnioć Pan Dobrodziey łaskawie, zaltanowienie sig moie nad tem, wraz z niektóre mi przełożyć Uwagami.

Mówiy teraźnieyfzego Wieku Filozofowie, rozumowa­

nie fwoie wymulzope ptalzczem ludzkości okrywając, że wolność Poddanftwu Prawo Natury, i słufznośe dać ko­

niecznie nakazuiy, a przecież iakieby z tego naltypić mo­

gły korzyści, przekonać doftatecznie Powlzechność zanie- dkmiy pomimo naygwaltownieyfzego ich w tey mierze \ usiłowania. Ktokolwiek iednak zna włafność Krain Na- fzego, zgłębia potrzebę nieuchronny utrzymania Rolnic­

twa, zna dokładnie Ipofób życia, skłonności, i obchodze­

nia się famych z loby Chłopów nafzych, po fzczupłem bardzo zaltanowieniu się nad ich uwolnieniem, łatwo prze­

widzieć może naltępmyce bez o ch yb y,. wfzyltko złe za loby ciygnace zdrożnościj iako to głód powfzechny, Ipu- ftofzenie wsiów, włóczęgami Kray napełnienie, znifzczeme Stanu Szlacheckiego, a ztyd zbrodni zuchwałych po do- ftatek.--- Wfzakże bierzmy tylko okoliczność tę bez uprze­

dzenia na- u w agę: czyliż może Człowiek meoświćcony, z natury zuchwały, piiańftwu, leniłtwu, i innem wlzelkiem złem nałogom zupełnie podległy, bez żadnego oporu mt się powoduiyc, zyskawfzy lwy wolność, co dobrego zro­

b ić ? - — Kiedy Nas codzienne uczy doświadczenie, ze każdy dobrze rzydny fwey wioski Dziedzic, na czuićy baczności mieć musi poddanego, iufz to w zasiewach, zbiorze, iulz to w utrzymywaniu budynków, iulz nakoniec w calem gofpodarltwie dla Dobra iego włalnego: iakażby- potćm być mogła pilność? gdyby Rolnik bez żzdney utrzymuiyc się Zwierzchności zaniedbywał grónt, ( teraz dla boiaźni Dworu fwego utrzymywany,) do które gobV

»awet niebyt przywiązany,... iaka dla Pana nadg*-0^ ;

kiedy Chłop opuśctwfzy fwą role, fpuftofzywfzy budynki,

na inne (wolnem bgdac, ) przeniósłby sig m ieyłce. W ie- lezby to Maigtności zyzne fwe niwy odłogiem, a obsia-

dle domy puftkami w fobie miefzcz|c, przekonywały nas aczkolwiek pozno o nieodzownem skutku źle zadanego uwolnienia Poddańltwa? - - Ileż to włości rozległych Imu- tn^ krzewiów ftawfzy sig zarosły, ległoby offiar§ fałfzy- w ey, a boday czy nie obcem przemysłem namnigtey F ilo zo fii? -- Mówi Author ludzkości w uwadze nad Pod-

* dańftwem: że włafność Ofoby, i Mai^tku ruchomego ieft

•nieodbicie dla Chłopa potrzebny, aby z r^k Tyranów fwo- ich mógł być uwolnionemu mówi daley, niech W łaściciel Cróntn (to ieft Pan) czyni urnowe z Chłopem, wiele, i do iakiego czalu z gróntu posiadanego robić, czy piacie będzie ugod| obowiązanym a ieżeliby ftrona ltronie nie dotrzymała w czem fporzfdzonego wzaiemnie układu, niech będą S |d y po W'oiewództwach i. t. d. —- Krotko na to odpowiadane, myśl raoiij ninieyfzem Ipofobem tló- u ia czg : Pan ód Chłopa bed^ć w zarzutach przekonanern, byłby zawfze w (tanie zadolyć jemu uczynienia, iako pe-

