Kl.I b LOp Temat:Lodowce górskie i lądolody.

Kl.I b LOp

Temat:Lodowce górskie i lądolody.

str.88-91)

1.Jak lodowce i lądolody przekształcają powierzchnię Ziemi?

Zdecydowana większość terenu dzisiejszej Polski przeszła przynajmniej jedno zlodowacenie. Oznacza to, że na niemal całym obszarze naszego kraju na powierzchni ziemi spoczywała warstwa lodu grubości dziesiątek, setek, a nawet tysięcy metrów. Czy taka masa lodu mogła zostawić jakieś ślady?

Morena czołowa w U-kształtnej dolinie polodowcowej na Nowej Zelandii.

Tojuż wiesz:

 jak Ziemia jest oświetlona przez Słońce;

 jaki jest rozkład klimatów na Ziemi;

 jak przebiegały geologiczne dzieje Ziemi.

Nauczysz się:

 opisywać warunki, w jakich tworzą się lodowce i lądolody;

 wyjaśniać, jak lodowce kształtują podłoże skalne;

 wymieniać przyczyny aktualnego rozmieszczenia lodowców na Ziemi;

2. W jakich warunkach powstają lodowce i lądolody?

W miejscach, gdzie średnia roczna temperatura powietrza jest niższa od 0°C, występują opady śniegu i jednocześnie powierzchnia terenu jest niemal płaska lub wręcz wklęsła, tworzą się lodowce lub lądolody.

Umowną linię, powyżej której opad śniegu w ciągu roku jest wyższy niż jego ubytek w wyniku topnienia i parowania, a więc w której panują warunki sprzyjające powstaniu lodowców, nazywamy granicą wiecznego (wieloletniego) śniegu.

Na obszarach znajdujących się ponad tą granicą pokrywa śnieżna zalega latem, a zimą jest zasilana nowymi opadami. Z roku na rok pokrywa śnieżna staje się więc coraz grubsza. Warstwa śniegu pod własnym ciężarem ulega sprasowaniu i zmienia się stopniowo w ziarnisty lód, czyli firn, a w końcu w lód lodowcowy. Obszar, gdzie proces ten zachodzi, nazywamy polem firnowym. Najczęściej pole firnowe tworzy się

w górnych odcinkach dolin lub u podnóża szczytów górskich. Gdy lodu jest już bardzo dużo, to pod ciśnieniem wyższych warstw staje się on częściowo plastyczny i zaczyna spływać poniżej granicy wiecznego śniegu w postaci jęzorów lodowcowych. Pole firnowe i wypływający z niego jęzor to lodowiec górski.

Warunki powstawania i schemat budowy lodowca górskiego

Najdłuższy górski lodowiec Alp – Aletsch (Szwajcaria) o długości 23,6 km i miejscami grubości 700 m

W odpowiednich warunkach klimatycznych (niska temperatura, przewaga opadu śniegu w ciągu roku nad jego ubytkiem w wyniku topnienia

i parowania) i na obszarze o sprzyjającym ukształtowaniu terenu (wklęsłym lub równinnym) może dojść do połączenia wielu lodowców w olbrzymi masyw zwany lądolodem. Lądolody mogą pokrywać niemal cały kontynent lub znaczną jego część. W plejstocenie

(2,6 mln-11,7 tys. lat temu) ogromne obszary półkuli północnej były wielokrotnie pokrywane lądolodami.

Obecnie granica wiecznego śniegu na terenach polarnych przebiega na wysokości ok. 200–1000 m n.p.m., tylko na Grenlandii i Antarktydzie schodzi do poziomu morza, w strefie umiarkowanej występuje na

wysokości ok. 800–3200 m n.p.m., w strefie zwrotnikowej i w Himalajach 5000–6000 m n.p.m., zaś na równiku obniża się do ok. 4500–

5000 m n.p.m.

Granica wiecznego śniegu w zależności od szerokości geograficznej Polecenie 1

Na podstawie zamieszczonego powyżej wykresu wyjaśnij współczesny przebieg granicy wiecznego śniegu na Ziemi.

Polecenie 2

Najwyższe szczyty Tatr mają średnią roczną temperaturę powietrza poniżej 0°C (np. Kasprowy Wierch – 0,7°). Często występują tam opady śniegu. Jednak obecnie w Tatrach nie spotyka się lodowców. Wyjaśnij, jaki warunek konieczny do powstania lodowca nie jest tam spełniony.

Ciekawostka

W czasie zlodowaceń plejstoceńskich w polskich górach powstawały lodowce górskie. Ich ślady można zaobserwować zarówno w Tatrach, jak i w Karkonoszach. Jednym z takich śladów są doliny górskie w kształcie litery „U” i cyrki lodowcowe, które po ustąpieniu lodowca zostają zwykle zajęte przez górskie jeziora cyrkowe, np. w Tatrach to Morskie Oko i Czarny Staw. Formy terenu będące efektem rzeźbotwórczego działania lodowców górskich szerzej opisano w następnym rozdziale.

