Rekurs w świetle "Norm Specjalnych" Sygnatury Apostolskiej : (kwestie wybrane)

Czesław Świnarski

Rekurs w świetle "Norm Specjalnych"

Sygnatury Apostolskiej : (kwestie

wybrane)

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 15/3-4, 125-134

1972

P ra w o K an on iczn e 15 (1972) nr 3— 4

r e k u r s

w

(K w estie w yb ran e)

T r e ś ć : — 1. K on trola są d o w a a d m in istra cji k o ścieln ej jako p ostu lat z a sa d y le g a ln o ści w k an on iczn ym p ro cesie a d m in istra cy jn y m . — 2. R e­ k u r s w p o stęp o w a n iu są d o w o -a d m in istra cy jn y m . — 3. P rzed m iot rek u r­ su . — 4. M oty w y rekursu. — 5. L eg ity m a cja do w n ie sie n ia reku rsu . — .Zakończenie.

1. K on trola są d o w a a d m in istra cji k o śc ie ln e j jak o p o stu la t zasad y le g a ln o śc i w k an on iczn ym p ro cesie a d m in istra cy jn y m

O chrona p ra w n a osób fizycznych i m oralnych należy do zasadni­ czych funkcji w ładzy i system u praw nego każdego organizm u spo­ łecznego. Nowe spojrzenie n a Kościół, zwłaszcza w relacjach po- m ięazy K iei ow nictw em Kościoła, a L aikatem zachęciło do postulo­ w ania daleko idącej osłony p ra w subiektyw nych к P raw o kościelne m a bow iem nie tylko służyć w ykonyw'aniu władzy, ale m a również za zadanie ochraniać elem entarne p ra w a osób.

W ładza w sw ej służbie publicznej, a zwłaszcza w działaniu adm i­ n istracji, której w łaściw e w ykonanie zależy od ludzi, mimo faktu istn ien ia p ra w a nie zabezpiecza jednostki przed bezpraw iem , nie uniem ożliw ia organom ad m inistracyjnym popełniania czynów nie­ zgodnych z przepisam i, naruszających autonom ię jednostek. P rz y ­ czyną tego są urzędnicy, którzy podobnie ja k inni ludzie popełniają błędy, zdarzają się niedbali, samowolni, ulegają wpływom , w sku tek czego zachodzą w ypadki naru szania praw a, w czasie pełnienia ich funkcji. Genezą i siłą napędow ą p raw a adm inistracyjnego w prow a­ dzającą ład, porządek i praw orządność jest sądow a kontro la nad adm inistracją. Tylko organ o ch arak terze sądowym może zapewnić n ależycie całkow itą rów now agę m iędzy in teresam i publicznym i, a upraw nionym i interesam i jednostek zabezpieczając odpowiednio ic h p ra w a podm iotowe. Nie w ystarcza bow iem ani w ew nętrzna

k s. c z e s ł a w Św i n i a r s k i

1 P a u l W i r t h , E r w ä g u n g e n г и г N e u o r d n u n g d e r A p o s to l is c h e n S ig n a ­

tu r , s. 660, Iu s S acru m — F estg a b e fü r K la u s M örsdorf zu m sech zig sten

G eb u rtsta g , M ü n chen 1969; P rin cip ia q u ae C odicis Iuris C anonici re- co g n itio n e n d irigant, Typ. P ol. V a tica n is, 1967, n. 7, s. 13; C om m unica­ tio n e s 2/69, s. 83.

126 K s. Cz. S w in a r s k i

hierarchiczna kontrola adm inistracyjna, ani bezw zględny obow ią­ zek przestrzegania przez urzędników zasady legalności. Wszyscy urzędnicy niezależnie od swego uszeregow ania hierarchicznego i rozm ieszczenia w różnych w ładzach (dykasteriach), stanow ią p e­ w ien zw arty korpus ożyw iony duchem solidarności. To poczucie solidarności spraw ia, że wyższa w ładza rozstrzygając spory adm i­ nistracy jn e w jakiś sposób sądzi we w łasnej spraw ie, w której j e s t zainteresow ana i tru d n o jej zdobyć się na obiektywność. Tym cza­ sem wiem y, że „nemo iudex in causa su a”. D latego pełną ochronę p ra w n ą może dać ty lk o jedn ostka organizacyjna nie włączona, w h iera rch ię adm inistracyjną, w y stępująca jako ktoś trzeci 2.

