KL. IIIti,IIItb, IIItom,III Ts
(temat zrealizować na podstawie podanej prezentacji oraz
podręcznika str. 281-285, temat i uzupełnione punkty wpisać do zeszytu– do sprawdzenia po powrocie).
Temat: Typy gleb na kuli ziemskiej
I..
Glebą nazywamy powierzchniową, biologicznie czynnąwarstwę skorupy ziemskiej. Powstaje ona na różnorodnej skale macierzystej w wyniku oddziaływania czynników
glebotwórczych (drobnoustrojów, wyższych roślin i zwierząt, klimatu, wody, rzeźby terenu, gospodarki człowieka) i podlega ciągłym przemianom fizycznym i chemicznym w procesach glebotwórczych.
II..
Podstawowa funkcja gleby zapewnia roślinom dogodne warunki do wzrostu i rozwoju. Istotną cechą gleby jestjej żyzność. Strefowość klimatu na kuli ziemskiej oraz związana z nią określona roślinność posiadają znaczący wpływ na tok ogółu procesów w glebie. Warunki klimatyczne warunkują rodzaj zwietrzeliny, wilgotność w glebie, okres wegetacyjny roślin, a w konsekwencji decydują ostatecznie o przyroście masy
organicznej i rozkładzie. Szata roślinna, ulegająca rozkładowi nadaje poziomowi próchniczemu charakterystyczną barwę.
III..
Gdy zaś uwzględnimy strefowość klimatu szaty roślinnej możemy mówić również o strefowości gleb na kuli ziemskiej.Poza glebami strefowymi istnieją również gleby, które występują bez jakiegokolwiek związku ze strefą klimatyczną, a o
ich powstaniu decyduje zespół warunków lokalnych, jak np.
rodzaje skał macierzystych, stosunki wodne. Te gleby nazywamy glebami strefowymi.
IV.
Glebami strefowymi są:- gleby tundrowe
- bielice
- gleby brunatne i płowe - czarnoziemy
- gleby kasztanowe - szaroziemy pustynne
- czerwonoziemy, żółtoziemy i lateryty
V.
Glebami astrefowymi są:- mady
- gleby bagienne - czarne ziemie - rędziny
- gleby górskie
VI
. Charakterystyka gleb strefowych:1. Gleby tundrowe powstają w warunkach klimatu
subpolarnego na podłożu z wieloletnią zmarzliną. Poziom próchniczny posiada strefę nie rozłożonej próchnicy.
Są glebami płytkimi i słabo wykształconymi. Może posiadać słabo widoczny poziom wymywania oraz może
występować obecność poziomu glejowego, znajdującego się ponad wieczną zmarzliną. Podlega ona częstym ruchom w wyniku zamarzania i odmarzania, co może doprowadzić do wielobocznego spękania i powstawania sieci
kamienistych, zwanych glebami poligonalnymi. Gleby tundrowe są uprawiane po uprzednim przeprowadzeniu specjalistycznych zabiegów agrotechnicznych. Spotykamy je na północnych krańcach kontynentu eurazjatyckiego i Ameryki Północnej.
2. Gleby bielicowe spotykane są w warunkach klimatu
umiarkowanie chłodnego pod lasami iglastymi na piaskach.
Charakterystyczna cecha to kwaśny odczyn próchnicy
i występowanie poziomu wmywania i wymywania, czasami również poziomu oglejenia. Mogą być one glebami
użytkowanymi rolniczo, jednakże wymagają licznych i żmudnych zabiegów agrotechnicznych zwiększających ich jakość. Są one glebami wystarczającymi do uprawiania żyta, owsa, jęczmienia, ziemniaków i roślin pastewnych.
Spotykane są w Europie Środkowej i Północnej, na Nizinie Wschodnioeuropejskiej i w azjatyckiej Rosji, na północny terytorium USA i Kanady.
3. Gleby brunatne i płowe spotykane są w warunkach strefy umiarkowanej z cechami klimatu morskiego. Porośnięte bywają lasami liściastymi i mieszanymi. Charakterystyczna cechą jest występowanie odczynu słabo kwaśnego
lub obojętnego. Nie mają poziomu bielicowania, ale bardzo widoczny poziom wmywania. W przypadku, gdy silnie wykształcił się poziom wmywania takie gleby nazywamy płowymi. Gleby te posiadają wysoką żyzność, dając
wysokie plony w przypadku roślin zbożowych, okopowych i przemysłowych jeśli się je odpowiednio nawozi. Spotyka się je na obszarze Europy Zachodniej i Południowej, Azji, Korei, Japonii, Afryki Południowej, wschodniej Australii i północy USA.