^ny gróntu W łaście i el^ lecz Chłop Panu czem za Ipufte- fzenie odpow ie? które że nadto czgfto w ten czas do- świadczaneby było, tern więcey fpodziewać sig należy, bu bardziey o tey prawdzie przeświadczyć sig można, żm Chłop iako tylko doczelny posiadacz ( ile b e zk a rn ie ) 0 ,grónt, i budynki wcale -nie, lub mniey dbałem będzie, u żytku je aź do zupełnego tylko wynifzczenia roli, i 8°"

Ipodarltwa fobie powierzonego. W fzakze dla zupełnego U'lzyftkich przeświadczenia pnwfzechne ieft zdanie : że pzierżuw cy zwykle Dobra póltolząm chociaż światło ich, iako ludzi nad gmin prolty pofpolicie oświeceńlzych, 1 uóekfza Ultaw Religii nawet famey, nad Pofpolftwo wia­

domość, czgftokroć ftaie im na przelzkodzie czynienia

A 2 uizczer

ufzczerbkn nieprzyzwoitego w obcem Mmgtfctt fobie tła czafu pozwolonem: a iakąż ten nie uczy*» (zkodg, lakiez nie przyfpiełzy znifzczenie poruczonego tobie golpodar- ftwa, który ślepo będąc podległem nałogom, i z le j skłon­

ności, mniey posiadając światła Religii, a lem łairem czucia na upadek bliźniego, tamby tylko zamieizkał,

wolność w próżnowaniu, piiańftwie, i kradzieży ieit nieo­

graniczona— - . , ,

Wnioski te koniecznie fpodziewane, nie tą wylzi'Ra­

nem tylko przemysłu tworem, ani też falfzywego rozumie­

nia płodem; niechay Author ludzkości biorący za prze . miot wolność Pofpolttwa, iak mówi pó Fdozols&u, nakłoni fwoie baczenie bez uprzedzenia mczyiego, na gióntowne roztrząśnienie Iftoty Pańftwa Nafzego, przez sławnego 1 lózofa J. Jakóba Rufso, wolney Rpkey Obywatela, mówią­

cego nayltolowniey w uwagach twoich nad Rządem t o * . skiem, z okoliczności odmiany, czyli Reformy tera^

proiektowaney w C zęści i. n a K a rcie 4 z. i 4 3* 4zlW^i-<c

” to rzecz (m ów i on) ii oblzerna Polski rozległość, .

” nie skutkowała po ftokroć przemiany wjedynowla ztvt ,

" iedyny to w Bzieiaeb przykład, i i po przeminęłych wie- kach Kray takowy do famego tylko przyfzedi bezrzą u i daley, ” Ach! nie mogę nad to powtarzać, pom)'s c

” dobrze pierw ey, niż się Praw Iwoich tkniecie, a na a

” wfzyltko tych, co W as terni, czem iekescie u czy m y daley iefzcze na Karcie 49. v Smieię się z owyc llP

” dlonych gminów, którzy się daiąc podburzać K'> ® .

” nom, twierdzą o Wolności, nie maiąc o niey wy°r

” nia; a maiąc lorce pełne wlzyftkich nie wolni czy c P , war, roią lobie, iż aby byc wolnemi, dolyc^ jnjć f> buntownikami, ”potem zas na Karcie 50. .

” Poddańftwo Polskie, ieft wielkie, i piękne, lecz sir Z i niebeljpieczne dzieło, o które się bez uwagi

* należy.** — Zacny ten obcey aehf czemuż nie Nafzey Rpitey Ziomek, mówi tchnięty porufzeniem rzeezywiftey,

* tuczem nie nadpfutey wolności, napominaiąc Nas nie bez Przyczyny zaiite o śmiałem, i niebefpiecznem zapędzie Proiektowaneoo uwolnienia Pod dań (twa, odwodząc nawet

®d wzrufzenia uftaw owych, które Nafzą Oyczyznę czśm

*eft, uczyniły; przewiduie On grożące zapewne oitatniem 2fu(zczeniem Rpłtey klęski, których każdy z zadrżeniem

®ie przewidzieć nie może. - • Ale na cóż mam okropności

^ch ciąg wyliczać niezawodny? fam J. W. Wmość Pan

^obrodziey dobrem będąc Golpodarzem, przykładnem, bo 2*wfze czuwaiącem na całość Iwych poddanych Panem, lelk iem , i koehaiącem wlafną Oyczyznę Patryotą, prze-