P otrzeba w prow adzenia zasady legalności do kościelnego postępo­ w ania adm inistracyjnego n a tra fia ła na zrozum iałe przeszkody ze- w zględu na boską konstytucję Kościoła, k tó ra nile zezw alała na. przyjęcie trójpodziału w ładz w edług wzorów ustaw odaw stw a p a ń ­ stwowego. Znaleziono jed n ak w yjście z tej sytuacji stosując zasadę- legalności w kościelnlym porządku p raw nym w form ie ograniczo­ nej. P ostulow ana zasada legalności znalazła zastosow anie w kano­ nicznym procesie adm inistracyjny m w powołanej K onstytucją Apo­ stolską Papieża P aw ła VI R eg im ini Universae Ecclesiae n r 106:- in sty tu c ji ju ry sd y k cji a d m in is tra c y jn e j3. K onstytucja ta została po­ tem zaopatrzona przez Ojca św. P aw ła VI w N orm y Specjalne- z dnia 23 m arca 1968 r., k tó re w inny być zachow ane n a sposób- ekspery m en tu w S ygnaturze Apostolskiej i .

Z jnwiJii w ejścia w życie „N orm S pecjalnych”, osobnej sekcji przydzielono do ro zpatryw ania spory adm inistracyjne. S ekcja Г p rzejęła dotychczasowe kom petencje T ry b u n ału S y g n atu ry Apostol­ skiej, otrzym ując nadto rozszerzone up raw n ien ia sądow o-adm ini­ strac y jn e (Art. 17). N atom iast w postanow ieniu A rt. 96 „W drugiej; sekcji S y g n atu ra Apostolska rozpatruje:

1) spory w ynikłe na tle w ykonyw ania adm inistracy jnej w ładzy \ kościelnej, doniesione na sk u tek złożenia apelacji czyli re k u rsu przeciw ko decyzji kom petentnego D ykasterium , ilekroć wskazuje- się na naruszenie p raw a; 2) spory dotyczące kom petencji m iędzy D ykasteriam i Stolicy A postolskiej; 3) spraw y ad m in istracyjn e p rze­ kazane przez K ongregacje K u rii Rzym skiej; 4) spraw y zlecone jej, przez P apieża” 5.

P rzez pow ołanie II Sekcji T ry b u n a łu S ygn atu ry Apostolskiej dla. ochrony przed ew entualnym naruszeniem p ra w a przez zarządzenia, adm inistracyjne, w m yśl K o nstytucji R egim ini U niversae

Ecclesiae-2 F ernando D e lla E o c c a , P robie rni di g iu s ti z ia a m m i n i s t r a t i v a n e t

d i r it to canonico, La fu n ctio n p astoral d elos obispos, B arcelon a 1967, s. 280..

3 A A S , 59 (1967) 921 nn. 4 A A S , 60 (1968), 129— 196.

5 T łu m a czen ie p o lsk ie K s. E. S z t a f r o w s k i e g o , P o s o b o r o w e P r a ­

[3] R e k u rs w ś w ie tle „ N o rm S p e c .’1 127' N r 106, adm inistracja publiczna w Kościele poddana została kon­ troli sądowej. S ekcja ta nie jest try b u n ałe m specjalnym , ale sekcją try b u n a łu zw yczajnego rozp atru jącą skarg i adm inistracyjne, to jest rekursy, w postępow aniu sądow o-adm inistracyjnym . T ym samym, został stw orzony w Sygnaturze Apostolskiej system podwójnego sądow nictw a zw any b e lg ijs k im 6. U stalony N orm am i Specjalnym i. system i form a rek u rsó w w prow adzają w postępow anie ad m in istra­ cyjne w Kościele p ostu laty zasady lelgalności 7.

2. R ek u rs w p o stęp o w a n iu są d o w o -a d m in istra cy jn y m

K ontrola nad działaniem adm inistracji om aw iana jest w nauce- p ra w a adm inistracyjnego jako system środków gw arantujących, ochronę sytuacji praw n ej je d n o s tk i8. S tro ny odw ołujące się do· wyższej instan cji m ają do dyspozycji w procesie kanonicznym ap e­ lację i rekurs.

W postępow aniu sądow o-adm inislracyjnym praw o kanoniczne do­ puszcza liczne re k u rsy przeciw ko dekretom sędziego i o rd y n a riu ­ sza, by zaoewńić stronie ochronę jej p ra w p od m ioto w ych 9. Przy- pomocy sk argi ad m inistracyjnej jak ą jest rekurs, można domagać, się usunięcia każdego pogw ałcenia praw a, lub naruszenia interesu.