4. Czarnoziemy to gleby, występujące w warunkach strefy umiarkowanej z klimatem okresowo suchym, powstające pod roślinnością stepową. Cecha charakterystyczna
to dość dobrze rozwinięty poziom próchniczy z odczynem obojętnym, słabo zasadowym lub słabo kwaśnym oraz występowanie bardzo widocznego wapnistego poziomu wmywania. Są glebami bardzo żyznymi, na których uprawiana jest pszenica, buraki cukrowe i bawełna.
Pokrywają Ukrainę, prerie środkowych stanów USA, pampę argentyńską i południowo- wschodnie wybrzeża Australii.
5. Gleby kasztanowe spotykamy w strefie umiarkowanej na obszarze ciepłym i suchym, są typowymi glebami stepów. Odznaczają się zasadowym odczynem poziomu próchniczego, brak widocznego poziomu wymywania i wmywania. Odpowiednie nawożenie daje możliwość uzyskania wysokich plonów. Spotykane są na obszarach amerykańskich prerii, na południu Argentyny,
na południowym - zachodzie Australii, w Sudanie,
na Wyżynie Mongolskiej, na północy od pustyni Kalahari i na terenach położonych na południe od Morza
Kaspijskiego.
6. Szaroziemy pustynne spotykamy na obszarach pustynnych jak również półpustynnych. Charakteryzują się odczynem zasadowym oraz niewielką ilością próchnicy w wyniku braku szaty roślinnej oraz wyraźnym gipsowym
lub wapnistym poziomem wmywania. Spotykanymi są na obszarach pustyń zwłaszcza w Azji Środkowej, Australii i na Saharze.
7. Czerwonoziemy, żółtoziemy i lateryty są glebami
charakterystycznymi dla warunków klimatu gorącego, wilgotnego, w którym zwietrzelinę tworzą przede
wszystkim wodorotlenki: glinu i żelaza z niewielką
zawartością krzemionki, która podlega ciągłemu usuwaniu.
Barwę czerwoną gleby te zawdzięczają związkom żelaza.
Są glebami ubogimi w próchnicę za sprawą niszczenia warstwy próchniczej przez znaczną ilość opadów. Stąd ich niewielka urodzajność i trudność w uprawie, wymagają zatem przeprowadzanie wielu pracochłonnych
i powtarzających się zabiegów agrotechnicznych. Można na nich uprawiać drzewa kauczukowe i kakaowce.
Pokrywają Amazonię, Afrykę Równikową, Amerykę Środkową, Indie i północną Australię.
VII..
Charakterystyka gleb astrefowych:1. Mady są glebami aluwialnymi, powstałymi w wyniku osadzania się transportowanych substancji ilastych
i organicznych w czasie wylewu rzek. Powstają wzdłuż linii dolin rzecznych, a zwłaszcza u ujścia rzeki do morza.
Są glebami przeważnie dość żyznymi, nadającymi się do uprawiania rożnych gatunków roślin.
2. Gleby bagienne tworzą się na obszarach bagiennych.
Charakterystyczna cecha to znaczna zawartość substancji organicznej, najczęściej o słabym stopniu rozłożenia oraz poziomem oglejenia w wyniku znacznego uwodnienia
terenu. Są glebami mało urodzajnymi nawet, jeśli dojdzie do ich osuszenia.
3. Czarne ziemie są glebami tworzącym się w wyniku procesu bagiennego na podłożu zawierającym dużo węglanu
wapnia na obszarze, na którym występują wahania
poziomu wody i jego obniżeniu. Zawierają wykształcony poziom próchniczny o znacznej miąższości jak również wykształcony w wyniku znacznej wilgotności gleby poziom glejowy. Są glebami o znacznej żyzności, lecz trudnymi pod uprawę. Są wystarczające do uprawy pszenicy i buraków cukrowych.
4. Rędziny są glebami powstającymi na podłożu skalnym węglanowym lub siarczanowym. Poziom próchniczny występuje w bezpośrednim sąsiedztwie ze skałą
macierzystą i jest o odczynie zasadowym. Są glebami
nadającymi się do uprawiania roślin okopowych w sytuacji, gdy są o odpowiedniej miąższości.
5. Gleby górskie spotykane są jedynie na obszarach górskich i są glebami płytkimi o niewykształconym profilu
glebowym, to warunkuje ich niewielką urodzajność.
VIII..