^idniefz bez ochyby nayftrafznieyfze dla Krain NaL ego, i' powfxechney fpokoyności skutki. --- Jeżelic ogromne Pan- two Rzymskie zatrzęsło się w początkowem lwem wzro­

st®, przez rozhukane na Koryolana Pofpólftwo, --- ieieliu brecya podobną zaciętością z łona wtafnego poutracaia

^‘eikich z nienadgrodzoną fzkodą Mężów : lakiegożby do-

^ero wada Oyczyzna Nafza eieżkiem, a nieprzerwanera

!ne,u dlngiego osłabiona letargu, powierzchnią lefzcze nie wzmocniona silą, w tak gwałtownem wewnętrznem P°rufzeniu nie uczula zamiefzama? — Duch to podobno y ° y >próżne w Ruskich Woiewództwach pod zasłoną Re-

!d'i uczyniwfzy na rzeź okrutną zamachy, pragnąc wi- f j eć znifzczenie całkowite układów nałze wzmacmaiących eiteftwo, opierała cyc h się jego przedsięw zięciu zamiarom,

uie wrzucie pomiędzy Nas pełne burzliwego niepokoili asi°na; a rozfypitiac po całe ni Krain naladzone pil ma dla ni80 P^yfpofobione, % da pod pozorem ludzkości ;u wolnie.

1 poddań(twa; dla dokonania przez nich iutz wi ziałne- a y nieod ległe nr Pkńltwie nieograniczoney lyranmi Mor- r t\va; zabefpieczaiac lobie te na łamem naiuynach pra~

wey

wey wolności, z obalm % ź e Tron, i Panowanie zakłada­

nego dawno Saraowładztwa. — Podobnem* będąc zarzu­

cony pdmanu .eden z nayznakomitfzych Krai^v ‘ w Euro­

pie i rancya, (aczkolwiek w zbawiennieyf/ćra nierówni zam iarze,) ftalo się paftwą rozchukanych famem uprze-

dżemem i złością nayotwartfzą wykroczniów. - Winna ona ca y fwoy upadek płonnem wnioskom nowo utworzo- ney Filozofii, daleńiey od pierwiaftkowych iey właściwych zamiarowi bo nawet i teraz leżeli Author mdemaney Lu­

dzkości usilnie wykonywać obowiązki iftotoey Filozofii?

mech rzuci i We zaftanowienie na okoliczność' godnievfz*

jego uwagi, wfzakże przedsiębiorący czynność iakążkoł- wiek, ftara się ułatwiać części iey naywaznieyfze: niechże więc mówi właściwe,ni Mu wyrazy, niech zwróci oltt*

fwe p.oro na wiodących częftokroć woyny dla uprzedze­

nia, lub dogodzenia próżnej ich dumie, maluiac im żywe- mi wyobrażeniami upadek Familiów, ofad całych, a cza- fem me ledwie ze zezetem Pańftwa utrzymującego w fo­

bie skutek chciwości, lub złości ich nienafyconey i. t. d.

Daleko lak uważam uniosłem się od rozpoczętej materyi w h scie tern z okoliczności obfzerney nieco p rzyd łu giej, damy J. W. W mć I an Dobrodziey memu zapędowi, skra­

cam go, merozwodząc sit* więcey nie tylko w materyi t y dla licznych doświadczeń, dofyć mi wiadomej, ale naw t m ep ilząc o Miaftach, k torem wolność (p rze cie ż ograni' c zo n ą ) dla zahidnienia Pańftwa, rozkrzewienin Handlu.