Zupełnie w y raźnie dopuszczalna była sk arga adm inistracyjna, w p raw ie kanonicznym przed K onstytucją R egim ini Ecclesiae U ni­

versae jako środek obrony p ra w kapłana przym usow o zwolnionego

z urzędu nie będącego p a ra fią (kan. 192 § 2, 3), podobnie przy p rz y ­ m usow ym przeniesieniu (kan. 193 § 2). Także mimo zm ian w p ro w a­ dzonych w M otu P roprio Ecclesiae Sanctae praw o proboszcza dalej jest chronione. K an 2146 daje też ochronę w postaci re k u rsu w po­ stępow aniu wobec kapłanów oskarżonych o naruszenie obowiązków stan u i urzędu. Jakk olw iek p ra w u kanonicznem u nie jest zupełnie- obca ochrona p ra w n a przeciw ko aktom ad m in istracy jny m (kan. 1667), to jed n ak je st ona w kodeksie bardzo ograniczona, gdyż P a ­ pieska K om isja In te rp re ta c ji K odeksu P ra w a Kanonicznego roz­ strzygnięciem z dnia 22. V. 1923 r. odrzuciła możliwość sąd o w n ic­ tw a nad zarządzeniem ordynariusza 10.

6 A rca n g elo R enaudo, C on sid erazion i su alcu n i a sp etti d e ll’ ativita. am m in istra tiv a can on ica, M onitor E cclesia sticu s, 1968, s. 331; P roced u ra n o w a S y g n a tu ry A postolsikiej m a a n alogie z procedurą sto so w a n ą w w ło ­ sk ich try b u n a ła ch do r. 1865, z ogran iczen iam i p rzy jęty m i z pruskiego- są d o w n ictw a sp o rn o -a d m in istra cy jn eg o ; J erzy S tefa n L angrod, Z a r y s s ą ­

d o w n i c t w a a d m i n is tr a c y j n e g o , s. 66 nn., W arszaw a 1925. 7 P. W i r t h, dz. cy t., 658. 8 F ra n ciszek L o n g s c h a m p s , W s p ó łc z e s n e k i e r u n k i w nauce· p r a w a a d m i n i s t r a c y j n e g o na Z a c h o d zie E u r o p y , s. 207, O ssolin eu m 1968.. 9 Np. k an on y: 162 § 2, 192 § 3, 298, 345, 454 § 5, 513 § 2, 696 § 2* 880 § 2, 970, 1340 § 3, 1428 § 3. 10 A A S 16 (1924) 251.

1 2 8 K s. Cz. S w in a r s k i [4]

Poniew aż do czasu ogłoszenia K onstytucji R egim ini Ecclesiae

U niversae tw ierdzono, że ze w zględu na specyficzną organizację

p raw a kanonicznego nie je st m ożliw ym w Kościele w prow adzenie sądow nictw a sporno-adm inistracyjnego n , re k u rs przeciw ko naduży­

ciom w ładzy kościelnej do tej pory nie by ł znany w postępow aniu adm inistracyjno-sądow ym . W konsekw encji w szystkie rek u rsy prze­ ciwko aktom adm in istracyjnym by ły rozp atryw an e w yłącznie przez K ongregacje Rzymskie, czyli przez ten sam rodzaj w ładzy chociaż w stopniu wyższym. Stosow ana więc by ła kon tro la adm inistracyjna w toku in stan cji przez ta k zw any rek u rs hierarchiczny. W tym stan ie rzeczy kanoniści dom agali się pełnego w prow adzenia re k u r- sów w p rak tyce kościelnego sądow nictw a adm inistracyjnego 12.

N orm y Specjalne obszernie m ówią o rek u rsach w obydw u S ek­

cjach. R ekursy w Sekcji D rugiej S yg natury Apostolskiej uw zględ­ n iają skargi przeciw czynnościom publicznej ad m inistracji kościel­ nej (Art. 104—123), dotyczą sp raw rozw iązania sporów n a tle kom ­ peten cji m iędzy D ykasteriam i K u rii Rzymskiej (Art. 124), ponadto z zachow aniem zm odyfikow anych przepisów A rt. 104 i następnych m ają zastosow anie w spraw ach adm inistracyjnych i d yscy plin ar­ nych pow ierzonych przez Ojca św., lub przekazanych przez Dyka- steria K urii Rzym skiej (Art. 125).