Oprócz gleb strefowych i astrefowych istnieją jeszcze inne, nie zaklasyfikowane do tych grup a występujące na kuli ziemskiej:
o słabo rozwinięte gleby inicjalne skaliste
- litosole i zdeformowane mrozowo utwory kamieniste - regosole spotykane są w warunkach strefy polarnej Azji.
o czerwone i żółte gleby ferralitowe (nitisoli i liksisoli) występujące na terenie Półwyspu Indyjskiego oraz na wyspie Cejlon.
o kwaśne gleby łąkowo-darniowe na terenie Andów powyżej wysokości 3000m n.p.m..
o Wertisole są glebami ilastymi, występującymi głównie w zagłębieniach terenu
na obszarze Wyżyny Południowomeksykańskiej i w kotlinie Balsas.
o Inceptisole są glebami mokrymi pozbawione poziomu iluwialnego, poddawane intensywnemu procesowi ługowania. Spotykane głównie w warunkach zimnego klimatu, ale nie stanowi to regułę.
o Andosole są typowymi glebami pochodzącymi z wietrzenia skał wulkanicznych. Zawierają wiele szkliwa wulkanicznego.
o Planosole to gleby, występujące na obszarach równinnych o okresowo występującym znacznym a nawet nadmiernym zawilgoceniem gruntowym.
Występują najczęściej na obszarze Ameryki Południowej.
Badaniach gleboznawców występują dwie podobne do siebie klasyfikacje gleb. Genetyczna systematyka gleb oparta jest głównie o budowę profilu glebowego, uwzględnia również najważniejsze cechy z zakresu morfologii, wyglądu fizycznego i właściwości chemicznych wszystkich poziomów glebowych.
Klasyfikację amerykańską nazywana taksonomią używa się do systematyzowania gleb z uwzględnieniem mierzalnych
właściwości w poszczególnych poziomach diagnostycznych.
IX..Wybrane profile glebowe:
W glebach brunatnych występują związki żelaza nadające im brązową barwę, stąd ich nazwa. Powstają one na podłożu zbudowanym z gliny
W glebach brunatnych występują związki żelaza nadające im brązową barwę, stąd ich nazwa. Powstają one na podłożu zbudowanym z gliny
Gleby bielicowe powstają na podłożu piaszczystym. Łatwo
przepuszczają wodę, dlatego potrzebne roślinom substancje są z nich szybko wymywane. Z tego powodu należą do gleb ubogich
Warstwa próchnicy w rędzinie znajduje się bezpośrednio na skale macierzystej
Mada charakteryzuje się grubą warstwą próchnicy oraz wyraźnie zaznaczonymi warstwami skały macierzystej, które naniosła woda
Czarnoziemy są glebami pulchnymi, bogatymi w związki potrzebne do życia roślin i łatwo przepuszczającymi wodę i powietrze
Gleby górskie mają bardzo cienką warstwę próchnicy i grubą warstwę skały macierzystej, która w wierzchniej części jest spękana
Ciekawostka
W górach, na wydmach i na obszarach zdewastowanych przez człowieka gleby dopiero powstają. Nazywa się je glebami inicjalnymi. Często mają zaledwie kilka centymetrów grubości, a pod nimi znajduje się skała.
Podsumowanie X. Gleby w Polsce
Wiemy już, jakie są warstwy gleby. Ich skład i grubość zależy m.in. od skały macierzystej, warunków powstawania
i towarzyszącej im roślinności. Do najczęściej spotykanych należą:
gleby brunatne – występują niemal w całej Polsce poza górami; z punktu widzenia rolnictwa są to gleby średnie;
gleby bielicowe – są to gleby ubogie, dlatego przeznacza się je zwykle do zalesienia;
mady – powstają w dolinach rzecznych i przy ujściach największych rzek; z punktu widzenia rolników należą do najlepszych gleb;
czarnoziemy – najżyźniejsze gleby w Polsce, które
powstają na pokładach skały zwanej lessem; spotykane są na niewielkich obszarach w południowej części Polski;
rędziny – powstają na skałach wapiennych, są dość żyzne, ale trudne w uprawie, gdyż znajduje się w nich wiele
okruchów skalnych;
gleby górskie – występują w wyższych partiach gór, charakteryzują się cienką warstwą próchnicy; mogą na nich rosnąć tylko najmniej wymagające rośliny.
Przekrój przez glebę nazywa się profilem glebowym. Rysunki poniżej przedstawiają profile wybranych gleb występujących w Polsce.
Ważne!
Żyzność gleby można podnieść, stosując na przykład sztuczne nawozy. Jednak nadmierna ilość tych związków może zabić żyjące w niej organizmy.
Przekrój przez glebę nazywa się profilem glebowym. Na rysunkach widać profile wybranych gleb występujących
w Polsce