Kękodziel i t d. fądzę być koniecznie potrzebną, nim jednak mysi moią względem Chłopów zupełnie odkryię,

pozwol l ar, przyw ieść na pamięć Author owi żadaney woF nosci 1 oddanych, przykład tegoczefiiy w Kralach Ceftr- słuch, niegdyś nafzemi wlpól Obywatelami obsiadlvch, gdzie wolność choc niezupełna nadana gminowi, aczkol­

wiek przyw itanem u do twego gruntu, p rze to czy ła ni»' iętnych

Jenych na-ubogich, a fzczupfe posiadai§cydb włości nie- raał na żebraków, gdzie wolnowładność Chłopów, i od wie dzenie tychże od dawnego posłułżeńftwa lwem Dworom ogołociło wfzyłtkich z dochodów zyskownych, przylpiefzy- to ,nSdzf> 1 nirawiczną pod Bz^d Nafz ( chociaż to T y­

mański, iak fhitbor uwag nad itanem Bolniczem twierdzi.) licznych Familii Emigrancyą: te to ią skutki wolności p o św ie co n e g o ludu, to zaifte korzyści w y p a c z e n ia tychże z granie naywłaściwfzey im podległości. —

Fierwlzy podobno, i rzadki w wyrównaniu mu Go- 1 po dar z Fryderyk zefzły Król Pruski; naymnieyfzey za- pewne medtmefzkał rufzye /pręży ny dla zbogacenia i anirw twoich, a chociaż światłem Prawodawcy i praw- dziwem był Filozofem, przecież takowey Chłopom nie nac ,i womosci, złe dla tey przyczyny nieodzownie prze- Widui|c wmoski; zabelpieczył On atoli słufzaę im fpra- Wiediiwośr, i teyże naypilniey doftrzegał. — Bierzmy Go

^ ]-£c zf- wzóiw układaniu Praw dla Poddańftwa Nafze- go, zróbmy uftawy co do tego n.aywięcey zbliżone do ie-

£° poprzedmczych; mech Chłop ma na frogiego. i me- p. .i w i o c nvego Pana krótką obrzeżony do odzyskania

zy.wdy (weydrogę, daleluj od przynofz^cego mu znifz-

•enie piemattwa; niechay fprawiedliwości układ orzecze nf1? zwierzchność w miarę jey wykroczenia: niech

™ cniernKraiu Poddani dziedzieznem prawem k r \ 1 ,bil(iy,]kli fwoie posiadaia; niech ich od zdzier-

1 ' a . y ch>1 takomych Panów Prawa Kraiowe krótkie bem n ° uftanowione bronią: a zaręczam, iż tćm fpofo- dzi r yczyzna,powizechność, i każdy wfzczególności bę-

ie 1

ufL 7

ha % W '.,Moi,Pana Dobrodzieia pifmo, ‘'bo chociaż obfzer- hiPd ^ i , f e Ca y Kray chwalebnie trudniącą ofnowa, dozwalałaby nu tak rychło piorą wypulzczać z mey rg-

ki.

* v zafpokaiam się iednak będąc przeświadczonym, p*:

Izę do zacnego, i znakomitego Obywatela, gorliwego, * przykładnego Posła, a rzadkich cnót, i przymiotów Mę­

ża, 'który zapewne użyie doznaney Iwey wymowy, i dziel­

ności umysłu, dla zapobieżenia rozfzerzamu się tem wzme- caiąccm niefpokoyność między pofpólftwem pifmóim któ­

rych iufz mieyfcami okropne wybuchać zdaią się saut'i, lepiey ieft zaifte źrzódła w famem ich przytłumiać wy skoku, a niżeli rozchukanem, i wzmocnionem bałwanom przykre z trudnością kłaść tamy.--- Niechże więc no a twota T. W. Mci Dobrodzieju zasłoni Kray od przewidzia- ney ruyny, a zapewnić Cię mogę, iż pozolcali w Lom ac >

wlpół-Bracia Twoi z czułą radością witać Cię będą, tale, iak niegdyś witał lud Rzymski Cycerona pod czas ipisku Katyliny, zowiąc go wybawcą Ovczyzny. 1 liK; zaS fzczególnieyfzy powiękłzylz zafzyt, duzwalai^c mi yc cią gle 6cc.

J. W . W mci Pana Dobrodzieja ftatecznie fzczerem Przyiacielem ,

i nayniżfzem sługą

Obywatel Województwa Sandomierskiego.