3. P rzed m iot rekursu a) A k t a d m i n i s t r a c y j n y

A ktualnie ustaw odaw stw o kanoniczne w edług N r 106 K n sty tucji

R egim ini, k tó rą realizuje A rt. 96 N orm Specjalnych S yg natury

Apostolskiej, p rzyznaje możliwość rek ru to w an ia do tego T ry b u n ału w w ypadku gdy decyzja adm inistracyjn a naruszyła praw o. A więc w ym ogiem zasadniczym , b y można było w nieść ten rek u rs jest, by jego przedm iotem był ak t adm inistracyjny w sensie ścisłym, w y­ d any przez organa publicznej adm inistracji, albo in sty tu cję p raw a publicznego, k tó ra uczestniczy w w ykonaniu w ładzy ad m in istra­

cyjnej w łasnej. A kt adm in istracy jn y będący zw ykłym , norm alnym , po w tarzającym się przejaw em działalności adm inistracji publicznej, nie posiada ustalonej praw n ej definicji. M ożnaby go określić jako czynność adm inistracyjną kościelnej w ładzy publicznej, k tóra tw o­ rzy norm ę o p artą na obow iązujących powszechnie przepisach p ra ­ wa. N orm a ta m a ch a ra k te r jednostron ny i określa praw n ie kon­ k re tn ą sytuację je d n o s tk ils.

11 A. R a n a u d o , L e fu n z ia n i a m m i n i s t r a t i v e e giu d izia rie del la

C h iesa do p o U Concilio V a tic a n o II, M onitor E cclesia sticu s 1969, s. 313.

12 Iu lia n u s H e r r a -n z, D e p rin c ip io le g a l ü a ti s in e x e r c i ti o p o te s ta t is

ecclesiasticea, s. 234— 235, A cta co n v en tu s in tern a tio n a lis canonistarum ,

R om ae d ieb u s 20—25 m ai 1968 celeb rati, Typ. P ol. V at. 1970.

[5 ] R e k u rs w ś w ie tle „ N o rm S p e c .’1 129

Przepisy obecnego p ra w a dopuszczają zaskarżenie a k tu adm ini­ stracyjnego za pomocą re k u rsu tylko w tedy, gdy stanow i on zarzą­ dzenie definityw ne, a rów nocześnie skorzystano z re k u rsu h ie ra r­ chicznego do D ykasteriów Rzym skich (Nr 106 Regimini).

Nie są przedm iotem re k u rsu do II Sekcji S ygn atu ry Apostolskiej zarządzenia w praw dzie adm inistracyjne, ale w ydane przez organa sądowe, czy ustaw odaw cze, w zględnie organa publicznej adm in i­ strac ji czynnej. Nie m ają tu m iejsca rów nież re k u rsy przeciw aktom jednostek ad m inistracji publicznej dotyczącym ich w łasnej działalności p ry w a tn ej ja k nabycie, sprzedaż, dóbr diecezjalnych, parafialnych. Jednakże będzie mógł być przy jęty reku rs przeciw ko derk reto w i przełożonego, któ ry tego rodzaju ak t zatw ierdził. P o ­ niew aż przedm iotem re k u rsu są z n a tu ry rzeczy a k ty jednostronne, nie dotyczą re k u rsy um ów adm inistracyjnych. Decyzje w ydane przez instyrucje nie wplecione w hierarchię adm inistracy jn ą nie są tym rek u rsem skarżone 14.

W ykluczone są spod kontroli sądow o-adm inistracyjnej w szystkie ak ty ad m inistracy jne w ydaw ane przez Papieża (kan. 1683), chyba, że m a m iejsce „aperitio oris”.

N iejednokrotnie jednostka doznaje naruszenia p raw a na sku tek przew lekłego załatw iania sp ra w przez adm inistrację. Nie może się jed n ak posłużyć rek u rsem do II sekcji S y g n atu ry Apostolskiej, gdyż ta k zw ane „m ilczenie w ładzy”, nie je st decyzją. M ożliwym byłoby przekazanie tego rodzaju spraw y do S y g n atu ry Apostolskiej drogą pośrednią poprzez D ykasteria K u rii Rzym skiej (Art. 96, 3).

b) N a r u s z e n i e p r a w a p r z e z a k t a d m i n i s t r a c y j n y P ostulow ane w prow adzenie w porządek p ra w n y w Kościele za­ sady leg aln o śc i15 w ad m inistracyjny m działaniu znajduje sform uło­ w anie w przepisie A rt. 106 K onstytucji R eg im ini m ówiącym o roz­ strzyganiu sporów przez II Sekcję „...ilekroć się stw ierdza, że sam a k t naruszył jakieś praw o...”.

N asuw aj ąsię trudności w rozum ieniu znaczenia słow a „lex ” 10 R ozum ienie „lex” w znaczeniu ustaw y kościelnej mocno zawęża kom petencję II Sekcji S y g n atu ry Apostolskiej. P rzem aw ia za tym rów nież A rt. 70 i 95 R egulam inu Ogólnego K u rii R zym skiej: „Za­ interesow an y m a praw o re k u rsu ze skutkiem dew olutyw nym do

i i n s t y t u c j e z a s a d n ic ze , P ozn ań 1946; P r a w o A d m i n i s t r a c y j n e , Jerzy

S t a r o ś c i ą k, s. 215, W arszaw a 1965; W a cła w D a w i d o w i e z, Ogóln e

p o s t ę p o w a n i e a d m i n i s t r a c y j n e , s. 20; A. R a n a u d o, dz. cyt., M onitor

1969, s. 312.