Tatrzańska Dolina Pięciu Stawów Polskich nosi wyraźne ślady przekształcenia przez lodowiec górski. W miejscu stawów były pola firnowe, z których przez widoczny próg wylewał się jęzor lodowcowy do Doliny Roztoki

Ważne!

W plejstocenie wielokrotnie powtarzał się cykl olbrzymich zmian klimatu.

Na półkuli północnej rozrastały się ogromne lądolody obejmujące znaczną część Europy, Azji i Ameryki Północnej. Zlodowacenia były przerywane okresami cieplejszymi (interglacjałami), podczas których lądolody

topniały. Badania naukowe pozwalają przypuszczać, że obecnie kończy się właśnie taki interglacjał i za kilka tysięcy lat może rozpocząć się kolejne zlodowacenie.

2. Gdzie współcześnie występują lodowce i lądolody?

Współcześnie istnieją na Ziemi dwa wielkie lądolody. Pokrywają one niemal całą Antarktydę i większą część Grenlandii – największej wyspy kuli ziemskiej. Lodowce górskie występują powyżej granicy wiecznego śniegu w górach wszystkich kontynentów z wyjątkiem kontynentalnej Australii (ale są na sąsiednich wyspach Nowej Zelandii, a nawet na Nowej Gwinei leżącej bardzo blisko równika).

Największy lądolód na świecie pokrywający cały kontynent leżący wokół południowego bieguna – Antarktydę

Lądolody pokrywające wyspy znajdujące się blisko bieguna północnego, w tym drugi co do wielkości lądolód zajmujący 81% powierzchni największej wyspy na świecie – Grenlandii

Góry Karakorum, drugie po Himalajach pod względem wysokości góry świata przodujące w liczbie lodowców górskich (trzeci po Antarktydzie i Grenlandii obszar, na którym występuje najwięcej wody w postaci lodu)

Widok z kosmosu na uznawany za najdłuższy na świecie, mierzący ponad 70 km długości lodowiec górski – Lodowiec Fedczenki w górach Pamir (Tadżykistan)

3.Skutki zaniku pokrywy lodowej.

Na podstawie obserwacji od lat 70tych XX w. zauważono, że powierzchnia, jak i objętość pokrywy lodowej na Oceanie Arktycznym drastycznie maleje, co wpływa na gospodarkę, środowisko i życie np zwierząt Arktyki czy mieszkańców Grenladii.

4.Gospodarka Arktyki:

- wzrost zainteresowania bogactwami naturalnymi Arktyki, -większa dostępnośc szlaków morskich O. Arktycznego.

Podsumowanie:

 Linia, powyżej której panują warunki do powstania lodowców, nazywana jest granicą wiecznego lub wieloletniego śniegu.

 Znaczne obszary półkuli północnej wielokrotnie ulegały zlodowaceniu.

 Obecnie na Ziemi istnieją dwa wielkie lądolody i setki lodowców górskich.

 Zapoznaj się z następującymi hasłami ze słowniczka:

o cyrk lodowcowy o egzaracja

o firn

o glina morenowa (glina zwałowa) o granica wiecznego śniegu

o jezioro polodowcowe

o lądolód

 Przypomnij zagadnienia pokrewne:

o Strefy klimatyczne świata o Opady i osady atmosferyczne o Wody na Ziemi

Słowniczek

cyrk lodowcowy (kocioł lodowcowy)

zagłębienie w kształcie misy, otoczone z trzech stron stromymi ścianami skalnymi; kiedyś było wypełnione śniegiem, firnem i lodem lodowcowym;

po ustąpieniu lodowca często taka misa erozyjna zostaje zajęta przez jezioro nazywane cyrkowym

egzaracja

niszcząca działalność lodowca polegająca na szlifowaniu podłoża i wyrywaniu z niego fragmentów skał

firn

forma przejściowa między śniegiem a lodem, powstająca na skutek częściowego topienia i ponownego zamarzania śniegu oraz ciśnienia, jakie wywierają jego nadległe warstwy

glina morenowa (zwałowa, lodowcowa)

przemieszany materiał skalny o różnej wielkości ziaren, pochodzący z akumulacji lodowcowej

glina zwałowa

patrz glina morenowa

granica wiecznego (wieloletniego) śniegu

umowna linia, powyżej której w ciągu roku więcej śniegu przybywa, niż topnieje

jezioro polodowcowe

każdy z wielu typów jezior, które znajdują się w obniżeniach terenu powstałych w wyniku działalności lodowców lub lądolodów

kocioł lodowcowy

patrz cyrk lodowcowy lądolód

rozległa pokrywa lodowa zajmująca znaczną cześć lądu, a nawet cały kontynent

Praca domowa Ćwiczenie 1

Występowanie lodowców

Oceń prawdziwość zamieszczonych poniżej stwierdzeń.

Prawda / Fałsz

 Lodowców nigdy nie było w Polsce, ponieważ nikt ich nie pamięta.

 Lodowców nie ma w Afryce, ponieważ jest tam za ciepło.

 Lądolody występują tylko na półkuli południowej.

 Lodowce nie mogą się zsuwać poniżej granicy wiecznego śniegu.

 Lodowce występują w górach Nowej Zelandii.