14 A. R a n a u d o , II c o n te n z io so a m m i n i s t r a t i v o canonico, M onitor E cclesia sticu s 1968, s. 555— 557.

15 I. H e r r a n z, dz. cyt., 234— 5.

16 H erib ert S c h m i t z , R e c h ts s c h u tz u n d kan o n is c h e s D ie n s t r e c h t, lu s S acru m , s. 755, j. w.

130 K s. Cz. S w in a r s k i [61 drugiej sekcji S y g n atu ry A postolskiej, w granicach zakreślonych w K onstytucji „Regimini Ecclesiae U niversae” n r 106...” „Przeciw tak ie jdecyzji m ożna wnieść re k u rs ze sk utk iem dew olutyw nym do­ l i Sekcji S ygn atu ry Apostolskiej, w granicach określonych w K on­ sty tucji „Regimini Ecclesiae U niversae”, n r 106”. Podobną in te rp re ­ tację zaw ężającą dał G. P inna, S ek retarz K om isji Odnowy K u rii Rzym skiej 17.

c) I n t e r e s p r a w n y

Jed nostk a w swej sytuacji praw nej wobec w ładzy państw ow ej chroniona jest przez sądy adm in istracyjne nie tylko przed narusze­ niem jej praw , ale rów nież przed naruszeniem jej interesów p ra w ­ nych.

Czy 'w kościelnym porządku p raw n ym istnieje ochrona in teresu praw nego jednostki?

P rzez interes p ra w n y jednostek można rozum ieć pew ne sytuacje praw n e subiektyw ne, które nie są chronione przez praw o skargą sądow ą we w łaściw ym tego słowa znaczeniu, których w ykon an ie w ydaje się być zależne od usunięcia pew nych przeszkód przez w ła­ dzę adm ihistracyjną. Jednostka, k tórej naruszono in teres prawny,, może przeciw ko tem u posłużyć się rekursem do władzy.

Poniew aż w obecnym p raw ie spór adm inistracy jn y ograniczony jest do sam ych aktów w ładzy adm inistracyjnej kościelnej, re k u ru - jący nie może skorzystać z ochrony praw nej przew idzianej N r 106- K onstytucji R egim ini, ze w zględu na b ra k w danym w ypadku za­ rządzenia w ładzy k o śc ie ln e j1S.

N atom iast nic nie stoi na przeszkodzie by w tak im razie nie sko­ rzystać z prtostego re k u rsu adm inistracyjnego, ale zwrócić się do S ygn atu ry Apostolskiej, celem otrzym ania możliwości rozpatrzenia spraw y przez S. Rotę (kan. 1603 § 2).

D ykasteria K u rii Rzym skiej mogą także skierow ać kw estię o n a ­ ruszenie in teresu praw nego do II Sekcji S ygnatury, k tó ra w takim w ypadku będzie upow ażniona do rozstrzygnięcia kw estii w każdym aspekcie (Nr 107 Regimini).

4. M oty w y rek u rsu

R ekurs do II Sekcji S y g n atu ry Apostolskiej dopuszczalny je s t z m otyw ów legalności, to jest z m otyw ów praw orządności w zna­ czeniu form alnym , nie jest on natom iast dopuszczalny z m otyw ów m erytorycznych 19, to jest z m otyw ów praw orządności w znaczeniu

17 G. M. P i η n a, R ifo r m a d e lla C u ria R om an a, C onferenza S tam p a (18 agosto 1967), Tipogr. P oligl. V atican a 1967, s. 14.

18 A. R a n a u d o, Considerazioni..., s. 328, 329. 19 A. R a n a u d o, U contenz ioso..., s. 556.

[7] R e k u rs w ś w ie tle „ N o rm S p e c .” 1 3 1

m aterialnym . Nie chodzi tu o m erytoryczne uregulow anie stosun­ ków praw n y ch m iędzy powodem, a adm inistracją.

W nauce p ra w a adm inistracyjnego jako podstaw ę nielegalnością czyli b ra k u praw orządności w znaczeniu form alnym w ym ienia się w ypadki: 1) niew łaściw ości organu, k tó ry w ydał a k t (brak kom pe­ tencji), 2) naruszenie praw a, 3) nadużycie władzy, 4) b ra k form y aktu. W ypadki te znane są francuskiem u postępow aniu ad m in istra­ cyjnem u jako tzw. „recours pour excès de pouvoir”, zajm ując w nim m iejsce pierw szoplanow e. R ekurs ten wywodzi się w p ro stej linii z re k u rsu hierarchicznego 20.

Można postaw ić pytanie, czy podstaw ą re k u rsu w N orm ach S p e­

cjalnych jest tylko naruszenie praw a, czy też i inne m otyw y leg al­

ności ja k na przy kład niekom petencja, nadużycie władzy.

Za tym , że chodziłoby o w szystkie trzy podstaw y re k u rsu zd ają się przem aw iać słow a tek stu N r 106 K o nstytu cji R eg im in i: ,,Ιη his casibus videt, sive de adm issione recursus, sive de illeg itim itate eius”. P rzyjm ując, że słowo „illegitim itas” odnosi się do w szystkich trzech podstaw rekursu, ku czemu sk łan iają się niektórzy autorzy, m oglibyśm y mówić o przyjęciu przez ustaw odaw stw o kościelne sy ­ stem u rek u rsó w istniejącego w cyw ilnym ustaw odaw stw ie adm ini­ strac y jn y m pochodzenia francuskiego. Skoro jed n ak kw estię tę zw iążem y z poprzednim i rozw ażaniam i na tem at „lex, to raczej nie m ożna przyjm ow ać rozszerzonego pojęcia nielegalności. Za tego rodzaju in te rp re ta c ją przem aw iałoby użycie określenia „legis viola­ tio ” w A rt. 96, 1 i 103, 3 N orm Specjalnych. T ak też w yjaśnia tę kw estię G. P in n a mówiąc, że nie w prow adzono re k u rsu w proce­ durze adm inistracyjnej Kościoła w takiej rozciągłości, jak to m a m iejsce w n iektórych państw ach, ale, że jest on m ożliwy ty lk o w w ypadku naruszenia p ra w a przez ak t w ładzy ad m inistracyjnej 2k

5. L eg ity m a cja do w n ie sie n ia rek u rsu

J a k w każdym postępow aniu sądowym, ta k i w kościelnym postę­ pow aniu sądow o-adm inistracyjnym kluczow ym jest pojęcie strony. U praw nioną do w niesienia re k u rsu przeciw naruszeniu p raw a ak tem ad m inistracyjnym publicznej w ładzy kościelnej jest osoba fizyczna, lub m oralna, k tó ra tw ierdzi, że naruszono jej prawo.

R oztrząsaną przez autorów je st kw estia, czy upraw nionym do w niesienia re k u rsu do II Sekcji S ygn atu ry Apostolskiej jest ord y ­

20 B r z e z i ń s k i W acław , S ą d o w a k o n tr o la a d m i n i s t r a c j i w e F r a n c ji, s. 93— 905, 117, W arszaw a 1965; Z b ig n iew N o w o t a r s k i , I n s t y t u c j a

„R ecou rs p o u r e x c è s de p o u v o i r ”, K rak ów 1947, s. 27.

21 G. P i n n a , dz. cyt., s. 13— 14; Ig n a tiu s G o r d o n , N o r m a e sp e

d a l e s S u p r e m i T r ib u n a l is S ig n a t u r a e A p o s to l ic a e , E ditio au cta in tr o ­

duction e, fo n tib u s et notis, P erio d ica de re m orali can on ica litu r g ic a , vol. 59 (1970), s. 104; A. R a n a u d o , G li a t t i a m m i n i s t r a t i v i , s. 718 nn., M onitor E cclesia sticu s, 1968.

1 3 2 K s. Cz. S w in a r s k i _[8]

nariusz, którego ak t ad m in istracyjny spowodował re k u rs o n a ru ­ szenie praw a, stw ierdzone decyzją D ykasterium Rzymskiego. I. G or­ don p rzyznaje legitym ację czynną o rd y n a riu szo w i22, przeciw nie A. R a n a u d o 23,. Za słusznością stanow iska A. R anaudo zdaje się przem aw iać sam tek st N r 106 R egim ini, czyniący rozróżnienie m ię­ dzy ak tem (actus) w ładzy adm inistracyjnej, rodzącym spór, a de­ cyzją (decisio) kom petentnego D ykasterium . Zwłaszcza, że pod ko­ niec cytowanego tek stu ustaw odaw ca nadm ienia „quoties conten­ d a tu r a c t u m ipsum legem aliq u am violasse”. J a k z tego w ynika, chodzi tu nie o decyzję D ykasterium , lecz o rozporządzenie adm in i­ stracyjn e, ak t rodzący spór. Przeciw ko stanow isku zajm ow anem u przez I. G ordona m ożna też w ysunąć przepis A rt. 112 N orm S p e­

cjaln ych zakładający, że re k u rs do S ygn atu ry Apostolskiej wnosi

n ie w ładza kościelna, k tóra w ydała decyzję, lecz osoba skarżąca de­ cyzję, dlatego pow iadam ia się o reku rsie w ładzę powyższą. Z ask a r­ żonej zaś w ładzy kościelnej przysługuje w tok u proced u ry w II S ekcji re k u rs przeciw staw ny (Art. 112), k tó ry jest odpowiedzią na czynione zarzuty naruszenia praw a.

Nie znajdujem y w N orm ach Specjalnych odpowiedzi, czy u p ra w ­ nionym i do w niesienia re k u rsu mogą być laicy.

Nowe rozum ienie Kościoła i roli L aik atu w Kościele posoboro­ w ym staw ia coraz w yraźniej wym ogi daleko idącej ochrony praw osobow ych w szystkich w iernych. Sobór W atykański II podkreśla, że „W epoce naszej ludzie coraz więcej uśw iadam iają sobie godność osoby lu dzk iej”, że coraz bardziej rośnie liczba tych, którzy dom a­ g a ją się „praw nego określenia w ładzy publicznej, ab y nie była nadm iern ie uszczuplona wolność osoby lud zk iej” (D eklaracja o w ol­

ności relig. 1), że „aby w spółpraca obyw ateli w ykonyw ana ze św ia­

dom ością pełnienia obow iązku w życiu codziennym p aństw a p rz y ­ nosiła pom yślne sk u tld potrzebny jest pozytyw ny porządek praw ny, k tó ry b y u stalał odpow iedni podział fun kcji i organów w ładzy p a ń ­ stw ow ej, a równocześnie skutecznie dbał o zachow anie p ra w bez czyjejkolw iek szkody”. (K onstytucja D uszpasterska o Kościele 75).

Zatem i w ładza publiczna w K ościele w sw ej działalności adm ini­ strac y jn e j pojętej jako służba m usi w całym zakresie przyznać i przestrzegać p ra w a osobowe w iernych w sferze ich autonom ii zwłaszcza wobec coraz większego angażow ania św ieckich na róż­ nych odcinkach życia Kościoła, m ając przed oczyma słowa K onsty­ tu cji Dogm atycznej o Kościele: „Duch Św ięty nie tylko przez sa­ k ra m e n ty i posługi uśw ięca i prow adzi L ud Boży oraz cnotam i go przyozdabia, ale ’udziela każdem u ja k chce’ (1 Kor. 12, 11) darów swoich, rozdziela m iędzy w iernych wszelkiego stan u także szcze­ gólne łaski, przez które czyni ich zdatnym i i gotowym i do

podej-22 I. G o r d o n , dz. cyt., s. 102.

[9] R e k u rs w ś w ie tle „ N o rm S p e c .’1 133

m ow ania rozm aitych dzieł, lub funkcji m ających n a celu now e i dalszą pożyteczną rozbudow ę K ościoła’’ 24.

Z akoń czen ie

N orm y Specjalne S yg n atu ry Apostolskiej w ydane stosunkow o

szybko po ogłoszeniu K onstytucji Apostolskiej R egim ini Ecclelsiae

Universae są niew ątpliw ie krokiem naprzód w k ieru n k u refo rm y

p ra w a kościelnego. Zabezpieczają one pełniej ochronę p ra w pod­ m iotow ych L u du Bożego na odcinku gdzie w ierni sty k ają się z dzia­ łaniem adm in istracji kościelnej, tam gdzie to co ludzkie w Kościele przeszkadza czasem w funkcjonow aniu organizm u kościelnego.

K orzystając z doświadczeń ustaw odaw stw a cyw ilistycznego w pro­ wadzono w p raw o kanoniczne in sty tu cję sądow nictw a sporno-adm i- nistracyinego z różnym i ograniczeniam i, ad experim entum . W praw ­ dzie ochrona p ra w podm iotow ych zawężona została tylko do w ypad ku naruszen ia p raw a przez ak t adm inistracyjny, ale w rozw i­ nięciu tego re k u rsu zarysow ują się w ytyczne co do re k u rsu doty­ czącego rozw iązania sporów na tle kom petencji m iędzy D ykaste- riam i K u rii Rzym skiej (Art. 124), ja k i procesów adm inistracyjnych i dyscyplinarnych pow ierzonych przez Ojca św., lub przekazanych przez D ykasterie K urii Rzym skiej (Art. 125).

Z ainteresow ane strony korzystając z system u rekursów w sporze o naruszenie p ra w a przez a k t adm inistracy jn y, mogą posługiw ać się rek u rsem ponow ionym (Art. 107 § 2), rek u rsem przeciw staw ­ nym (Art. 112), r. przeciw ko decyzji sek retarza (Art. 102), r. p rz e­ ciw dekretom odrzucającym (Art. 116).

Szereg kw estii w iążących się z przedm iotem rekursu, u praw nie­ niam i do w ystępow ania w sporze sąw odo-adm inistracyjnym , te r­ m inam i, skutkam i re k u rsu w skazuje na l u k i 25, skądinąd jasno sform ułow anych i p rzejrzy stych przepisów N orm Specjalnych.

N ieprzew idzianym w ypadkom A rt. 126 nakazuje o ile się to da stosować przepisy p roceduralne zaw arte w Kodeksie P ra w a K ano­ nicznego. Doświadczenia zebrane posłużą w redagow aniu przyszłego K odeksu P ra w a Kanonicznego, dając także w skazów ki ja k się m a kształtow ać sądow nictw o adm inistracyjne na szczeblach niższych.

Z U SA M M E N F A SSU N G

D er R ek u rsu s im L ich te der „N orm ae S p ecia les S ign atu rae A p o sto lica e” (Q u estion es selecta e)

D ie T ä tig k eit der k irch lich en V erw a ltu n g w u rd e ein er geric h tlich en K on trolle u n terw o rfen , nach d em die K o n stitu tio n R e g im in i U n iv e r s a e

Eccle siae (Nr. 106) im H öch sten T rib u n al der A p o sto lisch en S ign atu r

24 L u m e n g e n ti u m , n. 12.

1 3 4 K s. Cz. S w in a r s k i _[10]

e in e z w ie te S e k tio n errich tet hat, deren A u fgab e es ist, G erich tssch u tz g e g e n e tw a ig e V erletzu n g en d es R ech tes durch V e r w a ltu n g sa k te zu g e - w ä ren . D urch die N o r m a e S p e c ia l e s S ig n a t u r e A p o s to l ic a e v o m 23. März 1963. w u r d e n in das v e r w a ltu n g sg e r ic h tlic h e V erfah ren das S y ste m und d ie F orm der R ek u rse ein g efü h rt und dadurch w u rd e das P o stu la t der L e g a litä t m it g e w iss e n E in sch rän k u n gen realisiert.

G egen stan d e in e s R ek u rses an d ie z w e ite S ek tio n der A p o sto lisch en S ig n a tu r kan n led ig lich ein V erw altung'sakt sein , der ein R ech t v erletzt, d ab ei ein e d e fin itiv e V erord n u n g d a rstellt, u n d auch das erst, nach d em d er h iera rch isch e R ek u rs über d ie röm isch en D ik a sterien ersch ö p ft w o r ­ d e n ist. D urch den R ek u rs an d ie z w e ite S e k tio n k ö n n en r ech tlich e In teressen („imteressi le g itim i”) n ich t in Sch u tz g en o m m en w erd en . A u sser e in e m R ech tsb ru ch erw ä h n en d ie „N orm en” k e in e a n d ere G rundlage e in e s R ek u rses, ob w o h l d ie W ahl des W ortes „ ille g itim ita s” in R e g im in i N r. 106 w o h l an d eu ten k ön n te, d ass auch andere G ru n d lagen ann eh m b ar w ä r e n , w ie das z. B. im „recours pour e x c è s de p o u v o ir” der F a ll ist. D ie „N orm en” e r w ä h n e n M otive der L e g a litä t nur im fo rm a len S inn. B e r e c h tig t zum E in reich en ein es R ek u rses an d ie z w e ite S e k tio n ist le d ig lic h der K lä g er, w e lc h e r ein en B esch lu ss v erk la g t, n ich t aber die B eh örd e, w e lc h e d en B esch lu ss g e fa s st hat. D as P rin zip der G leich b e­ r ech tig u n g im P ro zessv erfa h ren w ü rd e ein g le ic h e s R ech t fü r d ieB eh eö r- de v erla n g en , deren B esch lu ss durch e in e D ezision des D ik a steriu m s als r e ch tsw id rig erk an n t w o rd en ist. D ie „N orm en” g eb en auch k ein e A n tw o r t au f d ie F rage, ob der R ech tssch u tz ein em L aien zu steh t, w ie d ies die p o stk o n ziliä re K irch e v erla n g t, in der d ie R eo rg a n isa tio n der J u risd ik tio n a llen N ö ten des V o lk es G ottes g erech t w erd en sollte.